Nuraghe

Nuragheak Sardinian aurki daitezkeen harrizko eraikin megalitiko ugarienak dira. Zaharrenak K.a. 1700 urtekoak dira; nuraga kulturak, berez, K.a. 1700. urtetik 238 arte iraundu zuen, hau da, Erromatar Errepublikak lurraldea menperatu zuen arte. Gaur egun Sardiniako benetako ikurra dira.

Nuragheen dentsitatea Sardinian, km2aren arabera.

Bortigaliko Nuraghea.

Torralbako Santu Antineko Nuraghea.

Etimologia

Oxford English Dictionaryren arabera etimologia "ziurgabea eta eztabaidatua" da. Hitza beharbada Sardiniako Nurra, Nurri, Nurru; sardinierazko nurrarekin erlazionatuta dago, 'harri pila, lurrean barrunbea' (nahiz eta zentzu hauek lotzeko zaila izan). Arabierazko nūr (argia, sua, etab.) oinarri semitikoarekin lotzeko saiakerak eman dira baina, gaur egun, oro har, hipotesia baztertua izan da. Latinezko murus ('horma') hitzarekin erlazionatuta egon daiteke ere, eratorpenaren emaitza izanik: murus–*muraghe–nuraghe. Teoria hori eztabaidan dago.

Kokapena

Nuraga tipikoa leku panoramiko batean kokatuta dago eta kono trunkatu edo erdibituaren forma geometrikoa duen dorre baten forma du, batzuk altuagoak beste batzuk oso baxuak, tholos bat gogoraraziz. Egiturak ez du oinarririk, eta hura osatzen duten harrien pisuak bakarrik eusten dio, hainbat tonatara irits baitaitezke. Nuraga batzuek 20 metro baino gehiagoko altuera dute. Gaur egun, 8.000 nuraga baino gehiago daude oraindik Sardinian, nahiz eta uste izan den iraganean 30.000 baino gehiago egon zitezkeela. Nuragak nagusi dira batez ere ipar-mendebaldean eta uhartearen hegoaldeko zatiaren erdialdean.

Historia

Nuragheak garai zehaztugabean eraiki ziren (K. a. VI. milurtekoa baino lehen ez. C.). Horietako batzuk K.a. 3.500 urtekoak dira. Dena dela, gehienak K.a. XVIII. mendetik K.a. XV. mendera bitartean eraiki zirela uste da, Brontze Aro erditik Brontze Aro berantiarra arte. Asko etengabe erabili ziren eraiki zirenetik K. a. II. mendean Erroma Sardinian sartu zen arte.

Massimo Pallottino sardiniar historiaurrearen eta etruskologoaren arabera, zibilizazio nuragikoak sortutako arkitektura Mediterraneo mendebaldeko edozein zibilizaziotako aurreratuena izan zen garai hartan, Magna Greziako eskualdeetakoak barne. Dauden 8.000 nuragetatik gutxi batzuk baino ez dira induskatu zientifikoki. Batzuek diote eraikin borobilak edo oinplano zirkularrekoak herri nomadetan ohikoak direla. Hortik ondoriozta daiteke garaiko sardiniarrak bizilekuz etengabe aldatzen ari zirela.

Orokorrean, Mediterraneoko uharteetan aurki daitezkeen beste eraikinekin lotu izan dira, esaterako, Korsika hegoaldean dauden torri eta Balear Uhartetako talayot eraikinekin.

Erabilera

Nuraghen erabilera ez da argi zehaztu. Teoria batzuk daude: tenplu erlijiosoak, babes tokiak, herriko buruzagien egoitza, gotorleku militarrak, liderren bilera-gelak edo helburu horietako batzuen konbinazioa. Hala ere, nuraghe batzuk kokapen estrategikoetan daude eraikiak, erraz kontrola daitezkeen bide garrantzitsuetan.

Zalantzarik gabe, bestetik, nuraghek eduki sinboliko esanguratsua zuten. Aberastasuna edo boterea azal zezaketen, edo lekua herri bat zelako adierazle izan zitezkeen. Oraintsuko teoriek uste dute hiribildu sardiniarrak hiri/estatu independenteak zirela, nahiz eta zentzu hertsian hiriak ez izan, federazioak eratzen zituztenak eta monumentu horien eraikuntza aurrez erabakitako banaketa baten mende egon zitezkeela hiribildu federatuen artean.

Su Nuraxi

Su Nuraxiko aztarnategiak Unescoren Gizateriaren Ondarearen izendapena du eta ezagutzen den nuraghe multzo garrantzitsuena da. Barumini udalerrian dago.

Iruditegia

• 
  Sarrera.
• 
  Barruko erdigunea.
• 
  Eskailera-zuloa.
• 
  Sant'Antine Nuraghe.
• 
  Leihoa.
• 
  K.a. 1600, urteko nuraghe baten berreraikuntza. B.C.
• 
  Su Nuraxi neguan.

Ikus, gainera

• Nuraga kultura

Kanpo estekak

• Su Nuraxi zerutik egindako argazkia.
• (Ingelesez):Su Nuraxiri buruzko bideoa.
• (Ingelesez):Nuragheen gaineko artikulua.
• (Italieraz): ArcheologiaSarda.com.
• (Italieraz):NeroArgento.com.
• (Italieraz):CD-Rom Nuragica.

• Datuak: Q688292
• Multimedia: Nuraghi / Q688292