Pilzeno

	Plzeň
	germane Pilsen
	urbo
Flago	Blazono
	Oficiala nomo: Plzeň
Ŝtato	Ĉeĥio
Regiono	Regiono Plzeň
Distrikto	Distrikto Plzeň-urbo
Administra municipo	Plzeň
Historia regiono	Bohemio
Montaro	Plasa montetaro, Ŝvihova montetaro
Tipo de urbo	Statuta urbo
Konataj lokoj	4
Muzeoj	Okcidentbohemia muzeo, Bierfareja muzeo
Riveroj	5
Situo	Plzeň
- koordinatoj	49° 44′ 53″ N 13° 22′ 27″ O / 49.74806 °N, 13.37417 °O (mapo)
Plej alta punkto
- alteco	452 m s. m.
Plej malalta punkto
- alteco	293 m s. m.
Areo	137,65 km² (13 765 ha)
Loĝantaro	185 599 (2024)
Denseco	1 348,34 loĝ./km²
Unua skribmencio	976 Starý Plzenec
- fondo	1290
Horzono	MET (UTC+1)
- somera tempo	MET (UTC+2)
Poŝtkodo	301 00
NUTS 3	CZ032
NUTS 4	CZ0323
NUTS 5	CZ0323 554791
Katastraj teritorioj	23
Partoj de urbo	10
Lokaj partoj	31
Bazaj setlejunuoj	104
	Situo enkadre de Ĉeĥio Situo enkadre de Ĉeĥio
	Vikimedia Komunejo: Plzeň
	Retpaĝo: www.plzen.eu
	Portalo pri Ĉeĥio

Koordinatoj: 49° 44′ 53″ N 13° 22′ 27″ O / 49.74806 °N, 13.37417 °O (mapo)

Plzeň aŭskultu (germana: Pilsen, esperanto: Pilzeno - vidu Rimarkojn) estas regiona kaj distrikta urbo de memstara distrikto Plzeň-urbo en Ĉeĥio. Ĝi situas en okcidenta Bohemio super kunfluiĝo de riveroj Mže, Radbuza, Úhlava kaj Úslava. La urbo kun 185 599 loĝantoj (2024) estas mondfama pro sia biero (Prazdroj [= pra-fonto], Gambrinus) kaj pro la maŝinfabriko Škoda. En la kvartalo Bory troviĝas ŝtata malliberejo por pezaj krimuloj. En 2015 Plzeň kune kun la belgia urbo Mons estis la du Eŭropaj Kulturaj Ĉefurboj.

La najbaraj municipoj de la setlejo estas Losiná, Chrást, Zruč-Senec, Nová Ves, Dobřany, Starý Plzenec, Letkov, Kyšice, Dýšina, Útušice, Štěnovice, Druztová, Město Touškov, Líně, Čeminy, Chotíkov, Vochov, Vejprnice kaj Třemošná.

Historio

La urbo estis fondita en 1290. En 1468 estis en Plzeň eldonita la unua ĉeĥlingva presita libro "Trajánská kronika". La ĉefa historia memorindaĵo estas la arkidekana gotika katedralo de Sankta Bartolomeo el la 14-a jarcento, kies turoj estas la plej altaj kirkaj turoj de Ĉeĥio (102 metroj). En 1599 kaj 1600 Pilseno estis rezidejo de la bohemia reĝo Rudolfo la 2-a.

La blazono de Pilseno enhavas kristanan krucon kun la latina devizo "In hoc signo vinces" (= "en tiu signo vi venkos"). Tiu devizo laŭlegende aperis al la romia imperiestro Konstanteno.

Loĝantaro

Evoluo de nombro de loĝantoj

La datoj devenas el datumbazo de Vikidatumoj

Jaro	Loĝantoj
1869	23 681
1880	38 883
1890	64 158
1900	91 334
1910	112 008
1921	122 354

Jaro	Loĝantoj
1930	114 704
1950	124 339
1961	132 799
1970	153 524
1980	170 701
1991	173 008

Jaro	Loĝantoj
2001	166 118
2016	169 858
2017	170 548
2018	170 936
2019	172 441
2020	174 842

Jaro	Loĝantoj
2021	174 007
2022	168 733
2023	181 240
2024	185 599

Vidindaĵoj

La historia urbokerno estas proklamita kiel urba monumentrezervejo. Sur teritorio de la urbo kroma troviĝaj kelkaj aliaj vilaĝaj monumentrezervejoj kaj urbaj kaj vilaĝaj monumentzonoj.

Gotika katedralo de sankta Bartolomeo (el 1292) kun 102 m alta turo, la plej alta en Ĉeĥio (alireblas ankaŭ belvidejo en alto de 62 m, al kiu kondukas 301 ŝtupoj)
eksa franciskana monaĥejo kun preĝejo de Ĉielenpreno de Virgulino Maria
renesanca urbodomo el 16-a jarcento, ornamita de sgrafitoj
baroka dominikanina monaĥejo kun preĝejo de Sankta Anna el 1711-1714, rekonstruita en 1805-1807 je lernejo, nuntempe Ŝtata scienca biblioteko
Teatro de Josef Kajetán Tyl
Granda sinagogo kaj malgranda sinagogo
Historia subterejo
Okcidentbohemia muzeo
Bierfareja muzeo
Monumento al viktimoj de malbono kaj uniketosa medita ĝardeno en Plzeň-Doudlevce

Katedralo de sankta Bartolomeo
Urbodomo
Domoj sur la ĉefplaco
Granda sinagogo
Teatro de J.K.Tyl
Okcidentbohemia muzeo
Ŝtata biblioteko
Pordego de la bierfarejo Pilsner Urquell

Transporto

En Plzeň estas vojkruco de kvin fervojaj linioj:

Linio numero 170 de Zdice al Mariánské Lázně kaj Cheb
Linio numero 190 de Plzeň en direkto Nepomuk - Strakonice - České Budějovice
Linio numero 183 en direkto Klatovy - Železná Ruda
Linio numero 180 en direkto Domažlice - Furth im Wald
Linio numero 160 en direkto Žatec

Tramtransporto en Plzeň funkcias ekde la 29-a de junio 1899.

Ĝemelurboj

Famaj personoj

En la urbo naskiĝis

Josef Beran, kardinalo
Jiří Trnka, figurartisto kaj reĝisoro de animigitaj filmoj
Miroslav Horníček, aktoro
Miroslav Zikmund, vojaĝisto kaj verkisto
Jiří Suchý, teatristo, poeto kaj muzikisto
Karel Gott, kantisto
Kateřina Kůrková, sportistino-pafistino
Petr Čech, futbalgolejisto
Peter Grünberg, germana fizikisto, Nobelpremiito
Gertrud Fussenegger, germanlingva verkistino

En la urbo studis aŭ agadis

Bedřich Smetana, muzikkomponisto
Emil Škoda, fondinto de la firmao Škoda
František Křižík, inventisto
Josef Skupa, kreinto de popularaj marionetoj Spejbl kaj Hurvínek
Pavel Nedvěd, futbalisto

Vidu ankaŭ

Discopříběh - filmo, kiu estis filmita en Plzeň
Maketo de Uzinoj Škoda
Tramtransporto en Plzeň
Trolebusa transporto en Plzeň

Esperanto en la urbo

En Plzeň aktivas unu el plej malnovaj Esperanto-kluboj en la lando (fondita en 1905). Rudolf Novák movade aktivis kaj antaŭenigis Esperanton tie en la frua 20-a jarcento.

Rimarkoj

La formo Pilzeno estas uzita en jenaj libroj:

Enciklopedio de Esperanto, Budapest 1935, p. 294, vidu Frua Esperanto-gazetaro
Kamarýt, Stanislav: Historio de la Esperanto-movado en Ĉeĥoslovakio, Praha 1983 (uzita 29-foje)
Krause, Erich-Dieter: Großes Wörterbuch Esperanto-Deutsch, Hamburg 1999, p. 576
Krause, Erich-Dieter: Großes Wörterbuch Deutsch-Esperanto, Hamburg 2007, p. 1050
Eichholz, Rüdiger: Esperanta Bildvortaro, Ontario 1988, p. 93/40
Desmet', Petro - Horváth, Jozefo: Bildvortaro, Antverpeno 2012, p. 247/21
Schicke, Harald: Germanaj biero kaj bierkulturo, Bánská Bystrica 2006, p. 5 kaj 43
Pilzeno vokas vin! - invitilo al Renkonto Pilzeno 1967