Paul Klee

Paul Klee (Münchenbuchsee, Suitza, 1879ko abenduaren 18a - Muralto, Suitza, 1940ko ekainaren 29a) Suitzan jaiotako alemaniar margolaria izan zen. Surrealismo, espresionismo eta abstrakzioaren artista nabarmenenetako bat da.

Paul Klee
(1911) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Münchenbuchsee, 1879ko abenduaren 18a
Herrialdea	Prusiako Erresuma Suitza
Heriotza	Muralto, 1940ko ekainaren 29a (60 urte)
Hobiratze lekua	Schosshalden cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: esklerodermia
Familia
Ezkontidea(k)	Lily Klee (en)
Hezkuntza
Heziketa	State University of Music and Performing Arts Stuttgart (en) Municheko arte ederren akademia
Hizkuntzak	alemana
Ikaslea(k)	ikusi Harald W. Lauesen (en)
Jarduerak
Jarduerak	margolaria, unibertsitateko irakaslea, artista bisuala, artista grafikoa, litografoa, diseinatzailea, grabatzailea, arkitektura proiektuen marrazkilaria eta marrazkilaria
Parte-hartzailea documenta (en) Documenta II (en) Documenta III (en) documenta 12 (en)
Lantokia(k)	Munich Berna Weimar Düsseldorf Paris eta Dessau
Enplegatzailea(k)	Kunstakademie Düsseldorf (en)
Lan nabarmenak	ikusi Sumpflegende (en) Twittering Machine (en) Angelus Novus (en)
Influentziak	James Ensor, Pablo Picasso eta Artistry of the Mentally Ill (en)
Kidetza	Die Blaue Vier (en) Der Blaue Reiter
Mugimendua	espresionismoa surrealismoa Puntillismoa Bauhausa Color Field (en)
Genero artistikoa	arte abstraktua geometric abstraction (en)
Musika instrumentua	biolina
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Lehen Mundu Gerra

Bizitza

Aita musika irakaslea zuen. Bernako eskolan aritu ondoren, Municheko Akademiara joan zen. Han Franz von Stucken ikasle izan zen (1898-1900), eta harekin bereganatu zituen Jugendstil arte joeraren oinarriak. 1901. urtean Italiara joan zen lehenengo aldiz. Bidaia hura Hermann Haller suitzar eskultorearekin batera egin zuen. Bernan amaitu zituen pintura ikasketak, eta musika, arte grafikoak eta klasikoen irakurketarekin osatu zituen. 1902-1906 urte bitartean William Blake, Gustav Klimt, Goya eta, Parisera egindako bidaia batean, Leonardo da Vinci eta Rembrandten lanak ezagutu zituen.

Akuaforte sail bat (Birjina zuhaitz gainean, 1903; Antzezlea II, 1904) eta beira gainean egindako 26 urmargo (Kalea eta gurdia, 1907, F. Laurens bilduma, Cincinnati) izan zituen lehenengo lan aipagarriak. 1908. urtea arte ez zituen Van Gogh, Paul Cezanne, Matisse eta Frantziako eskolako beste pintoreen obrak ikusi. Aipatzekoak ditu Voltaireren Candide lanerako egin zituen marrazkiak (Oihala esku beldurtiz jasotzen du, 1911, Klee Fundazioa, Berna). 1911n Der Blaue Reiter taldearekin jarri zen harremanetan eta Alfred Kubin, Vasili Kandinski, August Macke eta Franz Marc ezagutu zituen. Margolari horiekin Berlingo Bigarren Erakusketan parte hartu zuen.

Katua eta txoria, 1928.

Parisen Robert Delaunayren adiskide izan zen, eta giro kubistarekin izan zituen harremanak. Formen balio psikologikoari buruzko analisia alde batera utzi eta argi, kolore, mugimendu eta iragankortasunaren inguruko arazoak aztertzeari ekin zion Kleek. Louis Moilliet eta Macke pintoreekin Tunisiara joan zen bidaian. Garrantzi handikoa izan zen bisitaldi hura Kleerentzat, han aurkitu baitzuen kolorea (Hammamet eta bere mezkita, 1914, Paris, Berggruen bilduma).

Lehen Mundu Gerran alemaniar gudarostean aritu zen, besteak beste hegazkinen hegoak margotzeko kontratatu baitzuten. 1920an Weimarko Bauhaus eskolan sartu zen eta 1924an Kandinsky, Lyonel Feininger eta Alexei Jawlenskyrekin Blatte Vier taldea osatu zuen. Garai horretan lan asko egin zituen. Errealitatea ulertzeko zuen modu berezia erakusten zuten beti bere margoetako gaiek, eta errealitate hori irudizko datu baten bidez adierazten zuen. Irudi horiek misterioz betetakoak izaten dira, tamainaz txikiak, argiz beteak, eta ikurrez inguratuak (Antzoki botanikoa, 1924, Lenbachhaus, Munich). 1925ean Dessaura joan zen, Bauhausen egoitza berrira, eta bere azterketa teorikoei ekin zien berriz ere. Azterketa horiek guztiak hil ondoren argitaratu zen lan batean bildu zituen. 1931an Bauhaus utzi eta Düsseldorfeko akademiako irakasle bihurtu zen. 1933an, ordea, Bernara aldegin behar izan zuen, naziek zigorra ezarri baitzioten.

Azken urteetako lanak ordura artekoak baino dramatismo handiagokoak dira: heriotzaren inguruko ikurren oso antzekoak direnak maiz ageri dira obra horietan (Insula Dulcamara, 1938; Heriotza eta sua, 1940; Klee Fundazioan biak, Bernan).

Pinturaren teoria eta praktika elkarri lotu dituzten artista moderno nagusietako bat da Klee. Haurtzaroan izan zituen obsesio ilunak ametsezko irudi alai bihurtu zituen heldutasun garaiko lanetan. Gogoeta didaktikoak egiaztatze balioa zuten harentzat, eta ez zuten inoiz sormena eta forma berrien bilaketa oztopatu. Kleeren ideien erakusgarri garbia da Aitorpen sortzailea lana. Lan horretako oharrak ezinbestekoak dira Kleeren lan, ikur, eremu kromatiko eta egitura formalen mundua arautzen duten prozesuen esanahia ulertzeko. Abstrakzioaren teoria landu baten erabilerak eta bere asmamen bereziak inozentzia itxura nabaria ematen diete Kleeren lanei. Kolorearen erabilerari buruzko teoriarik berrienez jabetu zen, eta kolore eta argien sen bikaina erakusten du bere irudi bitxi irudimentsuetan. Hil arte lanean jarraitu zuen. Azken zazpi urteetako lanak kolore ilunagoen erabiltzea du bereizgarri.

Irudi galeria

• 
  In den Häusern von St. Germain, 1914
  Zentrum Paul Klee, Berna.
• 
  Puxika gorria, 1922
  Solomon R. Guggenheim Museum, New York.
• 
  Senecio, 1922
  Kunstmuseum Basel, Basilea.
• 
  Polifonia, 1932
  Emanuel Hoffman fundazioa, Basilea.
• 
  Ad Parnassum, 1932
  Kunstmuseum Basel, Basilea.
• 
  Arrosa heroikoak, 1938
  Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Düsseldorf.
• 
  Insula Dulcamara, 1938
  Zentrum Paul Klee, Berna.
• 
  Heriotza eta sua, 1940
  Zentrum Paul Klee, Berna.
• 
  Eskuzko txotxongiloa titulurik gabe (autorretratua), 1922
• 
  Biaduktuen iraultza, 1937, Hamburger Kunsthalle

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Paul Klee

• (Ingelesez) Paul Klee. Paintings, biography and quotes. Paulklee.net

• Datuak: Q44007
• Multimedia: Paul Klee / Q44007