Edukira joan

Eztainu: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t r2.6.4) (robota Erantsia: ia:Stanno
No edit summary
 
(22 erabiltzailek tartean egindako 34 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{Elementu kimiko infotaula
{{Elementu kimiko infotaula
| izena = Eztainua
| izena = Eztainua
37. lerroa: 38. lerroa:
| oxidazioa = '''4''', 2
| oxidazioa = '''4''', 2
| elektronegatibitatea = 1,96
| elektronegatibitatea = 1,96
| ionizazioa = 1.a: 708.6 [[kilojoule moleko|kJ/mol]]
| ionizazioa = 1.a: 708.6 [[joule moleko|kJ/mol]]
| batezbestekoa = 145
| batezbestekoa = 145
| kalkulatua = 145
| kalkulatua = 145
86. lerroa: 87. lerroa:
{{!}}-
{{!}}-
{{!}} <sup>126</sup>Sm
{{!}} <sup>126</sup>Sm
{{!}} [[Isotopo sintetiko|Sintetikoa]]
{{!}} [[Erradioisotopo sintetiko|Sintetikoa]]
{{!}} ~1 E5 [[urte|u]]
{{!}} ~1 E5 [[urte|u]]
{{!}} [[Beta desintegrazio|β<sup>−</sup>]]
{{!}} [[Beta desintegrazio|β<sup>−</sup>]]
93. lerroa: 94. lerroa:
}}
}}


'''Eztainua''' edo '''zirraida'''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=zirraida|url=https://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oehberria&task=sarreraIkusi&Itemid=413&lang=eu&id=275462|aldizkaria=Orotariko Euskal Hiztegia|sartze-data=2022-01-22}}</ref> [[elementu kimiko|elementu kimikoa]] da, '''Sn''' [[elementu kimikoen zerrenda ikurraren arabera|ikurra]] eta 50 [[atomo-zenbaki|zenbaki atomikoa]] dituena. Elementuen taula periodikoaren 14. taldean dago. 10 isotopo egonkor ezagutzen dira. Menik nagusiena [[kasiterita]] da.
'''Eztainua''' [[elementu kimiko]] bat da, '''Sn''' [[Elementu kimikoen ikurrak|ikurra]] eta 50 [[zenbaki atomiko]]a dituena. Ez da erraz oxidatzen eta beraz oso erabilgarria da korrosioari aurre egiteko. Eztainua kolore txuri zilartxuko metala da. Zinka baino gogortasun txikiagoa du eta beruna baino handiagoa. 100&nbsp;°Cko tenperaturan oso harikortasun eta xaflakortasun handia du, eta horrela lortu daitezke eztainuzko orriak, dezima milimetroko batzuetako lodierakoak. Beroan oso hauskorra da eta hauskortu daiteke. Azido indartsuak atakatzen dute.
Eztainua hiru forma alotropikoetan aurkitu daiteke:


==Eztainuaren ezaugarriak==
* Eztainu txuri erronbikoa
[[Fitxategi:Sn-Alpha-Beta.jpg|thumb|left|Eztainua: β (ezkerrean) eta α (eskuinean).]]
* Eztainu txuri tetragonala
Ez da erraz [[Herdoil|herdoiltzen]], eta, beraz, oso erabilgarria da [[Korrosio|korrosioari]] aurre egiteko. Eztainua kolore zuri-zilarkarako metala da. [[Zink|Zinka]] baino gogortasun txikiagoa du, eta beruna baino handiagoa 100&nbsp;°C-ko tenperaturan, oso harikortasun eta xaflagarritasun handia du, eta, horrela, eztainuzko orriak lortu daitezke, hamarren bat milimetroko lodierakoak. Beroan, oso hauskorra da, eta hauskortu daiteke. Azido indartsuek kalte egiten diote. [[Giro-tenperatura|Giro-tenperaturan]] (20&nbsp;°C) elementu solido bat da. Xaflakorra da, eta, tenperatura horretan, gainazala [[Erredox erreakzio|oxidatzen]] zaio. Efektu horri esker, korrosioarekiko erresistentea da. Gainera, [[aleazio]] askotan aurkitzen da. Metal horren barra bat tolestean, eztainuaren garrasia izeneko soinu bereizgarri bat sortzen da, barra osatzen duten kristalen marruskaduragatik. Ezaugarri deigarrienetako bat da, baldintza termiko jakin batzuetan [[eztainuaren izurri|eztainuaren izurria]] jasaten duela. Eztainu puruak bi aldaera [[Alotropia|alotropiko]] ditu: eztainu zuria, normala, metalikoa, [[Eroale elektriko|eroale elektrikoa]], egitura tetragonala duena eta 13,2&nbsp;°C-tik gorako tenperaturetan egonkorra dena, eta eztainu grisa, hauts ez-metalikoa, [[Erdieroale|erdieroalea]], 13,2&nbsp;°C-tik beherako tenperaturetan egitura kubiko eta egonkorra, oso hauskorra eta zuriak baino pisu espezifiko txikiagoa duena.
* Eztainu gris kubikoa


Lehenengo bi formak kristalinoak dira, azkena, 18&nbsp;°C baino gutxiagoko tenperaturan establea, hauts forman agertzen da. Tenperatura honen azpitik eztainu txuria, eztainu gris bihurtzen da, gero eta tenperatura txikiagoa izan, gero eta azkarrago.
Lehenengo formak kristalinoa da; bigarrena, berriz, 18&nbsp;°C baino gutxiagoko tenperaturan egonkorra, hauts forman agertzen da. Tenperatura honen azpitik, eztainu zuria eztainu gris bihurtzen da, zenbat eta tenperatura txikiagoa izan, gero eta azkarrago. Eztainu oso elementu urria da [[Lurra|Lurrean]]; bakarrik % 0.001 da, nahiz eta mineral forman kontzentraturik agertu, garrantzitsuena [[cassiterita]] izanez, SnO2.

Eztainu oso elementu eskasa da lurran, bakarrik %0.001 da, nahiz eta mineral forman konzentraturik agertu, importanteena casiterita izanez, SnO2.
==Fisikoak==
[[Fitxategi:Tin-2.jpg|thumb|left|Eztainu urtuaren tantatxoa solidotzen]]
Eztainua metal xaflakorra da, biguna, harikorra eta zilar-kolore zurikoa, oso kristalinoa. Eztainu barra bat tolesten denean, kristaletako bikien ondorioz sortzen den «eztainuaren garrasia» soinua entzuten da<ref name=":0">{{Erreferentzia|argitaletxea=Walter de&nbsp;Gruyter |data=1985 |edizioa=91–100 |orrialdeak=793–800 |isbn=978-3-11-007511-3 |izenburua=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |izena1=Arnold F. |abizena1=Holleman |abizena2=Wiberg |izena2=Egon |abizena3=Wiberg |izena3=Nils |atala=Tin |hizkuntza=de}}</ref>. Eztainua 232&nbsp;°C (449,6&nbsp;°F) inguruko tenperatura baxuetan urtzen da, 14. taldeko baxuenak. Fusio-puntua are gehiago murrizten da 177,3&nbsp;°C-era (351,1&nbsp;°F) 11 [[Nanometro|nm-ko]] partikulen kasuan<ref>{{Erreferentzia|url = http://www.physorg.com/news/2011-04-ink-tin-nanoparticles-future-circuit.html |izenburua=Ink with tin nanoparticles could print future circuit boards |url-status= |archive-url=https://web.archive.org/web/20110916090032/http://www.physorg.com/news/2011-04-ink-tin-nanoparticles-future-circuit.html |archive-date=2011-09-16 |df= |work=Phys.org |data=2011-04-12}}</ref><ref>{{Erreferentzia |doi=10.1088/0957-4484/22/22/225701 |izenburua=Synthesis and characterization of low temperature Sn nanoparticles for the fabrication of highly conductive ink |urtea=2011 |abizena1=Jo |izena1=Yun Hwan |abizena2=Jung |izena2=Inyu |abizena3=Choi |izena3=Chung Seok|abizena4=Kim |izena4=Inyoung |abizena5=Lee |izena5=Hyuck Mo |egunkaria=Nanotechnology |liburukia=22 |alea=22 |orrialdea=225701 |pmid=21454937 |bibcode=2011Nanot..22v5701J }}</ref>.

{{Kanpoko irudia|width=220px |float=left |video1=[https://www.youtube.com/watch?v=sXB83Heh3_c eztainuaren β-α trantsizioa] -40&nbsp;°C-tan (denbora-tartea; bideoaren segundo bat ordubete da denbora errealean}}
'''β-eztainua''' (forma metalikoa, edo eztainu zuria, BCT egitura), giro-tenperaturan egonkorra da, eta, haren gainetik, xaflakorra. '''α-eztainua''' (forma ez-metalikoa edo eztainu grisa), berriz, egonkorra da 13,2&nbsp;°C-etik behera (55,8&nbsp;°°F), eta hauskorra da. α-eztainuak [[Diamante|diamantearen]], [[Silizio|silizioaren]] edo [[Germanio|germanioaren]] antzeko kristal-egitura kubikoa du. α-eztainuak ez du propietate metalikorik bere [[Atomo|atomoek]] egitura kobalente bat eratzen dutelako, non [[Elektroi|elektroiak]] ezin diren aske mugitu. Hauts itxurako material gris motela da, eta erdieroaleen aplikazio espezializatu gutxi batzuk baino ez du beste erabilerarik. Bi [[Alotropia|alotropo]] horiek, '''α-eztainua''' eta '''β-eztainua''', eztainu grisa eta eztainu zuria izenez ezagutzen dira, hurrenez hurren. Beste bi alotropo ere badaude, '''γ''' eta '''σ''', 161&nbsp;°C-etik gorako tenperaturetan (321,8&nbsp;°F) eta zenbait [[Pascal (unitatea)|GPa-tik]] gorako presioetan<ref>{{Erreferentzia |izena1=A.M. |abizena1=Molodets |abizena2=Nabatov |izena2=S.S. |izenburua=Thermodynamic potentials, diagram of state, and phase transitions of tin on shock compression |egunkaria=High Temperature |liburukia=38 |alea=5 |urtea=2000 |orrialdeak=715–721 |doi=10.1007/BF02755923|s2cid=120417927 }}</ref>. Hotz kondizioetan, '''β eztainua''', berez, '''α eztainu''' bihurtzen da; [[Eztainuaren izurri|eztainuaren izurria]] edo eztainuaren gaixotasuna esaten zaio fenomeno horri. Egiaztatu ezin diren iturri batzuek diote [[Napoleon Bonaparte|Napoleonen]] 1812ko kanpaina errusiarrean, tenperaturak hain hotz bihurtu zirela soldaduen uniformeetako eztainuzko botoiak denborarekin desegin zirela, eta horrek [[Grande Armée]]ren porrotean lagundu omen zuen<ref>{{Erreferentzia|abizena1=Le&nbsp;Coureur |izena1=Penny |abizena2=Burreson |izena2=Jay |izenburua=Napoleon's Buttons: 17&nbsp;molecules that changed history |lekua=New York |argitaletxea=Penguin Group, USA |data=2004}}</ref>. Ekineko kondaira da, ziur aski gertakarietan benetako ondoriorik izan ez zuena<ref>{{Erreferentzia| abizena=Öhrström |izena=Lars |izenburua=The last Alchemist in Paris | url=https://archive.org/details/abizenaalchemistinp0000ohrs |urtea=2013 |argitaletxea=Oxford University Press |lekua=Oxford |isbn=978-0-19-966109-1}}</ref><ref>{{Erreferentzia |url=http://rsc.li/CW_140501 |url-status= |izenburua=Book review: The last alchemist in Pari|data=2014-04-29 |izena=Simon |abizena=Cotton |work= [[Chemistry World]] |argitaletxea=[[Royal Society of Chemistry]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20140810123922/http://www.rsc.org/chemistryworld/2014/04/abizena-alchemist-paris-lars-ohrstrom |archive-date=2014-08-10 |df= |access-date=2019-11-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=Emsley |izena=John |data=2011-10-01 |orig-year= |izenburua=Nature's Building Blocks: an A-Z Guide to the Elements |url=https://archive.org/details/naturesbuildingb0000emsl_b1k4 |edizioa=New |lekua=New York, United States |argitaletxea=[[Oxford University Press]] |orrialdea=[https://archive.org/details/naturesbuildingb0000emsl_b1k4/page/552 552] |isbn=978-0-19-960563-7 |egilea-link= |quote=Only officers had metal buttons, and those were made of brass.}}</ref>.

'''α-β''' transformazio-tenperatura nominalki 13,2&nbsp;°C (55,8&nbsp;°F) bada ere, ezpurutasunak (adibidez, Al, Zn, etab.) trantsizio-tenperatura 0&nbsp;°C-etik (32,0&nbsp;°F) oso behera jaisten dute, eta, [[Antimonio|antimonioa]] edo [[Bismuto|bismutoa]] gehitzean, transformazioa ez litzateke inola ere gertatuko, eta eztainuaren iraunkortasuna areagotuko litzateke<ref name=":1" >{{Erreferentzia|izena=Mel |abizena=Schwartz |izenburua=Encyclopedia of Materials, Parts and Finishes |url=https://archive.org/details/encyclopediaofma0000schw |edizioa=2nd |atala=Tin and alloys, properties |argitaletxea=CRC Press |urtea=2002 |isbn= 978-1-56676-661-6}}</ref>.

Eztainuaren maila komertzialek (% 99,8) eraldaketari eusten diote ezpurutasun gisa dauden bismuto, antimonio, [[berun]] eta zilar kantitate txikien efektu inhibitzailearen ondorioz. [[Kobre|Kobrea]], [[Antimonio|antimonioa]], [[Bismuto|bismutoa]], [[Kadmio|kadmioa]] eta [[Zilar|zilarra]] gisako aleazio-elementuek gogortasuna handitzen dute. Eztainuak nahiko erraz eratzen ditu metal arteko fase gogor eta hauskorrak, eta ez dira egokiak izaten. Beste metal batzuetan, oro har, ez du disoluzio solidoaren tarte handirik eratzen, eta elementu gutxik dute disolbagarritasun solido nabarmenik eztainuan. Hala ere, eutektiko-sistema sinpleak ematen dira [[Bismuto|bismutoarekin]], [[Galio|galioarekin]], [[Berun|berunarekin]], [[Talio|talioarekin]] eta [[Zink|zinkarekin]]<ref name=":1" />.

Eztainua 3,72 K<ref>{{Erreferentzia|doi = 10.1016/S0031-8914(35)90114-8|izenburua= The electrical resistance of cadmium, thallium and tin at low temperatures|data= 1935|abizena1 = Dehaas|izena1 = W.|abizena2 = Deboer|izena2 = J.|abizena3 = Vandenberg|izena3 = G.|egunkaria= Physica|liburukia= 2|alea= 1–12|orrialdea= 453|bibcode=1935Phy.....2..453D}}</ref> baino gutxiagorekin [[Supereroankortasun|supereroale]] bihurtzen da, eta aztertu zen lehen supereroaleetako bat izan zen; [[Meissner efektua]], supereroaleen ezaugarri bereizgarrietako bat, eztainuzko kristal supereroaleetan aurkitu zen lehen aldiz<ref name=":2" >{{Erreferentzia
|liburukia= 21
|alea= 44
|orrialdeak= 787–788
|abizena = Meissner
|izena = W.
|egilea2=R. Ochsenfeld
|izenburua= Ein neuer effekt bei eintritt der Supraleitfähigkeit
|egunkaria= Naturwissenschaften
|data= 1933
|doi = 10.1007/BF01504252
|bibcode=1933NW.....21..787M
|s2cid = 37842752
}}</ref>.

===Kimikoak===
Eztainuak korrosioari aurre egiten dio, baina [[Azido|azidoek]] eta [[Alkali|alkaliek]] eraso diezaiokete. Eztainua oso leundua izan daiteke, eta beste metal batzuk babesteko geruza gisa erabiltzen da<ref name=":0" />. Oxido babes-geruza batek ([[Pasibazio|pasibazioa]]) oxidazio handiagoa eragozten du, eztainuan eta beste eztainu-aleazio batzuetan sortzen den oxidazio bera<ref>{{Erreferentzia| url = https://books.google.com/books?id=KXwgAZJBWb0C&pg=RA1-PT126| orrialdea= 126| izenburua= Handbook of corrosion data| isbn = 978-0-87170-518-1| abizena1 = Craig| izena1 = Bruce D.| abizena2 = Anderson| izena2 = David S.| abizena3 = International| izena3 = A. S. M.| data= January 1995| url-status = | archive-url = https://web.archive.org/web/20160511021856/https://books.google.com/books?id=KXwgAZJBWb0C&pg=RA1-PT126| archive-data= 2016-05-11}}</ref>.​ Eztainuak [[katalizatzaile]] gisa jokatzen du oxigenoa disolbatuta dagoenean, eta erreakzio kimikoa bizkortzen laguntzen du<ref name=":0" />.

===Isotopoak===
Eztainuak hamar [[isotopo egonkor]] ditu, 112, 114 eta 120, 122 eta 124 masa atomikodunekin, edozein elementuk baino kopuru handiagoa. Horietatik, ugarienak <sup>120</sup>Sn (eztainu osoaren ia herena), <sup>118</sup>Sn eta <sup>116</sup>Sn dira; urriena, berriz, <sup>115</sup>Sn da. [[Masa-zenbaki]] bikoitia duten isotopoek ez dute [[Oskol nuklearraren eredu|espin nuklearrik]]; bakoitiek, berriz, +1/2ko espina dute. Eztainua, bere hiru isotopo arruntekin, <sup>116</sup>Sn, <sup>118</sup>Sn eta <sup>120</sup>Sn, [[erresonantzia magnetiko nuklearraren espektroskopia]] bidez detektatzeko eta aztertzeko elementurik errazenetako bat da, eta bere [[Lerrakuntza kimiko|lerrakuntza kimikoak]] SnMe-ren aurrean erreferentzia dute<ref>{{Erreferentzia| url = http://www.nyu.edu/cgi-bin/cgiwrap/aj39/NMRmap.cgi| archive-url = https://web.archive.org/web/20110604130629/http://www.nyu.edu/cgi-bin/cgiwrap/aj39/NMRmap.cgi| archive-data= 2011-06-04| izenburua= Interactive NMR Frequency Map| access-data= 2009-05-05| url-status = }}</ref>.

Ustez, isotopo egonkorren kopuru handi hori 50 [[Atomo-zenbaki|zenbaki atomikoaren]] emaitza zuzena da, «[[Zenbaki magiko (fisika)|zenbaki magiko]] bat» fisika nuklearrean. Eztainua 31 isotopo ezegonkorretan ere agertzen da, eta 99tik 139 arteko gainerako masa atomiko guztiak hartzen ditu. <sup>126</sup>Sn-tik kanpo, 230.000 urteko [[Batez besteko bizitza (fisika)|batez besteko bizitzarekin]], erradioisotopo guztiek urtebete baino gutxiagoko batez besteko bizitza dute. <sup>100</sup>Sn erradioaktiboa, 1994an aurkitua, eta <sup>132</sup>Sn-a dira nukleo «magiko bikoitza» duten nukleido bakanetako bi: ezegonkorrak izan arren, protoi-neutroi erlazio oso asimetrikoak dituztenez, amaiera puntuak adierazten dituzte non hortik aurrera egonkortasuna azkar erortzen den<ref>{{Erreferentzia|izena = Phil|abizena = Walker|izenburua= Doubly Magic Discovery of Tin-100|egunkaria= Physics World|liburukia= 7|alea= June|data= 1994|orrialdeak= 28|doi = 10.1088/2058-7058/7/6/24}}</ref>.​ 111 eta 131 isotopoentzako beste 30 [[Isomero nuklear|isomero metaegonkor]] bereizi dira, egonkorrena <sup>121m</sup>Sn-a izanik, eta batez besteko bizitza 43,9 urtekoa da<ref name=":3" >{{Erreferentzia|izena=G.|abizena=Audi|izenburua=The Nubase evaluation of nuclear and decay properties|orrialdeak=3–128|abizena2=Bersillon|abizena3=Blachot|abizena4=Wapstra|izena2=O.|izena3=J.|izena4=A. H.|data=2003-12-22|url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0375947403018074|aldizkaria=Nuclear Physics A|alea=1|zenbakia=729|issn=0375-9474|doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001|sartze-data=2024-10-01|serie=The 2003 NUBASE and Atomic Mass Evaluations}}</ref>.

Eztainuaren isotopo egonkor ugaritasunen ezberdintasun erlatiboak azal daitezke [[Izarren nukleosintesi|izar-nukleosintesian]] eratzeko dituzten moduengatik. <sup>116</sup>Sn-tik <sup>120</sup>Sn-ra arte, berau barne, [[Neutroien harrapaketa|s-an]] (neutroien harrapaketa geldoa) eratzen dira [[izar]] gehienetan, eta, beraz, isotopo ohikoenak dira; <sup>122</sup>Sn eta <sup>124</sup>-a, berriz, [[Supernoba|supernobetako]] [[R-prozesu|r-prozesuan]] (neutroien harrapaketa azkarra) soilik eratzen dira, eta ez dira hain ohikoak. <sup>117</sup>Sn-tik <sup>120</sup>Sn-ra arte ere r prozesuaren ekarpenak jasotzen dituzte. Azkenik, [[Protoi|protoietan]] aberatsak diren isotopo bakanenak, <sup>112</sup>Sn, <sup>114</sup>Sn eta <sup>115</sup>Sn, ezin dira kantitate esanguratsuetan sortu '''s''' edo '''r''' prozesuetan, eta '''p''' nukleoen artean sartzen dira, zeinen jatorria oraindik ez den ongi ezagutzen. Horien eraketarako mekanismoetako batzuk protoien harrapaketa eta fotodesintegrazioari buruzko espekulazioak dira, nahiz eta <sup>115</sup>Sn-a partzialki ere sor litekeen '''s''' prozesuan, bai zuzenean, bai bizitza luzeko <sup>115</sup>In-en alaba gisa<ref name=":4" >{{Erreferentzia|abizena1 = Cameron|izena1 = A. G. W.|urtea= 1973|izenburua= Abundance of the Elements in the Solar System|url = http://pubs.giss.nasa.gov/docs/1973/1973_Cameron_1.pdf|egunkaria= Space Science Reviews|liburukia= 15|alea= 1|orrialdeak= 121–146|doi = 10.1007/BF00172440|bibcode = 1973SSRv...15..121C|s2cid = 120201972|url-status = |archive-url = https://web.archive.org/web/20111021030549/http://pubs.giss.nasa.gov/docs/1973/1973_Cameron_1.pdf|archive-data= 2011-10-21}}</ref>.

== Erabilerak ==
Eztainua oso metal erabilia da munduko ehunka prozesu industrialetan. Garbia denean, altzairua estaltzeko erabiltzen da [[Latorri|latorria]] eratuz, baita [[Metal-nahastura|nahastura]] asko lortzeko ere:
* [[Brontze|Brontzea]]: [[Kobre|Kobrea]] eta eztainuaren nahasturetarako.
* Soldatzeko metala: [[Berun|Beruna]] eta eztainuaren nahastura.
* Berunezko aleazioan erabiltzen da, [[Organo (musika)|musika-organoen]] hodien xafla egiteko.
* [[Soldagailu elektriko|Soldagailu elektrikoarekin]] egindako [[Soldadura bigun|soldadura bigunetan]], garbiarekin zein aleazioz, ekarpen-material gisa erabiltzen da, zuhurtasunez. [[RoHS|RoHS zuzentarauak]] debekatu egiten du beruna erabiltzea aparatu elektriko eta elektroniko jakin batzuen soldaduran.
* Badaude beste zenbait nahastura eztainuarekin, eta, industria aeroespazialean, [[Titanio|titanioarekin]] nahasturik erabiltzen da, baita [[intsektizida]] batzuen osagai gisa ere.
* Beiraren hauskortasuna txikitzeko ere erabiltzen da.
* Eztainuzko konposatuak fungizida, tindagai, hortzetako pasta eta pigmentuetarako erabiltzen dira.
* Etiketetan erabiltzen da.
* Eztainua [[Zeramika|zeramikaren]] industrian ere erabiltzen da [[esmalte]] zeramikoak egiteko. Bere funtzioa honako hau da: bajan eta altan opakutzaile bat da. Goi-geruzan, ehunekoaren proportzioa altuagoa da behe-tenperaturan baino.
* Ardo botilen gain-buxaduran ere erabiltzen da, kapsula moduan. [[Elikagaien industria|Elikagaien industrian]] [[Berun|beruna]] erabiltzea debekatu ostean zabaldu zen erabilera. [[Espainia]] eztainuzko kapsulen fabrikatzaile handienetako bat da.
[[Fitxategi:Estaño.jpg|thumb|Eztainuzko baso alemana.]]

==Historia==
[[Fitxategi:Sword bronze age (2nd version).jpg|thumb|Plougrescant-Ommerschans motako brontzezko ezpata zeremoniala, [[Plougrescant]], [[Frantzia]], K.a. 1500-1300.]]
Eztainuaren erabilera [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] eta [[Balkanetako historia|Balkanetan]] hasi zen, K.a. 4000 inguruan. Kobrearekin aleazioan erabili zen material berri bat sortzeko, [[Brontze|brontzea]], eta, horrela, «[[Brontze Aroa]]» deritzona sortu zen. Aleazio berriaren garrantziak, zeinarekin [[Harri|harrizkoak]] edo [[Hezur|hezurrezkoak]] baino [[arma]] eta [[Tresna|erreminta]] eraginkorragoak egin zitekeen, [[Antzinaroa|Antzinate]] osoan, merkataritza bizia sortu zuen eztainuzko [[Hobi (geologia)|hobietatik]] urrutira zeuden herriekin<ref>{{Erreferentzia|abizena1=Cierny|izena1=J.|abizena2=Weisgerber|izena2=G.|data=2003|atala=The "Bronze Age tin mines in Central Asia|editorea1= Giumlia-Mair |editorea1-izena= A.| editorea2-abizena= Lo Schiavo| editorea2-izena= F.|izenburua=The Problem of Early Tin|orrialdeak= 23–31| lekua= Oxford| argitaletxea= Archaeopress|isbn=978-1-84171-564-3}}</ref> .

Brontzezko lehen objektuek % 2tik beherako eztainu edo [[artseniko]] edukia zuten; beraz, badirudi [[kobre]] mineralean aurkitutako metalezko aztarnen edukiagatik nahi gabe sortutako [[aleazio]] baten emaitza direla<ref name = "pen1986">{{Erreferentzia| abizena= Penhallurick |izena= R. D. |data= 1986| izenburua= Tin in Antiquity: its Mining and Trade Throughout the Ancient World with Particular Reference to Cornwall|lekua=London|argitaletxea=The Institute of Metals|isbn=978-0-904357-81-3}}</ref>.​ Kobreari bigarren metal bat gehitzeak gogortasuna handitzen du; fusio-tenperatura murrizten du, eta [[galdaketa]]-prozesua hobetzen du, masa urtu jariakorrago bat sortzen baitu hozten dena metal dentsoago eta ez hain harroa lortu arte.​ Hori berrikuntza garrantzitsua izan zen, [[Brontze Aroa|Brontze Aroko]] molde itxietan urtutako forma askoz konplexuagoak ahalbidetu zituena. Brontze-arsenikoko objektuak [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbilean]] agertzen dira lehenik, non artsenikoa kobre-mineralarekin batera egon ohi den, baina osasunerako arriskuak azkar agertu ziren, eta eztainu-mineralen iturrien bilaketa, askoz ere arrisku gutxiagokoak, Brontze Aroaren hasieran hasi zen.​ Horrek eztainu metal arraroaren eskaria sortu zuen, eta eztainu iturri urrunak Brontze Aroko kulturen merkatuekin lotu zituen merkataritza sare bat osatuz{{Erref behar}}.

[[Kasiterita]], [[Cassiterita]] izenez ere ezaguna (SnO<sub>2</sub>), eztainu-oxidoaren forma, ziurrenik eztainuaren jatorrizko iturria izan zen antzinatean. Eztainuzko mineralen beste forma batzuk [[Sulfuro|sulfuroak]] dira, urriagoak, hala nola [[Stannita|estannita]], zeinak galdaketa-prozesu konplexuagoa behar duten. Kasiterita [[alubioi]]-kanaletan metatzen da [[Plazer (geologia)|plazer]]-metaketa gisa, harekin batera doan [[Granito|granitoa]] baino gogorragoa, astunagoa eta kimikoki erresistenteagoa baita<ref name=":5" />. Kasiterita beltza edo, eskuarki, iluna izaten da, eta metaketa horiek erraz ikus daitezke [[Ibaiertz|ibaiertzetan]]. Alubioi-metaketak, ustekabean, [[Urre|urrea]] astintzearen antzeko metodoen bidez jaso eta bereizi izan dira<ref>{{Erreferentzia |abizena1=Dube |izena1=RK |izenburua=Interrelation between gold and tin: A historical perspective |egunkaria=Gold Bulletin |data=September 2006 |liburukia=39 |alea=3 |orrialdeak=103–113 |doi=10.1007/BF03215537 |doi-access= }}</ref>.


== Erauzketa ==
== Erauzketa ==
[[Fitxategi:Metal cube tin.jpg|thumb|Eztainuzko kuboa]]
Bi prozeso ezberdinen bitartez lortu daiteke eztainua:
Bi prozesuren bitartez lortu daiteke eztainua:
- Kasiteritaren erredukzio pirometalurgikoaren bidez: Kasiterita impurezetatik banantzen da, eta erreberbero labe batera bidaltzen da, non, 1200-1300&nbsp;°Cko tenperaturaz, koke karboiaren bidez eztainu purura erreduzitzen da.
* Kasiteritaren erredukzio pirometalurgikoaren bidez: Kasiterita ezpurutasunetatik banantzen da, eta erreberbero labe batera bidaltzen da, non 1200-1300&nbsp;°C-ko tenperaturaz koke ikatzaren bidez eztainu purura erreduzitzen den. SnO<sub>2</sub> + 2 C --> 2 CO + Sn Geroago, fintzen da ezpurutasun guztietatik banantzeko (batez ere [[burdina]] eta [[Kobre|kobrea]]), azkenik metala lortuz % 99,8ko purutasunarekin<ref>{{Erreferentzia|url = https://books.google.com/books?id=Nz2wXvmkAF0C&pg=PT89|izenburua= Manufacturing processes and materials|isbn = 978-0-87263-517-3|abizena1 = Schrader|izena1 = George F.|abizena2 = Elshennawy|izena2 = Ahmad K.|abizena3 = Doyle|izena3 = Lawrence E.|data= July 2000|url-status = |archive-url = https://web.archive.org/web/20160511235421/https://books.google.com/books?id=Nz2wXvmkAF0C&pg=PT89|archive-data= 2016-05-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url =https://archive.org/details/metallurgytin01louigoog|izenburua=Metallurgy of tin|abizena1 =Louis|izena1 =Henry|data=1911|argitaletxea=McGraw-Hill book Company}}</ref><ref>{{Erreferentzia|url =https://books.google.com/books?id=IpuaAAAAIAAJ&pg=PA58|izenburua=Tin Under Control|isbn =978-0-8047-2136-3|egilea =Knorr, Klaus|argitaletxea=Stanford University Press|data=1945|url-status =|archive-url =https://web.archive.org/web/20160519021151/https://books.google.com/books?id=IpuaAAAAIAAJ&pg=PA58|archive-data=2016-05-19}}</ref>.
* [[Burdinzuri|Burdinzuritik]], errekuperazio elektrolitikoaren bidez: Burdinzuria eztainuzko geruza bat duen [[Altzairu|altzairua]] da. Kontserba industriak duen kontsumo handiarengatik, zenbait metodo landu izan dira eztainua lortzeko horretatik abiatuz. Merkeena [[Sodio hidroxido|sodio hidroxidoko]] disoluzio batean burdinzuria sartzea da; horrek eztainua disolbatzen du, eta, ondoren, metala lortzen da disoluzio hartan elektrolisia aplikaturik.


==Aleazioak==
SnO2 + 2 C --> 2 CO + Sn
[[Fitxategi:Alfonso Santiago Leyva and his son Tomás working.jpg|thumb|left|Artisauak eztainuzko xaflekin lan egiten.]]
Eztainuzko oinarria duten aleazioek (metal zuriak ere esaten zaie) [[Kobre|kobrea]], [[Antimonio|antimonioa]] eta [[Berun|beruna]] izaten dute. Aleazio horiek propietate mekaniko desberdinak dituzte, konposizioa zein den<ref name=":6">Kalpakjian, Serope (2002). ''Manufactura, ingeniería y tecnología'', Pearson Educación, p.171. ISBN 970-26-0137-1</ref>.


Eztainu, kobre eta antimoniozko aleazio batzuk [[Marruskadura-kojinete|marruskaduraren]] aurkako material gisa erabiltzen dira kojineteetan, zizailadura-erresistentzia eta [[atxikidura]] txikia dutelako<ref name=":6" />.
Geroago, errefinatzen da impureza guztietatik banantzeko (printzipalki burdina eta kobrea), azkenik metala lortuz %99.8ko purutasun batekin.
- Latorritik errekuperazio elektrolitikoaren bidez: Latorria eztainuzko kapa bat duen altzairua da. Duen kontsumo handiarengatik industria kontserbatzailetik, metodo ezberdinak landu izan dira honetatik abiatuz eztainua lortzeko. Ekonomikoena sodio hidroxidoko disoluzio batean latorria sartzea, honek eztainua disolbatzen du, eta geroago metala lortzen da elektrolisia disoluzio hortan aplikaturik.


Eztainu- eta berun-aleazioak zenbait konposiziotan eta urtze-puntutan merkaturatzen dira. Aleazio [[Eutektiko|eutektikoak]] % 61,9 eztainua eta % 38,1 beruna du, eta [[Urtze-puntu|urtze-puntua]] 183&nbsp;°C da<ref>Báez Crespo, Juan Carlos (2007). ''[http://www.pcpages.com/cmiitopics/diagramas%20de%20fase.pdf Diagramas de fase] {{Erreferentzia|url=http://www.pcpages.com/cmiitopics/diagramas%20de%20fase.pdf |data=20090520224223 }}''</ref>.​ Eztainu-berun gainerako aleazioak [[urtze]]- eta [[solidotze]]-prozesuetan fase solidoaren eta fase likidoaren artean oreka dagoen tenperatura-tarte batean urtzen dira, eta solidotze-prozesuan fase solidoa bereizi egiten da; ondorioz, kristal-egitura desberdinak sortzen dira. Fase likidora iristeko tenperatura txikiagoa behar duen aleazio eutektikoa, oso erabilia da osagai elektronikoen [[Soldadura bigun|soldadura bigunean]], osagai horien gainberotzeak eragindako kalte-probabilitateak murrizteko. Eztainuan eta berunean oinarritutako aleazio batzuek, gainera, antimonio-proportzio txikiak dituzte (% 2,5 inguru). Berunezko aleazioen arazo nagusia da hondakinen ingurumen-inpaktu potentziala, eta, horregatik, berunik gabeko aleazioak garatzen ari dira, hala nola eztainu-zilar-kobre aleazioak edo eztainu-kobre aleazio batzuk.
== Aplikazioak ==

Eztainua da metal oso erabili bat munduko ehuneka prozesu industrialetan.
[[Peltre|Peltrea]] eztainu, berun eta antimoniozko aleazio bat da, dekorazio tresnetarako erabiltzen dena. Eztainua [[Hortz-protesi|hortz-protesien]] aleazioetan, brontze-aleazioetan eta [[titanio]] eta [[zirkonio]] aleazioetan ere erabiltzen da<ref name=":6" />.
Purua denean altzairua estaltzeko erabiltzen da latorria eratuz, baita aleazio asko lortzeko ere:

- Brontzea: Kobrea eta eztainuaren aleazioa.
==Ekoizpena==
- Soldatzeko metala: Beruna eta eztainuaren aleazioa.
Eztainu-ekoizle nagusiak dira: [[Txinako Herri Errepublika|Txina]], [[Malaysia]], [[Peru]], [[Indonesia]], [[Bolivia]] eta [[Brasil]] (bereziki [[Minas Gerais]] estatuan)<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.profesorenlinea.cl/geografiagral/Paisajegeografico.htm |data=20171024043132 }}'' Profesor en Línea.cl''</ref> (batez ere [[Minas Gerais]] estatuan)<ref>[https://web.archive.org/web/20100729180326/http://www.fundacionypf.org.ar/publicaciones/Tierra/contents/3_recursos_tierra/cont/recur_mineros_region.htm "Los recursos mineros de la región"] ''Fundación YPF''</ref>.
Badaude beste hainbeste aleazio eztainuarekin, eta industria aeroespazialean titanoarekin aleaturik erabiltzen da, eta intsektizida batzuen osagai bezala.
{| align="center"
|
{| class="wikitable" border="1"
|- bgcolor="#EAEAEA"
!width=120px;|Herrialdea
!width=120px;|Munduko ekoizpena 2019an, urteko milaka tonatan
|-
| {{banderaikur|CHN|}} [[Txina]] || align="center"| 84,5
|-
| {{banderaikur|INA|}} [[Indonesia]] || align="center"| 77,5
|-
| {{banderaikur|MMR|}} [[Myanmar]] || align="center"| 42,0
|-
| {{banderaikur|PER|}} [[Peru]] || align="center"| 19,9
|-
| {{banderaikur|BOL|}} [[Bolivia]] || align="center"| 17,0
|-
| {{banderaikur|BRA|}} [[Brasil]] || align="center"| 14,0
|-
| {{banderaikur|COD|}} [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]] || align="center"| 12,2
|-
| {{banderaikur|AUS|}} [[Australia]] || align="center"| 7,7
|-
| {{banderaikur|NGR|}} [[Nigeria]] || align="center"| 5,8
|-
| {{banderaikur|VIE|}} [[Vietnam]] || align="center"| 5,5
|}
|-
| align="center" style="font-size:8pt;" | Iturria: [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-tin.pdf United States Geological Survey (USGS) - 2021]
|}
3TG izeneko [[Gatazka-mineral|gatazka-mineralen]] taldeko kide da. Talde hori osatzen dute: [[Cassiterita|cassiteritak]], [[Wolfram|wolframitak]], [[Koltan|koltanak]] eta [[Urre|urreak]]. Mineral talde hau ezagunagoa da bere metal deribatu erabilienen ingelesezko siglengatik: '''t'''in (eztainua), '''t'''ungsten ([[Wolfram|tungstenoa]]), '''t'''antalio ([[Tantalo|tantaloa]]) eta '''g'''old ([[Urre|urrea]] (3TG)). Hala mineralak nola metal eratorriak baliabide kritikoak dira hainbat industriarentzat, hala nola [[Elektronika|elektronikarentzat]], [[Automobilgintza|automobilgintzarentzat]] eta [[Hegazkingintza|hegazkingintzarentzat]], eta nazioarteko legediek erregulatzen dituzte, hala nola Dodd Frank lege estatubatuarrak (1502 atala) edo EBko Gatazka Materialen Erregulazioak, askotan gatazka-eremuetan erauzten baitira mineral horiek eta gatazka horiek finantzatzeko eta iraunarazteko balio baitute<ref name=":5">{{Erreferentzia|url=http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13698249.2013.842744|izenburua=Does Uranium Mining Increase Civil Conflict Risk? Evidence from a Spatiotemporal Analysis of Africa from 1960 to 2008|abizena=Koos|izena=Carlo|abizena2=Basedau|izena2=Matthias|data=2013-09|aldizkaria=Civil Wars|liburukia=15|número=3|orrialdeak=306–331|fechaacceso=2024-02-29|hizkuntza=en|issn=1369-8249|doi=10.1080/13698249.2013.842744}}</ref><ref name=":4">{{Erreferentzia|url=https://www.globalwitness.org/en/campaigns/conflict-minerals/|izenburua=Conflict Minerals {{!}} Responsible Minerals {{!}} Global Witness|fechaacceso=2024-02-15|sitioweb=Global Witness|hizkuntza=en}}</ref>.​

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|30em}}
== Bibliografia ==
* {{Erreferentzia|Carlin, James F., Jr. (1998). [http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/tin/660798.pdf "Significant events affecting tin prices since 1958"]. [[U.S. National Geodetic Survey]]}}
* {{Erreferentzia
|izenburua= Handbook of Chemistry and Physics
|editorea= Lide, David R.
|edizioa= 87.
|urtea= 2006
|argitaletxea= CRC Press, Taylor & Francis Group
|lekua= Boca Raton, Florida
|isbn = 978-0-8493-0487-3
|ref = CITEREFCRC2006}}
*{{Erreferentzia
|izenburua= Nature's Building Blocks: An A–Z Guide to the Elements
|abizena = Emsley
|izena = John
|argitaletxea= Oxford University Press
|urtea= 2001
|lekua= Oxford, England, UK
|isbn = 978-0-19-850340-8
|atala= Tin
|orrialdeak= [https://archive.org/details/naturesbuildingb0000emsl/page/445 445–450]
|chapter-url = {{google books |plainurl=y |id=j-Xu07p3cKwC}}
|url = https://archive.org/details/naturesbuildingb0000emsl/page/445
}}
* {{Greenwood&Earnshaw2nd}}
* {{Erreferentzia
|abizena = Heiserman
|izena = David L.
|izenburua= Exploring Chemical Elements and their Compounds
|lekua= New York
|argitaletxea= TAB Books
|isbn = 978-0-8306-3018-9
|atala= Element 50: Tin
|urtea= 1992
|chapter-url = https://archive.org/details/exploringchemica01heis
}}
* {{Erreferentzia
|izenburua= The Encyclopedia of the Chemical Elements
|argitaletxea= Reinhold Book Corporation
|lekua= New York
|urtea= 1968
|editorea= Clifford A. Hampel
|lccn = 68-29938
|abizena = MacIntosh
|izena = Robert M.
|atala= Tin
|orrialdeak= 722–732
}}
* {{Erreferentzia
|izenburua= Guide to the Elements
|chapter-url = https://archive.org/details/guidetoelements00stwe
|chapter-url-access = registration
|edizioa= Revised
|izena = Albert
|abizena = Stwertka
|argitaletxea= Oxford University Press
|urtea= 1998
|atala= Tin
|isbn = 978-0-19-508083-4
}}

== Kanpo-estekak ==
{{autoritate kontrola}}


{{clear}}
{{clear}}
123. lerroa: 280. lerroa:


[[Kategoria:Elementu kimikoak]]
[[Kategoria:Elementu kimikoak]]

[[af:Tin]]
[[am:ቆርቆሮ]]
[[an:Estanyo (elemento)]]
[[ar:قصدير]]
[[ast:Estañu]]
[[ay:Chayanta]]
[[az:Qalay]]
[[be:Волава]]
[[be-x-old:Волава]]
[[bg:Калай]]
[[bn:টিন]]
[[br:Staen]]
[[bs:Kalaj]]
[[ca:Estany (element)]]
[[ceb:Tansan]]
[[co:Stagnu]]
[[cs:Cín]]
[[cv:Тăхлан]]
[[cy:Tun]]
[[da:Tin]]
[[de:Zinn]]
[[el:Κασσίτερος]]
[[en:Tin]]
[[eo:Stano]]
[[es:Estaño]]
[[et:Tina]]
[[fa:قلع]]
[[fi:Tina]]
[[fiu-vro:Tina]]
[[fr:Étain]]
[[fur:Stagn]]
[[fy:Tin (elemint)]]
[[ga:Stán]]
[[gl:Estaño]]
[[gv:Stainney]]
[[hak:Siak]]
[[he:בדיל]]
[[hi:त्रपु]]
[[hif:Tin]]
[[hr:Kositar]]
[[ht:Eten]]
[[hu:Ón]]
[[hy:Անագ]]
[[ia:Stanno]]
[[id:Timah]]
[[io:Stano]]
[[is:Tin]]
[[it:Stagno]]
[[ja:スズ]]
[[jbo:tinci]]
[[jv:Timah]]
[[ka:კალა (ელემენტი)]]
[[kk:Қалайы]]
[[kn:ತವರ]]
[[ko:주석 (원소)]]
[[koi:Озісь]]
[[ku:Pîl (metal)]]
[[kv:Озысь]]
[[kw:Sten]]
[[la:Stannum]]
[[lb:Zënn]]
[[lbe:Къалай]]
[[lij:Stagno (metallo)]]
[[lt:Alavas]]
[[lv:Alva]]
[[mdf:Валдакиви]]
[[mk:Калај]]
[[ml:വെളുത്തീയം]]
[[mr:टिन]]
[[mrj:Вулны]]
[[ms:Timah]]
[[my:တင်း(ဓာတုဗေဒ)]]
[[myv:Валдо киве]]
[[nah:Amochitl]]
[[nds:Tinn]]
[[nl:Tin (element)]]
[[nn:Grunnstoffet tinn]]
[[no:Tinn (grunnstoff)]]
[[nv:Béésh Dildǫʼí]]
[[oc:Estam]]
[[pa:ਟੀਨ]]
[[pl:Cyna]]
[[pnb:ٹن]]
[[pt:Estanho]]
[[qu:Chayanta]]
[[ro:Staniu]]
[[ru:Олово]]
[[sa:बङ्गम्]]
[[sah:Хорҕолдьун]]
[[scn:Stagnu]]
[[sh:Kalaj]]
[[simple:Tin]]
[[sk:Cín]]
[[sl:Kositer]]
[[sq:Kallaj]]
[[sr:Калај]]
[[stq:Tin]]
[[sv:Tenn]]
[[sw:Stani]]
[[ta:வெள்ளீயம்]]
[[te:తగరము]]
[[tg:Қалъ]]
[[th:ดีบุก]]
[[tl:Lata]]
[[tr:Kalay]]
[[ug:قەلەي]]
[[uk:Олово]]
[[ur:قلع]]
[[uz:Qalay]]
[[vi:Thiếc]]
[[war:Lata]]
[[wuu:锡]]
[[xal:Цанхорһлҗн]]
[[yi:צין]]
[[yo:Tin]]
[[zh:锡]]
[[zh-classical:錫]]
[[zh-min-nan:Siah]]
[[zh-yue:錫]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 19:15, 1 urria 2024 data duena

Eztainua
50 Indioa ← Eztainua → Antimonioa
   
 
50		 Sn
  
               
               
                                   
                                   
                                                               
                                                               
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakiaEztainua, Sn, 50
Serie kimikoametalak
Taldea, periodoa, orbitala14, 5, p
Masa atomikoa118.710(7) g/mol
Konfigurazio elektronikoa[Kr] 4d10 5s² 5p²
Elektroiak orbitaleko2, 8, 18, 18, 4
Propietate fisikoak
Egoerasolidoa
Dentsitatea(0 °C, 101,325 kPa) 5.769 - 7.265 g/L
Urtze-puntua505.08 K
(231.93 °C, 449.47 °F)
Irakite-puntua2875 K
(2602 °C, 4716 °F)
Urtze-entalpia(zuria) 7.03 kJ·mol−1
Irakite-entalpia(zuria) 296.1 kJ·mol−1
Bero espezifikoa(25 °C) (25 °C, zuria) 27.112 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
T/K 1497 1657 1855 2107 2438 2893
Propietate atomikoak
Kristal-egituratetragonala
Oxidazio-zenbakia(k)4, 2
Elektronegatibotasuna1,96 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala1.a: 708.6 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)145 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)145 pm
Erradio kobalentea141 pm
Van der Waalsen erradioa217 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa(300 K) 180,5
Soinuaren abiadura(gas, 27 °C) 1310 m/s
Isotopo egonkorrenak
Eztainuaren isotopoak
iso UN Sd-P D DE (MeV) DP
112Sn %0,97 Sn egonkorra da 62 neutroirekin
114Sn %0,66 Sn egonkorra da 64 neutroirekin
115Sn %0,34 Sn egonkorra da 65 neutroirekin
116Sn %14,54 Sn egonkorra da 66 neutroirekin
117Sn %7,68 Sn egonkorra da 67 neutroirekin
118Sn %24,22 Sn egonkorra da 68 neutroirekin
119Sn %8,59 Sn egonkorra da 69 neutroirekin
120Sn %32,58 Sn egonkorra da 70 neutroirekin
122Sn %4,63 Sn egonkorra da 72 neutroirekin
124Sn %5,79 Sn egonkorra da 74 neutroirekin
126Sm Sintetikoa ~1 E5 u β− 0,380 126Sb

Eztainua edo zirraida[1] elementu kimikoa da, Sn ikurra eta 50 zenbaki atomikoa dituena. Elementuen taula periodikoaren 14. taldean dago. 10 isotopo egonkor ezagutzen dira. Menik nagusiena kasiterita da.

Eztainuaren ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eztainua: β (ezkerrean) eta α (eskuinean).

Ez da erraz herdoiltzen, eta, beraz, oso erabilgarria da korrosioari aurre egiteko. Eztainua kolore zuri-zilarkarako metala da. Zinka baino gogortasun txikiagoa du, eta beruna baino handiagoa 100 °C-ko tenperaturan, oso harikortasun eta xaflagarritasun handia du, eta, horrela, eztainuzko orriak lortu daitezke, hamarren bat milimetroko lodierakoak. Beroan, oso hauskorra da, eta hauskortu daiteke. Azido indartsuek kalte egiten diote. Giro-tenperaturan (20 °C) elementu solido bat da. Xaflakorra da, eta, tenperatura horretan, gainazala oxidatzen zaio. Efektu horri esker, korrosioarekiko erresistentea da. Gainera, aleazio askotan aurkitzen da. Metal horren barra bat tolestean, eztainuaren garrasia izeneko soinu bereizgarri bat sortzen da, barra osatzen duten kristalen marruskaduragatik. Ezaugarri deigarrienetako bat da, baldintza termiko jakin batzuetan eztainuaren izurria jasaten duela. Eztainu puruak bi aldaera alotropiko ditu: eztainu zuria, normala, metalikoa, eroale elektrikoa, egitura tetragonala duena eta 13,2 °C-tik gorako tenperaturetan egonkorra dena, eta eztainu grisa, hauts ez-metalikoa, erdieroalea, 13,2 °C-tik beherako tenperaturetan egitura kubiko eta egonkorra, oso hauskorra eta zuriak baino pisu espezifiko txikiagoa duena.

Lehenengo formak kristalinoa da; bigarrena, berriz, 18 °C baino gutxiagoko tenperaturan egonkorra, hauts forman agertzen da. Tenperatura honen azpitik, eztainu zuria eztainu gris bihurtzen da, zenbat eta tenperatura txikiagoa izan, gero eta azkarrago. Eztainu oso elementu urria da Lurrean; bakarrik % 0.001 da, nahiz eta mineral forman kontzentraturik agertu, garrantzitsuena cassiterita izanez, SnO2.

Fisikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eztainu urtuaren tantatxoa solidotzen

Eztainua metal xaflakorra da, biguna, harikorra eta zilar-kolore zurikoa, oso kristalinoa. Eztainu barra bat tolesten denean, kristaletako bikien ondorioz sortzen den «eztainuaren garrasia» soinua entzuten da[2]. Eztainua 232 °C (449,6 °F) inguruko tenperatura baxuetan urtzen da, 14. taldeko baxuenak. Fusio-puntua are gehiago murrizten da 177,3 °C-era (351,1 °F) 11 nm-ko partikulen kasuan[3][4].

Kanpoko bideoa
eztainuaren β-α trantsizioa -40 °C-tan (denbora-tartea; bideoaren segundo bat ordubete da denbora errealean

β-eztainua (forma metalikoa, edo eztainu zuria, BCT egitura), giro-tenperaturan egonkorra da, eta, haren gainetik, xaflakorra. α-eztainua (forma ez-metalikoa edo eztainu grisa), berriz, egonkorra da 13,2 °C-etik behera (55,8 °°F), eta hauskorra da. α-eztainuak diamantearen, silizioaren edo germanioaren antzeko kristal-egitura kubikoa du. α-eztainuak ez du propietate metalikorik bere atomoek egitura kobalente bat eratzen dutelako, non elektroiak ezin diren aske mugitu. Hauts itxurako material gris motela da, eta erdieroaleen aplikazio espezializatu gutxi batzuk baino ez du beste erabilerarik. Bi alotropo horiek, α-eztainua eta β-eztainua, eztainu grisa eta eztainu zuria izenez ezagutzen dira, hurrenez hurren. Beste bi alotropo ere badaude, γ eta σ, 161 °C-etik gorako tenperaturetan (321,8 °F) eta zenbait GPa-tik gorako presioetan[5]. Hotz kondizioetan, β eztainua, berez, α eztainu bihurtzen da; eztainuaren izurria edo eztainuaren gaixotasuna esaten zaio fenomeno horri. Egiaztatu ezin diren iturri batzuek diote Napoleonen 1812ko kanpaina errusiarrean, tenperaturak hain hotz bihurtu zirela soldaduen uniformeetako eztainuzko botoiak denborarekin desegin zirela, eta horrek Grande Arméeren porrotean lagundu omen zuen[6]. Ekineko kondaira da, ziur aski gertakarietan benetako ondoriorik izan ez zuena[7][8][9].

α-β transformazio-tenperatura nominalki 13,2 °C (55,8 °F) bada ere, ezpurutasunak (adibidez, Al, Zn, etab.) trantsizio-tenperatura 0 °C-etik (32,0 °F) oso behera jaisten dute, eta, antimonioa edo bismutoa gehitzean, transformazioa ez litzateke inola ere gertatuko, eta eztainuaren iraunkortasuna areagotuko litzateke[10].

Eztainuaren maila komertzialek (% 99,8) eraldaketari eusten diote ezpurutasun gisa dauden bismuto, antimonio, berun eta zilar kantitate txikien efektu inhibitzailearen ondorioz. Kobrea, antimonioa, bismutoa, kadmioa eta zilarra gisako aleazio-elementuek gogortasuna handitzen dute. Eztainuak nahiko erraz eratzen ditu metal arteko fase gogor eta hauskorrak, eta ez dira egokiak izaten. Beste metal batzuetan, oro har, ez du disoluzio solidoaren tarte handirik eratzen, eta elementu gutxik dute disolbagarritasun solido nabarmenik eztainuan. Hala ere, eutektiko-sistema sinpleak ematen dira bismutoarekin, galioarekin, berunarekin, talioarekin eta zinkarekin[10].

Eztainua 3,72 K[11] baino gutxiagorekin supereroale bihurtzen da, eta aztertu zen lehen supereroaleetako bat izan zen; Meissner efektua, supereroaleen ezaugarri bereizgarrietako bat, eztainuzko kristal supereroaleetan aurkitu zen lehen aldiz[12].

Kimikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eztainuak korrosioari aurre egiten dio, baina azidoek eta alkaliek eraso diezaiokete. Eztainua oso leundua izan daiteke, eta beste metal batzuk babesteko geruza gisa erabiltzen da[2]. Oxido babes-geruza batek (pasibazioa) oxidazio handiagoa eragozten du, eztainuan eta beste eztainu-aleazio batzuetan sortzen den oxidazio bera[13].​ Eztainuak katalizatzaile gisa jokatzen du oxigenoa disolbatuta dagoenean, eta erreakzio kimikoa bizkortzen laguntzen du[2].

Isotopoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eztainuak hamar isotopo egonkor ditu, 112, 114 eta 120, 122 eta 124 masa atomikodunekin, edozein elementuk baino kopuru handiagoa. Horietatik, ugarienak 120Sn (eztainu osoaren ia herena), 118Sn eta 116Sn dira; urriena, berriz, 115Sn da. Masa-zenbaki bikoitia duten isotopoek ez dute espin nuklearrik; bakoitiek, berriz, +1/2ko espina dute. Eztainua, bere hiru isotopo arruntekin, 116Sn, 118Sn eta 120Sn, erresonantzia magnetiko nuklearraren espektroskopia bidez detektatzeko eta aztertzeko elementurik errazenetako bat da, eta bere lerrakuntza kimikoak SnMe-ren aurrean erreferentzia dute[14].

Ustez, isotopo egonkorren kopuru handi hori 50 zenbaki atomikoaren emaitza zuzena da, «zenbaki magiko bat» fisika nuklearrean. Eztainua 31 isotopo ezegonkorretan ere agertzen da, eta 99tik 139 arteko gainerako masa atomiko guztiak hartzen ditu. 126Sn-tik kanpo, 230.000 urteko batez besteko bizitzarekin, erradioisotopo guztiek urtebete baino gutxiagoko batez besteko bizitza dute. 100Sn erradioaktiboa, 1994an aurkitua, eta 132Sn-a dira nukleo «magiko bikoitza» duten nukleido bakanetako bi: ezegonkorrak izan arren, protoi-neutroi erlazio oso asimetrikoak dituztenez, amaiera puntuak adierazten dituzte non hortik aurrera egonkortasuna azkar erortzen den[15].​ 111 eta 131 isotopoentzako beste 30 isomero metaegonkor bereizi dira, egonkorrena 121mSn-a izanik, eta batez besteko bizitza 43,9 urtekoa da[16].

Eztainuaren isotopo egonkor ugaritasunen ezberdintasun erlatiboak azal daitezke izar-nukleosintesian eratzeko dituzten moduengatik. 116Sn-tik 120Sn-ra arte, berau barne, s-an (neutroien harrapaketa geldoa) eratzen dira izar gehienetan, eta, beraz, isotopo ohikoenak dira; 122Sn eta 124-a, berriz, supernobetako r-prozesuan (neutroien harrapaketa azkarra) soilik eratzen dira, eta ez dira hain ohikoak. 117Sn-tik 120Sn-ra arte ere r prozesuaren ekarpenak jasotzen dituzte. Azkenik, protoietan aberatsak diren isotopo bakanenak, 112Sn, 114Sn eta 115Sn, ezin dira kantitate esanguratsuetan sortu s edo r prozesuetan, eta p nukleoen artean sartzen dira, zeinen jatorria oraindik ez den ongi ezagutzen. Horien eraketarako mekanismoetako batzuk protoien harrapaketa eta fotodesintegrazioari buruzko espekulazioak dira, nahiz eta 115Sn-a partzialki ere sor litekeen s prozesuan, bai zuzenean, bai bizitza luzeko 115In-en alaba gisa[17].

Erabilerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eztainua oso metal erabilia da munduko ehunka prozesu industrialetan. Garbia denean, altzairua estaltzeko erabiltzen da latorria eratuz, baita nahastura asko lortzeko ere:

  • Brontzea: Kobrea eta eztainuaren nahasturetarako.
  • Soldatzeko metala: Beruna eta eztainuaren nahastura.
  • Berunezko aleazioan erabiltzen da, musika-organoen hodien xafla egiteko.
  • Soldagailu elektrikoarekin egindako soldadura bigunetan, garbiarekin zein aleazioz, ekarpen-material gisa erabiltzen da, zuhurtasunez. RoHS zuzentarauak debekatu egiten du beruna erabiltzea aparatu elektriko eta elektroniko jakin batzuen soldaduran.
  • Badaude beste zenbait nahastura eztainuarekin, eta, industria aeroespazialean, titanioarekin nahasturik erabiltzen da, baita intsektizida batzuen osagai gisa ere.
  • Beiraren hauskortasuna txikitzeko ere erabiltzen da.
  • Eztainuzko konposatuak fungizida, tindagai, hortzetako pasta eta pigmentuetarako erabiltzen dira.
  • Etiketetan erabiltzen da.
  • Eztainua zeramikaren industrian ere erabiltzen da esmalte zeramikoak egiteko. Bere funtzioa honako hau da: bajan eta altan opakutzaile bat da. Goi-geruzan, ehunekoaren proportzioa altuagoa da behe-tenperaturan baino.
  • Ardo botilen gain-buxaduran ere erabiltzen da, kapsula moduan. Elikagaien industrian beruna erabiltzea debekatu ostean zabaldu zen erabilera. Espainia eztainuzko kapsulen fabrikatzaile handienetako bat da.
Eztainuzko baso alemana.

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Plougrescant-Ommerschans motako brontzezko ezpata zeremoniala, Plougrescant, Frantzia, K.a. 1500-1300.

Eztainuaren erabilera Ekialde Hurbilean eta Balkanetan hasi zen, K.a. 4000 inguruan. Kobrearekin aleazioan erabili zen material berri bat sortzeko, brontzea, eta, horrela, «Brontze Aroa» deritzona sortu zen. Aleazio berriaren garrantziak, zeinarekin harrizkoak edo hezurrezkoak baino arma eta erreminta eraginkorragoak egin zitekeen, Antzinate osoan, merkataritza bizia sortu zuen eztainuzko hobietatik urrutira zeuden herriekin[18] .

Brontzezko lehen objektuek % 2tik beherako eztainu edo artseniko edukia zuten; beraz, badirudi kobre mineralean aurkitutako metalezko aztarnen edukiagatik nahi gabe sortutako aleazio baten emaitza direla[19].​ Kobreari bigarren metal bat gehitzeak gogortasuna handitzen du; fusio-tenperatura murrizten du, eta galdaketa-prozesua hobetzen du, masa urtu jariakorrago bat sortzen baitu hozten dena metal dentsoago eta ez hain harroa lortu arte.​ Hori berrikuntza garrantzitsua izan zen, Brontze Aroko molde itxietan urtutako forma askoz konplexuagoak ahalbidetu zituena. Brontze-arsenikoko objektuak Ekialde Hurbilean agertzen dira lehenik, non artsenikoa kobre-mineralarekin batera egon ohi den, baina osasunerako arriskuak azkar agertu ziren, eta eztainu-mineralen iturrien bilaketa, askoz ere arrisku gutxiagokoak, Brontze Aroaren hasieran hasi zen.​ Horrek eztainu metal arraroaren eskaria sortu zuen, eta eztainu iturri urrunak Brontze Aroko kulturen merkatuekin lotu zituen merkataritza sare bat osatuz[erreferentzia behar].

Kasiterita, Cassiterita izenez ere ezaguna (SnO2), eztainu-oxidoaren forma, ziurrenik eztainuaren jatorrizko iturria izan zen antzinatean. Eztainuzko mineralen beste forma batzuk sulfuroak dira, urriagoak, hala nola estannita, zeinak galdaketa-prozesu konplexuagoa behar duten. Kasiterita alubioi-kanaletan metatzen da plazer-metaketa gisa, harekin batera doan granitoa baino gogorragoa, astunagoa eta kimikoki erresistenteagoa baita[20]. Kasiterita beltza edo, eskuarki, iluna izaten da, eta metaketa horiek erraz ikus daitezke ibaiertzetan. Alubioi-metaketak, ustekabean, urrea astintzearen antzeko metodoen bidez jaso eta bereizi izan dira[21].

Erauzketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eztainuzko kuboa

Bi prozesuren bitartez lortu daiteke eztainua:

  • Kasiteritaren erredukzio pirometalurgikoaren bidez: Kasiterita ezpurutasunetatik banantzen da, eta erreberbero labe batera bidaltzen da, non 1200-1300 °C-ko tenperaturaz koke ikatzaren bidez eztainu purura erreduzitzen den. SnO2 + 2 C --> 2 CO + Sn Geroago, fintzen da ezpurutasun guztietatik banantzeko (batez ere burdina eta kobrea), azkenik metala lortuz % 99,8ko purutasunarekin[22][23][24].
  • Burdinzuritik, errekuperazio elektrolitikoaren bidez: Burdinzuria eztainuzko geruza bat duen altzairua da. Kontserba industriak duen kontsumo handiarengatik, zenbait metodo landu izan dira eztainua lortzeko horretatik abiatuz. Merkeena sodio hidroxidoko disoluzio batean burdinzuria sartzea da; horrek eztainua disolbatzen du, eta, ondoren, metala lortzen da disoluzio hartan elektrolisia aplikaturik.

Aleazioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Artisauak eztainuzko xaflekin lan egiten.

Eztainuzko oinarria duten aleazioek (metal zuriak ere esaten zaie) kobrea, antimonioa eta beruna izaten dute. Aleazio horiek propietate mekaniko desberdinak dituzte, konposizioa zein den[25].

Eztainu, kobre eta antimoniozko aleazio batzuk marruskaduraren aurkako material gisa erabiltzen dira kojineteetan, zizailadura-erresistentzia eta atxikidura txikia dutelako[25].

Eztainu- eta berun-aleazioak zenbait konposiziotan eta urtze-puntutan merkaturatzen dira. Aleazio eutektikoak % 61,9 eztainua eta % 38,1 beruna du, eta urtze-puntua 183 °C da[26].​ Eztainu-berun gainerako aleazioak urtze- eta solidotze-prozesuetan fase solidoaren eta fase likidoaren artean oreka dagoen tenperatura-tarte batean urtzen dira, eta solidotze-prozesuan fase solidoa bereizi egiten da; ondorioz, kristal-egitura desberdinak sortzen dira. Fase likidora iristeko tenperatura txikiagoa behar duen aleazio eutektikoa, oso erabilia da osagai elektronikoen soldadura bigunean, osagai horien gainberotzeak eragindako kalte-probabilitateak murrizteko. Eztainuan eta berunean oinarritutako aleazio batzuek, gainera, antimonio-proportzio txikiak dituzte (% 2,5 inguru). Berunezko aleazioen arazo nagusia da hondakinen ingurumen-inpaktu potentziala, eta, horregatik, berunik gabeko aleazioak garatzen ari dira, hala nola eztainu-zilar-kobre aleazioak edo eztainu-kobre aleazio batzuk.

Peltrea eztainu, berun eta antimoniozko aleazio bat da, dekorazio tresnetarako erabiltzen dena. Eztainua hortz-protesien aleazioetan, brontze-aleazioetan eta titanio eta zirkonio aleazioetan ere erabiltzen da[25].

Ekoizpena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eztainu-ekoizle nagusiak dira: Txina, Malaysia, Peru, Indonesia, Bolivia eta Brasil (bereziki Minas Gerais estatuan)[27] (batez ere Minas Gerais estatuan)[28].

Herrialdea Munduko ekoizpena 2019an, urteko milaka tonatan
Txinako Herri Errepublika Txina 84,5
Indonesia Indonesia 77,5
Myanmar Myanmar 42,0
Peru Peru 19,9
Bolivia Bolivia 17,0
Brasil Brasil 14,0
Kongoko Errepublika Demokratikoa Kongoko Errepublika Demokratikoa 12,2
Australia Australia 7,7
Nigeria Nigeria 5,8
Vietnam Vietnam 5,5
Iturria: United States Geological Survey (USGS) - 2021

3TG izeneko gatazka-mineralen taldeko kide da. Talde hori osatzen dute: cassiteritak, wolframitak, koltanak eta urreak. Mineral talde hau ezagunagoa da bere metal deribatu erabilienen ingelesezko siglengatik: tin (eztainua), tungsten (tungstenoa), tantalio (tantaloa) eta gold (urrea (3TG)). Hala mineralak nola metal eratorriak baliabide kritikoak dira hainbat industriarentzat, hala nola elektronikarentzat, automobilgintzarentzat eta hegazkingintzarentzat, eta nazioarteko legediek erregulatzen dituzte, hala nola Dodd Frank lege estatubatuarrak (1502 atala) edo EBko Gatazka Materialen Erregulazioak, askotan gatazka-eremuetan erauzten baitira mineral horiek eta gatazka horiek finantzatzeko eta iraunarazteko balio baitute[20][17].​

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «zirraida» Orotariko Euskal Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
  2. ↑ a b c (Alemanez) Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils. (1985). «Tin» Lehrbuch der Anorganischen Chemie. (91–100. argitaraldia) Walter de Gruyter, 793–800 or. ISBN 978-3-11-007511-3..
  3. ↑ Ink with tin nanoparticles could print future circuit boards. 2011-04-12.
  4. ↑ Jo, Yun Hwan; Jung, Inyu; Choi, Chung Seok; Kim, Inyoung; Lee, Hyuck Mo. (2011). «Synthesis and characterization of low temperature Sn nanoparticles for the fabrication of highly conductive ink» Nanotechnology 22 (22): 225701.  doi:10.1088/0957-4484/22/22/225701. PMID 21454937. Bibcode: 2011Nanot..22v5701J..
  5. ↑ Molodets, A.M.; Nabatov, S.S.. (2000). «Thermodynamic potentials, diagram of state, and phase transitions of tin on shock compression» High Temperature 38 (5): 715–721.  doi:10.1007/BF02755923..
  6. ↑ Le Coureur, Penny; Burreson, Jay. (2004). Napoleon's Buttons: 17 molecules that changed history. New York: Penguin Group, USA.
  7. ↑ Öhrström, Lars. (2013). The last Alchemist in Paris. Oxford: Oxford University Press ISBN 978-0-19-966109-1..
  8. ↑ Cotton, Simon. (2014-04-29). Book review: The last alchemist in Pari. Royal Society of Chemistry.
  9. ↑ Emsley, John. (2011-10-01). Nature's Building Blocks: an A-Z Guide to the Elements. (New. argitaraldia) New York, United States: Oxford University Press, 552 or. ISBN 978-0-19-960563-7..
  10. ↑ a b Schwartz, Mel. (2002). «Tin and alloys, properties» Encyclopedia of Materials, Parts and Finishes. (2nd. argitaraldia) CRC Press ISBN 978-1-56676-661-6..
  11. ↑ Dehaas, W.; Deboer, J.; Vandenberg, G.. (1935). «The electrical resistance of cadmium, thallium and tin at low temperatures» Physica 2 (1–12): 453.  doi:10.1016/S0031-8914(35)90114-8. Bibcode: 1935Phy.....2..453D..
  12. ↑ Meissner, W.; R. Ochsenfeld. (1933). «Ein neuer effekt bei eintritt der Supraleitfähigkeit» Naturwissenschaften 21 (44): 787–788.  doi:10.1007/BF01504252. Bibcode: 1933NW.....21..787M..
  13. ↑ Craig, Bruce D.; Anderson, David S.; International, A. S. M.. (January 1995). Handbook of corrosion data. , 126 or. ISBN 978-0-87170-518-1..
  14. ↑ Interactive NMR Frequency Map. .
  15. ↑ Walker, Phil. (1994). «Doubly Magic Discovery of Tin-100» Physics World 7 (June): 28.  doi:10.1088/2058-7058/7/6/24..
  16. ↑ Audi, G.; Bersillon, O.; Blachot, J.; Wapstra, A. H.. (2003-12-22). «The Nubase evaluation of nuclear and decay properties» Nuclear Physics A 729 (1): 3–128.  doi:10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001. ISSN 0375-9474. (Noiz kontsultatua: 2024-10-01).
  17. ↑ a b Cameron, A. G. W.. (1973). «Abundance of the Elements in the Solar System» Space Science Reviews 15 (1): 121–146.  doi:10.1007/BF00172440. Bibcode: 1973SSRv...15..121C.. Aipuaren errorea: Invalid <ref> tag; name ":4" defined multiple times with different content
  18. ↑ Cierny, J.; Weisgerber, G.. (2003). «The "Bronze Age tin mines in Central Asia» The Problem of Early Tin. Oxford: Archaeopress, 23–31 or. ISBN 978-1-84171-564-3..
  19. ↑ Penhallurick, R. D.. (1986). Tin in Antiquity: its Mining and Trade Throughout the Ancient World with Particular Reference to Cornwall. London: The Institute of Metals ISBN 978-0-904357-81-3..
  20. ↑ a b (Ingelesez) Koos, Carlo; Basedau, Matthias. (2013-09). «Does Uranium Mining Increase Civil Conflict Risk? Evidence from a Spatiotemporal Analysis of Africa from 1960 to 2008» Civil Wars 15: 306–331.  doi:10.1080/13698249.2013.842744. ISSN 1369-8249..
  21. ↑ Dube, RK. (September 2006). «Interrelation between gold and tin: A historical perspective» Gold Bulletin 39 (3): 103–113.  doi:10.1007/BF03215537..
  22. ↑ Schrader, George F.; Elshennawy, Ahmad K.; Doyle, Lawrence E.. (July 2000). Manufacturing processes and materials. ISBN 978-0-87263-517-3..
  23. ↑ Louis, Henry. (1911). Metallurgy of tin. McGraw-Hill book Company.
  24. ↑ Knorr, Klaus. (1945). Tin Under Control. Stanford University Press ISBN 978-0-8047-2136-3..
  25. ↑ a b c Kalpakjian, Serope (2002). Manufactura, ingeniería y tecnología, Pearson Educación, p.171. ISBN 970-26-0137-1
  26. ↑ Báez Crespo, Juan Carlos (2007). Diagramas de fase 20090520224223.
  27. ↑ 20171024043132. Profesor en Línea.cl
  28. ↑ "Los recursos mineros de la región" Fundación YPF

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • .
  • Lide, David R., ed. Handbook of Chemistry and Physics. (87.. argitaraldia) Boca Raton, Florida: CRC Press, Taylor & Francis Group ISBN 978-0-8493-0487-3..
  • Emsley, John. (2001). «Tin» Nature's Building Blocks: An A–Z Guide to the Elements. Oxford, England, UK: Oxford University Press, 445–450 or. ISBN 978-0-19-850340-8..
  • Txantiloi:Greenwood&Earnshaw2nd
  • Heiserman, David L.. (1992). «Element 50: Tin» Exploring Chemical Elements and their Compounds. New York: TAB Books ISBN 978-0-8306-3018-9..
  • MacIntosh, Robert M.. (1968). «Tin» in Clifford A. Hampel The Encyclopedia of the Chemical Elements. New York: Reinhold Book Corporation, 722–732 or..
  • Stwertka, Albert. (1998). «Tin» Guide to the Elements. (Revised. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 978-0-19-508083-4..

Kanpo-estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]


Taldea →
↓ Periodoa 		1 2   3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 1
H 		2
He
2 3
Li 		4
Be 		  5
B 		6
C 		7
N 		8
O 		9
F 		10
Ne
3 11
Na 		12
Mg 		13
Al 		14
Si 		15
P 		16
S 		17
Cl 		18
Ar
4 19
K 		20
Ca 		21
Sc 		22
Ti 		23
V 		24
Cr 		25
Mn 		26
Fe 		27
Co 		28
Ni 		29
Cu 		30
Zn 		31
Ga 		32
Ge 		33
As 		34
Se 		35
Br 		36
Kr
5 37
Rb 		38
Sr 		39
Y 		40
Zr 		41
Nb 		42
Mo 		43
Tc 		44
Ru 		45
Rh 		46
Pd 		47
Ag 		48
Cd 		49
In 		50
Sn 		51
Sb 		52
Te 		53
I 		54
Xe
6 55
Cs 		56
Ba 		* 71
Lu 		72
Hf 		73
Ta 		74
W 		75
Re 		76
Os 		77
Ir 		78
Pt 		79
Au 		80
Hg 		81
Tl 		82
Pb 		83
Bi 		84
Po 		85
At 		86
Rn
7 87
Fr 		88
Ra 		** 103
Lr 		104
Rf 		105
Db 		106
Sg 		107
Bh 		108
Hs 		109
Mt 		110
Ds 		111
Rg 		112
Cn 		113
Nh 		114
Fl 		115
Mc 		116
Lv 		117
Ts 		118
Og
* Lantanoideak 57
La 		58
Ce 		59
Pr 		60
Nd 		61
Pm 		62
Sm 		63
Eu 		64
Gd 		65
Tb 		66
Dy 		67
Ho 		68
Er 		69
Tm 		70
Yb
** Aktinidoak 89
Ac 		90
Th 		91
Pa 		92
U 		93
Np 		94
Pu 		95
Am 		96
Cm 		97
Bk 		98
Cf 		99
Es 		100
Fm 		101
Md 		102
No
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Eztainu&oldid=9924076"(e)tik eskuratuta