Vadmaro: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[nekontrolita versio]

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Nuna versio ekde 17:05, 7 dec. 2023

Tiu ĉi artikolo temas pri vadmaro ĝenerale. En la artikolo Vadmaro en Germana Golfo estas skribite pli pri la vadmaro en Germana Golfo.

Vadmaro, aŭ alinome flusejo, estas mara areo, kiu estas sub la akvonivelo ĉirkaŭ la tajda maksimumo kaj grandparte super la akvonivelo ĉirkaŭ la tajda minimumo. Vadmaroj estas regule kovritaj de marakvo pro la fluso kaj malkovritaj pro la malfluso. La tieaj plantaro kaj bestaro dependas de la loko, kie estas rokoj ili ne similas al tiuj de sablaj vadmaroj.

Ekzisto

Vadmaroj ekzistas en multaj partoj de la mondo en la moderklimataj zonoj. En la tropikaj zonoj tiaj marbordaj regionoj plej ofte estas surkreskitaj de mangrovoj.

Distingiloj

Sablaj vadmaroj havas nur malgrandan deklivon; la altodiferenco ĝenerale estas malpli ol unu metro en unu kilometro da longo. La tajda akvoniveldiferenco estas minimume du metroj; sekve sufiĉe granda areo fariĝas supera al la tajdminimuma akvonivelo.

En riverbuŝaj regionoj delikatgrajna materialo kaj sedimentaĵoj, kiuj antaŭe en relative pluvriĉaj malaltaj regionoj estis drivigitaj de la lando en la riverojn, estas alkondukataj al la maro per la fluo. Ankaŭ delandaj ventoj alkondukas al la vadmaro tiun materialon, kiu fariĝas parto de la vadsedimentaĵo.

Vadmaro disponas je tri zonoj, kiuj povas havi laŭloke komunajn partojn. La subborda zono estas daŭre sub la normala akvonivelo kaj estas malkovrata nur okaze de precipe malaltaj tajdaj minimumoj. La superborda zono situas super la normala akvonivelo de tajda maksimumo kaj estas inundata sole okaze de precipe altaj tajdaj maksimumoj; se ne estas perhoma mastrumado, estiĝas tie ordinare salmarĉoj. La tria parto konsistigas la intertajdan zonon^[1].

Ofte antaŭbordaj insuloj kaj sablejoj estigas protekton kontraŭ la ondofrapado de la malferma maro kaj bremsas la almaran tajdan refluon.

Plantaro kaj bestaro

Vadmaro prezentas specialan, parte ankaŭ ekstreman vivmedion. Multaj bestoj kaj plantoj vivas ekskluzive en la respektiva vadmaro, en kiu ili estas establiĝintaj kaj adaptiĝintaj. Aldone al tio vadmaro ofte estas grava ripoz-areo por migrobirdoj. Krome vadmaro estas vivejo de sablovermoj kaj konkospecoj. Sur tiel nomataj vadbenkoj ripozas fokoj. Sur la nur mallongtempe (ekzemple ĉe sizigia tajdo) ne inundataj areoj ekkreskas zostero; sur la nur parttempe inundataj areoj ekkreskas plantoj, kiel ekzemple salikornio. Estas ankaŭ tre multaj unikaj plantoj, kiuj radikas nur en la sabla, malkompakta grundo de apudbordaj dunoj kaj tiujn chi stabiligas.

Problemaro

La vivejo vadmaro estas tre sentema al eksteraj influoj, kiuj grandparte estas de homa origino. Tial estas tutmonde por la protekto de vadmaroj iniciatoj, kiuj jam hodiaŭ montras ĝermojn de internacia kunlaboro. Por pli bone kunordigi la protekton de la vadmaro en Germana Golfo, jam en 1978 Common Wadden Sea Secretariat (CWSS) estis fondita de Nederlando, Germanujo kaj Danujo.

Vadmaroj tutmonde

en Eŭropo
- en Norda Maro
  - Vadmaro en Germana Golfo:
    - de:Nationalpark Hamburgisches Wattenmeer
    - de:Nationalpark Niedersächsisches Wattenmeer
    - de:Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer
    - Staatsnatuurmonument Waddenzee^[2]
  - la vadmaro ĉirkaŭ la angla insulo Lindisfarne
  - la vadmarsimila tajdbaseno “The Wash” en Anglujo
- en Manika Markolo
  - la vadmaro ĉe Monto Sankta Mikaelo (Normandio) kun monaĥejo konstruita sur granitroko meze de la vadmaro
- en Bretonia marbordo
  - Multas rokaj sed ankaŭ sablaj vadmaroj
- en Irlanda Maro
  - Morecambe Bay (Anglujo)
  - Bridgwater Bay (Anglujo)^[3]

en Afriko
- en la nord-afrika Atlantika bordo
  - Nacia Parko Banc d'Arguin en Maŭritanio

en Nordameriko
- en la Atlantika bordo
  - Minas Basin^[4], branĉo de Golfo de Fundy (Kanado), ĉirkaŭ 400 km²^[5]
  - Cape Cod Bay (Usono)
- en la Pacifika borbo
  - Partoj de Golfo de San-Francisko (Usono)

en la orienta Azio
- la korea Flav-Mar-bordo; ties plej granda kuniĝinta vadregiono, Saemangeum (ĉ. 400 km²), ĝi estis endigita en 2006.
- la naturprotekta regiono Chongming Dongtan ĉe Ŝanhajo (Ĉinujo)

Literaturo

Klaus Janke, Bruno P. Kremer: Das Watt · Lebensraum, Tiere und Pflanzen. Franckh, Stuttgart 1990, ISBN 3-440-06035-7

Notoj kaj referencoj

↑ Petra Witez: "Abschlussbericht zum Forschungsvorhaben MTK 0608 (03 KIS 3160): Programme zur langfristigen Erhaltung des Wattenmeers - Prowatt", Hrsg. vom Bundesministerium für Bildung und Forschung Laboe 2002 S. 6
↑ Nederlandlingva Vikipedia artikolo Waddenzee
↑ Anglalingva Vikipedio pri Bridgwater Bay
↑ Anglalingva Vikipedio pri Minas Basin
↑ Bay of Fundy Ecosystem Partnership

Vidu ankaŭ

Kategorio Vadmaro en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

[1] Petra Witez: "Abschlussbericht zum Forschungsvorhaben MTK 0608 (03 KIS 3160): Programme zur langfristigen Erhaltung des Wattenmeers - Prowatt", Hrsg. vom Bundesministerium für Bildung und Forschung Laboe 2002 S. 6

[2] Nederlandlingva Vikipedia artikolo Waddenzee

[3] Anglalingva Vikipedio pri Bridgwater Bay

[4] Anglalingva Vikipedio pri Minas Basin

[5] Bay of Fundy Ecosystem Partnership

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
+{{Tiu ĉi artikolo|temas pri vadmaro ĝenerale. En la artikolo [[Vadmaro en Germana Golfo]] estas skribite pli pri la vadmaro en [[Germana Golfo]].}}
-{{Informkesto Monda Heredaĵo
+'''Vadmaro''', aŭ alinome '''flusejo''', estas [[Maro|mara]] areo, kiu estas sub la akvonivelo ĉirkaŭ la [[Tajdo|tajda]] maksimumo kaj grandparte super la akvonivelo ĉirkaŭ la [[Tajdo|tajda]] minimumo. Vadmaroj estas regule kovritaj de [[marakvo]] pro la [[fluso]] kaj malkovritaj pro la malfluso. La tieaj plantaro kaj bestaro dependas de la loko, kie estas rokoj ili ne similas al tiuj de sablaj vadmaroj.
-|Nomo = Vadamaro
-|Bildo = [[Dosiero:Waddenzee.jpg|300px]]
-|Priskribo = La okcidenta parto de la Vadomaro
-|Lando = Nederlando
-|Tipo = natura heredaĵo
-|Kriterioj = i, ii, iv
-|Fonto = ligilo (UNESKO)
-|Koordinatoj =
-|Regiono = [[Listo de monda heredaĵo en Eŭropo|Eŭropo]]
-|Jaro = [[2009]]
-|Plie =
-|Danĝero =
-|ID = 818
-}}
+[[Dosiero:View From Mont-Saint-Michel.jpg|eta|250ra|Franca vadmaro en [[Monto Sankta Mikaelo]] ĉe [[Tajdo|tajda minimumo]]]]
-La '''Vadamaro, Vadomaro aŭ Vadmaro''' (''Wattenmeer'' [[Germana lingvo|germane]], ''Waddenzee'' [[Nederlanda lingvo|nederlande]], ''Waadsee'' [[Frisa lingvaro|frise]], ''Wattensee'' [[Platgermana lingvo|platdiĉe]], ''Vadehavet'' [[Dana lingvo|dane]]) estas la nomo por interna maro kaj ĝia marborda malseka [[areo]] situante inter parto de la marbordo de nordokcidenta kontinenta [[Eŭropo]] kaj la [[Norda Maro]].
+== Ekzisto ==
-La Vadamaro etendiĝas de [[Den Helder]] en [[Nederlando]] en la sudokcidento, trans la riverelfluejoj de [[Germanio]] al ĝia norda limo je [[Esbjerg]] en [[Danlando]] kun totala longeco de proks. 450 km, larĝeco inter 5 kaj 30 km kaj areo de proks. 10.000 km&sup2;.
+[[Dosiero:Keitum Wattenmeer.jpg|eta|250ra|Tajda minimumo en la [[vadmaro en Germana Golfo]] ĉe [[Sylt]]]]
+Vadmaroj ekzistas en multaj partoj de la mondo en la [[Modera klimato|moderklimataj zonoj]]. En la [[Tropikoj|tropikaj zonoj]] tiaj marbordaj regionoj plej ofte estas surkreskitaj de [[Mangrovo|mangrovoj]].
+== Distingiloj ==
-La limo inter la Vadamaro kaj la Norda Maro estas formata en Nederlando de la [[Okcident-Frisaj Insuloj]], en Germanio de la [[Orient-Frisaj Insuloj]] kaj en Danlando de la [[Nord-Frisaj Insuloj]].
+[[Dosiero:Cuxhaven_watt_03.jpg|250ra|eta|dekstra|Defluejo (germane: ''Priel'') ĉe [[Cuxhaven]]]]
+[[Sablo|Sablaj]] vadmaroj havas nur malgrandan [[deklivo]]n; la altodiferenco ĝenerale estas malpli ol unu metro en unu kilometro da longo. La tajda akvoniveldiferenco estas minimume du metroj; sekve sufiĉe granda areo fariĝas supera al la tajdminimuma akvonivelo.
+En [[Riverbuŝo|riverbuŝaj]] regionoj delikatgrajna materialo kaj sedimentaĵoj, kiuj antaŭe en relative pluvriĉaj malaltaj regionoj estis drivigitaj de la lando en la [[Rivero|riverojn]], estas alkondukataj al la maro per la fluo. Ankaŭ delandaj ventoj alkondukas al la vadmaro tiun materialon, kiu fariĝas parto de la vad[[sedimentaĵo]].
-La Vadamaro estas fama pro la riĉa [[faŭno]] kaj [[flaŭro]]. Hodiaŭ, granda parto de la Vadamaro estas protektata en kunlaboro de ĉiuj tri landoj.
+Vadmaro disponas je tri zonoj, kiuj povas havi laŭloke komunajn partojn. La subborda zono estas daŭre sub la normala akvonivelo kaj estas malkovrata nur okaze de precipe malaltaj tajdaj minimumoj. La superborda zono situas super la normala akvonivelo de tajda maksimumo kaj estas inundata sole okaze de precipe altaj tajdaj maksimumoj; se ne estas perhoma mastrumado, estiĝas tie ordinare [[Salmarĉo|salmarĉoj]]. La tria parto konsistigas la intertajdan zonon<ref>Petra Witez: "Abschlussbericht zum Forschungsvorhaben MTK 0608 (03 KIS 3160): Programme zur langfristigen Erhaltung des Wattenmeers - Prowatt", Hrsg. vom Bundesministerium für Bildung und Forschung Laboe 2002 S. 6</ref>.
-*[http://www.sns.dk/netpub/Vadehavet/vadehavskort.html Mapo de la Vadamaro (Danlingve)]
-*[[w:eo:Nacia Parko Vadmaro|Nacia parko Vadmaro]]
+Ofte antaŭbordaj [[insulo]]j kaj [[Sablobenko|sablejoj]] estigas protekton kontraŭ la ondofrapado de la malferma maro kaj bremsas la almaran tajdan refluon.
-[[Kategorio:Eŭropo]]
-[[Kategorio:Areo]]
+== Plantaro kaj bestaro ==
-[[br:Mor Wadden]]
+[[Dosiero:flusejo.JPG|eta|250ra|[[Bretonio|Bretonia]] vadmaro post [[tajdo#Kelkaj fakterminoj|malflusejo]]]]
-[[ca:Mar de Wadden]]
+Vadmaro prezentas specialan, parte ankaŭ ekstreman [[Habitato (ekologio)|vivmedion]]. Multaj bestoj kaj plantoj vivas ekskluzive en la respektiva vadmaro, en kiu ili estas establiĝintaj kaj adaptiĝintaj. Aldone al tio vadmaro ofte estas grava ripoz-areo por [[migrobirdoj]]. Krome vadmaro estas vivejo de [[Sablovermo|sablovermoj]] kaj [[Duvalvulo|konkospecoj]]. Sur tiel nomataj ''vadbenkoj'' ripozas [[Fokuloj|fokoj]]. Sur la nur mallongtempe (ekzemple ĉe [[Tajdo|sizigia tajdo]]) ne inundataj areoj ekkreskas [[zostero]]; sur la nur parttempe inundataj areoj ekkreskas plantoj, kiel ekzemple [[salikornio]]. Estas ankaŭ tre multaj unikaj plantoj, kiuj radikas nur en la sabla, malkompakta grundo de apudbordaj [[Duno|dunoj]] kaj tiujn chi stabiligas.
-[[cs:Waddenzee]]
-[[da:Vadehavet]]
+== Problemaro ==
-[[de:Wattenmeer (Nordsee)]]
+[[Dosiero:Across-morecambe-bay-at-low-tide.jpg|250ra|eta|dekstre|Vido al ''Morecambe Bay'']]
-[[en:Wadden Sea]]
+La vivejo vadmaro estas tre sentema al eksteraj influoj, kiuj grandparte estas de homa origino. Tial estas tutmonde por la protekto de vadmaroj iniciatoj, kiuj jam hodiaŭ montras ĝermojn de internacia kunlaboro. Por pli bone kunordigi la protekton de la [[Vadamaro|vadmaro en Germana Golfo]], jam en 1978 ''Common Wadden Sea Secretariat'' (CWSS) estis fondita de [[Nederlando]], [[Germanujo]] kaj [[Danujo]].
-[[es:Mar de Frisia]]
-[[fi:Vattimeri]]
+== Vadmaroj tutmonde ==
-[[fr:Mer des Wadden]]
+[[Dosiero:The Wash, Heacham beach.jpg|eta|250ra|[[The Wash]] vidata deloke de Heacham en [[Norfolk]]]]
-[[fy:Waadsee]]
+* en Eŭropo
-[[he:ים ואדן]]
+** en [[Norda Maro]]
-[[hr:Waddensko more]]
+*** [[Vadmaro en Germana Golfo]]:
-[[hu:Watt-tenger]]
-[[it:Wattenmeer]]
+**** [[:de:Nationalpark Hamburgisches Wattenmeer]]
+**** [[:de:Nationalpark Niedersächsisches Wattenmeer]]
-[[ja:ワッデン海]]
+**** [[:de:Nationalpark Schleswig-Holsteinisches Wattenmeer]]
-[[li:Waddezieë]]
+**** ''Staatsnatuurmonument Waddenzee''<ref>Nederlandlingva Vikipedia artikolo [[:nl:Waddenzee|Waddenzee]]</ref>
-[[lv:Vatu jūra]]
+*** la vadmaro ĉirkaŭ la angla insulo [[Lindisfarne]]
-[[nds-nl:Waddenzee]]
+*** la vadmarsimila tajdbaseno &#8220;[[The Wash]]&#8221; en [[Anglujo]]
-[[nl:Waddenzee]]
+** en [[Manika Markolo]]
-[[nn:Vadehavet]]
+*** la vadmaro ĉe [[Monto Sankta Mikaelo (Normandio)]] kun [[monaĥejo]] konstruita sur granitroko meze de la vadmaro
-[[no:Vadehavet]]
+** en [[Bretonio|Bretonia]] marbordo
-[[pl:Morze Wattowe]]
+*** Multas rokaj sed ankaŭ sablaj vadmaroj
-[[pt:Mar Frísio]]
+** en [[Irlanda Maro]]
-[[ro:Marea Wadden]]
+*** [[Morecambe Bay]] (Anglujo)
-[[ru:Ваттовое море]]
+*** [[Bridgwater Bay]] (Anglujo)<ref>Anglalingva Vikipedio pri [[:en:Bridgwater Bay|Bridgwater Bay]]</ref>
-[[sv:Vadehavet]]
-[[uk:Ваденське море]]
+* en Afriko
-[[vi:Biển Wadden]]
+** en la nord-afrika Atlantika bordo
-[[zh:瓦登海]]
+*** [[Nacia Parko Banc d'Arguin]] en [[Maŭritanio]]
+* en Nordameriko
+** en la Atlantika bordo
+*** [[Minas Basin]]<ref>Anglalingva Vikipedio pri [[:en:Minas Basin|Minas Basin]]</ref>, branĉo de [[Golfo de Fundy]] (Kanado), ĉirkaŭ 400 km²<ref>[http://www.bofep.org/minas1.htm Bay of Fundy Ecosystem Partnership]</ref>
+*** [[Cape Cod Bay]] (Usono)
+** en la Pacifika borbo
+*** Partoj de [[Golfo de San-Francisko]] (Usono)
+* en la orienta Azio
+** la [[Koreujo|korea]] [[Flava Maro|Flav-Mar-bordo]]; ties plej granda kuniĝinta vadregiono, [[Saemangeum]] (ĉ. 400&nbsp;km²), ĝi estis endigita en 2006.
+** la naturprotekta regiono [[Chongming Dongtan]] ĉe [[Ŝanhajo]] (Ĉinujo)
+== Literaturo ==
+* Klaus Janke, Bruno P. Kremer: ''Das Watt · Lebensraum, Tiere und Pflanzen''. Franckh, Stuttgart 1990, ISBN 3-440-06035-7
+== Notoj kaj referencoj ==
+{{Referencoj}}
+== Vidu ankaŭ ==
+{{Projektoj}}
+* [[Estuaro]]
+* [[Golfo]]
+* [[Maro]]
+* [[Vado]]
+* [[Travadejo]]
+* [[Rifuĝmonteto]]
+* [[Markenvadoj]]
+[[Kategorio:Tajdo]]
+[[Kategorio:Maro]]
+[[Kategorio:Geografio]]