Bizkaia-en iturria ikusi

{{Artikulu ona}}
{{beste erabilpen batzuk|Bizkaia (argipena)}}
{{birzuzendua|Vizcaya|Vizcaya (argipena)}}
{{Herrialde infotaula
| ohiko_izen_luze   = Bizkaia
| bertako_izen      = <small>Bizkaiko Lurralde Historikoa</small>
| bandera_irudi     = Bandera de Vizcaya 2007.svg
| armarri_irudi     = Coat of Arms of Biscay.svg
| nongo             = Bizkaiko
| hiriburu          = [[Bilbo]]
| hiri_handien      = hiriburu
| herritarra        = bizkaitar
| mapa_irudi        = [[Fitxategi:Bizkaia.svg|285px]]
| mapa2_irudi       = Bizkaia fisikoa.png
| kide_mota         = Estatua<br />Autonomia erkidegoa<br />Foru lurraldea
| kide              = [[Espainia]]<br />[[Euskal Autonomia Erkidegoa]]<br />'''Bizkaia'''
| biztanle_errolda  = 1.158.439
| biztanle_dentsitate_km2 = 522,08
| buru_titulu1      = Ahaldun Nagusia
| buru_izen1        = [[Unai Rementeria]] ([[EAJ]])
| buru_titulu2      = Foru ganbera
| buru_izen2        = [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusiak]]
| eremu_km2         = 2.217
| legebiltzar       = 25 eserleku<br /> [[Eusko Legebiltzarra|Eusko Legebiltzarrean]]; <br />8 eserleku<br /> [[Espainiako Diputatuen Kongresua|Diputatuen Kongresuan]]; <br />4 eserleku<br /> [[Espainiako Senatua|Senatuan]]
| iso3166kode       = ES-BI
| webgune_ofizial   = http://www.bizkaia.eus
| oharrak           =
}}
'''Bizkaia''' [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] zazpi herrialdeetako bat da, Euskal Herriko ipar-mendebaldekoa. Iparraldean [[Bizkaiko golkoa|Kantauri Itsasoa]] ([[Bizkaiko golkoa]]) du mugakide; hegoaldean [[Burgosko probintzia|Burgos]] eta [[Araba]]; mendebaldean, [[Kantabria]] eta Burgos, eta ekialdean [[Gipuzkoa]]. 2.217&nbsp;km² eta 1.158.439 biztanle ditu Bizkaiak. Euskal Herriko herrialderik populatuena da, eta [[Bilboaldea]]k osatzen du Euskal Herriko konurbazio garrantzitsuena. Administratiboki, [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] [[foru lurralde]]a edo [[foru lurralde|lurralde historikoa]] da.

Hiriburua [[Bilbo]] da.

== Geografia ==
=== Kostaldea ===
{{sakontzeko|Bizkaiko kostaldea}}
[[Fitxategi:20060623-Plentzia Bahia.jpg|thumb|300px|eskuinera|Kostaldea [[Plentzia]]n. Inguruak oso labartsuak dira, baina Butroek laugune bat sortzen du Plentzia eta [[Gorliz]] artean]]
Bizkaiko kostaldea malkartsua da, baina orokorrean hondartza handiak daude. Gainera bi itsas-adar daude bertan: [[Bilboko itsasadarra|Nerbioiko itsasadarra]] eta [[Urdaibai]].

Bizkaiko kostaldean bost alde nagusi egin ditzakegu errazago aztertzeko. Lehenengoa [[Muskiz]]etik [[Abrako golkoa|Abrara]] doa, bigarrena [[Abrako golkoa|Abratik]] [[Plentzia]]ra, hirugarrena hortik [[Urdaibai]]ra, laugarrena [[Urdaibai]] bera litzateke, eta bosgarrena Urdaibaitik [[Ondarroa]]ra. Gune hauetariko bakoitzak bere ezaugarriak ditu, nahiz eta oro har, nahiko antzekoak izan.

Bizkaiko kostan Euskal Herrian iparralderen dagoen lekuetako bat dago, [[Matxitxako lurmuturra]]. Gainera, hainbat irla eta irlatxo daude, [[Billano]], [[Izaro]] edo [[Aketx]]e besteak beste.

Kostako gune batzuetan itsasoak hegi handiekin topo egiten du, adibidez, [[Ogoño lurmuturra]]n, 200 metro baino gehiago dituena.
[[Fitxategi:San Juan de Gaztelugatxe II - WLE Spain 2015.jpg|thumb|300px|eskuinera|[[Gaztelugatxe]], [[Bermeo]]n]]

Kostaldean uharte gutxi batzuk daude, baina ez da inor bertan bizi: [[Billano]] ([[Gorliz]]), [[Aketx]]e ([[Bermeo]]), [[Gaztelugatxe]] ([[Bermeo]]), [[Txatxarramendi]] ([[Sukarrieta]]), [[Izaro]] ([[Bermeo]]) eta [[San Nikolas uhartea|Garraitz]] ([[Lekeitio]]). Gainera, artifizialki sortutako [[Zorrozaurre]] uhartea ere badago Bilbon.

==== Hondartzak ====
Bizkaian hondartza ugari eta luzeak daude. Ezagunenak Urdaibaiko [[Laida]] eta [[Laga]], [[Sopela]]ko [[Barinatxe]] eta [[Atxabiribil]]-[[Arriatera]], [[Plentzia (hondartza)|Plentziako hondartza]], eta [[Ispaster]]reko [[Ogella|Ogeia]] eta [[Mendexa]]ko [[Karraspio]] dira.

=== Mendiak ===
{{zerrenda|Bizkaiko mendiak}}

Bizkaia menditsua da eta kostaldean ere garaiera erlatiboki handiko mendiak ditu. Mendi guztiak [[Euskal Herriko arkua|Euskal Herriko arkuko]] parte dira. Honela [[Oizko mendilerroa]], [[Gorbeiako mendilerroa]] edo [[Anbotoko mendilerroa]] aipa ditzakegu mendilerro garrantzitsu bezala.

Mendi gehienak [[kareharri]]zkoak dira eta [[Jurasiko]]-[[Kretazeoa|Kretazeo]] aldian sortu ziren. Besteak [[Eozeno]]an sortu ziren orogeniarekin batera.

Bizkaiko punturik altuena [[Gorbeia]] da, [[Araba]]rekin batera duen mugan.

=== Hidrografia ===
[[Fitxategi:Bizkaiko ibaiak.svg|thumb|300px|Bizkaiko ibaien mapa, arroen arabera koloreztatuta.]]
Bizkaiko ibaiak laburrak dira, eta urte osoan dute ura. [[Ibaizabal]]en arroak hartzen du ur gehien, baina badira garrantzia duten beste ibai batzuk, hala nola [[Lea]], [[Oka (ibaia)|Oka]] eta [[Butroe (ibaia)|Butroe]].

Noizbehinka gertatzen dira uholdeak: [[1983]]an, adibidez, [[1983ko uholdeak|uholde handia izan zen Bilbon]].

=== Klima ===
{| class="taulapolita" align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" width="85%"
|-
! colspan="15"| Tenperatura 1971tik 2000ra Bilbon
|-
| rowspan="5" align="center" bgcolor="#ffffff"|[[Fitxategi:Bilboko klimograma.PNG|180px|Bilboko klimograma]] || || '''Urt''' ||  '''Ots''' ||   '''Mar''' ||  '''Api''' ||  '''Mai''' ||  | '''Eka''' || '''Uzt''' ||   '''Abu''' ||   '''Ira''' ||  '''Urr''' ||   '''Aza''' ||   '''Abe''' ||  '''Guztira'''
|-
|Maximoa || 13 || 14 || 16 || 17 || 19 || 22 || 25 || 24 || 21 || 21 || 17 || 14 || '''18.6'''
|-
|Minimoa ||   6 ||  6 ||  7 ||   8 || 11 || 14 || 16 || 16 || 14 || 12 ||   9 ||   7||'''10.5'''
|-
|Batez beste ||  | 9 || 11 || 11 || 12 || 16 || 18 || 21 || 21 || 19 || 16 || 13 || 11||'''14.5'''
|-
|bgcolor="#ccccff"|'''Euria (mm)''' || ''126'' || ''97'' || ''94'' || ''124''|| ''90 ''|| ''64'' || ''62'' ||'' 82 ''|| ''74'' || ''121'' || ''141'' || ''116''||'''''1191'''''
|}
Bizkaiko klima [[klima ozeaniko]]a da, tenperatura ertainekin eta urte osoan zehar banatutako euriarekin. Barnealdea hotzagoa da, eta [[Otxandio]]n edo [[Urduña]]n, adibidez, [[klima kontinental]]erako trantsizioa dago. Elurra gehiagotan egiten du mendietan.

[[Foehn efektu]]ak askotan izaten da hego haizeak jotzen duenean, batez ere [[Bilbo]]n.

Bilbon, 1.200 [[milimetro|mm]] ur erortzen dira urtero, eta batez besteko tenperaturak 9&nbsp;[[celsius gradu|°Ctik]] 20&nbsp;°Cra bitartekoak dira.

Beste bi puntu hartuta klimaren estremoak ikusiko genituzke. Horretarako klima hotza eta euritsua duen [[Otxandio]] eta klima epelagoa eta haizetsuagoa duen [[Galea lurmuturra|Galea Lurmuturra]] hartuko genituzke:

<gallery mode="packed" heights="250px">
Fitxategi:Otxandioko tenperatura.png|Otxandioko batez besteko tenperaturak eta tenperatura maximoen eta minimoen batezbestekoa adierazten duen grafika. Ikus tenperatura tartea -5etik 30era dela eta minimoa eta maximoaren artean diferentzia handia dagoela.
Fitxategi:Punta Galeako tenperatura.png|Punta Galean tenperaturak leunagoak dira eta haize ufada handiak izaten dira, batez ere negu partean. Ikusi batez besteko tenperaturak ez direla normalean 0tik behera ez 25etik gora joaten eta aldeak txikiak direla.
</gallery>

=== Natura ===
[[Fitxategi:Bizkaia - Natura 2000 sarea.svg|thumb|Bizkaiko [[Natura 2000]] sarea.]]
[[Natura 2000]] sareak babesa eta kontserbazioa behar duten guneak zerrendatzen ditu<ref>{{Erreferentzia|egilea=Eusko Jaurlaritza|izenburua=Zer da Natura 2000|hizkuntza=eu|data=2016-05-04|url=https://www.euskadi.eus/natura-2000-sarea/web01-a2ingdib/eu/|aldizkaria=www.euskadi.eus|sartze-data=2020-11-30}}</ref>. Bizkaian badaude horietako gune batzuk, mendiguneak zein ibai bazterrak babesten dituztenak.

Kontserbazio Bereziko Eremuen artean daude [[Gorbeiako natura parkea]] eta [[Urkiolako natura parkea]] hegoaldean, baita [[Zadorra]] ibaiaren urtegietako zati bat, [[Otxandio]] inguruan. [[Karrantza]]n [[Ordunteko mendilerroa]] eta [[Armañongo natura parkea]] nabarmenak dira, baita hegoaldean eta bestea iparraldean. Kostaldean [[Barbadun]]go itsasadarra, [[Astondo]]ko haremunak, [[Lea]] eta [[Artibai]] ibaiak. [[Urdaibai]] inguruan gune asko daude babestuak: [[Gaztelugatxe]]ko Doniene, Urdaibaiko artadi kantauriarrak eta Urdaibaiko ibai sarea bera.

Babes Bereziko Eremuak bi dira: [[Gorobel]] mendilerroa, [[Urduña]]ko hegoaldean, Arabatik ere hedatzen dena. Urdaibaiko itsasadarra bera babestuta dago, natura gune nagusia baita.

[[Basogintza]] jarduera nabarmena da Bizkaian. Bertako zuhaiztiak moztu ziren aspaldi eta [[pinu]]a zein [[eukalipto]]a erruz landatu dira, [[papergintza]] industrian erabiltzeko, batik-bat. Hori dela eta, mendi askotan aurki daitezkeen espezieak ez dira bertakoak.

<gallery mode="packed" heights="120px">
Pinuak Bizkaian.jpg|Pinuak
Quercus Bizkaian.jpg|''[[Quercus]]'' generoa (haritzak eta arteak)
Pagoak Bizkaian.jpg|Pagoak
Eukaliptoak Bizkaian 01.jpg|Eukaliptoak
</gallery>

== Historia ==
{{sakontzeko|Bizkaiko historia}}

Bizkaiko historia [[paleolito|paleolitikoan]] hasi zen, hainbat kobazulotan aurkitu ziren margoek adierazten duten bezala. [[Antzinako Erroma|Erromatarrek]] eragin eskasa izan zuten lurraldean eta hori dela eta [[euskara]]k bizirik dirau gaurdaino.

Bizkaia bera [[Erdi Aroa]]n eratu zen, eta [[1200]]. urtean [[Gaztela]]k konkistatu zuen arte nafarra izan zen. Nafarroako lehen errege-leinu xemenotarren lurraldea izan zen{{erref behar}}.

[[Aro Modernoa]]n gune komertziala eta industriala bilakatu zen, batez ere [[Bilboko portua|Bilboko Portuazela]], Gaztelako portua bilakatu baitzen. [[XIX. mendea|XIX]] eta [[XX. mendea|XX. mendeetan]] [[burdina]]k eta [[feudalismo]] ezak [[industria Iraultza|industrializazio]] azkarra garatzea erraztu zuten.

=== Antzinaroa ===
Gizakien lehenengo aztarnak Bizkaian ([[Neanderthalgo gizaki|Neanderthalak]]) garai honetan gertatu ziren. [[Musteriar]] tresnak aurkitu ziren [[Venta Laperra (leizea)|Venta Laperran]], [[Kurtzia]]n eta [[Murua]]n. Geroago, [[Santimamiñe]]n [[Châtelperroniar]] kultura sortu zen. Hori ''[[Gizaki|Homo sapiens]]''ei edo [[Neanderthalgo gizaki|Neanderthalei]] egotzi zaie.

Homo sapiensekin zuzenki loturiko aztarnategi garrantzitsuenak hauek dira:
* [[Aurignac kultura|Aurignaciarra]]: Venta Laperra, Kurtzia eta [[Lumentza (leizea)|Lumentza]].
* [[Gravettiar]]ra: Santimamiñe, [[Bolinkoba]] eta [[Atxurra (kobazuloa)|Atxurra]]
* [[Solutrear]]ra: Santimamiñe eta Bolinkoba
* [[Magdaleniar]]ra: Santimamiñe eta Lumentxa.

[[Paleolito]]ko artea ere sortu zen. Benta Laperran [[bisonte]]ak eta [[hartz]]ak irudikatuta daude. [[Areatza]]n eta Santimaminen ere hainbat animalia daude: lehenengoan gizakiak, batez ere emakumeak, ikusten dira eta bigarrenean bisontea, [[zaldi]]ak, [[ahuntz]]ak...

Neolitoaren lehenengo aztarnak [[K. a. 4. milurtekoa]]k dira [[Euskal Herria]]n, baina aldaketek beste milurteko bat behar izan zuten guztiz gauzatzeko. [[K. a. 3. milurtekoa]]n abeltzaintza eta nekazaritza sortu ziren. Hala ere, Bizkaian ez zen izan aldaketa handirik eta [[Kobeaga]], Santimamine eta Arenatzan aurkitu ziren abeltzaintzaren lehenengo aztarnak: [[ardi]]ak eta [[ahuntz]]ak.

[[Buztingintza]] sortu zen, dekorazio gabekoa, [[Beaker kultura]] azaldu zen arte. Bizkai osoan hedatu zen biztanleria, gune irekietan kanpamentuak ezarri zituena, nahiz eta kobazuloak ere erabiltzen jarraitu zuten.

=== Klasizismoa, erromatarren garaia ===
[[Fitxategi:Forua erromatar herrixka1.jpg|300px|eskuinera|Foruko aztarnategi arkeologikoa|thumb]]
Erromatar geografoek hainbat datu eman zituzten antzinako bizkaitarren inguruan. Euren esanetan bi euskal tribu zeuden gaur egungo Bizkaian: [[Karistiar|Karistioak]] eta [[Autrigoi]]ak. Karistioak Bizkaiaren erdigunean bizi ziren, Bilbotik ekialdera, [[Araba]]ko iparraldean eta [[Deba]] ibarrean. Autrigoiak, berriz, Bizkaia eta Arabako mendebaldean bizi ziren, [[Kantabria]], [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] eta [[Burgos]]en ere bai. Toponimia aztertuta uste da [[euskara]]z hitz egiten zutela. [https://web.archive.org/web/20070106022222/http://www.gara.net/idatzia/20060616/art169077.php].Beraz, badirudi [[Bizkaiera]]ren muga Karistioen eremuan zegoela.

Ez dago inongo berririk euskaldunek erromatarrekiko erresistentzia izango zutela esaten duenik, feudalizazioaren garaian izan ezik. [[Flaviobriga]] eta [[Portus Amanus]] nonbait egongo ziren Bizkaian, baina ez dira orain arte inon aurkitu. [[Forua]]n, berriz, [[Gernika-Lumo|Gernikatik]] gertu, erromatar presentzia argia aurkitu da [https://web.archive.org/web/20070312054054/http://www.gara.net/idatzia/20060616/art169085.php].

Erromatarren garaiko azken aldian, feudalizazioa gertatu zen, eta, badirudi erresistentzia izan zela aldaketa horrekiko, matxinada batzuk tartean.

=== Erdi Aroa ===
[[Fitxategi:Leon_1030.png|300px|eskuinera|thumb|Bizkaia Nafarroako Erresumaren barruan 1030. urtean.]]
[[Erdi Aroa]]ren hasieran Bizkaiko historia ezin da [[Euskal Herria|Euskal Herriko]] historiatik banandu. [[Bisigodo]] eta [[Franko (argipena)|Frankoak]] behin baino gehiagotan saiatu ziren konkistatzen baina ez zuten lortu eta ''[[de facto]]'' lur independentea izan zen. Garai honetako hainbat agintarik ''[[domuit vascones]]'' jartzen zuten euren txanponetan, nahiz eta egia ez zen.

[[905]]. urtean Leongo kronikalariek [[Iruñeko Erresuma]] mendebaldera hedatu zela diote, gaur egungo [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] lurrak, [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxa]] eta [[Aragoi]]ko lurrak hartuz. [[Nafarroako Erresuma]]ren barnean egon zen urte luzetan Bizkaia.

[[Gaztelako Erresuma]]rekin egoniko gatazkak handiak izan ziren [[XI. mendea|XI.]] eta [[XII. mendea|XI. mendeetan]]. Gaztelarrak [[Errioxako Autonomia Erkidegoa|Errioxako]] lurjabe handiek lagunduta erreboltak egin zituzten, Gaztelako feudalismoak euren interesak babesten zituelako. Gaztelaren aldekoek [[Haro]]n zuten euren zentroa, Haroko jaunek lortu baitzuten sortu berri zen Bizkaiaren agintea. Bizkaia honek hasiera batean [[Uribe]], [[Busturia]], [[Markina-Xemein|Markina]], [[Zornotza]] eta [[Arratia]]ko eskualdeak hartzen zituen, eta [[Urduña]]ko hiria ere. X. mendean Momo izeneko Bizkaiko konde baten aipua badago ere, hautsi gabeko konde (eta gero jaunen) lerroa 1043. urtean hasten da, [[Eneko Lopez]] lehenengoz aipatzen denean. Hala ere Bizkaia azkar izan zen [[Nafarroa Garaia|Nafarroarekin]] berbatua eta [[1199]]-[[1200]]era arte Bizkaiko Jaunek ezin izan zuten euren titulua egonkortu.

Herentziaz Iñigo Lopezen hurrengoek jaso zuten titulua eta [[1370]]an [[Joanes I.a Gaztelakoa]]k infanteak lortu zuen eta beraz [[Gaztelako Erresuma|Gaztelako erregeek]] jaso zuten titulua zuzenean. Horrela [[Karlos Habsburgokoa|Karlos I.ak]] [[Espainia]]ko erregearen titulura gehitu zuen, beti ere Bizkaiko [[foru]]en zina egiten bazuen. Foru horietan esan behar zuena zen subiranotasuna bizkaitarrengan zetzala, eta beraz Jaunaren kontra erabakiak har zitzaketela.

Jaunek [[Gernikako Arbola]]ren azpian zin egin behar zituzten foruak bertan egiten zelarik Batzar Nagusia.

=== Aro Modernoa ===
[[Aro Modernoa]]n komertzioak garrantzi itzela hartu zuen, batez ere [[Bilboko portua|Bilboko Portua]] zela eta, [[1511]]an [[Espainia]]k eskumena eman baitzion merkataritzarako. Bilbo [[Gaztela]]ko portu garrantzitsuena izan zen, bertatik garraiatzen zelarik [[artile]]a [[Flandria]]ra.

=== Historia Garaikidea ===
[[Fitxategi:Tomás Zumalacárregui (portrait).jpg|thumb|300px|[[Tomas Zumalakarregi]] buruzagi [[karlismo|karlista]]]]
[[Bizkaiko kosta]]ldeko herriek itsasontzi nahi zituzten, gehienak arrantzara eta merkataritzara dedikatuak. [[Lapurdi]] eta [[Gipuzkoa]]ko beste herri batzuekin batera [[Bizkaiko golkoa]]n [[balea|baleen]] desagertzearen erantzuleak izan ziren. Era berean [[Ternua]]n egon ziren lehen [[Europa]]r asentamenduak sortu zirela uste da. [[Ingalaterra]]rekin hainbat tratu ere egin zituzten.

[[Napoleon Bonaparte|Napoleonen]] gerren ostean euskal probintziek euren forua galtzeko arriskua ikusi zuten [[Espainia]]r Gorteen tendentzia [[liberalismo|liberala]] zela eta. Honek [[Karlistaldiak|Gerra Karlistak]] sortu zituen, non Bizkaiak karlistak babestu zituen. Herri batzuek, batez ere Bilbok, [[Madril]]ekin bat egin zuten. Gerraren bukaeran Bizkaiak zuen autonomia murriztu zen.

[[1850eko hamarkada]]n [[burdina|burdin]] [[mea]]tze handiak aurkitu zituzten Bizkaian. Honek kanpoko dirua ekarri zuen, batez ere [[Frantzia]] eta [[Ingalaterra]]tik. [[Industrializazioa Euskal Herrian|Industrializazioan]] Ibarra, Txabarri eta Lezama-Legizamon [[burgesia|burges]] familiak agertu ziren. [[Bizkaiko Labe Garaiak|Altos Hornos de Vizcaya]], [[Iberdrola]] eta [[Banco Bilbao Vizcaya Argentaria]]ren parte diren [[Banco de Bilbao|Banco Bilbao]] eta [[Banco de Vizcaya|Banco Vizcaya]] sortu ziren.

=== XX. mendea ===
[[Espainiako Bigarren Errepublika]], [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]k agindu zuen herrialdean. [[Espainiako Gerra Zibila]] hasi zenean Bizkaiak Errepublikaren alde egin zuen eta [[Francisco Franco]]ren aurka. Gerra hasi ondoren lehenengo autonomia estatutua onartu zen Euskal Autonomia Erkidegoan baina Bizkaiko herri batzuetan baino ezin izan martxan jarri. [[Nafarroa Garaia|Nafarroatik]] faxista eta [[errekete]]ak Bizkairantz zetozenez, [[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesia]] eraikiarazi zuen Jaurlaritzak [[Bilbo]]ren inguruetan. Hesiak akats ugari zuen, eta faxistek laster konkistatu zuten Bilbo. [[1937]]an [[Gernikako bonbardaketa]] egin zuten [[Adolf Hitler|Hitlerren]] hegazkinek eta aste batzuk lehenago [[Durango]] eta [[Otxandio]]n berdina egin zuten. Momentu horretan [[Eusko Gudarostea]] [[Santoña]]ra joan eta [[Benito Mussolini|Mussoliniren]] [[Italia]]ren aurrean errendizioa aurkeztu zuten.

Francoren diktaduran Bizkaia eta [[Gipuzkoa]] ''herrialde traidore'' izendatu zituzten eta edozein autonomia mota ukatu zitzaien.

[[1975]]n Francoren heriotzaren ondoren [[espainiako 1978ko konstituzioa|1978ko Espainiako Konstituzioak]] [[Hego Euskal Herriko foruak]] onartu eta [[1979]]an [[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua|Gernikako Estatutua]] onartu zen Euskal Herriko mendebaldeko hiru herrialdeentzat. Ondoren egoniko hauteskunde guztietan Bizkaian [[Euzko Alderdi Jeltzalea]]k irabazi zuen.

== Demografia ==
{{sakontzeko|Bizkaiko demografia}}
[[2009]]an 1.152.658 biztanle zituen Bizkaiak (1.148.871 b. 2013-01-01ean<ref>Anuario estadístico de España 2014 / INE . ISSN 0066-5177</ref>). Dentsitatea 519,90 biz/km<sup>2</sup>ekoa da. Bi datu hauekin Euskal Herriko herrialderik populatuena da. [[Espainia]]ko probintzien artean dentsitate altuena dutenetatik hirugarrena da, eta populazioari dagokionez bederatzigarrena.

=== Biztanleriaren bilakaera ===
{| class="taulapolita"
!colspan="8"| Bizkaiko eboluzio demografikoa
|-
! !! [[1857]] !! [[1900]] !! [[1910]] !! [[1920]] !! [[1930]] !! [[1940]] !! [[1950]]
|-
|  Populazioa ||align=center| 160.579||align=center| 311.361|| align=center|349.923|| align=center| 409.550|| align=center| 485.205|| align=center| 511.135||align=center|569.188
|-
! !! [[1960]] !! [[1970]] !! [[1981]] !! [[1991]] !! [[1996]] !! [[2001]] !! [[2005]]
|-
|  Populazioa || align=center|  754.383|| align=center| 1.043.310|| align=center|  1.181.401|| align=center|1.156.245|| align=center| 1.140.026|| align=center| 1.132.616|| align=center| 1.136.181
|}
{{#tag:mapframe|
[{
  "type": "ExternalData",
  "properties": {
        "stroke": "#666",
        "stroke-opacity": 1,
        "stroke-width": 0.4,
        "fill-opacity": 0.9
      },
  "service": "geoshape",
    "query": "SELECT ?item (?item as ?id) (SAMPLE(?fill) as ?fill) ?itemLabel ?dif (concat(str(?dif)) as ?diferentzia) (concat('[[:eu:', ?itemLabel, ']]: ', ?diferentzia) as ?title)  WHERE { ?item wdt:P31 wd:Q2074737; (wdt:P131*) wd:Q93366;. ?item p:P1082 ?pop. ?pop ps:P1082 ?population. ?pop pq:P585 ?date. ?pop wikibase:rank wikibase:PreferredRank. BIND(YEAR(?date) as ?year). BIND (?year - 10 AS ?years_minus_10) OPTIONAL { ?item p:P1082 ?pop10. ?pop10 ps:P1082 ?population10. ?pop10 pq:P585 ?date10. BIND(YEAR(?date10) as ?year10). FILTER (?year10 = ?years_minus_10) } BIND(FLOOR(((?population - ?population10) / ?population)*10000)/100 AS ?dif) BIND( if(?dif>= 10, '#2478b7', if(?dif>= 5, '#69aadb', if(?dif>= 1, '#a9ceea', if(?dif>= 0, '#e9f2f9',  if(?dif>= -2.5, '#fb7676', if(?dif>= -5, '#e33f3f', '#d21d1d'))))) ) as ?fill). SERVICE wikibase:label { bd:serviceParam wikibase:language 'eu'. } } GROUP BY ?item ?itemLabel ?population ?year ?population10 ?year10 ?dif"}]
|text=Biztanleria aldaketa Bizkaian azken 10 urteotan
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#2478b7'>&nbsp;</div>>%10
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#69aadb'>&nbsp;</div>%5-10
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#a9ceea'>&nbsp;</div>%1-5
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#e9f2f9'>&nbsp;</div>%0-1
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#fb7676'>&nbsp;</div>%-2,5-0
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#e33f3f'>&nbsp;</div>%-5 - -2,5
*<div style='width:3em; margin-right:0.5em; float:left; background-color:#d21d1d'>&nbsp;</div><%-5
|width=400|height=280|align=right|longitude=-2.9|latitude=43.26|zoom=9}}


Biztanleriaren eboluzioa sexuaren arabera banatzen badugu honakoak dira datuak:

{| class="taulapolita"
!colspan="6"|Sexuaren araberako banaketa
|-
! !! [[1981]] !! [[1986]] !! [[1991]] !! [[1996]] !! [[2001]]
|-
|Gizonezkoak || 587.521 || 580.013 || 565.546 || 555.101 || 545.395
|-
|Emakumezkoak || 601.757 || 599.137 || 589.560 || 584.925 || 577.242
|-
|colspan="6"|<small>Iturria: [http://www.eustat.es Eustat]</small>
|}

Eskualdeen arabera banaketa eginez gero, populazioaren gehiengoa [[Bilboaldea|Bilbo Handian]] bizi dela ikusten dugu. Hala ere, populazioa bertan asko murriztu da [[1981]]etik [[2001]]erako tartean. [[Mungialdea]]n, berriz, igo egin da.

{| class="taulapolita"
!colspan="8"|Eskualdearen araberako banaketa
|-
! !! [[Arratia-Nerbioi]] !! [[Bilboaldea|Bilbo Handia]] !! [[Durangaldea]] !! [[Enkarterri]]ak !! [[Busturialdea]] !! [[Lea-Artibai]] !! [[Mungialdea]]
|-  	  	  	  	  	  	 
| '''1981''' || 22.291 || 936.848 || 90.912 || 31.317 || 46.234 || 28.132 || 33.544
|-
| '''1986''' || 21.843 || 926.949 || 91.812 || 30.702 || 46.077 || 28.396 || 33.371
|-
| '''1991''' || 21.275 || 905.468 || 90.660 || 29.680 || 45.240 || 27.301 || 35.482
|-
| '''1996''' || 21.128 || 887.977 || 90.232 || 29.791 || 44.402 || 26.683 || 39.813
|-
| '''2001''' || 21.262 || 865.799 || 90.495 || 29.663 || 44.110 || 26.095 || 45.213
|-
|colspan="8"|<small>Iturria: [http://www.eustat.es Eustat]</small>
|}

=== Jaiotzak eta heriotzak ===
Hurrengo grafikoetan ikusten denez azkeneko hamar urteetan guztietan heriotza gehiago egon dira jaiotzak baino. Bakarrik [[2007]]an jaio dira emakumezko gehiago hil direnak baino. Datu hauek argi uzten dute populazioaren jaitsiera natural bat dagoela. ('''''Iturria''''': [http://www.eustat.es Eustat])

{| class="taulapolita"
!colspan="11"|Jaiotzak sexuaren eta urtearen arabera
|-
! !![[1996]] !! [[1997]] !! [[1998]] !! [[1999]] !! [[2000]] !! [[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] !! [[2005]]
|-
|Bizirik jaioak guztira || 8.148 || 8.333 || 8.216 || 8.599 || 8.818 || 9.040 || 9.372 || 9.806 || 9.996 || 10.122
|-
|Gizonezkoak  || 4.133 || 4.287 || 4.319 || 4.443 || 4.553 || 4.722 || 4.783 || 5.077 || 5.159 || 5.170
|-
|Emakumezkoak  || 4.015 || 4.046 || 3.897 || 4.156 || 4.265 || 4.318 || 4.589 || 4.729 || 4.837 || 4.952
|}

{| class="taulapolita"
!colspan="9"|Heriotzak sexuaren eta urtearen arabera
|-
! !![[1996]] !! [[1997]] !! [[1998]] !! [[1999]] !! [[2000]] !! [[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] 
|-
|Guztira  || 10.012 || 9.764 || 10.071 || 10.110 || 10.214  || 10.008 || 10.430 || 10.684 || 10.388
|-
|Gizonezkoak  || 5.457 || 5.275 || 5.328 || 5.392 || 5.469 || 5.351 || 5.524 || 5.584 || 5.483
|-
|Emakumezkoak  || 4.555 || 4.489 || 4.743 || 4.718 || 4.745 || 4.657 || 4.906 || 5.100 || 4.905
|}

=== Migrazioak ===
Migrazioei dagokionez bi joera nagusi izan dira azkeneko urteetan. Hasiera batean, [[1980ko hamarkada]]ko industria krisiaren ondorioz, aurreko hamarkadetan etorritako hainbat langile berriro ere euren jaioterrietara itzuli ziren, eta horrek saldo negatiboa eman zuen. Baina [[2000]]. urtetik aurrera joera hori aldatu eta saldoa positiboa izan da. Ez dago alde handirik migrazioetan gizon eta emakumeen artean.

{| class="taulapolita"
!colspan="16"|Migrazio mugimenduak
|-
! !! !! [[1991]] !! [[1992]] !! [[1993]] !! [[1994]] !! [[1995]] !! [[1996]] !! [[1997]] !! [[1998]] !! [[1999]] !! [[2000]] !! [[2001]] !! [[2002]] !! [[2003]] !! [[2004]] 
|-
|colspan="2"|'''Guztira''' || -2.700 || -3.809 || -3.342 || -4.131 || -3.988 || -3.128 || -2.327 || -2.257 || -1.705 || 828 || 3.184 || 3.425 || 4.020 || 5.280
|-
|colspan="2"|Euskal Herritik kanpora/kanpotik || -2.352 || -3.207 || -2.733 || -3.750 || -3.637 || -3.136 || -1.949 || -2.184 || -1.624 || 804 || 3.276 || 3.162 || 3.617 || 5.168
|-
|colspan="2"|Espainiar estatutik kanpokoak || 447 || 231 || 230 || 275 || 399 || 67 || 612 || 1.061 || 1.533 || 3.993 || 5.933 || 6.012 || 6.947 || 8.108
|-
|Horietatik || [[Europa]]tik || 145 ||45 || 80 || 76 || 108 || -3 || 149 || 249 || 305 || 485 || 652 || 969 || 1483 || 2046
|-
| || [[Afrika]]tik || 28 || 91 || 47 || 61 || 66 || 4 || 163 || 193 || 287 || 664 || 910 || 968
 || 1.259 || 1.281
|-
| || [[Hego Amerika]]tik || 1 || 52 || 32 || 50 || 87 || 27 || 99 || 359 || 632 || 2.356 || 3.844 || 3.569 || 3.567 || 4.049
|-
| || [[Ipar Amerika]]tik || 4 || 4 || 15 || 14 || 16 || 4 || 31 || 51 || 47 || 100 || 85 || 97 || 107 || 83
|-
| || [[Erdialdeko Amerika]]tik eta [[Karibe (argipena)|Karibetik]] || 0 || 31 || 30 || 35 || 61 || 16 || 86 || 90 || 130 || 187 || 164 || 163 || 199 || 169
|-
| || [[Asia]]tik || 3 || 7 || 27 || 39 || 60 || 19 || 84 || 116 || 127 || 195 || 268 || 245 || 328 || 471
|-
| || [[Ozeania]]tik || 0 || 1 || -1 || 0 || 0 || 0 || -1 || 4 || 5 || 7 || 10 || 1 || 3 || 9
|-
|colspan="16"|<small>Iturria: [http://www.eustat.eus Eustat]</small>
|}

=== Herrigunerik populatuenak ===
{{zerrenda|Bizkaiko udalerriak}}
[[Eustat]]en [[2016]]ko datuei erreparatuz, Bizkaiko 10 udalerri populatuenak hauek dira:

{| class="taulapolita"
! Udalerria !! Populazioa
|-
| [[Bilbo]] || 342.481
|-
| [[Barakaldo]] || 98.403
|-
| [[Getxo]] || 77.759
|-
| [[Portugalete]] || 46.372
|-
| [[Santurtzi]] || 45.703
|-
| [[Basauri]] || 40.876
|-
| [[Leioa]] || 30.793
|-
| [[Galdakao]] || 29.269
|-
| [[Durango]] || 29.193
|-
| [[Sestao]] || 27.286
|-
| colspan="2" | <small>Iturria: [http://www.eustat.eus Eustat]</small>
|}

Populaziorik txikiena duen udalerria [[Arakaldo]] da, 165 biztanlerekin.

== Banaketa administratiboa ==
Bizkaiaren banaketa administratiboak historian zehar izandako gertaerei erantzuten die. Bizkaia udalerritan banatzen da, eta udalerri bakoitzak kudeaketarako, legegintzarako eta lege horiek exekutatzeko eskumenak ditu. Era berean, hainbat udalerri batzen dituzten mankomunitateak daude, zerbitzu publikoen kudeaketarako. Horretaz gain, ofizialki dagoen banaketa bakarra [[Bizkaiko barruti judizialen zerrenda|barruti judizialena]] da. Zuzenbidearen ikuspuntutik infantzoiak edo [[lur laua]] bereizi egiten dira forurik gabeko lurretik.

=== Udalerri nagusiak ===
{{zerrenda|Bizkaiko udalerriak}}

Bizkaia 112 udalerritan banatuta dago. Udalerri horietako hiriburuek hainbat izen dituzte, historian izandako bilakaeraren arabera: [[elizate]]ak, [[kontzeju]]ak, [[hiribildu]]ak, [[alberri]]ak, [[auzo]]ak edo [[hiri]]a. Bizkaiko hiri bakarra [[Urduña]] da.

{| class="taulapolita"
|Bizkaiko udalerri jendetsuenak<br />(2012)<ref>Iturria: INE Espainiako Estatistika Erakundea, 2012-01-01. [https://web.archive.org/web/20090101004104/http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fe260%2Fa2008%2F&file=pcaxis&N=&L=0 «Cifras de población referidas al 01/01/2008 Real Decreto 2124/2008, de 26 de diciembre»].</ref>
|-bgcolor=#efefef
!width=4% |
!width=86% |Herria
!width=10% |Biztanleak
|-
|1.||'''[[Bilbo]]'''||351.629
|-
|2.||'''[[Barakaldo]]'''||100.369
|-
|3.||'''[[Getxo]]'''||80.026
|-
|4.||'''[[Portugalete]]'''||47.756
|-
|5.||'''[[Santurtzi]]'''||47.129
|-
|6.||'''[[Basauri]]'''||41.971
|-
|7.||'''[[Leioa]]'''||30.626
|-
|8.||'''[[Galdakao]]'''||29.130
|-
|9.||'''[[Sestao]]'''||28.831
|-
|10.||'''[[Durango]]'''||28.618
|-
|11.||'''[[Erandio]]'''||24.326
|-
|12.||'''[[Zornotza|Amorebieta-Etxano]]'''||18.513 
|-
|13.||'''[[Bermeo]]'''||17.144
|-
|14.||'''[[Mungia]]'''||16.912
|-
|15.||'''[[Gernika-Lumo]]'''||16.812
|-
|}

==== Lur laua ====
Bizkaiko Foru Zuzenbide Zibilaren arabera, [[lur laua]] Bizkaiko Lurralde historikoko lurralde guztiak dira beste zuzenbide bat dutenak kenduta, hau da, hiriak eta hiribilduak kenduta.

Bizkaiko lur lauaren zati dira, orobat, [[Laudio]] eta [[Aramaio]],<ref>Manu Uriarte: [http://www.euskonews.com/0032zbk/gaia3202es.html «El derecho foral alavés»], ''Euskonews & Media'', 32. zenbakia, 1999-05-07.</ref> nahiz eta [[Araba]]ko udalerriak izan.

Lur lauan zeuden herriak [[elizate]]ak ziren. [[Merindade]]tan antolatzen ziren, eta [[Bizkaiko jaurerria|Jaurerriaren]] legeen menpe zeuden, hau da, [[Bizkaiko Forua]]ren menpe.

==== Hiriak eta hiribilduak ====
[[Fitxategi:Hiri eta hiribilduak.png|thumb|300px|eskuinera|Bizkaiko hiriak eta hiribilduak (gorriz), eta lur lauak (laranjaz) ''Oharra: Bilbon izan ezik, Bizkaiko udalerri guztietan eraikita ez dauden lurrak ere lur lau dira'']]
Bizkaiko hiri eta hiribilduek ekonomia sistema ezberdina zuten. Bestelako forua zuten eta [[harresi]]ak eraikitzeko eskumena ere bai. Hauek dira Bizkaian dauden hiri eta hiribilduak:
* [[Balmaseda]] hiribildua
* [[Bermeo]] hiribildua
* [[Durango]] hiribildua
* [[Ermua]] hiribildua
* [[Elorrio]] hiribildua
* [[Gernika-Lumo]] hiribildua
* [[Lanestosa]] hiribildua
* [[Lekeitio]] hiribildua
* [[Markina-Xemein]] hiribildua
* [[Ondarroa]] hiribildua
* [[Otxandio]] hiribildua
* [[Plentzia]] hiribildua
* [[Portugalete]] hiribildua
* [[Urduña]] hiria
* [[Bilbo]] udalerria

Legearen arabera, Bizkaiko forurik gabeko herriak bakarrik izango dira eraikitako mugen barnean sartzen direnak edo urbanizatuak dauden lurrak. Hiribildua hazten bada lur berri horiek foru propioa izaten jarraituko dute. Bilbon, ordea, udalerriaren hedadura osoa da lur ez aforatua.

[[Mungia]], [[Larrabetzu]] eta [[Errigoiti]] ere izan ziren hiribilduak, baina herritarrek eskatuta, itzuli egin ziren forura.

Hiribildu batetik elizate bat bereizten bada antzinako forua berreskura dezake. [[Ajangiz]]ek [[1991]]n eta [[Arratzu]]k [[1992]]an prozesu hori egin zuten, [[Gernika-Lumo|Gernikatik]] banandu baitziren.

=== Banaketa historikoa ===
{{aipu|Gernika munduko herririk zoriontsuena da.<br />Haritz baten gerizpean biltzen den<br /> baserritarren batzarrak erabakitzen du arazoez,<br />eta beti hartzen ditu erabakirik zuzenenak.
|[[Jean-Jacques Rousseau]]
}}

==== Jatorrizko eskualdeak ====
* [[Uribe]]
* [[Busturia]]
* [[Markina-Xemein|Markina]]
* [[Bedia]]
* [[Zornotza]]
* [[Arratia]]

==== Geroago batu zirenak ====
* [[Durango]]
* [[Enkarterri]]ak
* [[Orozko]]
* Hainbat hiri enkartatu
* [[Urduña]] hiria

==== Deiadar-mendiak ====
{{Sakontzeko|Deiadar-mendi}}
Bizkaiko antzinako banaketa administratiboan garrantzi berezia zuten [[deiadar-mendi]]ek. Hauetan deiadar egiten zen Batzar Nagusietara joateko eta sua pizten zen tontorrean. Hurrengoak dira:
* [[Kolitza]]
* [[Oiz (mendia)|Oiz]]
* [[Ganekogorta]]
* [[Sollube]]
* [[Gorbeia]]

=== Gaur egungo banaketa ===
{{sakontzeko|Bizkaiko eskualdeak}}
[[Fitxategi:Bizkaiko_eskualde_estatistikoak.svg|thumb|400px|Bizkaiko eskualdeak [[Bizkaiko Foru Aldundia]]ren arabera.
{| style="border:1px solid #CCCCCC; background-color:transparent;" align="center" width="100%"
|width="25%"|
{{legenda|#e66166|[[Enkarterri]]}}{{legenda|#89c5e3|[[Bilboaldea]]}}
|width="25%"|
{{legenda|#feee7e|[[Mungialdea]]}}{{legenda|#75f89e|[[Busturialdea]]}}
|width="25%"|
{{legenda|#b684b0|[[Arratia-Nerbioi]]}}{{legenda|#f2a772|[[Durangaldea]]}}
|width="25%" valign="top"|
{{legenda|#ed91e1|[[Lea-Artibai]]}}
|}
]]

[[Eustat]] eta [[Bizkaiko Foru Aldundia]]ren arabera, Bizkaiko eskualde eta azpieskualdeak hurrengoak dira:<ref>{{Erreferentzia|abizena=Eustat|izenburua=Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01|url=http://eu.eustat.eus/elementos/ele0011400/Euskal_AEko_biztanleria_lurralde-eremuen_eta_jaiolekuaren_arabera/tbl0011425_e.html|sartze-data=2017-10-01}}</ref>

* Enkartazioak ([[Enkarterri]])
* Bilbo Handia ([[Bilboaldea]])
** [[Bilbo]]
** [[Ezkerraldea]]
** [[Eskuinaldea]]
** [[Meatzaldea]]
** [[Txorierri]]
** [[Hego Uribe]]
* Plentzia-Mungia ([[Mungialdea]])
** [[Mungialdea]]
** [[Uribe Kosta]]
* Gernika-Bermeo ([[Busturialdea]]-Urdaibai)
* [[Arratia-Nerbioi]]
** [[Arratia]]
** [[Nerbioi ibarra]]
* [[Durangaldea]]
* Markina-Ondarroa ([[Lea-Artibai]])
** Lea
** Artibai

=== Barruti judizialak ===
{|
|[[Fitxategi:Partidos judiciales de Bizkaia.png|thumb|200px|[[Bizkaiko barruti judizialen zerrenda|Bizkaiko barruti judizialak]] eta dituzten eraginguneak]]
|
# [[Durango]]
# [[Barakaldo]]
# [[Gernika-Lumo]]
# [[Bilbo|Bilbao]]
# [[Balmaseda]]
# [[Getxo]] 
|}

== Politika ==
{{sakontzeko|Bizkaiko politika}}
Bizkaian [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] eta [[Espainiako Langile Alderdi Sozialista|PSOE]] jaio zirenez, bi mugimendu politikook historia handia dute bertan.

Gaur egun [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] da alderdi hegemonikoa. Ia-ia udalerri guztietan irabazten du eta [[Bizkaiko Foru Aldundia]]z gain, gorteetan dauden eserlekuen gehiengoa ere eskuratzen du.

=== Bizkaiko Batzar Nagusiak ===
{|
|[[Fitxategi:Circunscripciones electorales de Bizkaia.png|thumb|250px|Bizkaiko Hauteskunde Barrutiak]]
|
Bizkako Batzar Nagusietarako hauteskundeak 4 barrutitan egiten dira:

# Bilbo
# Enkarterriak
# Busturia-Uribe
# Durango-Arratia 
|}
{| class="taulapolita"
|-----
| colspan="6" bgcolor="#006699" style="color:white;" | <p align="center">[[Fitxategi:Escudo de Bizkaia 2007.svg|20px]]  '''2015eko Bizkaiko Batzar Nagusietako hauteskundeak'''</p> 
|-----
| colspan="2" rowspan="2" bgcolor="#EFEFEF" | <p align="center">'''Alderdia''' 
| colspan="2" bgcolor="#EFEFEF" | <p align="center">'''2015'''</p> 
| colspan="2" bgcolor="#EFEFEF" | <p align="center">'''2011'''</p> 
|----- align="center"
| bgcolor="#EFEFEF" | '''Jarlekuak'''
| bgcolor="#EFEFEF" | '''Boz kopurua'''<ref>[http://www.euskadi.net/elecinf/2015/elecciones-municipales-juntas-generales/resultados/juntas-generales/datos/2015/j15_48_00_000_e.htm 2015eko Batzar Nagusietarako hauteskundeak euskadi.eus webgunean]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 2015/06/16an kontsultatua</ref>
| bgcolor="#EFEFEF" | '''Jarlekuak'''
| bgcolor="#EFEFEF" | '''Boz kopurua'''<ref>[http://www.euskadi.net/elecinf/2015/elecciones-municipales-juntas-generales/resultados/juntas-generales/datos/2011/j11_48_00_000_e.htm 2011ko Batzar Nagusietarako hauteskundeak euskadi.eus webgunean]{{Apurtutako esteka|date=otsaila 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} 2015/06/16an kontsultatua</ref>
|-----
| bgcolor="#228b22"|
| [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ-PNV)
| {{Eserleku|23|51|hex=#228b22}}
| <center>212.656 (%38,23)</center>
| {{Eserleku|22|51|hex=#228b22}}
| <center>216.455 (%38,07)</center>
|-----
| bgcolor="#9bd225"|
| [[Euskal Herria Bildu]] (EH BILDU)*
| {{Eserleku|11|51|hex=#9bd225}}
| <center>106.576 (%19,16)</center>
| {{Eserleku|13|51|hex=#9bd225}}
| <center>138.007 (%24,28)</center>
|-----
| bgcolor="#ff0000"|
| [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE-PSOE)
| {{Eserleku|7|51|hex=#ff0000}}
| <center>70.361 (%12,65)</center>
| {{Eserleku|9|51|hex=#ff0000}}
| <center>97.008 (%17,06)</center>
|-----
| bgcolor="#6b1f5f"|
| [[Ahal Dugu]] (PODEMOS)
| {{Eserleku|6|51|hex=#6b1f5f}}
| <center>82.107 (%14,76)</center>
| <center>-</center>
| <center>-</center>
|-----
| bgcolor="#0088ff"|
| [[Euskadiko Alderdi Popularra|Alderdi Popularra]] (PP)
| {{Eserleku|4|51|hex=#0088ff}}
| <center>46.354 (%8,33)</center>
| {{Eserleku|8|51|hex=#0088ff}}
| <center>80.215 (%14,11)</center>
|-----
| bgcolor="#dd0021"|
| [[Irabazi-Ganemos Euskadi|Irabazi]] (IRABAZI)**
| {{Eserleku|0|51|hex=#dd0021}}
| <center>14.773 (%2,66)</center>
| {{Eserleku|1|51|hex=#dd0021}}
| <center>20.479 (%3,60)</center>
|-----
| bgcolor="#ffffff"| 
| Beste batzuk
| {{Eserleku|0|51|hex=#ffffff}}
| <center>38.132 (%6,85)</center>
| {{Eserleku|0|51|hex=#ffffff}}
| <center>16.428 (%2,89)</center>
|-----
| colspan="6" | *<small>2011n [[Bildu]] eta [[Aralar (alderdi politikoa)|Aralar]] banaturik aurkeztu ziren. 2011ko datuetan bi taldeen jarleku eta bozken batura agertzen da.</small> <br> **<small>2011n [[Ezker Batua-Berdeak]] koalizioa aurkeztu zen.</small> 
|}

=== Eusko Legebiltzarra ===
{| class="taulapolita"
!colspan="4"| 2012ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak Bizkaian
|-
! Alderdia !! Eserlekuak !! Ehunekoa !! Bozka kopurua 
|-
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJ]] || 11 || 38.42 || 230.204
|-
|[[Euskal Herria Bildu|EH Bildu]] || 6 || 21.47 || 128.644
|-
|[[PSE-EE]] || 5 || 18.95 || 113.536
|-
|[[Euskadiko Alderdi Popularra|PP]] || 3 || 11.81 || 70.749
|-
|[[Ezker Anitza]] || 0 || 2,69 || 16.109
|-
|'''Besteak'''|| 0 || 6.66 || 39.871
|-
|'''Boto baliogabeak'''|| || || 4.721
|}

=== Atzerriko diplomazia ===
Gaur egun Bizkaiko Talde Kontsularra ondorengo kontsulatuek osatzen dute:

{{Div col|cols=3|small=yes}}
* {{bandera|Alemania}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Austria}} ([[Getxo]]n)
* {{bandera|Boli Kosta}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Brasil}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Ekuador}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Erresuma Batua}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Errumania}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Filipinak}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Finlandia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Frantzia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Gabon}} ([[Mungia]]n)
* {{bandera|Ginea-Bissau}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Grezia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Guatemala}} ([[Santurtzi]]n)
* {{bandera|Hego Korea}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Hegoafrika}} ([[Getxo]]n)
* {{bandera|Herbehereak}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Irlandako Errepublika}}
* {{bandera|Islandia}} ([[Getxo]]n)
* {{bandera|Italia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Jordania}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Kolonbia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Maroko}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Mexiko}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Norvegia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Pakistan}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Peru}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Portugal}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Turkia}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Txile}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Venezuela}} ([[Bilbo]]n)
* {{bandera|Zipre}} ([[Bilbo]]n)
{{Div col end}}

== Garraioa ==
=== Errepideak ===
Bizkaiak dituen errepide nagusiak —beste hiriekin konektatzen dutelako— [[AP-8|A-8]] eta [[AP-68|A-68]] autobideak dira. Lehenengoak [[Donostia]] eta [[Kantabria]]rekin batzen du, [[Ermua]], [[Durango]], [[Zornotza]], [[Bilbo]], [[Ezkerraldea]] eta [[Meatzaldea]]tik igaro ondoren.

Bigarrenak Bilbo eta [[Gasteiz]], [[Logroño]] eta [[Zaragoza]] lotzen ditu. Gainera hau N1 errepidearekin batzen denean [[Madril]]a joateko bidea ere bada.

Horretaz gain badira trafiko handia jasatzen duten errepideak, [[N-637|Txorierriko korridorea]] edo [[Avanzada]] moduan. Ezkerraldea eta Uribe Kosta lotzeko eraiki zen [[Arrontegi zubia|Arrontegi Zubiak]] garrantzi handia du garraioari dagokionez.

Bigarren mailako errepideek gainontzeko herriak lotzen dituzte, askotan autopista hauetariko batekin, nahiz eta eurekiko paralelo beste doako errepide bat joan ohi den. Horrela [[Mungia]]rantz edo [[Gernika-Lumo|Gernikarantz]] dauden errepideek pisua handia hartzen dute, bietatik [[Bermeo]]ra ere irits daitekeelarik.

Azkenik, eta autopista egonda ere, [[Elorrio]]tik [[Arrasate]]ra doan portuak garrantzi handia du. [[Barazar]] eta [[Urkiolako natura parkea|Urkiola]] portuek geroz eta erabilera murritzagoa dute, nahiz eta trafikoa mantendu.

=== Autobusak ===
{{sakontzeko|Bizkaibus}}
[[Fitxategi:Bizkaibus galdacano.jpg|thumb|300px|eskuinera|Autobusa [[Galdakao]]n]]
'''Bizkaibus''' Bizkaiko autobus zerbitzua eskaintzen duen elkartea da.
Autobus zerbitzua eskaintzen zuten enpresa ezberdinak batu egin ziren [[Bizkaiko Garraio Partzuergoa]]ren barnean. Batu ziren enpresak, [[Euskotren Trena|EuskoTren]], [[Adnor]], [[Compañia de Autobuses Vascongados]], eta [[Pesa|PESA]] izan ziren besteak beste. Gaur egun 108 linea ezberdin daude, batzuk uda garaikoak baino ez diren arren, adibidez, hondartzetako zerbitzua eskaintzen dituzten lineak.

Bizkaitik orokorrean eta bereziki Bilbotik konpainia ugarik egiten dituzte bidaiak. Euskal Herriko gainontzeko hiriburuekin batzen dituztenak hauexek dira:

* Gasteizera
** Bilbotik – [[La Unión (garraio enpresa)|La Union]]
** Durangotik – [[Continental Auto]]
* Iruñeara – [[La Burundesa]] – La Union.
* Donostiara – [[Pesa]] eta [[Alsa]]
* Hendaiara – [[Alsa]]
* Arrasate, Bergara... – [[Pesa]]

Euskal Herritik kanpora ere Bilbotik egin daitezke hainbat bidaia, Bartzelona, Madril, Kantabria, Zaragoza, Andaluzia, Mediterraneoko hainbat lekutara. Era berean ere atzerrira egin daitezke errepidezko bidaiak.

=== Burdinbideak ===
{{sakontzeko|Bilboko aldirien sarea}}'''Bilboko aldiriko trenbideen sarea''' lau eragile ezberdinek ustiatzen dituzten 15 lineaz osatzen da. [[Eusko Jaurlaritzako Ingurumen eta Lurralde Politika Saila]]k kudeatzen duen [[Eusko Trenbideak]] sozietateak 7 linea ditu, [[Euskotren Trena]] (6 linea) eta [[Euskotren Tranbia]] (linea bakarra) zerbitzuak batuta. [[Espainiako Sustapen Ministerioa]]ren menpe dagoen [[Renfe Operadora]] eragileak beste 5 linea ustiatzen ditu, [[Bilboko Renfe Aldiriak|Renfe Aldiriak]] (3 linea) eta [[Renfe Feve]] (2 linea) marka komertzialen bidez. [[Bizkaiko Garraio Partzuergoa]]k, [[Metro Bilbao]] sozietatearen bidez, 2 linea eta horien barruan bi anezka ustiatzen ditu. Azkenik, [[Bilboko Udala]]k Artxandako Funikularra, S.A. sozietatearen bitartez [[Artxandako funikularra]] kudeatzen du.

Eragileen arteko koordinaketa kudeatzeaz [[Bizkaiko Garraio Partzuergoa]]k arduratzen da. Gainera, eragile guztietan erabiltzeko tituluak jaulkitzen ditu, [[Barik txartela]] euskarritzat duela. Hurrengoak dira trenbide lineak:
* [[Eusko Trenbideak]]:
** [[Euskotren Trena]]:
*** [[3. linea (Bilboko metroa)|L3 (Kukullaga-Etxebarri – Matiko)]]
*** [[E1 linea (Euskotren)|E1 (Bilbo-Matiko – Donostia-Amara)]]
*** [[1D linea (Euskotren)|1D (Bilbo-Matiko – Elgoibar)]]
*** [[E3 linea (Euskotren)|E3 (Kukullaga-Etxebarri – Lezama)]]
*** [[E4 linea (Euskotren)|E4 (Bilbo-Atxuri – Bermeo)]]
*** [[Lutxana-Sondika anezka|Lutxana-Sondika linea]]
*** [[Larreinetako funikularra]]
** [[Euskotren Tranbia]]:
*** [[Bilboko tranbia|TR (Bilboko tranbia)]]
* [[Renfe Operadora]]:
** [[Bilboko Renfe Aldiriak|Renfe Aldiriak]]:
*** [[C-1 linea (Bilboko Renfe Aldiriak)|C-1 (Bilbo-Abando – Santurtzi)]]
*** [[C-2 linea (Bilboko Renfe Aldiriak)|C-2 (Bilbo-Abando – Muskiz)]]
*** [[C-3 linea (Bilboko Renfe Aldiriak)|C-3 (Bilbo-Abando – Urduña)]]
** [[Renfe Feve]]:
*** C1''f'' (Bilbo-Concordia – Balmaseda-La Calzada)
*** R3b (Bilbo-Concordia – Karrantza)
* [[Metro Bilbao]]:
** [[1. linea (Bilboko metroa)|L1 (Etxebarri – Plentzia)]]
** [[2. linea (Bilboko metroa)|L2 (Basauri – Kabiezes)]]
* Artxandako Funikularra, S.A.:
** [[Artxandako funikularra]]

==== Euskotren ====
{{sakontzeko|Euskotren Trena}}[[Euskotren Trena|Euskotrenen]] sareak Bizkaian sei linea ditu: [[3. linea (Bilboko metroa)|L3 (Kukullaga-Etxebarri – Matiko)]] [[Bilboko metroa]]ren 3. linea, [[E1 linea (Euskotren)|E1 (Bilbo-Matiko – Donostia-Amara)]] linea orokorra, horren barruan [[1D linea (Euskotren)|1D (Bilbo-Matiko – Elgoibar)]] zerbitzua dagoela; [[E3 linea (Euskotren)|E3 (Kukullaga-Etxebarri – Lezama)]], [[E4 linea (Euskotren)|E4 (Bilbo-Atxuri – Bermeo)]], [[Lutxana-Sondika anezka]] eta [[Larreinetako funikularra]].

==== Bilboko metroa ====
{{sakontzeko|Bilboko metroa}}

Bilboko metro sareak hiru linea ditu: Alde batetik, [[Metro Bilbao]]k ustiatzen dituen [[1. linea (Bilboko metroa)|L1 (Etxebarri – Plentzia)]] eta [[2. linea (Bilboko metroa)|L2 (Basauri – Kabiezes)]] lineak, itsasadarraren alde bakoitzetik doazenak eta [[San Ignazioko geltokia]]n tarte amankomun batean batzen direnak, eta 2. linearen mendebaldean dagoen [[Mamarigako funikularra]]. Beste alde batetik, [[Euskotren Trena|Euskotrenek]] ustiatzen duen [[3. linea (Bilboko metroa)|L3 (Kukullaga – Matiko)]] linea, Bilboko iparraldeko auzo garaiak lotzen dituena eta [[Zazpikaleetako geltokia]]n hiru lineen arteko lotura dagoela. Guztira 51,74 kilometroko luzera eta 48 geltoki ditu, 32 lurrazpiko eta 16 lurgaineko.

[[2016]]an Metroak 87.105.288 bidaiari garraiatu zituen,<ref>{{erreferentzia|egilea=Bizkaiko Garraio Partzuergoa|url=https://www.ctb.eus/sites/default/files/web_mar17.pdf|artikulua=Bizkaiko garraio publikoaren txostena|sartze-data=2017-06-30|formatoa=PDF}}</ref> Espainiako metro sareen artean, bidaia kopuruei erreparatuz, hirugarrena izanik, [[Madrilgo metroa|Madril]] eta [[Bartzelonako metroa|Bartzelonakoaren]] atzetik eta [[Valentziako metroa|Valentzia]], [[Sevillako metroa|Sevilla]] eta [[Palmako metroa|Palmakoaren]] aurretik.

Etorkizunean, [[3. linea (Bilboko metroa)|3. linea]] [[Bilbo-Loiu aireportua|Bilboko aireportura]] helduko da. Bestalde, [[Eusko Jaurlaritza]]k 4. eta 5. lineak eraikitzeko azterlanak idatzita eta argitaratuta ditu.

==== Renfe Aldiriak ====
{{sakontzeko|Bilboko Renfe Aldiriak}}Bilboko Renfeko Aldirien sareak ere hiru linea ditu: C-1 (Bilbo-Abando – Santurtzi), C-2 (Bilbo-Abando – Muskiz) eta C-3 (Bilbo-Abando – Urduña).

'''Renfe Feve'''

Renfe Fevek zonakatutako bi linea ustiatzen ditu: C1f (Bilbo-Concordia – Balmaseda) eta R-3B (Bilbo-Concordia – Karrantza).

=== Udalerri barneko garraioak ===
==== Bilbobus ====
{{sakontzeko|Bilbobus}}
Bilbobus [[Bilbo]] udalerri barneko autobus zerbitzua da. Sareak 44 linea ditu: hogeitazazpi linea orokor, zortzi auzolinea (A letraz identifikatuta) linea berezi bakarra (E letraz identifikatuta) eta zortzi gautxori (G letraz identifikatuta).

[[2016]]an Bilbobusek 25.927.839 bidaiari garraiatu zituen.<ref>{{erreferentzia|egilea=Bizkaiko Garraio Partzuergoa|url=https://www.ctb.eus/sites/default/files/web_mar17.pdf|artikulua=Bizkaiko garraio publikoaren txostena|sartze-data=2017-10-13|formatoa=PDF}}</ref> [[1995]]. urtean metroa ezarri ostean bidaiari beherakada handia izan zen.

==== Sopelbus ====
{{sakontzeko|Sopelbus}}Sopelbus [[Sopela]] udalerri barneko autobus zerbitzua da. Sopelako herria, Metro geltokia eta hondartza batzen ditu. Autobusa uda garaian ibiltzen da [[ekainaren 15]]etik [[irailaren 15]]era.

==== Etxebarri Bus ====
{{sakontzeko|Etxebarri Bus}}Etxebarri Bus [[Etxebarri]]ko udalerri barneko autobus zerbitzua da. Etxebarriko Metro geltokia ireki ondoren ezarri zen autobus zerbitzua, Metroa eta urrun dauden auzoak lotzeko. Lineak egunero 1.000 pertsona inguruk erabiltzen dute.

==== Bilboko tranbia ====
{{sakontzeko|Bilboko tranbia}}
[[Fitxategi:Euskotranabandoibarra.jpg|thumb|300px|eskuinera|[[Bilboko tranbia]], Abandoibarrean.]]
Tranbia aspaldidanik izan da [[Bilbo]]ko parte. [[XIX. mendea]]n ezarri zen, munduko beste hiri askotan bezala. Hamarkadak pasatu ahala ordea, bere erabilera gutxituz joan zen, eta azkenik [[XX. mendea]]ren erdialdera kendu egin zen zerbitzua. [[2002]]. urtean berreskuratu egin zen zerbitzua.

==== Funikular eta igogailu makurrak ====
Bizkaian hiru funikular daude: [[Artxandako funikularra]], [[Bilbo]]n; [[Larreinetako funikularra]], [[Trapagaran]]en; eta [[Mamarigako funikularra]], [[Santurtzi]]n.

Bestalde, hainbat igogailu makur ere badaude. Aipatzekoa da [[Ereagako igogailua]], [[Getxo]] udalerrian, [[Algorta]] eta [[Ereaga]] hondartza lotzen dituena eta ordainpekoa dena. [[Etxebarri]] udalerrian ere igogailu makurra dago, [[Euskotren]]en [[Kukullaga-Etxebarri geltokia]] eta San Antonio auzoa lotzen dituena. Gainontzekoak, doakoak, [[Bilbo]]n ([[Arangoitiko igogailua|Arangoiti]], [[Ollerietagoienako igogailua|Ollerietagoiena]], [[Iturribide-Zabalbide igogailua|Iturribide-Zabalbide]], [[Primko igogailua|Prim]], [[Zazpilandako igogailua|Zazpilanda]] eta [[Zurbaranbarriko igogailua|Zurbaranbarri]]) eta [[Santurtzi]]n (Larrea) daude.

== Kultura ==
=== Euskara ===
{{sakontzeko|Bizkaiera}}
Bizkaian [[bizkaiera]]z hitz egiten da, euskararen euskalki bat. Nahiko heterogeneoa den arren, ezaugarri komun batzuk ditu:

;[[Fonologia]] (ahoskera)

* '''U''' > I: Uria > hiria, UrUne > irina, Urten > irten.
* '''E''' > A: Eurrera > aurrera, aitE > aita.
* '''A''' > E: bArri > berri, andrA>andre, Alkarte > elkarte.
* '''G''' > K: erabaGia > erabakia, jaGi > jaiki.
* '''TX''' > ITZ: areTX > haritz, aTX > haitz, gaTXa > gaitza.
* '''X''' > IZ: aXe > haize, goXean > goizean, eleXa > eleiza.
* '''P''' > B: Parkatu > barkatu, Pakea > bakea.
* '''G''' > H: uGarte > uharte, zuGatx > zuhaitz.

Bestalde:
* -A+A=-'''EA''' /-IA/ -IE/ -I/ -E (aldearen arabera): arreba + a= arrebEA / arrebIA / arrebIE / arrebI / arrebE.
* Z='''S''' (hiztun batzuk): zazpi=SaSpi, zapatua=Sapatua.
* TS='''TZ''': arratsalde > arraTZalde, deutsat=deuTZat.
* IT='''ITX'''/'''ITT''' (aldearen arabera): aitite=aiTXiTXe/aiTTiTTe, beitu (begiratu): beiTXu/beiTTu.

;Morfologia:
Hona hemen bizkaieraren [[Morfologia (hizkuntzalaritza)|morfologiako]] zenbait ezaugarri:
* '''NOGAZ'''>Norekin: lagunaGAZ > lagunarekin. Pluralean: lagunaKAZ > lagunekin Sartaldean, lagunEKIN=lagunekin [[Ekialde|Sortaldean]].
* '''NORANTZA/NORU(N)TZ''' > Norantz: etxeRANTZA ([[Mendebalde|Sartaldean]]) / etxeRU(N)TZ > etxerantz.
* '''-TEN''' > -TERA: izeko ikusTEN noia > izeba ikustera noa.
* '''-RIK''' > -Z: mendiRIK mendi > mendiz mendi.
* '''ZEOZER''', NONOR, NONOZ... > ZERBAIT, NORBAIT, NOIZBAIT...
* '''NEU''', NEURE, ZEU, ZEURE,... > NI, NIRE, ZU, ZURE,...
* '''-INOA''' > IOA: erlazINOA > erlazioa, konfesINOA >konfesioa.
* '''EGOAN''', ebilen, ekien,... > zegoen, zebilen, zekien.

=== Literatura ===
{{zerrenda|Bizkaiko idazleak}}

Bizkaiko idazleen artean euskal literaturarentzat garrantzitsuak izan ziren eta diren hainbat aurkitzen ditugu. Klasikoen artean [[Joan Antonio Mogel|Mogel]], [[Lauaxeta]] eta [[Evaristo Bustintza|Kirikiño]] daude, eta geroago, [[Gabriel Aresti]] eta [[Andolin Eguzkitza]]. Gaur egun produkzio handia duten [[Joseba Sarrionandia]], [[Edorta Jimenez]] eta [[Unai Elorriaga]] ditugu aipagai, besteak beste, idazle bizkaitarren artean.

Gazteleraz idatzi zutenen artean [[Miguel Unamuno|Miguel de Unamuno]] edo [[Blas Otero|Blas de Otero]] dira balio kultural handieneko batzuk.

=== Durangoko Azoka ===
{{sakontzeko|Durangoko azoka}}
Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azoka Euskal Herriko handiena eta garrantzitsuena da. Urtero, [[abendu]]aren lehenengo hamabostaldian, lurralde osoko argitaletxeak batzen diren topagunea da, non bai nobedadeak baita aurreko urteetako liburu eta diskoak ere salgai baitaude.

[[1965]]etik antolatu izan da, eta hasieran txikia bazen ere, geroz eta handiagoa den ekimena bilakatu da. Eliza ataritik merkatura igaro zen, gero merkatutik karpa batera, eta gaur egun [[Landako Gunea|Landako Erakustazokan]] antolatzen da.

Bizkaian erreferente kultural nagusi bat da gaur egun.

=== Musika ===
Bizkaian hainbat talde eta musikari nabarmendu dira: [[Oskorri]] taldea eta [[Kepa Junkera]] folkean, [[Mikel Urdangarin]] kantautorea, [[Eskorbuto]], [[Zarama]], [[MCD]] eta [[Parabellum (musika taldea)|Parabellum]] rock radikalean, [[Exkixu]], [[Ken Zazpi|Ken 7]], [[Etsaiak]], [[Gatibu]], [[Atom Rhumba]], [[Zea Mays]], [[Fito & Fitipaldis]], [[Doctor Deseo]] ... azken bi hamarkadetan.

=== Gastronomia ===
{{sakontzeko|Bizkaiko gastronomia}}
[[Bizkaiko gastronomia]] [[Euskal Herriko gastronomia]] osatzen dutenetariko bat da. Herrialde honetako jaki tipiko batzuek 'Bizkaiko erara' izena dute.<ref name="Lujan">{{erreferentzia|izena1= Néstor |abizena1= Luján|izena2= Juan |abizena2= Perucho|urtea= 2003|izenburua= El libro de la cocina española|argitaletxea= Tusquets|orrialdea= 124-136}}</ref> Bizkaiko sukaldaritzak [[barazki]]ak eta [[itsaski]]ak uztartzen dituen errezeta asko ditu.

=== Museoak ===
Museo ugari daude Bizkaian. Garrantzitsuenak [[Bilbo]]n daude baina bestelakoak ere badira.

==== Guggenheim Bilbao Museoa ====
{{sakontzeko|Guggenheim Bilbao Museoa}}
[[Fitxategi:Guggenheimbilbao.jpg|thumb|300px|Bilboko Guggenheim museoa]]
[[1997]]. urtean zabaldua, arte modernoaren azken obrak biltzen ditu, bai kanpokoak, bai Euskal Herriko bertakoak ere. [[Eduardo Txillida|Txillida]] eta [[Jorge Oteiza|Oteizaren]] lanak erakutsi izan dira museoan. [[Frank Gehry]] arkitektoak diseinatu zuen titaniozko eraikina. Zabaldu zenetik mundu osotik etorritako milaka turistak bisitatu dute museoa, eta hiriaren ikur berri bihurtu dute. [[2005]]. urtean 900.000 bisitari izan zituen.

==== Bilboko Arte Ederretako Museoa ====
1945. urtean zabaldua, [[Bilbo]]k Estatu mailako arte ederretako museorik onenetarikoa duela esaten dute aditu askok. Fernando Urrutia arkitekto bilbotarrak disenaitu zuen eraikin klasikoa. Ordutik hainbat areto eta eraikin berri gehitu zaizkio museoari. Azken zabalpena 2001. urtean egin zen.

Arte erakusketak egiteaz gain, Bilbon egingo diren hainbat proiektuen erakusketak ere antolatzen dira noizbehinka. Horrez gain, Zinemateka delako programaren barnean garai ezberdinetako zine emanaldiak eskaintzen dira.

==== Euskal Abertzaletasunaren Museoa ====
[[Eusko Abertzaletasunaren Museoa|Euskal Abertzaletasunaren Museoa]] [[Sabino Arana Fundazioa]]k kudeatzen du. Euskal Herriko historiako azken mendearen inguruko gaiak jorratzen ditu: [[Sabin Arana]]ren sasoitik eta [[1979ko Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua|Gernikako Estatuturaino]], [[Espainiako Gerra Zibila]], [[frankismo]]a...

==== Abra Aquarium Getxo ====
[[Getxo]]ko Kirol Portuan Bizkaiko aquariumik handiena dago. Bertan Mediterraneoko eta Atlantikoko arrainak aurkitu daitezke eta eskolentzako ibilbideak ere antolatzen dituzte.

==== Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa ====
[[Gallarta]]n [[1986]]an sortua [[Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa]]k Euskal Herriko meatzaritzaren kultura eta historia ikertzea eta hedatzea du helburu, bereziki Bizkaiko Meatzaldeari dagokionez. Museoa dagoen lekua Euskal Herri osoko altuera gutxieneko puntua da (aire zabalean), itsas mailaren azpitik 20 metrora.

=== Ondarea ===
Bizkaian dago Euskal Herrian dagoen [[UNESCO]]k izendatutako [[Gizateriaren ondare]] bakarra eraikin indibidual moduan: [[Bizkaia Zubia]]. [[Industria Iraultza]]rekin lotutako bakarra da halaber, espainiar estatu osoan.

UNESCOren sailkapenean, [[Santimamiñe]]ko kobazuloa ere ageri da.

[[Zerrenda:Bizkaiko kultura ondasunak|Bizkaiko kultura ondasunak]] Euskal Kultura Ondareari buruzko uztailaren 3ko 7/1990 legeak ezartzen dituen eta Bizkaian dauden [[kultura ondasun]]ak dira.

=== Hedabideak ===
[[Fitxategi:ETB3.jpg|thumb|300px|Euskal Irrati Telebistaren Iurretako egoitza]]

==== Egunkariak ====
Probintzia honetan egunkaririk irakurrienak ''[[El Correo|El Correo Español]]'' eta ''[[Deia]]'' dira. Biak [[gaztelania]]z argitaratzen dira (atalen bat izan ezik), eta biek Bizkaian daukate egoitza nagusia.

Irakurle gutxiago dituzten beste batzuk ere badaude, hala nola, ''[[Uribe Kosta Digitala]]'' (gaztelaniaz gehienbat), ''[[Busturialdeko Hitza]]'' ([[euskara]]z) eta ''[[Lea-Artibai eta Mutrikuko Hitza]]'' (euskaraz).

==== Irratiak ====
* [[Bizkaia Irratia]]
* Anboto Irratia
* Radio Bilbao (SER Katea)
* Radio Popular
* Radio Nervión
* Gorbeialde Irratia

==== Telebista-kateak ====
* TeleBilbao
* Tele 7
* Canal Bizkaia
* Bilbovisión
* Uribe Kosta Telebista
* Euskal Telebista
* Durango Telebista
* Oizmendi Telebista
* Hamaika Telebista

== Bizkaitar ospetsuak ==
* [[Joan Antonio Mogel|Mogel]], Juan Antonio ([[1745]]-[[1804]]), [[euskal idazle]]a.
* [[Casilda Iturrizar]] (1818-1900), filantropoa.
* [[Balentin Berriotxoa|Balendin Berrio-Otxoa]] ([[1827]]-[[1861]]), fraidea eta santua. Erromatar Eliza Katolikoak Bizkaiaren bigarren [[zaindari (erlijioa)|zaindaria]] du izendatua.
* [[Eulalia Abaitua]] (1853 -1943), argazkilaria.
* [[Txomin Agirre]] ([[1864]]-[[1920]]), [[euskal idazle]]a.
* [[Resurreccion Maria Azkue]] ([[1864]]-[[1951]]), apaiza, idazlea eta [[euskaltzaindia|euskaltzaina]].
* [[Evaristo Bustintza|Kirikiño]] ([[1866]]-[[1929]]), [[euskal idazle]]a.
* [[Maria Goiri]] (1873-1954), idazlea.
* [[Karmele Errazti]] (1885-1954), [[euskal idazle]]a.
* [[Dolores Ibarruri]] (1895-1989), politikoa.
* [[Lauaxeta]] ([[1905]]-[[1937]]), [[euskal idazle]]a.
* [[Ramón Rubial|Ramon Rubial]] ([[1906]]-[[1999]]), politikari [[sozialismo|sozialista]].
* [[Eusebio Erkiaga]] ([[1912]]-[[1993]]), [[euskal idazle]]a.
* [[Carmelo Bernaola]] ([[1929]]-[[2002]]), konpositorea.
* [[Ignacio Ellakuria|Ignacio Ellacuria]] ([[1930]]-[[1989]]), [[jesusen Konpainia|jesuita]].
* [[Gabriel Aresti]] ([[1933]]-[[1975]]), [[euskal idazle]]a.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
* [[Bizkaia Berria (Filipinak)]]
* [[Bizkai Berria (Mexiko)|Bizkaia Berria (Mexiko)]]
* [[Labetze-Bizkai]]

== Kanpo estekak ==
* {{eu}} [http://www.bizkaia.eus Bizkaiko Foru Aldundia]
*[https://www.youtube.com/watch?v=wdeGiIgoHec?t=1842 Bizkaipourri  OSKORRI - HAUXE DA DESPEDIDIA - Kontzertua]. Oskorriren azken kontzertuan, Elkar argitaletxea, Youtube
{{autoritate kontrola}}

{{Euskal Herriko lurralde aurkibidea}}
{{Espainiako probintzia aurkibidea}}
{{Kantauri itsasoa inguratzen duten lurraldeak}}
{{Euskal Herriko atariak}}

[[Kategoria:Bizkaia]]
[[Kategoria:Artikulu onak]]