Elisa Uritz: berrikuspenen arteko aldeak

'''Elisa Uritz Pi''' ([[Tafalla]], [[1893]]ko [[urtarrilaren 24]]a - [[Ekialdeko Berlin]], [[1979|1979ko]] [[Abuztuaren 14|abuztuaren 14a]]) nafar [[irakasle]], [[Pedagogia|pedagogo]] eta [[Aktibismo|ekintzailea]] izan zen. Bere ahizpa [[Josefa Uritz|Pepita]]<nowiki/>rekin batera pedagogia berritzaileak sartu zituen [[Katalunia]]ko hezkuntza-sisteman.[[Frankismo]]<nowiki/>tik ihesi, borroka [[Antifaxismo|antifaxista]]<nowiki/>n arituaritua izanda zirenbaita aldarrikapen [[Feminismo|feministetan]] ere. [[Frantzia]]<nowiki/>n erbesteratua, baita[[Alemania]]<nowiki/>ren aldarrikapenokupazioaren aurkako Erresistentziako lehen taldeetako kide izan zen [[Feminismo|feministetanParis]] ere<nowiki/>en. [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemania]]<nowiki/>n eman zituen azken urteak, erbestean Nafarroara inoiz itzuli ahal izan gabe.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=Iker|abizena=Tubia|urtea=2019-01-30|izenburua=Bizitza, borrokari emana|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1954/030/001/2019-01-30/bizitza_borrokari_emana.htm?utm_source=newsletter-goizekoa&utm_medium=email&utm_term=414&utm_campaign=414|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-01-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Martorell Pérez,|abizena=Manuel.|izenburua=Pioneras : historia y compromiso de las hermanas Úriz Pi|argitaletxea=Txalaparta|data=2018|url=https://www.worldcat.org/oclc/1078912924|isbn=9788417065560|pmc=1078912924|sartze-data=2019-01-30}}</ref><ref name=":1">{{erreferentzia|izena=Manuel|abizena=Martorell|urtea=|izenburua=Badoztaindik Ekialdeko Berlinera.Uriz ahizpen historia eta konpromisoa.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://www.badostain.net/descargas/euskera.pdf}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Pioneras: La extraordinaria historia de las comunistas Pepita y Elisa Úriz. Ahotsa.info|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://ahotsa.info/edukia/pioneras-la-extraordinaria-historia-de-las-comunistas-pepita-y-elisa-uriz-1|aldizkaria=ahotsa.info|sartze-data=2020-12-01}}</ref>

Tarragonan musika irakasle zela, UGTko buruzagietako batekin ezkondu zen, Antonio Sesérekin, “Bartzelonako gertakarietan” hil zutena 1937ko maiatzaren 5ean (segur aski, pikete anarkista batek). Gerra ondoren, erbesteratu behar izan zuen eta [[Frantziako Erresistentzia|Frantziako Erresistentzian]]n ibili zen. Handik ere [[1951|1951n]]n Ekialdeko Alemaniara bota zuten. [[1958|1958an]]an [[Alemaniako Errepublika Demokratikoa|Ekialdeko Alemanian]] bere ahizpa Pepita hil zenean, [[Nafarroa Garaia|Nafarroara]] itzultzen saiatu zen, baina [[Espainia|Espainiak]]k ez zion bermerik eman, eta, atxilotuko zuten beldurrez, Alemanian gelditu zen. <ref name=":0" /><ref name=":1" />

[[Katalunia]] aldean hasi zen irakasle bezala lanean. [[1922]]<nowiki/>an [[Girona]]<nowiki/>ko Emakumeen Eskola Normalean ari zen lanean, eta, [[1929]]<nowiki/>an, lekualdatze lehiaketa irabazita, [[Tarragona]]<nowiki/>ko Eskola Normalean hasi zen, musika irakasle han ere. "Gimnasia erritmikoari" buruzko proiektu berritzaile bat aurkeztu zuen [[Geneva]]<nowiki/>ko ''Emile Jacques-Dalcrozeko Institutuan'' egiteko eta 1923-1924 burutu zuen. [[Geneva]]n bekadun zela ''Calcroze metodoa'' ezagutu zuen, musika erakusteko metodo gisa erabiliko zuena. [[1936]]<nowiki/>an, Lleidako Eskola Normaleko zuzendari izendatu zuten.<ref name=":0" /><ref name=":1" />

[[FileFitxategi:PSUC.jpg|100px|thumb|PSUC]]

Kataluniako UGT sindikatuaren idazkari nagusia zen [[Espainiako Bigarren Errepublika]] aldarrikatu zutenean, ezkerreko hainbat mugimendurekin lan egin zuen. [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] piztu zenerako, ahizparekin batera, [[Kataluniako Alderdi Sozialista Batua]]n sartu zen.<ref>{{erreferentzia |abizena= Casals Bergés |izena= Quintí |izenburua= Josefa Uriz |bilduma= Dones de Lleida: de la restauració a la Guerra Civil|lekua= Lleida |argitaletxea= Alfazeta |urtea= 97-103 }}</ref>

''Federación Española de Trabajadores de la Enseñanza'' (FETE-UGT) sindikatuaren sortzailea izan zen Tarragonan, emakumeen eskubideen aldeko lehen erakundeak bultzatzeaz gain, ''Unió de Dones de Catalunya'' eta ''Mujeres Antifascistas Españolas'' taldeen sorreran egon zen ere bai. [[1934]]<nowiki/>ko uztailean, Gerra eta Fasizismoaren aurkako Nazioarteko Emakumezkoen Batzordeak antolatutako mitinean parte hartu zuen, [[Angela Graupera]] eta [[Lina Odena]]<nowiki/>rekin batera. Urte bereko abuztuaren 9an, [[Dolores Ibarruri]] eta [[Irene Falcon]]<nowiki/>ekin batera, Parisko Mutualité delakoan ospatutako Gerra eta Faszismoaren aurkako Emakumeen Mundu Biltzarreko espainiar ordezkaritza osatu zuen. [[1938]]<nowiki/>ko azaroan, "Espainiako emakumeek mundu osoko emakumeei laguntza humanitarioa eskatzeko manifestua" sustatu zuen " seme-alabak gosez eta hotzez hil ez daitezen". [[1940]]tik [[1950]]era Nazioarteko Emakumeen Federazio Demokratikoko zuzendaritzan aritu zen, emakumeen eta haurren eskubideen defentsan, baita bakearen alde ere. Parisen egingo du [[Espainiako Alderdi Komunista|PCE]]<nowiki/>ren lan politikoa emakumeen erakundeen bitartez. Zentzu horretan, Elisak berriz ere lehen mailako papera jokatu zuen Espainiako Emakumeen Batasuna (UME) sortu zenean, [[1946]]<nowiki/>ko abuztuan ''Mujeres Antifascistas'' elkarteak "[[Mariana Pineda]]" taldearekin bat egin ondoren. ''Mujeres Antifascistas Españolas'' aldizkariaren erredakzio kontseiluan sartu zen, UMEren bozeramaile ofiziala, Dolores Ibarruri, Irene Falcon, [[Victoria Kent]], [[María Teresa León|Maria Teresa León]] idazlea eta [[María Casares|Maria Casares]] aktorearekin batera.<ref name=":2" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Mercedes|abizena=Yusta|izenburua=La revista Mujeres Antifascistas Españolas, o la construcción de una identidad femenina comunista en el exilio francés (1946-1950)|orrialdeak=119–131|data=2005|url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-01669416|aldizkaria=Pandora : Revue d'études hispaniques|alea=5|sartze-data=2020-11-30}}</ref>

[[FileFitxategi:Flag of UNESCO.svg|150px|thumb|UNESCO|alt=Flag of UNESCO.svg]]

Garai hartan berak egindako lanaren ondorioz, [[Nazio Batuen Erakundea|NBEk]] egin zuen [[Haurren Eskubideen Aldarrikapena]] baita [[Haurren Eskubideen Nazioarteko Eguna]] sortu ere. Izan ere, [[1946]]<nowiki/>an Elisak berak bere sinadura daraman txosten mekanografiatu batean eginak zituen proposamenak, UME Emakumeen Nazioarteko Federazio Demokratikoaren bidez, mundu mailan haurren bizitzan baldintza egokiak, legearen aurreko berdintasuna eta garapen fisiko zein intelektualerako aukera berdinak ziurtatzeko. [[1947]]<nowiki/>an, Elisa [[UNESCO|Unesco]]<nowiki/>ren lankidetzarekin xede horretarako berariazko batzorde baten buru izan zen, eta [[1948]]<nowiki/>an proposatu zuen, emakumeek [[martxoaren 8]]<nowiki/>a aldarrikapen-data duten bezala, haurren eskubideen aldeko jardunaldi aldarrikatzaile eta mobilizatzaile bat erakundetzea, horretarako [[ekainaren 1]]<nowiki/>a proposatuz. Haurren Nazioarteko Eguna [[1950|1950e]]e<nowiki/>an ospatu zen lehen aldiz.<ref name=":0" /><ref name=":2" />

* 2011n aipatu zuten [[Berlin]]<nowiki/>go [[Cervantes Institutua]]<nowiki/>n "''Señoritas en Berlin. Fräulein in Madrid (1918-1939)''" mintegiko komunikazioetan. Garai hartan bi herrialdeak harremanetan jartzen lagundu zuten bera bezalako emakume talde baten funtsezko eginkizuna aldarrikatzea izan zuen mintegi hark. Hentrich & Hentrich argitaletxeak argitaratu zuen gero. <ref>{{Erreferentzia|izena=Walther L.|abizena=Bernecker|izenburua=Intercambios culturales y científicos hispano-alemanes en la época de entreguerras|orrialdeak=12–32|data=2014|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4998100|aldizkaria=Señoritas en Berlín = Fräulein in Madrid : 1918-1939, 2014, {{ISBN |9783955650391}}, págs. 12-32|isbn=978-3-95565-039-1|sartze-data=2020-11-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Senoritas en Berlin, Fräulein in Madrid, 1918-1939|url=https://www.worldcat.org/oclc/886290008|edizioa=1. Auflage|isbn=978-3-95565-039-1|pmc=886290008|sartze-data=2020-11-30}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Octavio|abizena=Ruiz-Manjón|izenburua=Gabriele Beck-Busse, Arno Gimber, Santiago López-Ríos (Hg.). Señoritas en Berlín, Fräulein in Madrid, 1918- 1939.|orrialdeak=283–285|hizkuntza=es|data=2016-11-28|url=https://e-revistas.uc3m.es/index.php/CIAN/article/view/3441|aldizkaria=CIAN-Revista de Historia de las Universidades|alea=2|zenbakia=19|issn=1988-8503|doi=10.20318/cian.2016.3441|sartze-data=2020-11-30}}</ref>

* 2013an, Badoztainen omenaldia <ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Uriz Pi ahizpak, ideia berritzaileen defendatzaile sutsuak.|argitaletxea=Hik Hasi|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=http://hikhasi.eus/Albistegia/20201117/Uriz_Pi_ahizpak_ideia_berritzaileen_defendatzaile_sutsuak_|aldizkaria=hikhasi.eus|sartze-data=2020-11-27}}</ref>

{{Erreferentzia zerrenda|30em}}