Vidi fonton por Hungario

{{informkesto lando 
|sen banderolo= jes 
 | nomoenlokalingvo = Magyarország
 | eonomo = Hungario
 | flago = [[Dosiero:Flago-de-Hungario.svg|150px|border|Flago de Hungario]]
 | blazono = [[Dosiero:Coat of arms of Hungary.svg|50px|Blazono de Hungario]]
 | nacia himno = [[Hungara nacia himno|Isten, áldd meg a magyart]]
 | nacia devizo =
 | lokigo-bildo = [[Dosiero:EU-Hungary.svg|250px|Situo]]
 | oficiala lingvo = [[Hungara lingvo|hungara]]
 | lingvoj =
 | ĉefurbo = [[Budapeŝto]]
 | religio = [[katolikismo]] kaj [[protestantismo]]
 | km2 = 93.033
 | akvo = 0.74
 | loĝantoj =
 | loĝantaro = {{WikidataLoĝantaro}}
 | loĝantaro-jaro = {{WikidataLoĝantaroDato}}
 | loĝdenso = 105
 | vivlongeco = 
 | valuto = [[Hungara forinto|forinto]]
 | valuta kodo = HUF
 | horzono = [[UTC+1|+1]] <br />[[UTC+2]] (marto ĝis oktobro)
 | ttt = hu
 | landkodo = HU
 | tel = 36
 | politika sistemo = [[parlamento|Parlamenta]] [[demokratio]]
 | ŝtatestro = [[Katalin Novák]] | ĉefministro = [[Viktor Orbán]]
 | nacia tago = [[20-a de aŭgusto]]
 | sendependeco = [[31-a de oktobro]] [[1918]]
 | de kiu = [[Aŭstrio]]
 | MEP = [[Usona dolaro|$]] 140.3 mlrd
 | MEP jaro = 2011
 | MEP pokapa = $ 14.050
}}
[[Dosiero:hu-mapo1.gif|eta]]
'''Hungario''' aŭ '''Hungarujo''' ({{lang-hu|Magyarország}} [M''Adja''rorsag])<ref>[https://orszaginfo.magyarorszag.hu/informaciok/tarsadalom/foldrajz.html] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20140328230337/https://orszaginfo.magyarorszag.hu/informaciok/tarsadalom/foldrajz.html |date=2014-03-28 }}</ref> estas [[lando]] en [[Mez-Eŭropo]]. Najbaraj landoj estas [[Slovakio]], [[Ukrainio]], [[Rumanio]], [[Serbio]], [[Kroatio]], [[Slovenio]] kaj [[Aŭstrio]].

La [[ĉefurbo]] de Hungario estas [[Budapeŝto]] (kun 1.702 mil loĝantoj). Aliaj grandaj [[urbo]]j estas [[Debrecen]] (212 mil), [[Miskolc]] (212 mil), [[Szeged]] (182 mil), [[Pécs]] (177 mil).

El 10.0 milionoj loĝantoj de la lando 99% estas hungaroj.
La plej disvastiĝintaj religioj estas [[katolikismo]] kaj [[protestantismo]].
Hungario estas membro de [[Eŭropa Unio]], [[NATO]], [[UNO]] kaj [[Visegrada grupo]].

== Geografio ==
Hungario kuŝas en [[baseno (geomorfologio)]], nomita [[Karpata baseno]]. Tio determinas la riverojn: ĉiuj [[rivero]]j fontas eksterlande kaj estas 2 elfluantaj riveroj [[Danubo]] kaj [[Tiso]]. Tamen ekzistas nura enlanda rivero [[Zala]].

La lando estas variaĵoj de [[ebenaĵo]]j, [[montetaro]]j kaj ne tro altaj [[montaro]]j. La plej malalta punkto estas ĉirkaŭ 85 m, la plej alta en [[Kékes]] 1014 m.

Menciindaj [[lago]]j estas [[Balatono]], [[Fertő]] (kiun la ŝtatlimo distranĉis), [[Velence (lago)]], fine artefarita [[Tiso-lago]].
  
== Vidindaĵoj ==
En la listo de la [[Monda Heredaĵo de UNESKO]] estas 8 lokoj en Hungario (la datoj signifas la registradon al la listo):
* en Budapeŝto:
** bordo de la [[rivero]] [[Danubo]] kaj la [[mezepoko|mezepoka]] fortikaĵ-kvartalo en urboparto [[Buda]], kun la pontoj, monto Gellért, urboparto Tabán kaj la [[Hungara Parlamentejo|Parlamentejo]], 1987
** avenuo Andrássy, kondukanta de Erzsébet tér (Placo Erzsébet) ĝis [[Placo de Herooj|Hősök tere]] (Placo de herooj), 2002

* en [[okcidento|okcidenta]] Hungario:
** Benediktanaj abatejo kaj preĝejo en [[Pannonhalma]], la Monumento pri Miljariĝo, la Stacioj de la Kruco kaj la Kapelo Sankta Maria, 1996
** areo de [[Fertő|Lago Fertő]]/Neusiedlersee (kune kun [[Aŭstrio]]), 2001
* en suda Hungario:
** komplekso de frukristanaj monumentoj en urbo [[Pécs]], la tombeja halo kun pentritaj kameroj, 2000
* en [[oriento|orienta]] Hungario:
** la urbeto [[Hollókő]], kun 55 aŭtentaj (tradiciaj) [[domo]]j en la malnova vilaĝo inter la montetoj [[Cserhát]], 1987
** stalaktita [[groto]]sistemo [[Aggtelek]], etendiĝanta al [[Slovakio]], 1995
** Nacia Parko [[Hortobágy]], unu el la plej grandaj protektitaj mallong-herbaj [[ebenaĵo]]j en [[Eŭropo]], kun la Naŭtrua Ponto en Hortobágy, la Ĉardo Hortobágy kaj la Muzeo pri Kamparana Vivo, 1999
** la vinprodukta regiono [[Tokaj]], 2002

Ankaŭ [[Balatono|lago Balatono]] kun Malgranda Balatono estas konata inter aliaj kulturhistoriaj kaj naturaj heredaĵoj.

== Politiko de Hungario ==
{{Ĉefartikolo|Politiko de Hungario}}
[[Prezidento de Hungario|Prezidento de la Respubliko]] estas elektata de la parlamento por 5 jaroj, tiu rolo estas nur reprezenta, la vera potenco estas en la manoj de la parlamento. La [[Ĉefministro de Hungario|ĉefministro]] (gvidanto de [[ministro]]j) respondecas pri la agado de la [[registaro]]. Li elektas la ministrojn kaj decidas pri iliaj demisioj.

La [[Registaro de Hungario]] (hungare ''Magyarország Kormánya'') estas la plenuma povo en Hungario. Ĝi estas gvidita fare de la ĉefministro, kaj konsistas el diversaj ministroj. La ĉefministro estas elektita fare de la Nacia Asembleo. La ĉefministro estas kutime la gvidanto de la plej granda partio en parlamento. La ĉefministro nomumas la ministrojn de la registaro kaj estas la sola kiu povas demisii ilin. La registaro estas kontrolita kaj kontrolita fare de la prezidanto kaj parlamento. 

{{Ĉefartikolo|Nacia Asembleo de Hungario}}
La [[Parlamento de Hungario|parlamento]] estas unukamera, kaj havas 386 anojn. La parlamentaj balotadoj okazas po 4 jaroj, kaj la partioj devas atingi minimume 5 %-ojn por havi la rajton pri reprezentado en la parlamento.<br />
Plimulton en Hungario havas la koalicio de la Asocio de Junaj Demokratanoj (hungare ''Fiatal Demokraták Szövetsége'', mallonge ''Fides'') kaj la Kristana-demokratia Popola Partio (''Kereszténydemokrata Néppárt'', ''KDNP'').

Konstitucia juĝejo 15-membra povas defii [[leĝo]]jn, kiuj ne konformas al la [[konstitucio]].

== Administra subdivido ==
La lando Hungario estas dividita je [[Departementoj de Hungario|19 departementoj]]:
{{Div col|cols = 3}}
* [[Bács-Kiskun]]
* [[Baranya]]
* [[Békés]]
* [[Borsod-Abaúj-Zemplén]]
* [[Csongrád]]
* [[Fejér]]
* [[Győr-Moson-Sopron]]
* [[Hajdú-Bihar]]
* [[Heves]]
* [[Jász-Nagykun-Szolnok]]
* [[Komárom-Esztergom]]
* [[Nógrád]]
* [[Pest (departemento)|Pest]]
* [[Somogy]]
* [[Szabolcs-Szatmár-Bereg]]
* [[Tolna]]
* [[Vas (Hungario)|Vas]]
* [[Veszprém (departemento)|Veszprém]]
* [[Zala]].
{{Div col end}}

La ĉefurbo [[Budapeŝto]] estas aparta departemento, tamen ofte la administrado estas komuna kun Pest.

En la sistemo de la Eŭropa Unio Hungario havas 7 regionojn:
* [[Meza Hungario]] (konsistas el Pest departmento)
* [[Meza Transdanubio]] (konsistas el Fejér, Komárom-Esztergom kaj Veszprém departmentoj)
* [[Okcidenta Transdanubio]] (konsistas el Győr-Moson-Sopron, Vas kaj Zala departmentoj)
* [[Suda Transdanubio]] (konsistas el Baranya, Somogy kaj Tolna departmentoj)
* [[Norda Hungario]] (konsistas el Borsod-Abaúj-Zemplén, Heves kaj Nógrád departmentoj)
* [[Norda Ebenaĵo]] (konsistas el Hajdú-Bihar, Jász-Nagykun-Szolnok kaj Szabolcs-Szatmár-Bereg departmentoj)
* [[Suda Ebenaĵo]] (konsistas el Bács-Kiskun, Békés kaj Csongrád departmentoj)

== Historio de Hungario ==
[[Dosiero:Hungary1914physical.jpg|eta|dekstre|Hungario, 1867-1920]]
{{Ĉefartikolo|Historio de Hungario}}
Hungaraj [[tribo]]j alvenis al la baseno de [[Karpatoj]] sub la gvido de la ĉeftribestro Árpád. Tio okazis en fino de la [[9-a jarcento]] (895, nome [[Patrujokupo]]). En 907 la okcidentanoj atakis la hungaran teritorion, sed la armeo de la madjaroj venkis. Poste la hungaroj plurfoje (komisiite kelkfoje de fremdaj [[reĝo]]j) prirabis okcidentaeŭropajn urbojn. Tio daŭris ĝis la jaro 955, kiam [[germanoj]] haltigis la hungarojn en la [[batalo de Augsburg]]. La [[ŝtato]] Hungario kun sia reĝo elformiĝis en la jaro 1000 aŭ 1001, kiam la [[papo]] donis kronon por la reĝo [[Stefano la 1-a (Hungario)|Stefano la 1-a]] (Stefano la Sankta). Hungario iĝis forta, sendependa lando (fine de la 11-a jarcento estis okupita Kroatio, kiu iĝis parto de Hungario ĝis la 20-a jarcento). La lasta viro de la Arpad-dinastio mortis en 1301, poste en Hungario regis diversaj [[dinastio]]j.

En 1241-42 atakis la landon mongolaj trupoj. En 1456 ĉe Nándorfehérvár Johano Hunyadi (pron. hunjadi) venkis kontraŭ la grandega turka armeo, provizore gardanta sendependecon de la Hungara Reĝlando.

La ora epoko de Hungario finiĝis en la 16-a jarcento, kiam la hungaroj malvenkis en bataloj kontraŭ la [[turkoj]],([[1526]], [[batalo de Mohács]]). La lando estis dividita je tri partoj inter [[Aŭstrio]], la [[Osmanida imperio|Otomana Imperio]] kaj [[Transilvanio]]. Aŭstrio ekokupis la tutan landon fine de la 17-a jarcento. En [[1848]] komenciĝis liberecbatalo kontraŭ la aŭstroj, kiu estis superita per helpo de rusaj trupoj. Sed tio antaŭhelpis la interkonsenton ([[aŭstra-hungara interkonsento|legu pli]]) kun la [[Habsburgoj]] kaj kondukis al estigo de Aŭstra-Hungara Monarĥio en [[1867]]. Hungario partoprenis en la [[1-a Mondmilito]] je la flanko de la aŭstroj kaj pro tio ĝi perdis grandan parton de sia [[teritorio]].

Hungario sendependiĝis de Aŭstrio la 31-an de oktobro [[1918]] kun burĝa registaro. Tiu registaro ne volis surpreni la pli novajn postulojn de la [[Entento]] kaj transdonis la potencon al la socialistoj kaj komunistoj. Hungario batalis sola kontraŭ la malamikoj, sed en [[1919]] [[Rumanio]] invadis la landon. Oni antaŭhelpis la enpotenciĝon de [[Miklós Horthy]] (guberniestro de Hungario de [[1920]] ĝis [[1944]]) kaj la lando konsolidiĝis. Hungario partoprenis en la [[2-a Mondmilito]] denove je la flanko de la germanoj (kiuj eĉ okupis la landon en [[1944]]) kaj Hungario perdis ĉirkaŭ 1 miliono da homoj (multajn [[judoj]]n) kaj valoregojn de la lando. La sovetaj trupoj invadis Hungarion aŭtune de 1944 kaj tute liberigis la landon de faŝistoj printempe de [[1945]].

La komunistoj en [[1948]] denove transprenis la tutan regadon kaj regis en Hungario kiel [[Hungara Popola Respubliko]] ĝis [[1956]], kiam la 23-an de oktobro ekis liberecbatalo kontraŭ Sovetio kaj por la sendependa Hungario, gvide de [[Imre Nagy]], ĉefministro. Sovetaj trupoj superis la batalantojn la 4-an de novembro, sub la ombro de la Sueza-krizo. Post la malvenko de la [[revolucio]] iĝis ĝenerala sekretario de la komunista partio [[János Kádár]]. Mortis 3000 personoj. Fuĝis al eksterlando pli ol 200 000 personoj. Kádár ekzekutigis [[Imre Nagy]] en 1958. Kádár solidigis la landon per eksterlandaj fortoj (sovetaj trupoj kaj monhelpo). Hungario iĝis post la 1970-aj jaroj dependa de la eksterlandaj monhelpoj, kio devigis por reformoj. Fine de la 1980-aj jaroj fortiĝis la demokrata movado kaj en [[1990]] oni organizis liberan parlamentan balotadon, en kiu venkis kristandemokratoj, konservativuloj (kiel en 1998). En la jaroj 1994, 2002 kaj 2006 venkis la [[socialismo|socialisma]] partio en la parlamentaj balotadoj. En la parlamentaj elektoj de 2010 venkis la dekstra organizaĵo Fidesz-KDNP, akirante pli ol 2/3 de la parlamentaj lokoj.

== Kulturo ==
La [[La germanlingva teatro en Hungario|germanlingva teatra vivo]] komenciĝis en la 18-a jarcento kaj ankaŭ nun ekzistas en Hungario.

== Hungario kaj Esperanto ==
* La [[Hungaria Asocio de Esperantistaj Pedagogoj]] - hungare ''Eszperantista Pedagógusok Magyarországi Egyesülete'' - estas la landa asocio de la [[Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj]] (ILEI) en Hungario. Ĝi estas faka sekcio de [[Hungaria Esperanto-Asocio]].

* La [[Hungaria Esperanto-Asocio]], mallongigite HEA (hungare: MESZ, ''Magyarországi Eszperantó Szövetség'') estis Societo de Hungaraj Esperantistoj inter 1902 kaj 1906, Hungara Esperanto-Organizaĵo 1906-1911, Hungara Tutlanda Esperanto-Asocio 1911-1950, Tutlanda Esperanto-Konsilantaro 1950-1955, Hungara Esperanto-Asocio 1960-1991, kaj ekde 1991 Hungaria Esperanto-Asocio estas kultura organizaĵo, kiu subtenas kaj helpas la instruadon de lingvo Esperanto, kaj por tio ĝi eĉ mem organizas kursojn, programojn, respektive ankaŭ kadre de internacia kunlaboro ĝi helpas la lingvoinstruadon.

* [[Hungara Esperanto-Kongreso]] (en iuj jaroj ankaŭ nomata Hungaria kaj Hungarlanda) estas nacia kunveno de esperantistoj en Hungario, kiu okazas ekde 1912. La komencaj kongresoj estas interrete kompare bone dokumentitaj, poste ankoraŭ estas grandegaj informtruoj, tamen ĝi publikiĝu en espero de kumune eblas plikompletigi la informojn.

== Vidu ankaŭ ==
{{Div col|cols = 3}}
* [[Listo de hungariaj ŝtatestroj]]
* [[Listo de hungaraj verkistoj]]
* [[Listo de universitatoj en Hungario]]
* [[Finno-Ugra Grupo]]
* [[Hungaroj]]
* [[Budapeŝto]]
* [[Aŭstrio-Hungario]]
* [[Historio de Hungario]]
* [[Hungara kuirarto]]
* [[Hungara runoskribo]]
* [[Hungara reĝlando]]
* [[Listo de Hungariaj Ŝtatestroj|Listo de Hungariaj reĝoj, prezidentoj]]
* [[Listo de hungaraj ĉefministroj]]
* [[Listo de urboj de Hungario]]
* [[Grandvilaĝoj en Hungario]]
* [[Karpat-basenaj riveroj]]
* [[Esperanto-renkontiĝo]]j en Hungario: [[Internacia Junulara Semajno|IJS]], [[Junulara Esperanta Renkontiĝo|JER]]
* [[ELTE]]
* [[Hungarlingva Literaturo]]
* [[Landnomoj]]
* [[Famaj hungaroj]]
* [[Hungario:Esperanto-movado|Esperanto-movado]]
{{Div col end}}

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj|wikinewscat=Hungario|s=Kategorio:Hungario}}
* {{ueavikio|Hungarujo|{{paĝonomo}}}} {{eo}}
* [http://www.eszperanto.hu www.eszperanto.hu]
* [http://www.esperanto.hu/turismo/ Informiloj pri hungaraj urboj en Esperanto] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20040606164531/http://www.esperanto.hu/turismo/ |date=2004-06-06 }}
* [http://www.parlament.hu/parl_en.htm Oficialaj paĝoj de la nacia asembleo]
* [http://www.eszperanto.hu www.eszperanto.hu]
* [http://www.hungario.hu www.hungario.hu] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20180419220337/http://www.hungario.hu/ |date=2018-04-19 }}
* [http://www.esperanto.hu/turismo/ Turismaj informoj pri Hungario] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20040606164531/http://www.esperanto.hu/turismo/ |date=2004-06-06 }}
* [http://www.scribd.com/doc/46483547/Romsics-Ignac-Magyarorszag-tortenete-a-XX-szazadban hungare] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20130921064117/http://www.scribd.com/doc/46483547/Romsics-Ignac-Magyarorszag-tortenete-a-XX-szazadban |date=2013-09-21 }}

== Literaturo ==
* Nemzetközi Almanach, Kossuth, 1961
* Egyetemes Lexikon, agyar Könyvklub, 1994, ISBN 963 8185 87 1
* Magyarország, Panoráma, Hatodik átdolgozott kiadás, sen eldonjaro
* la ceteraj referencoj troveblas en pli supre en Eksteraj ligiloj

{{Membroŝtatoj de la Eŭropa Unio}}
{{NATO}}
{{Ŝtatoj en Eŭropo}}

{{Leginda}}
[[Dosiero:HungaryBanner.png|775px]]
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Hungario| ]]
[[Kategorio:Landoj sen maraliro]]
[[Kategorio:Ŝtatoj de la Eŭropa Unio]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1000-1009]]
[[Kategorio:Aperis en 1000]]