Mikena civilizo

Mikena civilizo (aŭ Mikena Grekujo, Mikena kulturo, Mikena Grekio) estis la lasta fazo de la bronzepoko en la antikva Grekio (ĉ. 1600–1100 aK.). Ĝi reprezentas la unuan progresintan civilizon en la kontinenta Grekujo, kun ties palacaj ŝtatoj, urbaj organizoj, artaj verkoj kaj skriba sistemo. El inter la kreskintaj fortocentroj, la plej gravaj estis Pylos, Tirinto, Midea en la Peloponezo, Orĥomeno, Tebo, Ateno en centra Grekujo kaj Jolko en Tesalio. La plej elstara ejo estis Mikeno, en Argolido, al kiu estas ligata la nomo de tiu ĉi kulturo. Mikenaj kaj mikeno-influitaj setlejoj ankaŭ aperis en Epiro, Macedonio (regiono), sur insuloj en la Egea Maro, sur marbordoj de Malgranda Azio, Levantenio, Kipro kaj Italio.

La mikenaj grekoj enkondukis plurajn novigojn en la kampoj de inĝenierado, arkitekturo kaj milita infrastrukturo, dum komerco tra vastaj areoj de la Mediteraneo estis esenca por la mikena ekonomio. Ilia silaba skribo, la linia skribo B, montras la unuajn skribitajn registrojn de la greka lingvo kaj ilia religio jam inkludis plurajn diaĵojn kiuj povas ankaŭ esti trovitaj en la Olimpika Panteono. Mikena Grekio estis regita de batala elito kaj konsistis el reto de palacaj ŝtatoj, kiuj disvolvis rigidan hierarkian, politikan, socian kaj ekonomian sistemojn. Reganto de ĉi tiu socio estis la reĝo, konata kiel „vanaks”.

Mikena Grekio pereis kun kolapso de la bronzepoka kulturo en la orienta Mediteraneo, kiun sekvis la tiel nomata greka malluma epoko, la nedokumentita transira periodo kondukanta al Arkaika Grekio, kie signifaj ŝanĝoj okazis de palaco-centralizitaj al de-centralizitaj formoj de sociekonomia organizo (inkluzive de la vasta uzo de fero). Diversaj teorioj estis proponitaj por la fino de ĉi tiu civilizacio, inter ili la Doria invado aŭ aktivecoj ligitaj al la "maraj popoloj". Pliaj teorioj, kiel ekzemple naturaj katastrofoj kaj klimataj ŝanĝoj estis ankaŭ supozigitaj. La mikena periodo iĝis la historia punkto de multaj antikvaj grekaj literaturoj kaj mitologioj, inkluzive de la Troja epika ciklo.

Kronologio

La Leona pordo, la ĉefa enirejo de citadelo de Mikeno, 13-a jc. aK.

La bronzepoko en la kontinenta Grekujo estas ĝenerala nomata kiel "Helada periodo" fare de modernaj arĥeologoj laŭ Hellas, greka nomo por Grekio. Tiu periodo estas dividata je tri subperiodoj: Frua Helada (FH) periodo (ĉ. 2900–2000 aK.) estis epoko de la prosperado kun uzo de metaloj kaj evoluo en teĥnologio, ekonomio kaj socia organizo. La Meza Helada (MH) periodo (ĉ. 2000–1650 aK.) alfrontis pli malrapidan progreson de evoluo kaj samtempe evoluon de megaron-tipaj loĝejoj kaj ŝtonskatolaj entombigoj. Fine, la Malfrua Helada (MFH) periodo (ĉ. 1650–1050 aK.) proksimume koincidas kun mikena Grekio.

La Malfrua Helada periodo estas pli dividita je MFHI kaj MFHII, ambaŭ koincidas kun la frua periodo de la Mikena Grekujo (ĉ. 1650–1425 aK.) kaj MFHIII (ĉ. 1425–1050 aK.), la periodo de ekspansio, malkresko kaj kolapso de la mikena civilizo. La transira periodo de la bronzepoko al la ferepoko en Grekio estas konata kiel Sub-Mikena (c. 1050-1000 aK).

Identigo

La deĉifrado de la mikena linia skribo B, skribsistemo adaptita por la uzo de la greka lingvo de la malfrua bronzepoko, pruvis la kontinuecon de greka parolo de la 2-a jarmilo aK al la 8-a jarcento aK., kiam aperis nova skribmaniero. Plie, ĝi malkaŝis, ke formantoj de la mikena kulturo estis etne ligitaj al la loĝantoj, kiuj loĝis en la greka duoninsulo post fino de ĉi tiu kultura periodo. Diversaj kolektivaj difinoj estis uzitaj por la loĝantoj de mikena Grekio fare de Homero en sia 8-a jarcenta aK. epopeo, la Iliado , en referenco al la Troja milito. Tiu lasta supozeble okazis en la malfrua 13-a, frua 12-a jarcento aK, kiam koalicio de malgrandaj grekaj ŝtatoj sub reĝo de Mikeno, sieĝis la ŝtonmuran urbon de Trojo. Homero uzis la etnonomon de aĥajoj, danaanoj kaj argivoj, por raporti pri la sieĝantoj. Ĉi tiuj nomoj ŝajnas esti transdonitaj de la tempo, kiam ili estas en uzo al la tempo kiam Homero aplikis ilin, kiel kolektivan difinon en lia Iliado. Ekzistas izolita referenco al a-ka-vi-ja-de en la tabuletoj en linia skribo B en Knossos, Kreto, datita al c. 1400 aK, kiu plej verŝajne rilatas al mikena (Aĥaja) ŝtato de la greka kontinento.

Egiptaj registroj mencias T (D) -n-j aŭ Danaja (Tanaju) -landon unuafoje en ĉirkaŭ 1437 aK, dum regado de Faraono Tutmoso la 3-a (r. 1479-1425 aK). Tiu lando estas geografie difinita en surskribo el regado de Amenhotep la 3-a (r. Ĉ 1391 / 1388-1353 / 1351 aK), kie kelkaj Danaja-urboj estas menciitaj, kiu kovras plej grandan parton de suda kontinenta Grekio. Inter ili, urboj kiel ekzemple Mikeno, Nauplion kaj Tebo, estis identigitaj kun certeco. Danaja estis egalita kun la etnonomo Danaoi (greke Δαναοί), nomo de la mita dinastio, kiu regis en la regiono de Argos, ankaŭ uzita kiel etnonomo por la greka popolo de Homero.

En la oficialaj registroj de alia bronzepoka imperio, tiu de la hititoj en Anatolio, diversaj referencoj de ĉ. 1400 aK ĝis 1220 aK mencias landon nomitan Ahhijava. Lastatempaj studoj, bazitaj je teksta pruvo, novaj legoj de la ĥititaj surskriboj kaj ankaŭ lastaj enketoj de arkeologia pruvo pri mikenaj-anatoliaj kontaktoj dum ĉi tiu periodo gvidas al konkludo, ke la difino Ahhijava devas esti uzita en referenco al la mikena mondo (lando de la aĥajoj), aŭ almenaŭ al parto de ĝi. Tiu difino eble ankaŭ havis pli larĝan kunsencojn en kelkaj tekstoj, eble reference al ĉiuj regionoj setlintaj fare de mikenanoj aŭ regionoj sub rekta mikena politika kontrolo. Alia simila etnonomo ekveŝ en 12-a jarcentaj aK egiptaj surskriboj, estis komune identigita kun la aĥajoj. Tiuj ekveŝ estis menciitaj kiel grupo de la maraj popoloj.

Historio

Epoko de ŝakta entombigo (ĉ. 1600–1450 aK.)

Morta masko, konata kiel Masko de Agamemnon, Tombo Cirklo A, Mikeno, 16-a jc. aK., verŝajne la plej fama artefakto de la Mikena Grekio

Mikena civilizo originis kaj evoluis el la socio kaj kulturo de la Frua kaj Meza Helada periodo en kontinenta Grekio sub influoj de Minoa Kreto. Je la fino de la meza bronzepoko (ĉ. 1600 aK) okazis signifa kresko de la loĝantaro kaj la nombro de setlejoj. Kelkaj fortocentroj aperis en suda kontinenta Grekio dominata de batala elita socio, dum la tipaj loĝejoj de tiu epoko estis frua tipo de megaronaj konstruaĵoj. Iuj pli kompleksaj strukturoj estas klasifikitaj kiel pioniroj de la postaj palacoj. En kelkaj lokoj, defendaj muroj ankaŭ estis konstruitaj.

La elterigitaj novtipaj kaj pli imponaj entombigoj montras grandan varion de luksaj objektoj. Inter la diversaj entombigo-tipoj, la ŝakto-tombo iĝis la plej ofta formo de la elita entombigo, karakteriza, kiu donis la nomon al la frua periodo de mikena Grekio. Inter la mikena elito, forpasintaj maskloj estis ĝenerale metitaj por ripozi kun ora masko kaj funebraj armiloj kaj virinoj kun ora krono kaj vestoj brilintaj de oraj ornamaĵoj. La reĝaj ŝakto-tomboj apud la akropolo de Mikeno, precipe la Tombo Cirklo A kaj B montris socian alton de la denaska grek-parolanta reĝa dinastio, kies ekonomia potenco dependis de longdistanca mara komerco.

Dum ĉi tiu periodo, la mikenaj centroj montris pliigitajn kontaktojn kun la ekstera mondo kaj speciale kun la Cikladaj kaj Minoaj centroj en la insulo de Kreto. Mikena ĉeesto ŝajnas esti ankaŭ prezentita en fresko ĉe Akrotiri, sur Thera insulo, kiu eble montras multajn batalantojn en apro-dentegaj kaskoj, trajto tipa de mikena militado. En la frua 15-a jarcento, komerco intensiĝis kun mikena ceramiko, atinginte la okcidentan marbordon de Malgranda Azio, inkluzive de Mileto kaj Trojo, Kipro, Libano, Palestino kaj Egiptio. Fine de la ŝakta tomba epoko, nova kaj pli impona tipo de elita entombigo aperis, la tholos: grandaj cirklaj entombigaj ĉambroj kun altaj (ŝajn)volbitaj tegmentoj kaj rekta enira koridoro kovrita el ŝtono.

Kojnea epoko (ĉ. 1450 aK–1250 aK)

Fresko figurante virinon en la akropolo de Mikeno, 13-a jc.

La erupcio de Thera, kiu laŭ arkeologiaj datumoj okazis en ĉ. 1500 aK, rezultigis la malprogreson de la Minoa civilizo de Kreto. Tiu turno de la okazaĵoj donis la ŝancon al la mikenanoj disvastigi sian influon tra la Egeo. Ĉirkaŭ 1450 aK, ili kontrolis Kreton mem, inkluzive de Knossos, kaj koloniigis plurajn aliajn Egeajn insulojn, atinginte ĝis Rodiso. Tiel la mikenanoj iĝis ĉefa forto de la regiono, markante la komencon de la mikena 'Kojnea' epoko (de greka Κοινή, komuna), tre unuforma kulturo, kiu disvastiĝis en kontinenta Grekio kaj la Egeo.

De la frua 14-a jarcento aK, mikena komerco komencis utiligi avantaĝon de novaj komercaj eblecoj en la Mediteraneo post la Minoa kolapso. La komercaj vojoj estis vastigitaj plu atinginte Kipron, Amanon en la Proksima Oriento, Apulion en Italio kaj Hispanion. Tiam (ĉ. 1400 aK), la palaco de Knossos produktis la plej fruajn notojn en la la greka linia skribo B, surbaze de la antaŭa Linia skribo A de la minoa kulturo. La uzo de la nova skribo disvastiĝis en kontinenta Grekio kaj ebligas komprenon de la administra reto de la palacaj centroj. Tamen, la elterigitaj diskoj estas tro fragmentaj por politika rekonstruado de la bronzepoka Grekio.

Mikena t.n. Dendra-kiraso, trovita en Dendra, Argolido, ĉ. 1400 aK.

Elfosadoj ĉe Mileto, sudokcidenta Malgranda Azio, indikas ekziston de mikena setlejo tie jam de ĉ. 1450 aK, anstataŭigante la antaŭajn Minoajn instalaĵojn. Tiu ĉi retejo iĝis grava kaj prospera mikena centro ĝis la 12-a jarcento aK. Krom la arkeologia evidento, tiu ankaŭ estas atestita en hititaj surskriboj, kio indikas ke Miletos (Milavata en la hitita) estis la plej grava bazo por mikena aktiveco en Malgranda Azio. Mikena ĉeesto ankaŭ etendiĝis al la najbaraj lokoj de Iasus kaj Efeso.

Dume, imponaj palacoj estis konstruitaj en la ĉefaj mikenaj centroj de la kontinento. La plej fruaj palacaj strukturoj estis megaron-tipaj konstruaĵoj, kiel la Menelaion en Sparto, Lakonio. Palacoj estas dateblaj de ĉ. 1400 aK, kiam ciklopaj fortikaĵoj estis starigitaj ĉe Mikeno kaj proksima Tirinto. Pliaj palacoj estis konstruitaj en Midea kaj Pylos en Peloponezo, Ateno, Eleusis, Tebo kaj Orĥomeno en centra Grekio kaj Jolko, en Tesalio, tiu lasta estis la plej norda mikena centro.

Knossos en Kreto iĝis ankaŭ mikena centro, kie la iama Minoa komplekso trairis kelkajn ŝanĝojn, inkluzive de aldono de trono-ĉambro. Ĉi tiuj centroj estis bazitaj je rigida reto de burokratio kie administraj kompetentecoj estis klasifikitaj je pluraj sekcioj kaj oficoj laŭ specialado al laboro kaj metioj. La gvidanto de ĉi tiu socio estis la reĝo, konata kiel vanaks (linia B: va-na-ka) en mikenaj grekaj terminoj. Li enkorpigis ĉiujn potencojn, tiel li estis la ĉefa gvidanto kaj spirita kaj milita ĉefo. Samtempe li estis entreprenisto kaj komercisto kaj estis helpita fare de reto de altaj oficistoj.

Aktivado en Malgranda Azio

La ĉeesto de Aĥijava en okcidenta Anatolio estas menciita en diversaj hititaj dokumentoj de ĉ. 1400 al c. 1220 aK. Aĥijava estas ĝenerale akceptita kiel hitita traduko de mikena Grekio (aĥajoj en homera greka), sed preciza geografia difino de la termino ne estas skizebla laŭ la tekstoj. Dum tiu tempo, la reĝoj de Aĥijava evidente kapablas pritrakti kun hititaj oficuloj ambaŭ en diplomatia kaj milita niveloj. Cetere, Aĥijava aktivado estis interveno en Anatoliaj aferoj, per subteno de kontraŭ-hititaj ribeloj aŭ tra lokaj vasalaj regantoj, kiujn la Aĥijava reĝo uzis kiel agentojn por etendo de sia influo.

Orienta Mediteraneo kaj Mezoriento dum la 14-a jarcento aK., Mikena Grekio en purpura.

En ĉ. 1400 aK, hititaj dokumentoj mencias la militajn aktivadojn de Aĥijava militĉefo, Attarsija, ebla hitita maniero por skribi la grekan nomon Atreo, kiu atakis hititajn vasalojn en okcidenta Anatolio. Poste, en ĉ. 1315 aK, kontraŭ-hitita ribelo estrita de Arzava, hitita vasalŝtato, ricevis subtenon de Aĥijava. Dume Aĥijava ŝajnas esti en kontrolo de kelkaj insuloj en la Egeo, impreso ankaŭ subtenata de arkeologiaj pruvoj. Dum regado de hitita reĝo Hattusili la 3-a (ĉ. 1267-1237 aK), la reĝo de Aĥijava estis rekonita kiel "Granda Reĝo", egala statuso kun la aliaj samtempaj grandaj bronzepokaj regantoj: la reĝoj de Egiptio, Babilono kaj Asirio. Tiutempe, alia kontraŭ-hitita movado, gvidata de Pijama-Radu komenciĝis kaj estis apogata de la reĝo de Aĥijava. Pijama-Radu kaŭzis gravajn tumultojn en la regiono de Vilusa kaj poste invadis la insulon de Lesbos, kiu poste pasis al Aĥijava kontrolo.

La hitita-Aĥijava alfronto en Vilusa, la hitita nomo por Trojo, povas provizi la historian fundamenton por la Troja milito. Rezulte de ĉi tiu malstabileco, la hitita reĝo ekis korespondadon por konvinki sian Aĥijavan kontraŭulon por restarigi pacon en la regiono. Hitita dokumento mencias ian Tavagalava, ebla hitita traduko por greka Eteoklo, kiel fraton de la reĝo de Aĥajiva.

Kolapso (ĉ. 1250–1100 aK.)

Komenca subeniro kaj reviviĝo

Marŝantaj soldatoj, observataj de virina figuro, en Milita vazo de ĉ. 1200 aK. en Mikeno.

En ĉ 1250 aK., la unua ondo de detruo ŝajne okazis en diversaj centroj de la kontinenta Grekio por kialoj, kiuj ne povas esti identigitaj fare de arkeologoj. En Beotio, Tebo estis bruligita ĝis la fundo, ĉirkaŭ tiu jaro aŭ iom poste. Najbara Orĥomeno havis la saman sorton, dum la Beotiaj fortikaĵoj de Gla estis forlasitaj. En la Peloponezo, kelkaj konstruaĵoj ĉirkaŭ la citadelo de Mikeno estis atakitaj kaj bruligitaj.

Ĉi tiuj incidentoj ŝajne instigis la masivan fortigon kaj vastigon de la fortikaĵoj en diversaj lokoj. En iuj kazoj, aranĝoj ankaŭ estis faritaj por kreo de subteraj pasejoj, kiuj kondukis al subteraj cisternoj. Tirinto, Midea kaj Ateno vastigis iliajn defendojn kun novaj ciklop-stilaj muroj. La vastiga programo en Mikeno preskaŭ duobligis la fortikigitajn areojn de la citadelo. Al ĉi tiu fazo de vastigo apartenas la impresa Leona pordo, la ĉefa enirejo al la mikena akropolo.

Ŝajnas, ke post tiu unua ondo de detruo okazis mallongdaŭra reviviĝo de la mikena kulturo. Mikena Grekio daŭre estas menciita en internaciaj aferoj, aparte en hititaj dokumentoj. En ĉ. 1220 aK, la reĝo de Aĥijava denove estis raportita kiel apoganto de kontraŭ-ĥitita insurekcio en okcidenta Anatolio. Aliaj samtempaj hititaj sciigoj raportis, ke Aĥijavaj ŝipoj devus eviti Asirio-kontrolitajn havenojn, kiel parton de la komerca embargo aplikita je Asirio. Ĝenerale, en la dua duono de 13-a jarcento aK, komerco estis en malkresko en la orienta Mediteraneo, plej verŝajne pro la malstabila politika medio tie.

Fina kolapso

Neniu el tiuj defendaj aranĝoj ŝajnas malebligi la finan detruon kaj kolapson de la mikenaj ŝtatoj. Dua detruo trafis Mikenon en ĉ. 1190 aK aŭ baldaŭ poste. Tiu okazaĵo markis la finon de Mikeno kiel grava potenco. La ejo estis poste reokupita, sed en pli malgranda skalo. La palaco de Pilos, en la sudokcidenta Peloponezo, alfrontis detruon en ĉ. 1180 aK. La liniaj B arkivoj trovitaj tie, estis konservitaj fare de varmego de la fajro kiu detruis la palacon, tiuj mencias hastajn defendajn preparojn pro tuja atako, sen donante neniun detalon pri la atakanta forto.

Rezulte de ĉi tiu konfuzo, specifaj regionoj en kontinenta Grekio travivis gravan loĝantaran malpliiĝon, speciale Boetio, Argolis kaj Mesenio. Mikenaj rifuĝintoj migris al Kipro kaj marbordo de Levantenio. Tamen, aliaj regionoj ĉe la rando de la mikena mondo prosperis, kiel la Ioniaj insuloj, nordokcidenta Peloponezo, partoj de Atiko kaj kelkaj Egeaj insuloj. La Akropolo de Ateno, strange, ŝajnas esti evitinta la detruon.

Hipotezo pri la kolapso

Invado, detruo kaj ebla loĝanta migrado dum kolapso en la bronzepoko, en ĉ. 1200 aK.

La kialoj por fino de la mikena kulturo estis arde debatitaj inter kleruloj. Nuntempe, ne estas kontentiga klarigo pri kolapso de la mikenaj palacaj sistemoj. La du plej komunaj teorioj estas loĝantaro migrado kaj interna konflikto. La unua atribuas la detruon de mikenaj ejoj al invadantoj. La hipotezo de Dora invado, konata tiel en la Antikva greka tradicio, kio kondukis al fino de mikena Grekio, estas subtenata de sporada arkeologia indico, kiel ekzemple novaj specoj de entombigoj, aparte la ŝtonskatolaj tomboj kaj la uzo de nova dialekto de la greka, la dora. Ŝajnas, ke la doroj movis suden iom post iom plu dum kelkaj jaroj kaj detruis la teritorion, ĝis ili sukcesis establi sin en la mikenaj centroj.

Aperis nova tipo de ceramiko ankaŭ, nomata "barbara varo" ĉar ĝi estis atribuita al invadintoj el la nordo. Aliflanke, la kolapso de la mikena Grekio koincidas kun la aktivado de la maraj popoloj en la orienta Mediteraneo. Ili kaŭzis larĝan detruon en Anatolio kaj Levantenio kaj estis fine venkitaj en Batalo de la Delto fare de Faraono Ramseso la 3-a en ĉ. 1175 aK. Unu el la etnoj kiuj formis parton de tiuj popoloj estis la ekveŝ , nomo kiu ŝajnas esti ligita kun Aĥijava de la ĥititaj dokumentoj.

Alternativaj scenaroj proponas, ke la falo de la mikena Grekio estis rezulto de internaj perturboj, kiuj kondukis al internaj militoj inter la mikenaj ŝtatoj aŭ civila tumulto en kelkaj ŝtatoj, kiel rezulto de la strikta hierarkia socia sistemo kaj la ideologio de vanaks. Ĝenerale, pro la malklara arkeologia bildo de Grekio en 12-a-11-a jarcentoj aK, estas daŭra disputo inter kleruloj pri tio, ĉu la malriĉaj socioj, kiuj sekvis la mikenajn palacajn ŝtatojn estis novuloj aŭ loĝantoj, kiuj jam loĝis en mikena Grekio. Lastaj arkeologiaj trovoj inklinas favori la lastan scenaron. Pliaj teorioj, koncerne naturajn faktorojn, kiel ekzemple klimata ŝanĝo, sekecoj aŭ tertremoj ankaŭ estas proponitaj. La periodo post fino de mikena Grekio, ĉ. 1100-800 aK, estas ĝenerale nomita la "greka malluma epoko".

Politika organizado

Rekonstruado de politika mapo en ĉ. 1400-1250 aK., suda Grekujo.

Palacaj ŝtatoj

Mikenaj palacaj ŝtatoj, aŭ centre organizitaj palac-direktitaj kuniĝoj, estas priskribitaj en la antikva greka literaturo kaj mitologio (ekz: Iliado, Katalogo de ŝipoj) kaj konfirmitaj de malkovroj faritaj de modernaj arkeologoj, kiel ekzemple Heinrich Schliemann. Ĉiu mikena regno estis regita el la palaco, kiu ekzercis kontrolon pri plimulto, se ne ĉiuj, industrioj ene de ties regno. La palaca teritorio estis dividita je pluraj sub-regionoj, ĉiu estrita de ties provinca centro. Ĉiu provinco estis plue dividita je pli malgrandaj distriktoj, je la t.n. da-mo-j. Kelkaj palacoj kaj fortikaĵoj ŝajnas esti parto de pli larĝa regno. Ekzemple, Gla, lokita en la regiono de Beotio, apartenis al la ŝtato de proksima Orĥomeno. Cetere, la palaco de Mikeno ŝajne posedis teritorion du al tri fojojn pli grandan ol la aliaj palacaj ŝtatoj en la bronzepoka Grekio. Ties teritorio eble inkludis apudajn centrojn, inkluzive de Tirinto kaj Nauplion, kiu eble estis regata de membro de Mikena reganta dinastio.

La elterigitaj tekstoj en Linia skribo B estas tro fragmentaj por la rekonstruo de la politika pejzaĝo en mikena Grekio kaj ili ne subtenas la ekziston de pli granda mikena stato. Aliflanke, samtempaj ĥititaj kaj egiptaj registroj sugestas ĉeeston de ununura ŝtato sub "Granda Reĝo". Alternative, bazita je arkeologiaj datumoj, iuspeca konfederacio inter kelkaj palacaj ŝtatoj ŝajne estis ebla. Se ia unuiĝinta politika ento ekzistis, la reganta centro verŝajne situis en Tebo aŭ en Mikeno, kun ĉi-lasta ŝtata estis la plej probabla centro de potenco.

Societo kaj administrado

La granda plimulto de la trovitaj surskriboj en linia skribo B traktas administrajn aferojn kaj donas la impreson, ke mikena palaca administrado estis tre uniforma kun uzo de la sama lingvo, terminologio, sistemo de impostado kaj disdono. Konsiderante tiun unuformecon, la Pilos-arkivo, kiu estas la plej bone konservita en la mikena mondo, estas ĝenerale rigardata kiel reprezentanto de tiu.

La ŝtato estis regata de reĝo, la vanaks (ϝάναξ), kies rolo estis religia kaj eble ankaŭ milita kaj juĝa. La vanaks kontrolis preskaŭ ĉiujn aspektojn de la palaca vivo, de religia festado kaj oferoj al la disdono de bienoj, metiistoj kaj trupoj. Sub li estis la lavagetas ("la ĉefo de la popolo"), kies rolo ŝajne estis ĉefe religia. Liaj agadoj eble koincidas kun tiu de la vanaks kaj estas kutime vidita kiel la dua en la komandado. Ambaŭ vanaks kaj lavagetas estis ĉefoj de armea aristokrataro konata kiel la ekveta ("kunuloj" aŭ "sekvantoj"). La lando posedata fare de vanaks estas kutime la temenos (te-me-no). Estas ankaŭ almenaŭ unu tipo de persono, enĥeljavon, en Pilos, kiu aperas sentitola en la skribita registro, sed kiun modernaj kleruloj rigardas kiel probabla reĝo.

Kelkaj lokaj oficistoj poziciigitaj fare de la vanaks ŝajnas esti gvidantoj de la distriktoj, kiel ekzemple ko-re-te (koreter, reganto),po-ro-ko-re-te (prokoreter, "deputito") kaj la da-mo-ko-ro ( damokoros , "tiu, kiu atentas al damos"), tiu lasta probable estis enoficigita por fari postenon de la komunumo. Al konsilio de olduloj estis prezidita fare de ke-ro-si-ja (cf. γερουσία, gerousia). La esprimo basileus, kiu en lasta greka socio estis la nomo de la reĝo, rilatas al komunumaj oficialuloj.

Ĝenerale, mikena socio ŝajnas esti dividita je du grupoj de liberaj viroj: la reĝa sekvantaro, kiuj kondukis administrajn devojn ĉe la palaco, kaj la popolo, (δῆμος da-mo). Ĉi tiuj lastaj estis prigarditaj de reĝaj agentoj kaj estis devigataj plenumi devojn por kaj pagi impostojn al la palaco. Inter tiuj, kiuj agadis en la palaco, estis altaj oficistoj, kiuj probable vivis en la grandaj rezidejoj trovitaj en proksimo al la mikenaj palacoj, sed ankaŭ aliaj, ligitaj per sia laboro al la palaco, kiel ekzemple metiistoj, terkulturistoj, kaj eble komercistoj. La pli malaltan tavolon de la socia ŝtuparo okupis la "sklavoj", "do-e-ro, (δοῦλος, Doulos). Ĉi tiuj estas priskribitaj en la tekstoj, kiel laboristoj aŭ por la palaco aŭ por specifaj diaĵoj.

Ekonomio

Mikena ceramiko trovita en Argolido.

Mikena piedinga vazo trovita en la akropolo de Ugarito, Orienta Mediteraneo (ĉ. 1400–1300 aK.).

Organizado

La mikena ekonomio, kun ties antaŭ-mona naturo fokusis je redistribuo de varoj, krudmaterialo kaj laboro fare de centra administrado. La konservitaj tekstoj en Linia skribo B en Pilos kaj Knossos indikas, ke la palacoj estis proksime monitorantaj diversajn industriojn kaj varojn, la organizon de lando-mastrumado kaj la porciojn donitajn al la dependa dungitaro. La mikenaj palacoj tenis vastan kontrolon de la nehejmaj areoj de produktado tra zorgema kontrolo kaj akirado kaj distribuo en la palacaj industrioj, kaj la kalkuladon de produktitaj varoj. Ekzemple, la Knossos-tabuletoj registras ĉ. 80.000-100.000 ŝafojn paŝtantajn en centra Kreto, kaj la kvanton de la atendita lano de tiuj ŝafoj kaj iliaj idoj, kaj kiel ĉi lano estis distribuita. La arkivoj de Pilos montras specialigitan laborantaron, kie ĉiu laboristo apartenis al preciza kategorio kaj estis asignita al specifa tasko en la stadioj de diversa produktado, precipe en la teksaĵa.

Tamen, palaca kontrolo super resursoj ŝajnas esti tre selektema laŭ graveco de malsamaj metioj. Tiel, sektoroj kiel la produktado de parfumita oleo kaj bronzaj materialoj estis rekte monitoritaj de la palaco, sed la produktado de ceramiko estis nur malrekte monitorita. Regionaj transakcioj inter la palacoj ankaŭ estas registritaj dum kelkaj okazoj.

Grandskala infrastrukturo

La palacaj centroj organizis ilian laborantaron kaj resursojn por konstruo de grand-skalaj projektoj en la kampoj de agrikulturo kaj industrio. La grandon de kelkaj projektoj indikas, ke tio estis la rezulto de kunlaboroj de multoblaj palacaj centroj. Plej rimarkinda el ili estas la kanala sistemo de la Kopais-baseno en Beotio, la konstruaĵo de granda digo ekster Tirinto kaj la kanalaj laboroj de la marĉo en la Nemea valo. Cetere, la konstruo de havenoj, akomoditaj al grandaj bronzepokaj ŝipoj, kiel ekzemple tiu trovita ĉe Uluburun. Notinda haveno estis tiu de Pilos. La mikena ekonomio ankaŭ prezentis grandskalan fabrikadon, kiel atestas amplekso de kompleksaj laborejoj, kiuj estis malkovritaj. La plej granda ĝis nun konata estis ceramikaj kaj aliaj instalaĵoj trovitaj en Evonimia, apud Ateno, kiu produktis tablovarojn, tekstilaĵojn, velojn kaj ŝnuregojn por eksporto kaj ŝipkonstruo.

La plej fama projekto de la mikena epoko estis la reto de vojoj en la Peloponezo. Tio verŝajne ebligis rapidan moviĝon de truparo; ekzemple la restaĵoj de mikena vojo, kune kun kio ŝajnas esti mikena defenda muro postrestis sur la istmo de Korinto. La mikena epoko vidis la zeniton de infrastruktura inĝenieriado en Grekio, kaj ĉi aperas ne estis limigita al la Argiva ebenaĵo.

Komerco

Ora orelringo, ĉ. 1600 aK, Muzeo de Louvre.

Rekonstruado de Mikena ŝipo.

Komerco super vastaj areoj de Mediteraneo estis esenca por la ekonomio de mikena Grekio. La mikenaj palacoj importis krudmaterialojn, kiel metaloj, eburo kaj vitro, kaj eksportis varojn kaj objektojn faritaj el tiuj materialoj, aldone lokajn produktojn: oleon, parfumon, vinon, lanon kaj ceramikon. Internacia komerco de tiu tempo estis ne nur farita de palacaj komisiitoj, sed ankaŭ de sendependaj komercistoj.

Laŭ arkeologiaj trovoj en Mezoriento, precipe fizikaj artefaktoj, tekstaj referencoj, surskriboj kaj murpentraĵoj, ŝajnas ke mikenaj grekoj atingis fortan komercan kaj kulturan interagon kun plej multaj popoloj de la bronzepoko en tiu ĉi regiono: Kanaan-anoj, kasitoj, popoloj de Mitano, Asirio kaj Egiptujo. La 14-a jarcenta Ŝipo de Uluburun, de la marbordo de suda Anatolio, montras la establitajn komercvojojn, kiuj provizis Mikenon kun ĉiuj krudmaterialoj kaj eroj, kiujn la ekonomio de mikena Grekio bezonis, kiel ekzemple kupro kaj stano por la produktado de bronzaj produktoj. La ĉefa eksporto de Mikeno estis olivoleo, kiu estis mult-cela produkto.

Kipro ŝajnas esti la ĉefa peranta stacio inter mikena Grekio kaj la Proksima Oriento, surbaze de la konsiderinde grandaj kvantoj de mikenaj varoj trovitaj tie. Aliflanke, komerco kun la ĥititaj landoj en centra Anatolio ŝajnas esti limigita. Komerco kun Trojo estas ankaŭ bone atestita, dum mikenaj komercvojoj ekspansiis plu en la Bosporo kaj de la bordoj de la Nigra Maro. Mikenaj glavoj estis trovitaj same malproksime kiel Kartvelio en la orienta Nigra-Mara marbordo.

Komerca interago estis ankaŭ intensa kun la itala duoninsulo kaj la okcidenta Mediteraneo. Mikenaj produktoj, speciale ceramiko, estis eksportitaj al suda Italio, Sicilio kaj la Liparaj insuloj. Mikenaj produktoj ankaŭ penetris plu en Sardion, kaj ankaŭ en la sudan Hispanion.

Sporadaj objektoj el mikena fabrikado estis trovitaj en diversaj malproksimaj lokoj, kiel en Centra Eŭropo, kiel ekzemple en Bavario, Germanio, kie estis trovita sukcena objekto surskribita kun simboloj de linia skribo B. Mikenaj bronzaj duoblaj hakiloj kaj aliaj objektoj – datataj je la 13-a jarcento aK - estis trovitaj en Irlando kaj en Wessex kaj Cornwall en Anglio.

Religio

La Damo de Filakopi; rado-farita ceramika figureto de diino aŭ pastrino el Okcidenta Sanktejo en Filakopi; malfrua Helada III periodo, 14-a jarcento aK, Arkeologia Muzeo de Milos

Temploj kaj sanktejoj estas strange maloftaj en la mikenaj arkeologiaj lokoj. Monumentaj kultaj strukturoj forestas ĉe ĉiuj palacaj centroj, escepte de Mikeno. Tamen la kulta centro de Mikeno ŝajnas esti posta (13-a jarcento aK) evoluo. Malgrandaj sanktejoj estis identigitaj en Asine, Berbati, Malthi kaj Pilos, dum kelkaj sanktaj areoj estis lokitaj proksime de Mikeno, Delfo kaj Amikles. Dokumentoj en Linia B mencias kelkajn sanktejojn dediĉitajn al diversaj diaĵoj, almenaŭ en Pilos kaj Knossos. Ili ankaŭ indikas, ke ekzistis diversaj religiaj festadoj inkluzive de oferoj. Skribitaj mikenaj dokumentoj mencias diversajn pastrojn kaj pastrinojn, kiuj estis respondecaj pri specifaj sanktejoj kaj temploj. Tiuj lastaj estis elstaraj figuroj en la socio, kaj la rolo de mikenaj virinoj en religiaj festadoj estis ankaŭ grava, kiel en la Minoa Kreto.

La mikena panteono jam inkludis multajn diecojn, kiujn oni povas trovi en Klasika Grekio, kvankam ĝi estas malfacile postuli, ĉu tiuj diaĵoj havis la karakterizaĵojn kaj respondecojn atribuitajn al ili en postaj periodoj. Ĝenerale, la samaj dioj estis adoritaj en la tuta mikena palaca mondo. Ekzistas kelkaj indikoj por lokaj diaĵoj ĉe diversaj lokoj, precipe en Kreto. La unuformeco de mikena religio respeguliĝas ankaŭ en arkeologiaj pruvoj kiel la fi- kaj psi-figuretoj, kiuj estis trovitaj ĉie en la Malfrua Bronzepoka Grekio. Pozidono (linia B: Po-se-da-o) ŝajne okupis privilegian lokon. Li estis ĥtonia (submonda) diaĵo, konektita kun tertremoj (E-ne-si-da-o-ne: tero-skuanto), sed ŝajnas ke li ankaŭ reprezentis la riveran spiriton de la submondo. Pajan ( Pa-ja-vo ) estis verŝajne la pioniro de la greka kuracisto de la dioj en Homera Iliado. Li estis la personigo de la magio-kanto, kiu laŭsupoze "kuracis" la pacienton. Kelkaj diaĵoj estis identigitaj en la mikenaj dokumentoj nur per siaj epitetoj uzataj dum posta antikvo. Ekzemple, Ko-vi-ja ( "bovino-okula") estas norma Homera epiteto de Hera. Ares aperis sub la nomo Enjalios (supozante ke Enjalios ne estas aparta dio). Kromaj diaĵoj, kiuj povas ankaŭ trovitaj en postaj periodoj inkludas Hefeston, Erinion, Artemisan (a-te-mia-al kaj a-ti-mi -te) kaj Dionisos ( Di-vo-nu-do ).

Kolekto de "sinjorinoj" aŭ "amatinoj", Po-ti-ni-ja (Potnia) estas nomitaj en la mikenaj dokumentoj. Atena (A-ta-na) aperas en dokumento ĉe Knossos kiel amatino Atena, simila al posta Homera esprimo, sed en la Pilos-aj dokumentoj ŝi estas menciita sen akompana vorto. Se-al po-ti-ni-ja ŝajnas esti terkultura diino, eble rilata al Demeter de posta antikvo, dum en Knossos ekzistas la "amatino de la Labirinto". La "du reĝinoj kaj la reĝo" (va-na-ssoi, va-na-ka-te) estas menciitaj en Pilos. La menciita Diino Pe-re-sva povus esti rilata al Persefone. Kelkaj mikenaj diecoj ŝajnas havi neniun postan ekvivalenton, kiel ekzemple Marineus, Divia kaj Komaventeia.

Arĥitekturo

Palacoj

Tirinto, mapo de la palaco kaj la ĉirkaŭaj fortifikaĵoj.

La palacaj strukturoj ĉe Mikeno, Tirinto kaj Pilos estis starigitaj sur la pintoj de montetoj aŭ rokaj elstaraĵoj, regante la ĉirkaŭan medion. La plej bone konservitaj troviĝas en Pilos kaj Tirinto, dum Mikeno kaj Menelaion estas nur parte konservitaj. En Centra Grekio, Tebo kaj Orĥomeno estis nur parte elfositaj. Aliflanke, la palaco konstruita en la akropolo de Ateno estis preskaŭ tute detruita. Substanca konstruaĵo ĉe Dimini en Tesalio, eble antikva Jolkos, estas rigardata fare de kelkaj arkeologoj kiel palaco. Mikena palaco estis ankaŭ trovita en Lakonio, proksime de la moderna vilaĝo de Ksirokambi.

La fajrujo de la megaron de Pilos.

La palacaj strukturoj de kontinenta Grekio havas kelkajn komunajn trajtojn. La fokuso de la soci-politika aspekto de la mikena palaco estis la megaron, la tron-ĉambro. Ĝi estis lokita ĉirkaŭ cirkla fajrujo ĉirkaŭita de kvar kolumnoj. La trono estis ĝenerale trovita sur la dekstra flanko ĉe enirejo de la ĉambro, dum la interno de la megarono estis malŝpareme ornamita, admirindaj bildoj desegnitaj intence por montri la politikajn kaj religiajn potencojn de la reganto. Aliro al la megarono estis provizita tra korto, kiu estis atingebla de propileo. La ikonografio de la palacaj ĉambroj estas rimarkinde unuforma ĉie en Grekio. Ekzemple, en Pilos kaj Tirinto la pentraĵoj koncentriĝas je maraj motivoj, provizante bildigojn de polpoj, fiŝoj kaj delfenoj. Ĉirkaŭ la megaron estis grupo de kortoj, ĉiu malfermita al pluraj ĉambroj de malsamaj dimensioj, kiel provizejoj kaj laborejoj, kaj ankaŭ akceptejaj salonoj kaj loĝejoj. Ĝenerale mikenaj palacoj prezentis abundon da artefaktoj kaj fragmentaj freskoj.

Pliajn komunajn trajtojn havas la palacoj de Pilos, Mikeno kaj Tirinto; granda korto kun kolonaroj situas rekte antaŭ la centra megarono, dum dua, malpli granda megarono troviĝas ankaŭ ene de tiuj strukturoj. La ŝtuparoj en la palaco de Pilos indikas, ke la palacoj havis etaĝojn. La privataj kvartaloj de la membroj de la reĝa familio estis verŝajne sur la etaĝo.

Fortikaĵoj

Ciklopa masonado en la sudaj muroj de Mikeno

La konstruado de defendaj strukturoj estis proksime ligita al la starigo de la palacoj de la kontinenta Grekio. La ĉefaj mikenaj centroj estis bone fortikigitaj kaj kutime situis sur alta tereno, kiel la akropolo de Ateno, Tirinto kaj Mikeno aŭ sur marbordaj ebenaĵoj, ĉe Gla. Mikena grekoj ĝenerale alt-estimis la simbolismon de la milito, kiel esprimita en defenda arkitekturo, reflektita de la vida imponigo de iliaj fortikaĵoj.

Parto de la galerioj ene de la muroj de Tirinto

Ciklopa estas la termino kutime aplikata al la masonadaj karakterizaĵoj de mikenaj fortikaĵaj sistemoj, kiuj havis 8 m dikajn murojn konstruitajn de grandaj, ne-prilaboritaj rokegoj, pezaj plurajn tunojn. Ili estis proksimume bone kunigitaj sen uzo de mortero aŭ argilo, ligante ilin, kvankam pli malgrandaj pecoj de kalkŝtono plenigis la interspacojn. Ilia lokigo formis plurlateran patroneon donante al la kurtina muro neregulan sed imponan aspekton.

Supro de ĝi estas sufiĉe larĝa por piedvojo kun mallarĝa protekta parapeto sur la ekstera rando kaj kun ringego-simila krenelo. La termino ciklopa estas derivita de la lastaj grekoj de la klasika Grekio, kiuj kredis ke nur la mitaj gigantoj, la ciklopoj povus esti konstruintaj tiajn megalitajn strukturojn. Aliflanke, tranĉita ŝtona masonado estis uzata nur en kaj ĉirkaŭ la enirejoj. Alia tipa trajto de mikena megalita konstruo estis la uzo de malpeziganta triangulo super lintela bloko - malfermaĵo, ofte triangula, celita por redukti la pezon super la lintelo. La spaco estis plenigita kun malpezaj ŝtonoj.

Ciklopaj fortikaĵoj estis tipaj de mikenaj muroj, precipe en la citadeloj de Mikeno, Tirinto, Argos, Krisa kaj Ateno, dum pli malgrandaj rokegoj estis trovitaj en Midea kaj grandaj kalkŝtonaj platoj trovitaj ĉe Gla. En la mikenaj setlejoj trovitaj en Epiro kaj Kipro, ciklop-stilaj muroj ankaŭ ĉeestas, same en okcidenta Anatolio. Krom la citadeloj, izolitaj fortikaĵoj estis ankaŭ starigitaj sur pluraj strategiaj lokoj. La fortikaĵaj sistemoj ankaŭ enkorpigis teknikajn rafinaĵojn, kiel sekretajn putojn, galeriojn, atakajn elirejojn kaj antaŭen etendiĝintajn bastionojn por protekto de enirejoj. Aliflanke, la palaco de Pilos, kvankam grava centro de potenco, paradokse ŝajnas esti lasita sen defendaj muroj.

Aliaj arkitekturaj ecoj

Mikena hejma arkitekturo originas ĉefe de la pli fruaj Mezaj Heladaj tradicioj (ĉ. 2000-1650 aK) kaj en formo, kaj ankaŭ en lokigo de la setlejo. La observita unuformeco en hejma arkitekturo venis probable kiel rezulto de komuna pasinteco inter la komunumoj de la kontinenta Grekio kaj ne kiel sekvo de kultura vastiĝo de la mikena kojnea. Cetere, variantaj grandoj de adoboj estis uzataj en la konstruo de konstruaĵoj. Kontraŭe al la populara kono, iuj mikenaj reprezentaj konstruaĵoj jam havis tegmentojn faritaj el bruligitaj tegoloj, kiel en Gla kaj Midea.

Milito

La milita karaktero de la mikenaj grekoj estas evidenta de multaj elterigitaj armiloj, el uzo de militaj kaj batalaj reprezentoj en samtempa arto kaj el la konservitaj grekaj dokumentoj en linia B. La mikenanoj investis en disvolviĝon de la milita infrastrukturo, kun milita produktado kaj loĝistiko, kontrolita rekte de la palacaj centroj. Laŭ la dokumentoj en linia B en la palaco de Pilos, ĉiu kampara komunumo (la damos) estis devigata sendi certan nombron da viroj, kiuj devis servi en la armeo. Similaj servoj ankaŭ estis efektivigitaj fare de la aristokratio.

Kopi-produktitaj mikenaj glavoj kaj tasoj.

Mikenaj armeoj komence estis bazitaj sur peza infanterio ekipita per lancoj, grandaj ŝildoj kaj en iu okazo per kiraso. Poste en la 13-a jarcento aK, mikena militado spertis gravajn ŝanĝojn ambaŭ en taktikoj kaj armilaro kaj armitaj unuoj iĝis pli uniformaj kaj moviĝemaj, ĉar armiloj fariĝis pli kaj pli malgrandaj kaj malpezaj. La lanco restis la ĉefa armilo inter mikenaj soldatoj, dum la glavo ludis neĉefan gravon en batalo. Aliaj ofensivaj armiloj estis pafarkoj, klaboj, hakiloj, ŝtonĵetiloj kaj ponardoj. La preciza rolo kaj kontribuo de ĉaroj sur batalkampo estas disputata afero pro manko de sufiĉa indico. Ŝajnas, ke ĉaroj estis komence uzataj, kiel batalaj veturiloj dum la 16-a ĝis 14-a jarcentoj aK, dum poste, en la 13-a jarcento aK, ilia rolo estis limigita al batalkampa transporto.

La apro-dentega kasko estis la plej identigebla peco de mikena kiraso uzata de la komenco al la kolapso de la mikena kulturo. Ĝi ankaŭ estas konata de pluraj bildigoj en samtempa arto en Grekio kaj la Mediteraneo. Reprezenta peco de mikena kiraso estas la Dendra-kiraso (ĉ. 1450-1400 aK), kiu estas kompleta kiraso el pluraj bronzaj elementoj. Ĝenerale, plimulto de trajtoj de la posta hoplita kiraso de klasika greka antikva tempo, jam estis konata en la mikena Grekio. Ŝildoj de Figuro-de-ok estis la plej komunaj tipoj de mikenaj ŝildoj. Dum la Malfrua mikena periodo, pli malgrandaj specoj de ŝildoj estis adoptitaj, aŭ de tute cirkla formo, aŭ preskaŭ cirkla kun parto eltranĉita el sia suba rando.

Arto kaj metiarto

Ujoj

Arĝenta reliefigita ritono kun oraj kornoj, de Tombo Cirklo A (Mikeno) , 16-a jarcento aK (Arkeologia Muzeo, Ateno).

Dum la Malfrua mikena periodo (1400-1200 aK.), mikenaj vazoj/ceramikoj montris similecojn etendante tra signifa areo de la orienta Mediteraneo (tio, de Levantenio al Sicilio) kaj eble reflektante formon de ekonomia kaj politika unio centrita je Mikeno. Tamen, la ceramiko de Kreto dum tiu tempo restis diversa indikante gradon de aŭtonomeco de la insulo. La mikenaj grekoj produktis en grandaj kvantoj divers-stilajn vazojn, kiel piedingajn vazojn, grandajn tasojn, alabastraĵon, krateron kaj kruran tason (aŭ kilikso – trinka taso).

Piedingaj kruĉoj (linia B ka-ra-re-u, khlareus; "olea ujo"), specife, estis unue inventitaj en la insulo de Kreto dum la 16-a jarcento aK kaj uzataj vaste de la mikenanoj de 1400 aK por eksporto kaj konservado de vino kaj oleo. La kruĉoj estis kutime piro-formaj aŭ globaj.

La kruraj tasoj (aŭ kiliksoj) evoluis el la Efireaj pokaloj kaj granda kvanto estis malkovrita en la ejo nomita la "ceramika vendejo" situanta en Zigouries. Mikenaj trinkaj tasoj kiel kruraj tasoj havis ununuran ornaman motivon, kiel konkon, polpon aŭ la floron pentritan sur la kontraŭa flanko fore de la trinkanto. La mikenaj grekoj same pentris tutajn scenojn (nomata "ilustrita stilo") sur iliaj ujoj, prezentantaj batalantojn, ĉarojn, ĉevalojn kaj diaĵojn, rememorigante eventojn skribitajn en Iliado de Homero.

Aliaj aĵoj disvolvitaj de la mikenanoj inkludas argilajn lampojn, kaj ankaŭ metalajn vazojn, kiel bronzajn tripiedajn kaldronojn. Kelkaj ekzemploj de vazoj el fajenco kaj eburo estas ankaŭ konataj.

Figuroj kaj figuretoj

La mikena periodo ne donis skulptaĵojn en iu ajna granda formo. La statuoj de la periodo konsistas plejparte el malgrandaj terakotaj statuetoj trovitaj ĉe preskaŭ ĉiu mikena setlejo en kontinenta Grekio- en tomboj, en setlejaj derompaĵoj kaj foje en kultaj medioj (Tirinto, Agios Konstantinos sur Methana). La plimulto de ĉi tiuj figuretoj estas inoj kaj antropomorfaj aŭ zoomorfaj.

La inaj figuretoj povas estis subdividitaj je tri grupoj, kiuj estis popularaj ĉe malsamaj periodoj: la plej fruaj estas la Fi-tipo, kiu aspektas kiel la greka litero fi kaj iliaj brakoj donas al la supra korpo de la figureto rondigitan formon. La Psi-tipo aspektas kiel greka letero psi: tiuj havas etenditajn suprenlevitajn brakojn. La plej lasta (12-a jarcento aK) estas la tau-tipo: tiuj figuretoj aspektas kiel la greka litero tau kun falditaj brakoj rektangule al la korpo. Plimulto de figuretoj portas grandan 'polus'-ĉapelon.

Ili estas pentritaj per strioj aŭ zigzagoj en la sama maniero kiel la samtempa ceramikaĵo kaj supozeble estis farita de la sama metiejo. Ilia celo estas malcerta, sed ili eble servis kiel oferaĵoj kaj ludiloj: iuj troviĝas en infanaj tomboj sed la vasta plimulto de fragmentoj estas el hejmaj rubaj deponejoj. La ĉeesto de multaj de ĉi tiuj figuretoj sur ejoj kie kulto okazis en la arkaika kaj klasika periodoj (proksimume 200 sub la sanktejo de Atenea de Delfos, aliaj ĉe la templo de Aphaea en Egina, en la sanktejo de Apolo Maleatas supre Epidauros kaj Amiklae proksime Esparta), sugestas ke multaj el ili estis oferaĵoj.

Pli granda viraj, inaj aŭ bovaj terakotaj, potrade pretigitaj figuroj estas multe pli maloftaj. Grava grupo estis trovita en la Templo ĉe Mikeno kune kun spirale figurigitaj argilaj serpentoj, dum aliaj estas trovitaj ĉe Tirinto kaj en la orientaj kaj okcidentaj Sanktejoj en Filakopi sur la insulo de Melos.

Freskoj

Fresko de mikena virino.

La pentraĵo de la mikena epoko estis multe influita de tiu de la Minoa epoko. Fragmentoj de murpentraĵoj estis trovitaj en aŭ ĉirkaŭ la palacoj (Pilos, Mikeno, Tirinto) kaj en hejmaj medioj (Zigouries). La plej granda kompleta muro-pentraĵo prezentas tri inajn figurojn, probable diinojn kaj estis trovita en la tiel nomata "kulta centro" en Mikeno. Diversaj temoj estas reprezentitaj: ĉasado, taŭro-saltado (tauromaĥi), batalaj scenoj, procesioj, ktp. Iuj scenoj povas esti parto de mitologiaj rakontoj, sed tiel ilia signifo ne estas komprenebla. Aliaj freskoj inkluzivas geometriajn aŭ stiligitajn motivojn, ankaŭ uzitan sur pentrita ceramiko (vidu supre).

Entombigaj praktikoj

La kutima formo de entombigo dum tiu ĉi periodo estis la tombeja enterigo. La plej fruaj mikenaj entombigoj estis plejparte en individuaj tomboj en la formo de kavo aŭ ŝton-ĉirkaŭita, tegita skatolo kaj la oferoj estis limigitaj je ceramikoj kaj kelkfoje je eroj de juvelaro. Grupo de kavaj aŭ skatolaj tomboj enhavis elitajn membrojn de la komunumo kaj estis foje kovritaj de tumuloj en maniero establita ekde la Meza helada. Oni argumentas, ke ĉi tiu formo devenas de la Kurgan-kulturo; tamen, mikenaj entombigoj estas vere indiĝena evoluo de la kontinenta Grekio kun la ŝaktaj tomboj, enhavante hejmajn regantojn.

Kavaj kaj skatolaj tomboj restis en uzo por solaj entombigoj tra la mikena periodo kun pli ellaboritaj familiaj tomboj. La ŝaktaj tomboj ĉe Mikeno ene de Tombo Cirklo A kaj B apartenas al la sama periodo reprezentante alternativan manieron por grupigi elitajn entombigojn. Apud la mortinto troviĝis plenaj aroj de armiloj, ornamitaj bastonoj kaj ankaŭ oraj kaj arĝentaj tasoj kaj aliaj valoraj objektoj, kiuj aludas je ilia socia rango.

Komenciĝante ankaŭ en la Malfrua helada periodo, aperas komunumaj tomboj en rektangula formo. Tamen, estas malfacile diveni, ĉu la malsamaj formoj de la entombigoj reprezentas socian hierarĥion, kiel oni antaŭe pensis, kun la "tholos" estante tombo de la elitaj regantoj, la individuaj tomboj tiuj de la meza klaso, kaj la komunumaj tomboj de la averaĝaj homoj. Cindrigoj kreskis laŭnombre dum de la periodo, iĝante sufiĉe multnombraj en la lasta fazo de la mikena epoko.

La tholos aperis dum la frua 15-a jarcento kiel la nova kaj pli impona formo de elita entombigo. La plej imponaj tomboj de la mikena epoko estas la monumentaj reĝaj tomboj de Mikeno, sendube intencitaj por la reĝa familio de la urbo. La plej fama estas la Trezoro de Atreo, la tholos. Totalo de naŭ de tiaj tholos-tomboj troviĝas en la regiono de Mikeno, dum ses el ili apartenas al sola periodo (Malfrua helada IIa, c. 1400-1300 aK). Oni argumentas, ke malsamaj dinastioj aŭ frakcioj eble konkuris pere de okulfrapa entombigo.

Skribo

Tabuletoj en linia skribo B (mikena greka).

En ĉirkaŭ 1600 aK, la mikenaj grekoj prunteprenis el la Minoa civilizo ĝian silaban skribsistemon (tio estas, Linia skribo A) kaj evoluigis sian propran silaban skribon konatan kiel linia skribo B. La linia skribo B estis uzata de la mikenaj palacoj en Grekio por administraj celoj, kie ekonomiaj transakcioj estis registritaj sur argilaj tabuletoj kaj kelkfoje sur ceramiko en la mikena dialekto de la greka lingvo. La linia B tabuletoj estis malkovritaj en Kreto fare de la angla arkeologo Siro Arthur Evans ĉ. 1900 kaj poste deĉifrita de angla arkitekto kaj kriptografo Michael Ventris en 1952. Malkovro fare de Ventris de arkaika greka dialekto en la linia B tabuletoj pruvis, ke mikena greka estis "la plej malnova konata greka dialekto, elementoj de kiuj postvivis en Homera lingvo, kiel rezulte de longa parola tradicio de epopea poezio."

Heredaĵo

En la 8-a jarcento aK., post fino de la tiel nomata greka Malluma Epoko, Grekio aperis kun reto de mitoj kaj legendoj, la plej granda el ĉiuj estis tiu de la Troja epika ciklo. Ĝenerale, la grekoj de klasika antikveco idealigis la mikenan periodon, kiel gloran periodon de herooj, proksimecon de la dioj kaj materialajn riĉaĵojn. La legendoj de epopeoj de Homero estis precipe kaj ĝenerale akceptitaj, kiel parto de la greka pasinteco kaj ĝis la 19-a jarcento, neniu klerulo komencis diskuti historiecon de Homero. Je tiu tempo, la germana arkeologo Heinrich Schliemann entreprenis la unuan modernan arkeologiajn elfosadojn en Grekio en la loko de Mikeno en 1876.

Tiel, Schliemann ekiris por pruvi la historian precizecon de la Iliado per identigo de lokoj priskribitaj de Homero. Kiel parto de la mikena heredaĵo, kiu postvivis, la nomoj de la dioj kaj diinoj de mikena Grekio iĝis gravaj figuroj de la Dek du Olimpanoj de posta antikveco. Cetere, la lingvo de la mikenanoj montras la unuan skribitan pruvon de la greka lingvo, dum signifa parto de la mikena vortoprovizo ankaŭ troveblas en la moderna angla.

La mikenaj grekoj estis ankaŭ pioniroj en la kampo de inĝenierado, ekante grandskalajn projektojn nekompareblajn en Eŭropo ĝis la romia periodo, kiel ekzemple fortikaĵoj, pontoj, kloakoj, akveduktoj, digoj kaj vojoj taŭgaj por rada trafiko. Ili ankaŭ faris plurajn arkitekturajn novigojn, kiel la malpezigan triangulon. Ili estis ankaŭ respondecaj por transdoni ampleksan gamon de artoj kaj metioj, precipe kun Minoa origino. La mikena civilizo estis ĝenerale pli altnivela kompare al la malfruaj bronzepokaj kulturoj de la cetero de Eŭropo. Pluraj mikenaj atributoj kaj atingoj estis pruntitaj aŭ alte-tenitaj en postaj periodoj; do, estus nenia troigo konsideri mikenan Grekion kiel Lulilo de Civilizacio.

Vidu ankaŭ

• Arkeologia Muzeo de Ĥora
• Mikena lingvo
• Egeaj civilizacioj