Andrzej Wajda
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Andrzej Witold WAJDA (esperante: Andreo[1] Vajda[2]; naskiĝis la 6-an de marto 1926 en Suwałki, Pollando, mortis la 9-an de oktobro 2016) estas pola reĝisoro kaj scenaristo.
Vivo kaj verko
Lia patrino estis la instruistino Aniela Białowąs (teorie eble esperantigebla al formo Angelika Bjalavas[2]), patro la oficisto Jakub Wajda (Jakobo Vajda[2]). Infantempon li trapasis en Suwałki kaj Radom. Kapitano Jakob Vajda partoprenis en la defenda kampanio de septembro 1939 batalante kun Sovetunio. La patro estis militkaptita kaj murdita en la masakro de Katin. Andreo Vajda ankaŭ komencis batali kun okupantoj kaj envenis al Armia Krajowa. Dum la batalo li studis sekrete la pentrarton en Krakovo. Post la milito Vajda studis la pentrarton en la Akademio de Belartoj en Krakovo kaj sekve li studis kinon en Lodzo (Universitato de Leon Schiller). Fininte la studojn en 1953 li ekokupiĝis pri reĝisorado. Li asistis ĉe Aleksander Ford ĉe filmo Piątka z ulicy Barskiej kaj mem komencis krei la debutan Pokolenie (Generacio) rompante en la pola kino kunigon kun la registara (komunista) produkcio.
En la 1957 Vajda kreis Kanalo - la unuan pli gravan sian filmon. La fabulo sur la memoroj de verkistoj Jerzy Stefan Stawiński temis pri ribelo de Varsovio prezentante la pesimisman, katastrofan bildon de la ribelo. La kontroverseco de filmo kaj la malplene konsentigita reĝimo ne haltigis la popularigadon de ĝi. Ĝi estis montrita en la Festivalo de Cannes kaj ricevis la arĝentan palmon (aparta premio de la ĵurio) kune kun La sepa sigelo de Ingmar Bergman. Kanalo estis la unua pola filmo kiu estis tiel famigita post la 2-a mondmilito.
Postaj pli gravaj filmoj de Vajda estis Cindro kaj diamanto kun la fama ĉefa rolo de Zbigniew Cybulsk surbaze de la romano de Jerzy Andrzejewski de 1958 kaj La cindroj sur la romano de Stefan Żeromski de 1965. Ĉefe ili temas pri la problemo de absurda heroeco per la kosto de la vivo. En 1965 Vajda kreis en Jugoslavio La pordoj de paradizo sur la rakonto de Georgo Andĵejevski pri la krucmilito de infanoj en la 13-a jarcento. La temo estis ankaŭ uzita kiel libreto de la opero La pordoj de paradizo de Joanna Bruzdowicz (Bruzdoviĉ).
Post 1970 Vajda kreis la plej bone apreciitajn filmojn dum sia vivo. En 1974 Vajda kreis La Promesita Lando sur la romano de Władysław Reymont prezentante la sovaĝan naturon de la urbo en Pollando nome Lodzo. Vajda kreis ĝin palimpsesteme, konscieme kun la naturalismaj opinioj de Charles Dickens kaj Émile Zola. La ĉefan, vaste laŭditan rolon kreis Daniel Olbrychski. En 1979 jaro Vajda kreis Fraŭlinoj el Vilko sur la rakonto de Jarosław Iwaszkiewicz kaj poste, en 1981 li reĝisoris la duan parton de sia diptiko pri homo- Homo el fero. La unua parto de diptiko - Homo el marmoro de 1977 kaj Homo el fero estis konsekritaj al la liberiganta agado de asocio "Solidarność". Ili temis pri la batalo kun komunista reĝimo tute revolucie taŭzante la cenzuron en komunista Pollando. Tri filmoj: La Promesita Lando, Fraŭlinoj el Vilko kaj Homo el fero estis nominitaj al Oskar-Premio. Homo el fero atingis la Oran Palmon en 1981 jaro. Kune kun Roman Polański, Krzysztof Kieślowski kaj Agnieszka Holland Vajda fariĝis la plej granda reĝisoro de la pola filmo. Liaj filmoj, precipe la diptiko pri homo estis unu el plej gravaj elementoj de la batalo kun la komunismo en Eŭropo.
En 2006 Andreo Vajda ricevis la honoran Oskar-premion por la tuta viva verko. Samjare li kadre de la Berlina Internacia Film-Festivalo Berlinale en Germanio ricevis la premion Honora Ora Urso pro sia vivoverko.
Inter plej grandaj premioj kaj ordenoj de Vajda estas ankaŭ pola Ordeno de Blanka Aglo kaj franca ordeno de Honora Legio. Vajda havas la titolon doctor honoris causa inter aliaj de Jagelona Universitato kaj Universitato de Varsovio.
Pli grandaj filmoj al la pola kulturo de Vajda estas ankaŭ la Sinjoro Tadeo sur la pola nacia eposo de Adam Mickiewicz kaj La nupto sur la dramo de Stanisław Wyspiański.
Dum 1978-1983 Vajda estis direktoro de la Asocio de Polaj Filmistoj. Li estas ankaŭ ano de Filma Akademio atribuanta la Felix-premion (fr. Prix du cinéma européen). En 2002 jaro Vajda fondis en Varsovio la Majstran Skolon de Filmaj Reĝisoroj (pole: Mistrzowska Szkoła Reżyserii Filmowej).
En 2007 Vajda kreis la kontroversan filmon Katin inter aliaj sur la memoroj de Andrzej Mularczyk. Omaĝante al la murdita de Sovetanoj patro, Vajda montris la pligrandigantan teruron de murdotaj soldatoj kaj la persistan nekredecon de inoj kiuj ne konsentis kun la tragedio. La masakro de Katin, la momento de laŭvica pafigado kaj amasa entombigo estas montrita en la 20 lastaj minutoj de filmo prezentante la ekzekutistojn - rusajn Sovetanojn kaj viktimojn- polajn militkaptitajn soldatojn. La filmo provokis grandan diskuton en Pollando kaj en Rusio precipe en politiko. Revenis la maloportuna afero en rilatoj inter Pollando kaj Rusio. Dum la vizito de pola ĉefministro Donald Tusk en 2008 jaro Novaja Gazieta kaj aliaj gazetoj ripetis la popularan en Rusio mensogon pri Katyń laŭ kiu polajn soldatojn murdis Nazioj. Ili ne memorigis la ĉefajn pruvojn pri la masakro - la dokumentojn (soveta komando por murdi polajn militkaptitojn en Katyń) kiujn donis al pola prezidanto Lech Wałęsa la rusa prezidanto Boris Jelcin. La prezidanto Vladimir Putin konfirmis ĉe Donaldo Tusk ke la masakron faris Sovetanoj. Tial la filmo Katin estis prezentita ankoraŭ en 2008 en Rusio. La filmo de Vajda estis ankaŭ bone aprezita en Berlino kie vidis ĝin Angela Merkel. Ĝi estis nominita al Oskar-premio.
- 2013 - Wałęsa. La homo el espero (Wałęsa. Człowiek z nadziei)
- 2009 - La kalam-akoro (Tatarak)
- 2007 - Katin
- 2005 - Solidaro, Solidaro... (Solidarność, Solidarność...)
- 2002 - La venĝo (Zemsta)
- 2002 - Interrompita silento (pole: Przerwane milczenie, angle: Broken Silence)
- 2000 - Verdikto por Francisko Klos (Wyrok na Franciszka Kłosa)
- 1999 - Sinjoro Tadeo (Pan Tadeusz)
- 1996 - Fraŭlino Neniulino (Panna Nikt)
- 1995 - La Granda Semajno (Wielki tydzień)
- 1994 - Nastasja (japane: ナスターシャ; pole: Nastazja)
- 1992 - Krimo kaj puno (Schuld und Sühne)
- 1992 - La ringo kun aglo en krono (Pierścionek z orłem w koronie)
- 1990 - Korĉak (Korczak)
- 1988 - Bjesoj (Les Possédés)
- 1986 - Kroniko de kazoj amaj (Kronika wypadków miłosnych)
- 1983 - Amo en Germanio (germane: Eine Liebe in Deutschland; la alternativa france: Un amour en Allemagne)
- 1983 - Dantono (Danton)
- 1981 - Homo el fero (Człowiek z żelaza)
- 1979 - Dirigento (Dyrygent)
- 1979 - Fraŭlinoj el Vilko (Panny z Wilka)
- 1978 - Senanesteze (Bez znieczulenia)
- 1976 - Homo el marmoro (Człowiek z marmuru)
- 1976 - La ombra linio (angle: The shadow line, pole: Smuga cienia)
- 1974 - La Promesita Lando (Ziemia obiecana)
- 1973 - La nupto (Wesele)
- 1972 - Pilato kaj aliaj (Pilatus und andere – ein Film für Karfreitag)
- 1970 - La pejzaĝo post batalo (Krajobraz po bitwie)
- 1970 - Betularbaro (Brzezina)
- 1969 - Ĉasado por muŝoj (Polowanie na muchy)
- 1968 - La pordoj de paradizo (pole: Bramy raju, angle: Gates to Paradise)
- 1968 - Intermikso (Przekładaniec)
- 1968 - Ĉio por vendo (Wszystko na sprzedaż)
- 1965 - La cindroj (Popioły)
- 1962 - Amo de dudekjaraĝuloj. Varsovio (Miłość dwudziestolatków. Warszawa)
- 1961 - Siberia damo Makbeto (Sibirska Ledi Magbet)
- 1961 - Samsono (Samson)
- 1960 - Senkulpaj feoj (Niewinni czarodzieje)
- 1959 - Fluganta (Lotna)
- 1958 - Cindro kaj diamanto (Popiół i diament)
- 1957 - Kanalo (Kanał)
- 1954 - La generacio (Pokolenie)
- 1953 - Kiam Vi dormas (Kiedy Ty śpisz)
- 1951 - Ceramiko el Ilĵo (Ceramika iłżecka)
- 1951 - Malbona knabo (Zły chłopiec)
Sinjoro Tadeo en Esperanto
Roman Dobrzyński, en sia artikolo Sinjoro Tadeo parolas Esperante,[3] parolas pri Sinjoro Tadeo kiel la ĉefverko de Adam Mickiewicz (Adam Mickjeviĉ) pri junulo Tadeusz Soplica (Tadeuŝ Soplica) kiu flirtas, fuĝas eksterlanden kaj revenas kun la napoleona armeo. Mickiewicz planis verki nur "idilian rememoraĵon", sed poste li "modifis la enhavon" por malfermi "la perspektivon de la nacia sendependiĝo", tio estas la verko iĝis nacia epopeo. Tiukadre la eseisto resumas la biografion de Mickiewicz kadre de la historia kaj politika fono de sia vivo. La verko estas komponita de 8600 versoj, verkitaj inter 1832 kaj 1834. Ĝi estis tradukita de Antoni Grabowski en kontakto kun Zamenhof, same kiel ekzistas 78 tradukoj en 30 lingvoj, kaj adaptita al kino fare de Andrzej Wajda uzanta "850 versojn, do apenaŭ dekonon de la tuto". La filmo estis subtekstigita en Esperanto uzante la tradukon de Grabowski.[4]
Referencoj
- ↑ Kazimierz Tymiński: Mały słownik POLSKO-ESPERANCKI (Malgranda vortaro POLA-ESPERANTA). Wiedza powszechna – Varsovio 1986. (ISBN 83-214-0326-3) paĝoj 429-431 – antaŭnomoj (voknomoj)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Diskuto pri esperantigado ankaŭ de familinomoj en esperanta Vikipedio
- ↑ Roman Dobrzyński, Sinjoro Tadeo parolas Esperante en La arto labori kune: festlibro por Humphrey Tonkin, Roterdamo, 2010, UEA (ISBN 978-92-9017-113-3). pp. 736-747.
- ↑ Citaĵoj el op. cit. pp. 736-744.