Wikipedia

Mandaperrexil: berrikuspenen arteko aldeak

Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t r2.6.5) (robota Erantsia: kaa:Geshir
Ksarasola (eztabaida | ekarpenak)
28.969 edits
zimitzaz gehiago, argazkia
 
(28 erabiltzailek tartean egindako 48 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa:
{{taxotaula infotaulaautomatikoa
| authority = [[Lineo|L.]]
| kolorea = lightgreen
| izena = Azenarioa
| irudia = Carrot.jpg
| irudiaren tamaina = 200px
| irudiaren testua = Azenarioak salgai.
| erreinua = [[Plantae]]
| banaketa = [[Landare loreduna|Magnoliophyta]]
| klasea = Liliopsida
| ordena = [[Apiales]]
| familia = [[Apiaceae]]
| generoa = [[Daucus]]
| espeziea = '''D. carota'''
| binomial = Daucus carota
| binomial aditua =
}}
'''''Daucus carota''''' edo '''mandaperrexila''' [[Apiaceae]] familiako [[landare biurteroko]]a da. Bere barietate etxekotua [[azenario]]a da. [[Barazki]] luze, haritsu eta laranja kolorekoa da.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Zimitza, mamorro zapal hori|data=2009-07-13|url=http://euskara-eta-natura.blogspot.com/2009/07/zimitza-mamorro-zapal-hori.html|aldizkaria=Euskara eta natura, paisaiaren bi alderdi|sartze-data=2019-08-02}}</ref>[[Fitxategi:Zimitz laranja Iruritan 2019 02.jpg|thumb|Lore gainean [[Zimitz marradun|zimitz]] laranja bat|ezkerrera|137x137px]]Landarea [[Afganistan]]dik datoz, baina [[Mediterraneoa|Mediterraneo]] arroan Kristo aurretik bi mila urte inguruan ere lantzen zuten. Arabiarrek [[kumino]]a eta oliba olioa botatzen zioten, eta gaur egun ere hala egiten jarraitzen dute [[Magreb]]eko herrialdeetan.
'''Azenarioa''' [[barazki]] luze, haritsu eta laranja kolorekoa da.
 
[[Zimitz marradun]]a intsektu arrunta gure mendietan '''''mandaperrexiletan''''' ikusi ahal da batik bat. Orokoerrean [[Asteraceae|Asterazeoen]] eta [[Apiaceae|apiazoen]] infloreszentzietan taldeka aurkitu ohi dira, horien izerdiaz elikatuz.<ref name=":0" /> Emeak hostoen behealdean paketeetan jartzen ditu arrautzak. Larbak ateratzen direnean amak denbora labur batez zaintzen ditu. Dituen kolore aposematiko berezi horiek zapore nazkagarria duela jakinarazten diote balizko harrapariar, [[Marigorringo|marigorringoek]], [[liztor]] eta espezie ugarik bezala.
Azenario freskoenak hostoekin saltzen direnak dira, gordetzeko kendu egiten baitzaizkie, luzaroago kontserbatzeko propietaterik galdu gabe.
 
== Erreferentziak ==
Azenarioak [[Afganistan]]etik datoz, baina [[Mediterraneo]] arroan Kristo aurretik bi mila urte inguruan ere lantzen zuten.
{{Erreferentzia zerrenda}}
 
== Ikus, gainera ==
Arabiarrek [[kumino]]a eta oliba olioa botatzen zioten, eta gaur egun ere hala egiten jarraitzen dute [[Magreb]]-eko herrialdeetan.
* [[Pastinaka]]
 
== Nutrizio-balioaKanpo estekak ==
 
* [https://web.archive.org/web/20190811231359/https://www.bizibaratzea.eus/landarepedia/landarea/azenarioa Azenarioa]. Bizi baratza, Landarepedia
Azenarioak osasunerako dituen bertuteak duela hainbat mende ezagutzen dira. Ura du gehien bat, baina 100 gr azenariok 0,9 gr [[proteina]] ematen ditu, 7,3 gramo [[karbohidrato]] eta 0,2 gramo [[koipe]], eta, gainera, [[zuntz]]ak eta A, C eta E [[bitamina]]k. Azenarioaren balio energetikoa 100 gr bakoitzeko 33 [[kaloria]] da. Azenarioaren [[betakaroteno]]ak erradikal askeen aurka egiten du eta [[melanina]] ekoizten laguntzen du, hau da, azalaren beltzarantzeaz arduratzen den osagaia.
{{autoritate kontrola}}
 
{{Usain-belar eta espeziak}}
== Barietateak ==
 
Azenarioa biurteko landarea da, izotza jasateko gai da eta 100 egun inguru ematen ditu garatzen. Barietate ugari daude, kolore gorrixka edo laranjakoak, eta tamainaren arabera sailkatzen dira.
* Luzeek 25 cm inguru hartzen dute .
* Erdi luzeek 15 eta 20 cm bitartean neurtzen dute, eta haietakoa da barietate ''nantestarra'', ezagunenetakoa dena.
* Erdi laburrek 12 cm inguruko luzera dute.
* Laburrek ez dute 10 cm baino gehiago. [[Guérande]] Frantziako eskualdean eta [[Nancy]]n gehien lantzen dituzten barietateak dira.
 
== Sukaldean ==
 
Azenarioa oinarri duten jakiak ez dira ugariak, kremaren bat edo beste baino ez, zaporea indartzeko laranja zukua edota natazko lainoa dutela. Ezinbestekoak dira salda, eltzekariak eta sasoiko barazkien [[menestra]]k egiteko.
 
__NOEDITSECTION__
 
[[Kategoria:Apiaceae]]
[[Kategoria:Sustrai jangarriak]]
[[Kategoria:1753. urtean deskribatutako taxoiak]]
 
[[Kategoria:Lineok deskribatutako taxoiak]]
[[am:ካሮት]]
[[arKategoria:جزرAbortiboak]]
[[az:Yerkökü]]
[[bar:Gelbe Rübe]]
[[be:Морква пасяўная]]
[[bg:Морков]]
[[bh:गाजर]]
[[bs:Mrkva]]
[[ca:Pastanaga]]
[[cs:Mrkev obecná]]
[[cy:Moronen]]
[[da:Gulerod]]
[[de:Karotte]]
[[dv:ކެރެޓް]]
[[el:Καρότο]]
[[en:Carrot]]
[[eo:Karoto]]
[[es:Daucus carota]]
[[et:Porgand]]
[[fa:هویج]]
[[fi:Porkkana]]
[[fr:Carotte]]
[[gl:Cenoria]]
[[gn:Sanaória]]
[[gv:Carradje]]
[[he:גזר]]
[[hi:गाजर]]
[[hr:Mrkva]]
[[hsb:Zahrodna morchej]]
[[ht:Karòt]]
[[hu:Sárgarépa]]
[[hy:Գազար]]
[[id:Wortel]]
[[is:Gulrót]]
[[it:Daucus carota]]
[[ja:ニンジン]]
[[jv:Wortel]]
[[ka:სტაფილო]]
[[kaa:Geshir]]
[[kk:Сәбіз]]
[[kn:ಗಜ್ಜರಿ]]
[[ko:당근]]
[[koi:Гӧрдкушман]]
[[ku:Gizêr]]
[[la:Daucus carota]]
[[lad:Safanórya]]
[[lbe:Къур]]
[[li:Moeër (greunte)]]
[[lij:Caròttoa]]
[[lt:Valgomoji morka]]
[[lv:Burkāns]]
[[mdf:Пурьхкя]]
[[mr:गाजर]]
[[ms:Lobak merah]]
[[nah:Caxtillān camohtli]]
[[nap:Pastenaca]]
[[nl:Wortel (groente)]]
[[nn:Gulrot]]
[[no:Gulrot]]
[[nv:Chąąshtʼezhiitsoh]]
[[oc:Pastenaga]]
[[pfl:Gellerieb]]
[[pl:Marchew uprawna]]
[[pt:Cenoura]]
[[qu:Sanurya]]
[[rn:Ikaroti]]
[[ro:Morcov]]
[[ru:Морковь посевная]]
[[rw:Ikaroti]]
[[sc:Fostinaja]]
[[scn:Daucus carota]]
[[sh:Mrkva]]
[[simple:Carrot]]
[[sk:Mrkva obyčajná]]
[[sl:Navadno korenje]]
[[sq:Karrota]]
[[sr:Шаргарепа]]
[[sv:Morot]]
[[ta:மஞ்சள் முள்ளங்கி]]
[[te:కారెట్]]
[[tg:Зардак]]
[[th:แครอท]]
[[ti:ካሮቲ]]
[[tl:Karot]]
[[tr:Havuç]]
[[ug:سەۋزە]]
[[uk:Морква]]
[[ur:گاجر]]
[[vi:Cà rốt]]
[[vls:Karote]]
[[xh:Umnqathe]]
[[zh:胡萝卜]]
[[zh-min-nan:Âng-chhài-thâu]]
[[zh-yue:紅蘿蔔]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Mandaperrexil"(e)tik eskuratuta