Aiziritze

Aiziritze
	Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Udalerria	Aiziritze-Gamue-Zohazti
Herritarra	aiziriztar
Geografia
Koordenatuak	43°20′16″N 1°01′21″W / 43.3378°N 1.0225°W

Aiziritze^[a] (amikuzeraz: Aiziitze)^[b] Aiziritze-Gamue-Zohazti udalerriko herriburua da, Nafarroa Behereko Amikuze eskualdean. Herri honek, besteen laguntzarik gabe, 1972 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Herritarrei "aiziriztar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 32 km daude.

Geografia

Kokapena

Amiküze eskualdea historikoki zatituta zegoen hiru eremuetatik Biduze-haraindi izenekoan kokatuta dago; izenak adierazten duen gisan Biduze ibaiaren ekialdean dagoen zonaldeari deitzen zitzaion horrela. Donapaleutik ipar-ekialdera, egun ia erabat batuta dago eskualdeburuarekin. Hauexek dira beste herri mugakideak: Arberatze ekialde/ipar-ekialdean, Behaskane hego-ekialdean (bi herri hauekin Eiherazahar errekak markatzen du muga); Unaso eta Amendüze mendebaldean (Biduzez beste aldean) eta udalerrikide den Zohazti iparraldean; denak dira herri amikuztarrak.

Orografia

Altuera apaleko lurrak dira: iparraldean, Zohaztitik oso hurbil, apenas gainditzen diren 100 metroak, 104 mko muino batean. Punturik baxuena Biduzeren ertzean dago (35 m Amendüzeren parean). Herria bera 64 mtan dago.

Demografia

1695eko erroldan 31 etxe zeuden.

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
Biztanleriaren bilakaera
206	211	236	186	262	252	261	256	281


1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
252	240	225	211	207	228	254	226	270


1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
249	238	238	234	249	235	240	202	179


1962	1968	1975	1982	1990	1999	2009	2014	2020
204	219	(564)	(531)	(531)	(559)	-	-	-

Oharra: 2006ko biztanleria INSEEk emaniko behin-behineko datua da. 1975etik aurrerakoak Aiziritze-Gamue-Zohaztiri dagozkio.

Errepideak

Herriaren ekialdetik D933 departamendu mailako errepidea Donapaleutik Salbaterrara (Bearno, Okzitania) abiatzen da, tartean herriko merkatalgune batetik pasatuz. Biduze zeharkatu eta gero D29 herriko kaskotik bertatik pasatzen da eta ibai honen parean segitzen du iparralderantz, Gamuerantz.

Desagertutako Donapaleu-Salbaterra trenbidea ere bertatik pasatzen zen.

Historia

Lehen aldiz (1160an) Sanctus Martinus de Assiriz izendatzen da. 1472an Ayxeriis izenpean aipatua ageri da Bastidaxarren (Bearno) bildutako idazki batean.

1792an Iraultza Frantsesa suertatu zenean, herriko apaiz Arnaud Goienetxek konstituzioa zin egiteari uko egin eta erbesteratu behar izan zuen; elizan lapurretak gertatu ziren.

Udalerri-aldaketak

Udalerri modernoak osatu baino lehen, herri hau eta Behaskane parrokia bakarrean bilduta zeuden.

1972 arte herri honek udalerri propioa izan zuen. Urte horretan Gamue-Zohaztirekin bat egin zuen; 1984 arte udalerri berriak eraman zuen izena Aiziritze izan zen baina harrezkero, berriro hiru herrien ikusgarritasuna agerian uztearren, "Aiziritze-Gamue-Zohazti" du izena. Egungo udalerriko armarrian^[1] herriari dagokiona goiko aldeko ezkerrekoa da.

Eraikin historikoak

Hilerrian zenbait hilarri diskoidal daude, aipagarrienak 1622 eta 1655eko bi.
"Salha" jauregia herritik hegoaldera, 80 mko muino batean. Okzitanierazko sala euskarazko "jauregi" hitzaren baliokidea da eta nobleen etxe eta "gazteluak" izendatzeko erabili dena.
San Martin eliza 1841ekoa da.

Kultura eta euskara

Herriko festak San Marinekin ospatzen dira, hots azaroaren 11n.
Martin Landerretxe euskaltzain eta euskal idazle sarasketarra herri honetan egon zen apaiz, besteak beste.

Ekonomia

Garai batean nekazaritza eta abeltzaintza tradizionalera ia erabat dedikatuta, azken hamarkadetan dibertsifikazio bat bizi izan du. Hirugarren sektorearen (merkatalgunea) handitzearekin lehenarekin lotura duten instalazioen garapena gertatu da:

Lur Berri talde kooperatibo erreferentzialaren egoitza bertan dago.
Ipar Euskal Herriko 50 nagusien artean^[2] kokatzen diren sektoreko enpresa batzuk ere badaude: Union coop agricole alimentation bétail (abereentzako jakiak), Haraguy-jambon de Bayonne (xingarra eta bestelako haragi-ekoizpenak), LBO (abereentzako produktuak) eta Lajournade SAS (haragizko ekoipenak).