Getxo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
158.227.0.240 (eztabaida) wikilariaren 7058622 berrikuspena desegin da Etiketa: Desegin |
→Irudiak: Zuzenketa. |
||
| (21 erabiltzailek tartean egindako 48 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
22. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Getxo''' [[Bizkaia|Bizkaiko]] kostaldearen erdialdeko [[udalerri]] bat da, [[Bilboaldea]]n eta [[Uribe Kosta]]n kokatua, [[Bilboko itsasadarra]]ren [[eskuinaldea]]n, [[Bilbo]]tik 15
Getxon dago [[Bizkaiko Zubia]] deritzon [[1893]]ko [[burdina]]zko zubi esekia, [[UNESCO]]k
== Geografia ==
[[Fitxategi:2007 Getxo Neguri Aiboa.jpg|270px|thumb|Getxoko [[Neguri]] auzoa.]]
[[Fitxategi:Las Mercedes, Areeta.jpg|270px|thumb|[[Areeta]]ko etxe bat, Las Mercedes izenekoa.]]
=== Auzoak ===
Getxok hainbat auzo ditu:
33 ⟶ 34 lerroa:
* [[Portu Zaharra (Algorta)|Algortako Portu Zaharra]],
* [[Elexalde (Getxo)|Elexalde]]<ref name="179araua">{{erreferentzia|url=http://www.flickr.com/photos/www_ukberri_net/5471027377/in/set-72157625996169375|izenburua=Euskaltzaindiaren 1979ko erabakiaren kopia}}</ref> edo [[Elexalde (Getxo)|Andra Mari]],
* [[Itzubaltzeta]],<ref name="179araua" />
* [[Neguri]],
* [[Areeta]],
40 ⟶ 41 lerroa:
=== Udalerri mugakideak ===
Getxok honako muga hauek ditu:
*
*
* hego-ekialdean: [[Erandio]]
*
* mendebadean: [[Abrako golkoa]]
=== Ingurune naturala ===
==== Hondartzak ====
Getxok hainbat hondartza ditu: Areeta auzoan [[Areeta (hondartza)|Areetako hondartza]] eta [[Balanar]]; Algortan, [[Ereaga]] eta [[Arrigunaga]]; eta Sopela aldean, [[
Algortako Portu Zaharrak ere badu hondartza txiki bat barkuak uzteko erabili ohi zena.
64 ⟶ 66 lerroa:
[[Elexalde (Getxo)|Andra Marin]] ikus daitezke garai horretako txapitel [[arkitektura erromaniko|erromaniko]] batzuk. Horien ikerketak [[XII. mendea|XII. mendera]] eramaten gaitu, lehenengo monasterio edo tenpluaren peskizan. Gaur egungo eliza [[XVIII. mendea]]n eraikia izan zen. Mende horretan jada Getxok bere leloa hartua zuen: ''Kaltea Dagianak Bizarra Lepoan''.
[[XVIII. mendea]]ren inguruan [[Portu Zaharra (Algorta)|Portu Zaharra]] ere sortzen da. Horren hedaduraz, [[Algorta]] herria sortu zen. [[XIX. mendea]]n, berriz, [[Espainia]]k eliza eta herri-lurren [[desamortizazioa Espainian|desamortizazioa]] gauzatu zuen eta ondorioz, lur komunal hareatsuak saldu ziren eta [[Areeta]] sortu zen. [[1856]]an, Madozen desamortizazioa aprobetxatuz, [[Máximo Aguirre Ugarte|Máximo Aguirre]]k Lamiakoko padurak erosi zituen [[Biarritz]]eko estiloko bainuetxe bat drainatzeko eta eraikitzeko,<ref>{{Erreferentzia |izenburua=Máximo Aguirre Ugarte |url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/aguirre-ugarte-maximo/ar-24210/ |egunkaria=Auñamendi Eusko Entziklopledia}}</ref> [[Bizkaia]]ko proiektatutako urbanizaziorik handiena bihurtu zen 1876ko [[Bilbo]]ren handitze-plana arte.
Mendearen bukaeran, Txurrukak [[Gobela (ibaia)|Gobela ibaia]] desbideratu zuen, eta hala, [[Neguri]]tik igarotzeari utzi zion. [[Trenbide]]a iristearekin bat,[[Areeta]]ren ondoan, baina trenbideak bereizita, [[Itzubaltzeta]] ([[Itzubaltzeta|Erromo]]) sortu zen.
== Armarria ==
[[Fitxategi:Getxoko armarria Kaltea dagianak bizarra lepoan by Hiruka eus.png|thumb|Getxoko armarria: "Kaltea dagianak bizarra lepoan".]]
Getxoko armarrian, arbolaren aurrean otsoa ikusten da eta goian, arbolatik eskegita bezala, bi tupina. Otsoak ahoan lapurtutako arkume bat daroa eta atzera begira doa, ezkerretarantz.
Badago euskaraz idatzitako lelo bat ere, gaurko grafiaz: ''KALTEA DAGIANAK BIZARRA LEPOAN''. Leloak kalte egin duenari abisu egiten dio. Kalte egin duenak atzera begira bizi beharko du, getxoztarrak haren atzetik joango direlako.<ref>[https://hiruka.tok-md.com/pdf/hiruka_174-web.pdf ''Hiruka.eus'' 174 zk. 26/44 orrialdea. Joseba Santxo: "(...) otso batek hildako artxoa daroa ahoan, eta atzera begira dago, kaltea egin baitu. Baina zer dela eta kontua, noizbait hitzaren eta irudiaren arteko kate hori eten egin da, egungo armarrian otsoa aurrera begira ageri delako. Anekdota: behin udaletxera joan nintzen galdetzera zergatik egin zuten irudi aldaketa hura, eta ea ez ziren ohartu irudia aldatzean (otsoa aurrera begira jarrita) hitzezko mezuak zentzua galtzen zuela. Eta erantzuna mundiala izan zen: diseinatzaileak esan du atzera begira jarrita oso zikin eta nahasi geratzen zela irudia. Dirudienaz, Andra Mari elizako atalburuko harrizko armarrian otso gaizkilea zizelkatu zuen harginak ez zuen horrelako arazorik izan orain dela zenbait mende".]</ref>
== Demografia ==
83 ⟶ 87 lerroa:
== Politika eta administrazioa ==
[[Fitxategi:GetxoAyto.jpg|thumb|300px|eskuinera|[[Getxoko udaletxea]] [[Algorta]]n.]]
{{sakontzeko|Hauteskundeak Getxon|Getxoko alkateen zerrenda}}
===
2015eko hauteskundeetako zerrendarik bozkatuena [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJrena]] izan zen eta [[Imanol Landa]] bihurtu zen alkate.
[[2019ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeen]] emaitzen ondorioz, [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJren]] izenean [[Amaia Agirre Muñoa|Amaia Agirre]] hautatu zuten alkate. Udalbatza berria osatzeko bilkuran, Agirrek jaso zituen EAJ/PNVren 11 zinegotzien botoak. [[PP]]ren hautagaiak, Eduardo Andradek, bost jaso zituen, bere taldearenak; [[Euskal Herria Bildu|EH-Bilduren]] hautagaiak, Nerea Guijarrubiak, bere alderdiaren lauak; eta [[Elkarrekin Podemos]]en hautagaiak, Ignacio Roblesek, bere taldeak lortutako bi zinegotzienak. [[PSE-EE]]k boto zuria eman zuen.<ref>{{Cite news|url=https://www.getxo.eus/DocsPublic/revistas/castellano/getxoberri/getxoberri_1551_eus.pdf|abizena=|izena=|izenburua=Udalbatza berria osatu da eta Amaia Agirre da udalburua.|data=2019-06-20|egunkaria=GetxoBerri|formatoa=pdf|hizkuntza=eu|sartze-data=2020-03-08}}</ref>
{{Udal hauteskunde infotaula
|izena = Getxo
|data =
|data_a =
|alderdia1 = [[Euzko Alderdi Jeltzalea]] (EAJ-PNV)
|kolorea1 = #CCFC66
97 ⟶ 104 lerroa:
|botoak1 = 13.625
|ehunekoa1 = 34,81
|zinegotziak1_a =
|botoak1_a =
|ehunekoa1_a =
|alderdia2 = [[Euskadiko Alderdi Popularra|Alderdi Popularra]] (PP)
|kolorea2 = #7cc1ff
105 ⟶ 112 lerroa:
|botoak2 = 7.431
|ehunekoa2 = 18,98
|zinegotziak2_a =
|botoak2_a =
|ehunekoa2_a =
|alderdia3 =
|kolorea3 = #
|zinegotziak3 = 4
|botoak3 = 5.
|ehunekoa3 = 14,
|zinegotziak3_a = 4
|botoak3_a = 6.311
|ehunekoa3_a = 15,20
|alderdia4 = [[PSE-EE|Euskadiko Alderdi Sozialista]] (PSE-EE)
|kolorea4 = #F8C080
|
|
|
|zinegotziak4_a = 3
|botoak4_a = 4.420
|ehunekoa4_a = 10,65
|alderdia5 = Getxoko Udal Kandidatura (GUK) -> [[Ahal Dugu]]
|kolorea5 = #cf55cf
|zinegotziak5 = 4
|botoak5 = 5.809
|ehunekoa5 = 14,84
|zinegotziak5_a = 2
|botoak5_a = 3.
|ehunekoa5_a =
|alderdia6 = [[Hiritarrak - Hiritargoaren Alderdia|Ciudadanos]] (C's)
|kolorea6 = orange
134 ⟶ 144 lerroa:
|botoak6 = 2.362
|ehunekoa6 = 6,03
|zinegotziak6_a = 0
|botoak6_a = 1.357
|ehunekoa6_a = 3,27
|informazioa =
|iturria = [http://www.euskadi.net/hauteskundeak Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean]
}}
{{Graph:Chart
|type=line
|linewidth=1
|showSymbols=1
|width=500
|colors=#006634,#9bd225,#e69b45,#339eff,#dcc800,#e98fef,#808080
|showValues=
|xAxisTitle=Urtea
|xAxisAngle=-50
|x= 1987, 1991, 1995, 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019
|yAxisTitle=Boto kopurua ehunekoetan
|legend=Alderdiak
|y1Title=EAJ/EAJ-EA
|y1= 31.87, 38.42, 36.29, 37.98, 43.39, 35.88, 33.69, 34.81, 39.37
|y2Title=EHBildu/Bildu/EH/HB
|y2= 14.60, 12.65, 9.30, 13.36, 0, 0, 16.74, 14.71, 15.20
|y3Title=PSE-EE
|y3= 9.70, 10.40, 8.66, 10.05, 13.18, 16.18, 9.91, 7.78, 10.65
|y4Title=PP
|y4= 14.35, 20.53, 30.65, 33.76, 33.40, 33.85, 30.84, 18.99, 16.58
|y5Title=EA
|y5= 14.53, 8.76, 7.90, 0, 0, 4.07, 0, 0, 0
|y6Title=Ahal Dugu/EB-B
|y6= 0, 1.17, 7.19, 4.22, 7.34, 6.62, 2.53, 14.84, 8.03
|y7Title=
|y7=
|yGrid= |xGrid=
}}
=== Alkateen zerrenda ===
Hona hemen Getxok izandako alkateen zerrenda:
{|class="wikitaula"
|- bgcolor="#D8D8D8"
|'''[[Alkate]]a'''
|'''Agintaldi hasiera'''
|'''Agintaldi amaiera'''
|'''Alderdia'''
|- bgcolor=#CCFC66
|Jesus Javier Agirre Bilbao
|[[1979]]
|[[1980]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|Francisco Javier Urretxua Libano
|[[1980]]
|[[1983]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|Juan Ramon Barquin Gaztelurrutia
|[[1983]]
|[[1987]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|Javier de Sarria Landarte
|[[1987]]
|[[1991]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|Humberto Cirarda Ortiz de Antiñano
|[[1991]]
|[[1999]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|[[Iñaki Zarraoa|Iñaki Zarraoa Zabala]]
|[[1999]]
|[[2007]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|[[Imanol Landa|Imanol Landa Jauregi]]
|[[2007]]
|[[2019]]
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|- bgcolor=#CCFC66
|Amaia Agirre Muñoa
|[[2019]]
|''Jardunean''
|[[Euzko Alderdi Jeltzalea]]
|}
=== Banaketa administratiboa ===
188 ⟶ 279 lerroa:
{{Bizkaibus A2151}}{{Bizkaibus A2161}}{{Bizkaibus A2162}}{{Bizkaibus A2164}}
* ''Bilbo – Getxo –
* ''Bilbo – Getxo (Leioatik)'' (Artxandako tuneletatik)
* ''[[Muskiz]] – [[Barakaldo]] – Erromo''
203 ⟶ 294 lerroa:
=== Hizkuntza ===
[[Fitxategi:Getxoko Josefina Mota.webm|thumb|Getxoko Josefina Mota<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mota Bilbao, Josefina - Ahotsak.eus|url=https://ahotsak.eus/getxo/hizlariak/josefina-mota-bilbao/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-12-11}}</ref> (Ahotsak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea|url=https://ahotsak.eus/|aldizkaria=ahotsak.eus|sartze-data=2018-12-11}}</ref> proiekturako)|252x252px]]
Oraindik [[Elexalde (Getxo)|Elexalde]] auzoan hitz egiten den euskararen [[Bizkaiera|Mendebaldeko euskalkiaren]] aldaera bat da Getxoko jatorrizko hizkuntza. Gaur egun, Getxoko udaleko datuen arabera<ref>[https://web.archive.org/web/20080223191507/http://www.getxo.net/euskera/servicioeuskera/getxo_serveuskera.asp?MNU_Id=84 Getxoko Udala Euskara zerbitzua]</ref> udalerriko biztanleriaren % 48,56 erdaldun elebakarra da, euskaldunak, berriz, % 19,9 dira. Gainontzeko % 31,5a elebidun hartzaileek osatzen dute.
Iturri beraren arabera<ref>[https://web.archive.org/web/20080223192338/http://www.getxo.net/eus/zerbitzua/pags/indice1.htm?MNU_Id=121 Getxoko Udala Euskara Zerbitzua, datuak]</ref> euskaldunen ehunekoa igoz joan da, [[1981]]etik [[2001]]era bikoiztu egin da euskaldunen ehunekoa (% 9tik % 19,9ra). Dena dela, ezagutza hori ez da erabileran islatzen, biztanleen % 4,83k bakarrik erabiltzen baitu eguneroko bizitzan. Hala ere, erabiltzaileen kopurua ere igoz joan dela ikusi da, nahiz eta erabileraren hazkundea ezagutzarena baino askoz apalagoa izan ([[1989]]ko % 3,40tik [[1997]]ko % 4,68ra).
=== Jaiak ===
222 ⟶ 313 lerroa:
* [[Getxoko Nazioarteko Folk Jaialdia|Nazioarteko Folk Jaialdia]]
* [https://web.archive.org/web/20070303145815/http://www.getxo.net/eus/cult/pags/blues01.htm Nazioarteko Blues Jaialdia]
* [[Getxoko Jazzaldia|Getxoko Europar Jazz Lehiaketa]]
* [https://web.archive.org/web/20071124082504/http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_comic1.asp?MNU_Id=199 Getxoko Komiki Azoka]
* [https://web.archive.org/web/20071124093159/http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_teatro01.asp?MNU_Id=200 Antzerki Jardunaldiak]
* [https://web.archive.org/web/20071124082439/http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_artesania01.asp?MNU_Id=97 Artisautza Azoka]
* [https://web.archive.org/web/20071124093134/http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_getxoarte1.asp?MNU_Id=363 GetxoArte Azoka]
* [https://web.archive.org/web/20071124093109/http://www.getxo.net/euskera/cultura/getxo_cultura_conci01.asp?MNU_Id=201 Udazkeneko Musika Klasika kontzertuak]
== Ondasun nabarmenak ==
=== Monumentuak ===
[[Fitxategi:Areetako Mesedeetako Andrama.jpg|thumb|200px|[[Mesedeetako Andra Mariaren eliza (Getxo)|Areetako Mesedeetako Andra Mariaren eliza]]]]
[[Fitxategi:Guecho, Algorta - Palacio de Santa Clara 3.jpg|thumb|200px|[[Martínez-Rivas etxea|Martínez-Rivas etxea edo Santa Clara jauregia]]]]
* [[Aixerrota]]: [[Galea lurmuturra|Galea]] lurmuturrerako bidean kokaturik dagoen [[haize errota]] da, Getxoko (Bizkaia) Elexalde auzoan. Errota 1727. urtean eraiki zen, Bizkaiko Jaurerriak XVIII. mendearen hasieran pairatzen zegoen lehortearen ondorioz. Antza denez, Edmundo de Shee ( edo O'Shea) deitutako irlandar batek eraiki zuen, funtzionatzeko ura behar ez zuen haize-errota bat lortu eta era horretan, aberasteko. Dena dela, eraiki eta gutxira etorri ziren berriro euriak eta ur-errotak berriro hasi ziren lanean, denboraren poderioz Aixerrotakoa erabilpen gabe geratu zelarik. Aixerrotaren arkitektura beste Bizkaiko haize-erroten antzekoa da, hots, kono moztuaren forma du, Mantxako haize-errotek ez bezala, zeinak zilindrikoak diren. Bestalde, Mantxako errotak XVI. mendearen bukaeran eraiki zituzten eta Bizkaiko haize-errotak (Aixerrota barne) XVIII. mendearen hasieran. XX. mendearen bukaeran birmoldatu zutenez geroztik, arte galeria bat dago errotan eta, alboko eraikinean, jatetxe bat.
* [[Amorotoena etxea]]: Getxoko [[Algorta]] auzoan kokatua, Amorotoena etxeak berriztatze eta aldaketa ugari izan du bere historian zehar. Aipagarriena, XIX. mendean baserri izatetik (baserri arkitekturaren tipologia izatetik), «Algortako etxe» itxura hartzera pasatu zenean gertatu zen. Arotz-lanak utzitako diseinua Bizkaiko kostaldeko etxeetan askotan agertzen den ezaugarrietako bat dugu.
* [[Andra Maria eliza (Getxo)|Andra Maria eliza]]: Getxoko Andra Mari auzoan dagoen eliza da. Andra Maria eliza Getxoko udalerriaren fundazio-garaiko hirigunea da. Balio historiko handia du, oso antzinakoa —XII. mendekoa— delako eta Getxoko gizartearen, gizataldearen eta erlijioaren historiaren zati izan delako. Landa-eliza da, barroko latzekoa, apaingarririk gabekoa. Gurutze latinozko oinplanoa duen tenplua da, lau atal ditu, burualde poligonala eta gurutzadura. Dorrea ez dago erdi-erdian eta lau gorputz ditu kupulan errematatzen direnak. Sarrera nagusia hegoaldeko alboan dago eta elizpeak babesten du; elizpeak zurezko zutoin zuzenak ditu eta harrera aurreko gunea da. Eliza dagoen toki berean egon zen jatorrizko eliza erromanikoa.
* [[Bizkaia zubia]]: [[transbordadore zubi]] bat da, [[Bilboko itsasadarra]]ren bi ertzak batzen dituena: [[Portugalete]] ezkerreko ertzean, eta Getxoko [[Areeta]] auzoa eskuinekoan. [[1887]] eta [[1893]] artean eraiki zen,<ref>{{Erreferentzia | izenburua=Puente Colgante: Historia | hizkuntza=es | url=http://puente-colgante.com/eu/historia/|sartze-data=2017-09-01}}</ref> ekimen pribatu baten ondorioz. [[1893]]ko [[uztailaren 28]]an ireki zen, mota horretako munduko zubien artean lehenengoa.<ref name=":1">{{Erreferentzia | argitaletxea=Eusko Ikaskuntza | izenburua=El Puente Vizcaya, nuevo Patrimonio de la Humanidad | hizkuntza=es-es | url=http://www.eusko-ikaskuntza.org/es/publicaciones/el-puente-vizcaya-nuevo-patrimonio-de-la-humanidad/art-15244/ | sartze-data=2017-09-01}}</ref> [[Industrializazioa Euskal Herrian|Euskal Herriaren industrializazioaren]] adibide bat da. Bilboko itsasadarrean dagoen itsasontzi trafikoa ahalbidetzen du; eta, era berean, Portugalete eta Getxo batzen ditu. [[2006]]ko [[uztailaren 13]]an [[UNESCO]]k [[gizateriaren ondare]] izendatu zuen.<ref>{{Erreferentzia | izenburua=Portugaleteko Bizkaia Zubia Gizateriaren Ondare izendatu du Unescok | url=http://www.berria.eus/albisteak/15628/portugaleteko_bizkaia_zubia_gizateriaren_ondare_izendatu_du_unescok.htm | aldizkaria=Berria | sartze-data=2017-09-01}}</ref> [[Euskal Herri]]ko eraikin indibidual bakarra da kategoria horretan; eta, [[Espainiako Erresuma]]n gizateriaren ondare diren eraikin guztien artean, [[Industria Iraultza]]ri lotuta dagoen bakarra. UNESCOren arabera, adibidea izan zen munduan eraiki ziren beste antzeko zubiak egiterako garaian, eta altzairuzko kableen erabilerak arkitektura metalikoan Industria Iraultzako eraikinik interesgarrienen artean dago.<ref>{{Erreferentzia | argitaletxea=UNESCO World Heritage Centre | izenburua=Vizcaya Bridge | hizkuntza=en | url=http://whc.unesco.org/en/list/1217 | sartze-data=2017-09-01}}</ref> Bidaiei dagokionez, [[2018]]an 3.464.810 bidaiari garraiatu zituen.<ref>{{erreferentzia | egilea = Bizkaiko Garraio Partzuergoa | url=https://www.ctb.eus/sites/default/files/web_dic18_2.pdf | artikulua = Bizkaiko garraio publikoaren txostena | sartze-data=2019-03-03 | formatua = PDF}}</ref>
[[Fitxategi:Guecho, Neguri - Palacio Eguzkialde 2.jpg | thumb | eskuinera | [[Eguzkialde jauregia]], Bizkaian XX. mendeko arkitekturaren elementu adierazgarriena eta ezagunena.<ref name = "Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistema, Eguzkialde jauregia" />]]
* [[Eguzkialde jauregia]]: udalerriko oso alde nabarmen batean dago, [[Neguri]]ko lorategi-eremuan, Algortako etorbidearen ertzean. [[Neomenditar]] estiloan eraikitako luxuzko etxe bakarra da. Bizkaian korronte horren ideologo eta sustatzaile nagusia izan zenak diseinatu zuen 1918. urtean; [[Leonardo Rucabado]] arkitektoak, hain zuzen.<ref>{{erreferentzia | hizkuntza = gaztelania | url=http://www.deia.com/2014/02/23/bizkaia/otros-palacios-tambien-cambian-de-propietarios | data = 2014-02-23 | egunkaria = [[Deia]] | izenburua = Otros palacios también cambian de propietarios}}</ref><ref name = "Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistema, Eguzkialde jauregia">{{erreferentzia | hizkuntza = euskara | url = https://www.euskadi.eus/web01-apintegr/eu/y47aIntegraWar/IBConsultaController/fichaConsultaSinMigas/29751 | izenburua = Eguzkialde jauregia | aldizkaria = Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistema | argitaletxea = Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntza Politika Saila}}</ref> [[Lezama-Legizamon jauregia]]rekin, [[San Joseren Etxea]]rekin, [[Zisko Etxea]]rekin eta [[Itsasoan Galdutako Pertsonen Salbamendurako Egoitza|Itsasoan galdutakoen Etxearekin]] batera, Areetako kaiaren inguruko ondare eremu babestuan dago.<ref>Getxoko Udala: [http://www.getxo.net/eu/turismo/que-hacer/patrimonio-monumental «Monumentu-ondarea»]</ref> Eraikuntza osoko elementurik nabarmenena dorre altua da. Eguzkialde jauregiaren kokalekua, tamaina, aberastasuna eta arkitektura mailako kalitatea kontuan hartzen baditugu, Bizkaian XX. mendeko arkitekturaren elementu adierazgarriena eta ezagunena da.<ref name = "Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistema, Eguzkialde jauregia" />
* [[Galeako gotorlekua]]: [[Galea lurmuturra|Galea lurmuturrean]] kokaturik dagoen [[gaztelu]]a da, Nerbioi ibaiaren itsasadarraren sarreran, Getxon (Bizkaia). 1947tik ez du inolako funtzio militarrik. Euskal Herri osoko XVIII. mendeko eraikin militarrik ondoen kontserbatuenetarikoa da; eta, Bizkaian, kontserbazio egoera onena duena. Galea lurmuturreko itsaslabar ikusgarrietatik, Bizkaiko eta Kantabriako kostaldeko lurralde zabalak kontrolatzen ditu. Horregatik, txoko hori berehala toki estrategiko bihurtuko zen historian, [[Abrako golkoa]]ren zelatari gisa. Bere talaietatik, arretaz zelatatzen zituzten itsasontzi etsaien belak eta kostaldera hurbiltzen ziren baleen arnasotsa aditzen zuten.<ref>{{erreferentzia | url = https://www.bizkaia21.eus/fitxategiak/09/bizkaia21/Territorio_Sostenible/dokumentuak/20100831174339250_Folleto_Molino.pdf?hash=d85ee5a575fa6a22d758923be041f51e | izenburua = Galeako Gotorlekua. Aixerrota | argitaletxea = Bizkaiko Foru Aldundia | formatua = PDF}}</ref>
[[Fitxategi:Lezama-Legizamon jauregia, 02.jpg | thumb | eskuinera | [[Lezama-Legizamon jauregia]], Bizkaiko jauregi burges ezagunena.]]
* [[Lezama-Legizamon jauregia]]: Getxoko [[Neguri]] auzoan dago. [[José María Basterra]] arkitektoak diseinatu zuen, [[1902]]. urtean, Lezama-Legizamon familiarentzat. [[1919]]. urtean, [[Manuel María Smith]]ek erreformatu zuen. Arkitekturari, ingurumenari, lekukotasunari eta eszenografiari dagokienez, interes handiko multzoa da; XX. mendeko lehen hereneko Bizkaiko jauregi burges ezagunena da, zalantzarik gabe. Luis Lezama-Legizamon Sagarminaga enpresaburu, politiko tradizionalista eta bibliofiloak eta haren emazte Felisa Zuazolak eskatuta eraiki zuten, 1903. urtean. Orduz geroztik bizilekutzat erabili da, eta familia berari lotuta egon da.
* [[Martínez-Rivas etxea]] edo Santa Clara jauregia: Neguri auzoan dago, Foruak kaleko seigarren zenbakian. 1902an diseinatu zuen José María Basterra arkitektoak, Pedro Chalbaudentzat, eta ''old english'' izeneko arkitektura estiloari jarraikiz eraikita dago.
* [[Olozaga etxea]]: [[Algorta]] auzoan dago, Basagoiti eta Algortako etorbideen ertzean. Leku abantailatsuan, San Ignazio eliza eta plazaren aurrean. Rosada izenez ere ezaguna, hispanoamerikar arkitektura zibil eta urbanoaren barruan sailkatuta dago; izan ere, tipologia kolonialekoa da.<ref>http://www.euskadi.eus/app/ondarea/eraikita-ondarea/olozaga-antigua-casa-rosada-etxea/jauregia/getxo/algorta/fichaconsulta/29780</ref>
* [[Rosales egoitza]]: [[Neguri]] auzoko jauregi bat da, [[XX. mendea]]ren hasieran eraikia. [[Rafael Garamendi]] arkitektoak diseinaturiko landetxea hau [[1917]] eta [[1920]]. urteen artean eraiki zuten, Juan Jose Uriberentzat. Garai hartako Getxoko eraikin gehienetan bezala, ingeles estiloa da nagusi, ekarpen erregionalisten nahastearekin.
== Herri senidetuak ==
251 ⟶ 358 lerroa:
* [[Vicente Amezaga|Bizente Amezaga]] ([[1901]]–[[1969]]), euskaltzaina.
* [[Elias Amezaga]] ([[1921]]–[[2008]]), idazlea ([[Bilbo]]n jaioa, getxoztarra adopzioz).
* [[Jose Martin Elizondo]] ([[1922]]-[[2009]]) idazlea, antzerkigile anarkista, erbesteratua.
* [[Pedro Bilbao]] ([[1909]]–[[1992]]), medikua.
* [[Federiko Krutwig]] ([[1921]]–[[1998]]), idazle, euskaltzain eta politikaria.
267 ⟶ 375 lerroa:
2012ko irailaren 13an, [[Emaus Gizarte Fundazioa]]k ''bidezko merkataritzaren aldeko hiria'' izendatu zuen; [[Euskal Autonomia Erkidegoa|Euskal Autonomia Erkidegoko]] lehen udalerria izan zen Getxo, Bilborekin batera. Mundu osoan izendapen hori 1100 hirik baino ez dute. Udalerriko eragileek (dendak, ikastetxeak, elkarteak, enpresak eta udala) elkarrekin lan egiten dute, bidezko merkataritza bultzatzeko.
==
<gallery mode="packed">
Irudi:Sitting at the dock of Biscay.jpg|Ikuspegia, [[Areeta]]tik.
Irudi:Zubia jun.jpg|[[Bizkaiko Zubia|Bizkaiko zubiak]] Getxo eta [[Portugalete]] lotzen ditu.
Irudi:Arriluzeko faroa.jpg|[[Arriluzeko itsasargia (kanpokoa)]].
Irudi: Getxo Galea.JPG| [[Galea lurmuturra|Galeako]] ibiltokia.
Irudi: Getxo Arrigunaga Beach Ganekogorta mountain.JPG| [[Arrigunaga]] hondartza
Irudi: Getxo Biscay Basque County Ganekogorta.jpg| [[Arrigunaga]] hondartza eta, eskuinera, atzerago, [[Ereaga]] hondartza
Irudi: Bizkaiko zubia behelainorekin.jpg| [[
Irudi: Olas 019.jpg|[[Arriluzeko itsasargia (barnekoa)]].
Irudi:Guecho,_Las_Arenas_-_Palacio_San_Joseren_08.jpg|[[San Joseren etxea|San Joseren jauregia]], [[Areeta]]n.
Irudi:Guecho, Algorta 08.jpg|[[Portu Zaharra (Algorta)|Portu Zaharreko]] etxeak.
Irudi:Guecho, Santa Maria de Guecho - Molino de Aixerrota 2.jpg|[[Aixerrota]].
Irudi:Aixerrota Getxo sunset.jpg|[[Aixerrota]], arratsean.
Irudi:Algortako Portu Zaharra.jpg|[[Algorta]]ko [[Portu Zaharra (Algorta)|Portu Zaharra]],
Irudi:Itsas_Gane_Igerrak.jpg|Itsas Gane jauregia, elurtuta.
</gallery>
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda | 30em}}
== Ikus, gainera ==
293 ⟶ 401 lerroa:
* [[Bilboaldea|Bilbo Handia]]
== Kanpo
{{Atari|Bizkaia|Bizkaia}}
* [https://web.archive.org/web/20080725051201/http://www.getxoinfo.com/ ''Getxoinfo'']
* [https://web.archive.org/web/20060516044926/http://www.getxo.net/inicio/getxo_inicial_eu.asp Getxoko Udala]
*
{{autoritate kontrola}}
{{Getxoko auzo aurkibidea}}
| |||