Toro-en iturria ikusi

{{Argitzeko|Espainiako hiriari|Toro (argipena)}}

{{hiri infotaula}}

'''Toro''' [[Zamorako probintzia]]ko ekialdeko [[udalerri]] bat da, [[Gaztela eta Leon]] autonomia erkidegoko [[Alfoz de Toro]] eskualdekoa<ref>* {{es}} https://web.archive.org/web/20140915144758/http://diputaciondezamora.es/index.asp?MP=7&MS=12&MN=1</ref>. [[2008]]ko erroldan 9.850 biztanle zituen.

== Geografia ==
Toro udalerria Iberiar penintsulako ipar-mendebaldean kokatuta dago, iparraldeko submesetan. [[Duero]] ibaiak udalerria ekialdetik mendebaldera zehartzen du. Hiria Duero ibarraren gainean 100 metroko muino batean dago. Badaude beste ibai batzuk ere, hala nola, Guareña, Hornija, Bajoz eta Talanda erreka.

== Historia ==
Lehenengo aztarna arkeologikoen arabera, Toro [[Burdin Aroa|Burdin Aroko]] II.aren aldikoa da. Hondakin hauek eta hirian dagoen harrizko [[Txerri|ordotsak]] antzinako kastro batean pentsarazten digute, zenbait egilek Arbukalako hiri [[bakzeo]]arekin identifikatzen dute. Hiria kokatuta zegoen [[Astorga]]-[[Mérida|Merida]]-[[Zaragoza]] galtzadan<ref>http://books.google.es/books?id=YP0HAAAAQAAJ&pg=PA122&dq=Toro+era+Albocela+y+Arbucala&lr=&as_brr=3&ei=DCXbStKcLoWIygTx2cC2Dg#v=onepage&q=Toro%20era%20Albocela%20y%20Arbucala&f=false</ref>. Kokaleku hau desagertzean, zonaldea [[Dueroko basamortua]]z parte bat izan zen, [[Leongo Erresuma]]k birpopulatu arte. Jendeztatze hori 899an gertatu zen, [[Alfontso III.a Leongoa|Alfontso III.a]]<nowiki/>ren kronistak, Sampiro apezpikuak, esan zuenez. Kristauek konkistatutako lurraldeak berriro ez galtzeko, birpopulazioa azkar gauzatu zen eta horretarako beste hirietatik ezinbestekoak ez ziren pertsonak ekarri zituzten.

Erdi Aroan, Leongo Erresumaren hiri aberatsenetariko bat izan zen, ardoaren ekoizpenari esker. Alfontso IX.ak esan omen zuen esaldi hau: {{esaera2|''Badaukat Toro bat ardoa ematen didana eta Leon bat edaten duena.''}}

Toroko biztanleak 1476an, [[Elisabet I.a Gaztelakoa]]ren aldekoak portugaldarren kontra matxinatu ziren hiria kontrolatzen zutelako. Juan de Ulloa gobernadoreak, [[Joana Beltraneja|Beltranejaren]] aldeko konjuraturikoak urkatu zituen. Antonia Garciaren kasuan, (Juan de Monroyren emaztea), agindu zuen bere etxeko burdin sarean garrote eman ziezaiotela. Erregina Katolikoak Toron sartu ondoren, kalte-ordain moduan, agindu zuen burdin sare hura urreztatzea.
Lau mendetan zehar, Torok, beste hamalau hirik bezala, Gorteetan boto eskubidea izan zuen, hau da, hamabigarren tokia, [[Zamora]]ren ostean eta [[Madril]]en aurrean.

== Ekonomia ==
Tororen ekonomiaren oinarria lehenengo sektorean datza. Ardoaren ekoizpena kalitate ona denez, duela urte batzuk Toro-jatorrizko izendapena lortu zuen. Bigarren sektorean elikadurazko industria gailentzen da, hala nola, ardogintza, azukregintza, esnegintza, okintza eta gozogintza.

== Ondarea ==
* [[Vaccear]] jatorrizko zezen edo [[Toroko aketza|aketza]].
* Hiriko harresien aztarnak.
* XV. mendeko zubia
* [[Santa Maria Nagusiaren kolegiata (Toro)|Santa Maria Nagusiaren kolegiata]], XII. mendekoa. Estilo erromaniko eta gotikoan eraikita. Ikusgarria da bere Majestate ataria. Sakristian ikusgai daude: Euli margoa, zilarrezko kustodia, orain dela gutxi arte Londresen gordeta eta bolizko kalbarioa.
* [[Mudejar]] estiloko elizak: San Salvador de los Caballeros, San Lorenzo el Real, San Pedro del Olmoren hondakinak eta Santa María de la Vega.
* Erloju arkua, XVIII. mendekoa. Kondairaren arabera, argamasarako uraren ordez ardoa erabili zen oso ugaria eta merkeagoa zelako Duero ibaitik ekartzea baino.
* Santa Sofia monastegia. Eraikin gotiko-errenazentista non lekaime norbertiarrek ostatuz duten.
* Sancti Spiritus monastegia. Beatriz Portugalgo margoa du.
* Zezen plaza, zurezkoa eta 1828an eraiki zena.
* San Julián de los Caballeros eliza.
* Santo Tomas Kanturiarraren eliza.
* [[Toroko alkazarra|Hiriko alkazarra.]]
* Gurutz ospitalea.

== Iruditegia ==
<gallery>
File:Alcañices markesen jauregia.JPG|<small><center>Alcañices markesen jauregia</small>
File:Atexka atea.JPG|<small><center>Atexka atea</small>
File:Santa Katalina atea.JPG|<small><center>Santa Katalina atea</small>
File:Irristailu atea.JPG|<small><center>Irristailu atea</small>
File:Erloju arkua.JPG|<small><center>Erloju arkua</small>
File:Santa María la Mayor kolegiata.JPG|<small><center>[[Santa Maria Nagusiaren kolegiata (Toro)|Santa Maria Nagusiaren kolegiata]]</small>
File:Colegiatasantamarialamayor3.jpg|<small>Kolegiatako Maiestate eliza ataria</small><center>
File:Puente de Toro (Zamora) - 2013-Aug-19 - by Stromare.JPG|<small><center>Dueroren gaineko harrizko zubia</small>
File:Toroko gaztelua.JPG|<small><center>[[Toroko alkazarra|Toroko alkazar]] edo gaztelua</small>
File:San Agustin plazako jauregia.JPG|<small><center>San Agustin plazako jauregia</small>
File:Toroko udaletxea.JPG|<small><center>Toroko udaletxea</small>
File:Etxe tipikoa.JPG|<small><center>Etxe tipikoa</small>
File:Requena kondeen jauregia.JPG|<small><center>Requena kondeen jauregia</small>
File:Requena kondeen jauregiaren patioa.JPG|<small><center>Requena kondeen jauregiaren patioa</small>
File:Castrillo markesen jauregia.JPG|<small><center>Castrillo markesen jauregia</small>
File:Verraco celtibérico de Toro (Zamora) - 2013-Aug-20 - by Stromare.JPG|<small><center>[[Toroko aketza|Toroko aketz]] zeltiberikoa.</small>
File:RejaDoradaDeToro.JPG|<small><center>Urrezko burdinsarea</small>
</gallery>

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}

== Ikus, gainera ==
* [[Zamorako udalerrien zerrenda]]

== Kanpo estekak ==

* {{es}} [http://www.toroayto.es/ Udalaren webgunea.]
{{autoritate kontrola}}

{{Zamorako udalerri aurkibidea}}

{{geografia zirriborroa|Gaztela eta Leon}}
{{Zamorako udalerri aurkibidea}}

[[Kategoria:Zamorako udalerriak]]