Geoide
Geoidea (grekeraz γεια (ahoskatuta geia), ‘lurra’, eta ειδος (ahoskatuta eidos) ‘forma’ edo ‘itxura’ eta beraz, ‘lurraren forma’ esan nahi du) lurraren forma sinplea duen eredu bat da. Geodesian, Lur planeta praktikoki irudikatzeko erabiltzen den elipsoidea, ozeanoen batez besteko altitude-maila hartuz eta maila hau kontinenteen azalaren azpitik zabalduz eratzen dena.[1]
Geoidea itsasoaren bataz besteko maila irudikatzen duen maila-azalera bat da, kontinenteen azpitik luzatzen dena eta Lurra bere osotasunean estaltzen duena. Geoidea eredu fisiko bat da, Lurraren benetako forma irudikatu nahi duena, potentzial konstanteko grabitate-eremuaren azalera gisa kalkulatuta, eta lurraren goratzea zehazteko erreferentzia gisa erabiltzen da.[2]
Lur planeta bera geoidea dela esaten da; esfera kamutsa da, hau da, ez da erabat biribila, esfera-formakoa baizik eta poloetan pixka bat zapala da. Zapala denez gero, Lurraren diametroa handiagoa da gerrialdean, ekuatorea deiturikoan, poloetan baino.
"Geografian, geoidea Lurraren grabitate-eremuaren gainazal ekipotentziala edo laua da. Imajinatu ozeanoak grabitatearen eraginez soilik finka daitezkeela, eta ez dituztela eragingo ez mareen indarrek ez fenomeno atmosferikoek. Pentsa ezazu, halaber, tunelek ozeanoak lotzen dituztela, ura beren artean askatasunez mugitzeko moduan. Ondoriozko azalera geoidearen irudikapen bat da. Geoidea itsasoaren bataz besteko mailaren (MSL) berdina da gutxi gorabehera, eta, oro har, tokiko itsasoaren batez besteko mailaren desberdina da metro batean gutxi gorabehera. Forma konplexua da."[3]
Elipsoidea eta geoidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Elipsoidea zer den
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Elipsoide bat, funtsean, esfera inperfektua da. Elipse hitzetik dator izena, zirkulu baten antzeko alterazio bat deskribatzeko erabiltzen dena.
Esferek ez bezala, elipsoide baten luzerak, zabalerak eta altuerak ez dute guztiek berdinak izan behar. Hala ere, formaren zeharkako edozein planok elipse edo zirkulu izaten jarraitu behar du. Ekuazio matematiko baten bidez azaltzen da hau. Ekuazio horrek hiru ardatz perpendikular hartzen ditu kontuan, denak erdigunean gurutzatzen direnak:
x2/a2 + y2/b2 + z2/c2 = 1
a, b eta c berdinak badira, forma esfera bat da. Hiru balioetatik bi berdinak badira, forma esferoide bat da, batzuetan biraketa-elipsoide ere esaten zaiona, formaren zeharkako edozein plano elipse bat bailitzateke. Esferoideak bi kategoriatan banatzen dira. Bi balio berdinak hirugarrena baino handiagoak badira, esferoide kamuts edo oblatu bat da. Bitartean, esferoidearen balio bat berdinak diren beste biak baino handiagoa bada, orduan forma esferoide luzanga bat da.
Hainbat arlotako zientzialarik eta matematikariek eredu elipsoidea erabiltzen dute Lurraren eta beste planeta batzuen forma zehaztasun handiagoz definitzeko. Planeta baten hurbileneko eredua eskaintzen duen elipsoide bati "erreferentziazko elipsoidea" esaten zaio, unibertsitateko NAVSTAR Partzuergoaren (UNAVCO) arabera. Lurra modelizatzeko erabiltzen diren neurketa espezifikoei "Lurraren elipsoide" deritze.
Lurrak satelite bidezko argazkietan esfera perfektua dirudien arren, hori ez da egia, gorago aipatu bezala. Planeta, aldiz, askoz zabalagoa da ekuatorean, eta polotik zenbat eta hurbilago egon, orduan eta lauagoa da, edo, beste geometriaren hitzekin esanda, ardatz bat txikiagoa du. Bestela esanda, elipsoide esferoide kamutsa Lurra planetaren hurbileko eredua da. Perfektua ez bada ere, lurreko elipsoideak erabilera asko ditu, GPS koordenatuen trazadura eta hegaldi-ibilbideak barne. Eredu geoide baten datuekin koordinatuta, funtsezkoa da topografia lanetan ere.
Geoidea elipsoidearekin konparatua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lurraren konposizioak geoideari eragiten dio, eta, beraz, aldaketak egon daitezke horren maldan. Horrek esan nahi du azalera analitikoa dela eta ez gainazal matematikoa elipsoide den bezala. Oro har, lurrazalean oinarritutako datum geodesiko horizontal batekin alderatuta, geoideak ez da inoiz 100 metro baina gehiagoan ezberdintzen. Adibidez, Erresuma Batuan, geoidea eta datum horizontala (OSGB36) 5 metro baino gutxiago aldatzen dira bata bestearekiko.[3]
Nahiz eta Lurra elipsoide gisa, esfera baten ordez, planetaren formaren ulermen zehatzagoa ematen duen, oraindik ere ez da nahikoa. Forma elipsoidea leuna izaten jarraitzen du, topografia kontuan hartu gabe (mendiak, ibarrak, depresioak...). Horregatik esaten da erreferentziazko elipsoideak planeta baten "hurbilketa onena" dela. Irudi zehatzagoa lortzeko, eredu geoide bat erabili behar duzu.
Geoidea oinarri hartzen duten ereduek itsasoaren bataz besteko maila izeneko neurria erabiltzen dute, Lurraren gainazala nola aldatzen den hobeto irudikatzeko. Itsasoaren bataz besteko maila planetaren itsas mailaren azalera litzateke, ura erabat laua balitz, edo marearik eta korronterik gabe. Itsasoaren bataz besteko maila erabilgarria da ereduetarako, urak eragiten baitie grabitazio-erakarpenari, NOAAren[4] arabera. Grabitazio-indarrak indartsuen diren lekuetan — eta Itsasoaren Bataz besteko Maila altuenetan — gainazalaren azpian masa handiagoa dago. Era berean, itsasoaren bataz besteko maila baxuagoa den puntuetan, itsasoaren hondoa beherago egoten da.
Zehazki, eredu geoidea, normalean, lurreko eredu elipsoidea baino maila lokalagoan erabiltzen da.[5]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2022-03-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) Geoide Gravimétrico Mexicano. .
- ↑ a b «Geoide—ArcGIS Pro | Documentación» pro.arcgis.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-02).
- ↑ (Ingelesez) «National Oceanic and Atmospheric Administration» www.noaa.gov (Noiz kontsultatua: 2022-03-03).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Geoide vs Elipsoide: ¿Cuál es la diferencia y por qué es importante?» DJI ARS MADRID (Noiz kontsultatua: 2022-03-03).
