Zuri: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:31, 12 ekaina 2024 data duena

**Zuria**
Kolore koordenatuak

Hamaseitarra		#FFFFFF
RGB	(r, g, b)	(255, 255, 255)
CMYK^N	(c, m, y, k)	(0, 0, 0, 0)
HSV	(h, s, v)	(-°°, 0%, 100%)

Zuria (halaber, txuria edo xuria) argi ikusgaieko koloreen nahasketa da. Gorputz batek espektro ikusgaieko argi guztia islatzen badu, horrek duen kolorea da. Batzuetan kolore akromatikotzat hartzen da, beltzarekin batera.

Isaac Newtonek aurkitu zuen beira batetik argi zuri bat pasatutakoan, kolorea sortzen duten beste kolore guztietan deskonposatzen zela ikustean. Fenomeno horrek dispertsio izena du.

Etimologia

Adituen ustez,^[1] zur erroa eta *-i partizipio-atzizkia bereizi behar dira hitzaren osaeran, inguruko erdaretako zenbait kolore-izenetan ere gertatzen den bezala (ikus gaztelaniazko morado, anaranjado edo frantsesezko rosé partizipioak). Ez da harritzekoa, kontuan hartuta adjektiboak sortzeko ohiko baliabidea dela partizipioena (ikus euskaran bertan gorri eta hori kolore-izenak).

Erroak lotura zuzena bide du egun ere erabiltzen den zur «zuhaitzen gaia, lantzeko egurra» hitzarekin. Hitzaren adierak eta zuritu «kolore zuria eman/hartu; azala kendu» eratorriarenak kontuan hartuta (bi partizipio markarekin, baltzitu «belztu», hotzitu «hoztu» eta abarrek bezalaxe), jatorrizko esanahia «zuritua, azalik gabea» izan liteke, eta handik «(egur) zurituaren kolorekoa» (Azkuek como la madera dio) > «kolore argiko, zuri». Era berean, «ahul» eta «alfer» adierak azal gogorrik ez izatearekin lot daitezke, eta «faltsu», beharbada, pertsonaren «(ustezko) garbitasunarekin», zuritu «garbitu» (> «hutsegitea justifikatu, errugabetu») esanahiari lotuta.

Kulturan

Zuriak esanahi asko izan ditu historian zehar. Ezagunena bakearen kolorea da: hortik dator borroka baten ondoren amore ematen dutenek bandera zuria erakusteko ohitura.

Politikoki joera kontserbadoreak dituztenen koloretzat hartzen da. Bereziki Errusiako Iraultzan Armada Gorriaren aurka eta tsarismoaren defentsan borroka egin zutenek Armada Zuria osatu zuten. Lotura horrek Gerra Hotzean zehar ere iraun zuen.

Mendebaldeko kulturetan emakumeek zuriz jantzita ezkontzeko ohitura daukate: koloreak birjintasuna eta garbitasuna adierazten ditu, gizarte tradizionalaren arabera emakumeak gorde beharreko oinarrizko balioak.

Gaur egun emakumeen aurkako eraso matxistak salatzeko lazo zuriak erabiltzen dira.

Euskal Herriko ikurrinak gurutze latindar zuria du. Sabin Aranak zioenez, horrek Jainkoa gauza guztien gainetik dagoela adierazten du.

Erreferentziak

↑ Lakarra, Joseba A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 670 or. ISBN 978-84-946477-8-9..

Ikus, gainera

Zuringo

Kanpo estekak

Datuak: Q23444
Multimedia: White / Q23444

Espektro elektromagnetikoa gamma izpiak • X izpiak • ultramoreak • argia • infragorriak • mikrouhinak • irrati uhinak Koloreak
	ultramorea	morea	urdina	berdea	horia	laranja	gorria	infragorria

[1] Lakarra, Joseba A.; Manterola, Julen; Segurola, Iñaki. (2019). Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200). Euskaltzaindia, 670 or. ISBN 978-84-946477-8-9..

[1]

@@ 6. lerroa: / 6. lerroa: @@
 | h = -° | s = 0 | v = 100
 }}
-'''Zuria''' edo '''txuria''' [[argi ikusgai]]eko koloreen nahasketa da. Gorputz batek espektro ikusgaieko argi guztia islatzen badu, honek duen [[kolore]]a da. Batzuetan kolore akromatikotzat hartzen da, [[beltz]]arekin batera.
+'''Zuri'''a (halaber, '''txuri'''a edo '''xuri'''a) [[argi ikusgai]]eko [[kolore]]en nahasketa da. Gorputz batek espektro ikusgaieko argi guztia islatzen badu, horrek duen kolorea da. Batzuetan kolore akromatikotzat hartzen da, [[beltz]]arekin batera.
-Isaac Newton-ek aurkitu zuen, [[beira]] batetik, [[argi]] zuri bat pasatzerakoan, kolorea sortzen duten beste kolore guztietan deskonposatzen zela ikusterakoan. Fenomeno honek, [[dispertsio]] izena hartzen du.
+[[Isaac Newton]]<nowiki/>ek aurkitu zuen [[beira]] batetik [[argi]] zuri bat pasatutakoan, kolorea sortzen duten beste kolore guztietan deskonposatzen zela ikustean. Fenomeno horrek [[dispertsio (argipena)|dispertsio]] izena du.
-== Zuria kulturan ==
+== Etimologia ==
+Adituen ustez,<ref>{{erreferentzia|izena=Joseba A.|abizena=Lakarra|urtea=2019|izenburua=Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa (EHHE-200)|argitaletxea=Euskaltzaindia|orrialdea=670|orrialdeak=|ISBN=978-84-946477-8-9|hizkuntza=eu|egilea2=Manterola, Julen|egilea3=Segurola, Iñaki}}</ref> ''zur'' erroa eta *''-i'' [[partizipio]]-[[atzizki]]a bereizi behar dira hitzaren osaeran, inguruko [[Erdara|erdaretako]] zenbait kolore-izenetan ere gertatzen den bezala (ikus [[gaztelania]]zko ''mor'''ado''''', ''anaranj'''ado''''' edo [[frantses]]ezko ''ros'''é''''' partizipioak). Ez da harritzekoa, kontuan hartuta [[adjektibo]]ak sortzeko ohiko baliabidea dela partizipioena (ikus euskaran bertan [[gorri|''gorri'']] eta [[hori|''hori'']] kolore-izenak).
+Erroak lotura zuzena bide du egun ere erabiltzen den ''zur'' «zuhaitzen gaia, lantzeko egurra» hitzarekin. Hitzaren adierak eta ''zuritu'' «kolore zuria eman/hartu; azala kendu» eratorriarenak kontuan hartuta (bi partizipio markarekin, ''baltzitu'' «belztu», ''hotzitu'' «hoztu» eta abarrek bezalaxe), jatorrizko esanahia «zuritua, azalik gabea» izan liteke, eta handik «(egur) zurituaren kolorekoa» ([[Azkue]]<nowiki/>k ''como la madera'' dio) > «kolore argiko, zuri». Era berean, «ahul» eta «alfer» adierak azal gogorrik ez izatearekin lot daitezke, eta «faltsu», beharbada, pertsonaren «(ustezko) garbitasunarekin», ''zuritu'' «garbitu» (> «hutsegitea justifikatu, errugabetu») esanahiari lotuta.
-Zuriak esanahi asko izan ditu historian zehar. Ezagunena [[bake]]aren kolorea izatea litzateke. Hortik dator borroka baten ondoren amore ematen dutenek bandera zuria erakusteko ohitura.
+== Kulturan ==
+Zuriak esanahi asko izan ditu historian zehar. Ezagunena [[bake]]aren kolorea da: hortik dator borroka baten ondoren amore ematen dutenek bandera zuria erakusteko ohitura.
 Politikoki joera kontserbadoreak dituztenen koloretzat hartzen da. Bereziki [[Errusiako Iraultza]]n [[Armada Gorria]]ren aurka eta tsarismoaren defentsan borroka egin zutenek Armada Zuria osatu zuten. Lotura horrek [[Gerra Hotza|Gerra Hotzean]] zehar ere iraun zuen.
-Mendebaldeko kulturetan emakumeek zuriz jantzita ezkontzeko ohitura daukate. Kolore honek birjintasuna eta garbitasuna adierazten ditu, gizarte tradizionalaren arabera emakumeak gorde beharreko oinarrizko balioak.
+Mendebaldeko kulturetan emakumeek zuriz jantzita ezkontzeko ohitura daukate: koloreak birjintasuna eta garbitasuna adierazten ditu, gizarte tradizionalaren arabera emakumeak gorde beharreko oinarrizko balioak.
 Gaur egun emakumeen aurkako eraso matxistak salatzeko lazo zuriak erabiltzen dira.
-[[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[ikurrina]]k gurutze latindar zuria du. [[Sabino Arana]]k zioenez, horrek [[Jainko]]a gauza guztien gainetik dagoela adierazten du.
+[[Euskal Herria|Euskal Herriko]] [[ikurrina]]k gurutze latindar zuria du. [[Sabin Arana]]k zioenez, horrek [[Jainko]]a gauza guztien gainetik dagoela adierazten du.
-== Ikus, gainera ==
+== Erreferentziak ==
+{{erreferentzia_zerrenda}}
+== Ikus, gainera ==
 * [[Zuringo]]
+== Kanpo estekak ==
-{{koloreak}}
+{{autoritate kontrola}}
+{{erradiazioelektromagnetiko}}
-[[Kategoria:Koloreak]]
-[[af:Wit]]
+[[Kategoria:Koloreak]]
-[[an:Blanco]]
-[[ar:أبيض]]
-[[arc:ܚܘܪܐ]]
-[[ast:Blancu]]
-[[ay:Janq'u]]
-[[az:Ağ]]
-[[ba:Аҡ]]
-[[bat-smg:Balta]]
-[[be:Белы колер]]
-[[bg:Бял цвят]]
-[[bn:সাদা]]
-[[bo:དཀར་པོ།]]
-[[bs:Bijela]]
-[[ca:Blanc]]
-[[ce:КIайн]]
-[[ceb:Puti]]
-[[ch:Á'paka]]
-[[cs:Bílá]]
-[[cy:Gwyn]]
-[[da:Hvid]]
-[[de:Weiß]]
-[[el:Λευκό]]
-[[en:White]]
-[[eo:Blanko]]
-[[es:Blanco (color)]]
-[[et:Valge]]
-[[fa:سفید]]
-[[fi:Valkoinen]]
-[[fiu-vro:Valgõ]]
-[[fr:Blanc]]
-[[fur:Blanc]]
-[[ga:Bán]]
-[[gan:白]]
-[[gl:Branco (cor)]]
-[[gn:Morotĩ]]
-[[he:לבן]]
-[[hi:श्वेत]]
-[[hr:Bijela]]
-[[ht:Blan]]
-[[hu:Fehér]]
-[[id:Putih]]
-[[is:Hvítur]]
-[[it:Bianco]]
-[[ja:白]]
-[[jbo:blabi]]
-[[ko:하양]]
-[[ku:Spî (reng)]]
-[[la:Albus]]
-[[lad:Blanko]]
-[[lb:Wäiss]]
-[[ln:Mpɛ́mbɛ́]]
-[[lt:Balta]]
-[[lv:Baltā krāsa]]
-[[mk:Бела боја]]
-[[mr:पांढरा]]
-[[ms:Putih]]
-[[mt:Abjad]]
-[[myv:Ашо]]
-[[nah:Iztāc]]
-[[nl:Wit]]
-[[nn:Kvit]]
-[[no:Hvit]]
-[[nrm:Blianc]]
-[[pdc:Weiss]]
-[[pl:Barwa biała]]
-[[pnb:چٹا]]
-[[pt:Branco]]
-[[qu:Yuraq]]
-[[ro:Alb]]
-[[ru:Белый цвет]]
-[[sh:Bijelo]]
-[[simple:White]]
-[[sk:Biela]]
-[[sl:Bela]]
-[[so:Cad]]
-[[sq:Ngjyra e bardhë]]
-[[sr:Бело]]
-[[su:Bodas]]
-[[sv:Vit]]
-[[ta:வெள்ளை]]
-[[te:తెలుపు]]
-[[tg:Сафед]]
-[[th:สีขาว]]
-[[tr:Beyaz (renk)]]
-[[uk:Білий колір]]
-[[ur:سفید]]
-[[vi:Trắng]]
-[[war:Busag]]
-[[yi:ווייס]]
-[[zh:白色]]
-[[zh-classical:白]]
-[[zh-min-nan:Pe̍h-sek]]
-[[zh-yue:白色]]