Vidi fonton por Hindua diotriopo

{{Informkesto organizaĵo}}
[[Dosiero:Trimurti ellora.jpg|eta|250ra|Trimurti de la tri dioj de hinduismo. De dekstre maldekstren: Ŝivo, Viŝnu kaj Bramo en la Alora-Kavernoj]]
[[Dosiero:Brahma, Vishnu and Shiva seated on lotuses with their consorts, ca1770.jpg|eta|250ra|Ŝivo kaj Parvatio, Viŝnuo kaj Lakŝmi kaj Brahmo kaj Sarasvati sidas sur Lotuso (1770)]]
[[Dosiero:Halebid3.JPG|eta|250ra|La Hindua Triunuo - Brahmo, Sivo, Viŝnuo - Hoysaleswara templo]]

'''Hindua diotriopo'''<ref>[https://vortaro.net/#Vi%C5%9Dnuo_kdc en la] Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV), eldono de 2020, reta versio], kaj same jam en la paperaj eldonoj de 2002 kaj 2005, la dio [[Viŝnuo]] difiniĝis "en la hindua diotriopo, la konservema eternulo, meza en la Brahma-Ŝiva ciklo, kaj de tempo al tempo avatare intervenanta en la homajn sociojn", la dio [[Ŝivo]] difiniĝas "en la hindua diotriopo, la malkrea eternulo, kiu ĉiufoje finas la ciklon, ofte prezentata kiel dancanto de kosma danco" kaj fine la dio [[Brahmao]] estas "[https://vortaro.net/#Brahmao_kd en la hindua diotriopo, la krea eternulo, kiu iniciatas ĉiun ciklon post la malkreo fare de Ŝivo]"</ref> ({{lang-sa|त्रिमूर्ति}}, Trimūrti, ''tri formoj'' aŭ ''tri korpoj'') aŭ '''hinda triunuo'''<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://ttt.esperanto.it/hvortaro/trova.php?hinda%20triunuo|titolo=hinda triunuo|eldoninto=hvortaro (reta vortaro esperanto-itala)|alirdato=25-a de februaro 2024}}</ref> estas koncepto en la [[hinduismo|hinduisma]] [[mitologio]], kiu priskribas la tri ĉefajn diajn principojn<ref>Grimes, John A. (1995). Ganapati: Song of the Self. SUNY Series in Religious Studies. Albany: State University of New York Press. ISBN 0-7914-2440-5.</ref><ref>Jansen, Eva Rudy (2003). The Book of Hindu Imagery. Havelte, Holland: Binkey Kok Publications BV. ISBN 90-74597-07-6.</ref><ref>[[Sarvepalli Radhakrishnan|Radhakrishnan, Sarvepalli]] (Eldonejo Chairman) (1956). The Cultural Heritage of India. Calcutta: The Ramakrishna Mission Institute of Culture.</ref><ref>Winternitz, Maurice (1972). History of Indian Literature. New Delhi: Oriental Books Reprint Corporation.</ref> en la formo de la dioj [[Brahmao]], [[Viŝnuo]] kaj [[Ŝivo]], nome la tri dioj plej gravaj de la hinduisma [[mitologio]], kiuj kunmetite reprezentas la Brahman, kiu esprimas la plej altan estadon. Ĉi tiuj dioj reprezentas [[Personigo|personige]] respektive la ciklojn de la [[Kreo el nenio|kreado]], la [[Naturprotekto|konservado]] kaj la [[Tempofiniĝo|detruado]] de la [[kosmo]].<ref>Por citaĵoj kaj difinoj de trimurti vidu Matchett, Freda. ''I real all the three deities are avatar of Shiva. The Brahma is "Swetamber" (one who wears white clothes), Maha Vishnu is "Pitamber" (one who wears yellow/red/orange clothes) and the Shiva is "Digamber/Vaagamber" (one who doesn't wears any cloth, only the skin of tiger)''. "The Purāṇas", en: ''Flood'' (2003), p. 139.</ref><ref>Por Trimurtia sistemo havante Brahmao kiel kreanto, Viŝnuo kiel konservanto, kaj Ŝivao kiel detruanto. vidu Zimmer (1972) p. 124.</ref> En kelkaj prezentadoj la roloj povas esti dividite alimaniere. Tamen la normala distribuo estas la jena:
* [[Brahmao]], la kvarkapa dio kiu zorgas pri la kreado de la universo. Ne konfuzenda kun Brahman (nome nepersona dieco).
* [[Viŝnuo]], la kvarbraka dio, kiu konservas la universon.
* [[Ŝivao]], la sovaĝa dio, kiu detruas la universon en la [[fino de la mondo]].
Tamen en la nuntempa [[Barato]] oni ne atribuas trascendecon al tiuj tri dioj kiel triopo. La majoritato de hinduistoj adoras la diojn komponitan de [[Ramo (dio)|Ramo]], [[Kriŝno]] aŭ Devi.

== Nomo en sanskrito ==
* ''trimūrti'', en la sistemo [[IAST]] (Internacia Alfabeto de Sanskrita Transliterigo).
* त्रिमूर्ति, en la [[skribmaniero]] ''[[Nagario]]'' de [[sanskrito]].
* Prononco:
** /trímurti/ en sanskrito<ref name="Monier Williams">Vidu radikon '''–mūrti''', kiu troviĝas en la linio 22-a de la unua kolumno de la [http://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/cgi-bin/monier/serveimg.pl?file=/scans/MWScan/MWScanjpg/mw0460-trimala.jpg p.&nbsp;460] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200411180321/https://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/cgi-bin/monier/serveimg.pl?file=%2Fscans%2FMWScan%2FMWScanjpg%2Fmw0460-trimala.jpg |date=2020-04-11 }} en la vortaro ''Sanskrit-English Dictionary'' de la brita sanskritologo Monier Monier-Williams (1819-1899).</ref> aŭ
** /trimúrti/ en kelkaj nuntempmaj lingvoj de Barato (kiel la [[bengala lingvo|bengala]], la [[hindia lingvo|hindia]], la [[Marata lingvo|marata]] aŭ la [[Palia lingvo|palia]]).
* Etimologio: ‘tri korpoj’, estante ''tri:'' ‘tri’, kaj ''murti:'' ‘solida korpo, korpigaĵo korpigo, manifestado, enkarnigo, personigo’.<ref name="Monier Williams"/>

== Deveno ==
En la [[Veda Civilizo|veda mitologio]] (antaŭa al la hinduisma) la tri dioj Brahmao, Viŝnuo kaj Ŝivo aŭ tute ne ekzistis aŭ ne havis gravon: en la ''[[Rigvedo]]'' (nome unua skribaĵo de [[Hindio]], de la mezo de la [[2-a jarmilo a.K.|2-a jarmilo a.n.e.]]) oni mencias alian trion de ĉefaj dioj, sed ili ne ricevis la nomon de «trimurti»:
[[Dosiero:Brahma Temple, Pushkar.jpg|eta|dekstra|250ra|Templo de Brahmao en Puŝkar.]]

* [[Indro]] (heroa reĝo de la devaoj),
* [[Agnio]] (fajrodio), kaj
* Soma ([[dio]] de la [[Luno]] kaj de la droga trinkaĵo [[somo]]).

Alimaniere en la hinduisma fako ''Nirukta'' (Vedanga) de la gramatikisto Iaska, oni prezentas alian triopon de gravaj dioj de la ''Rigvedo'' nome la jenaj:
* [[Indro]] (heroa reĝo de la devaoj),
* [[Agnio]] (fajrodio), kaj
* Suria ([[sundio]]).<ref name="Monier Williams"/>

La unuaj aperoj de la vorto ''trimurti'' troviĝas en ''Kumara-sambhava'' (2.4) de [[Kalidaso]] (ĉirkaŭ la jaro 500 d.n.e.), en ''caturvarga-cintāmaṇi'' (11.547) de Hemadri (1210-1274), kaj en la komentario ''rāmatāpanīya-upaniṣad'' (16) de la 11a al 16a jarcentoj).

La diotriopo konata aktuale (tiu de Brahmao, Viŝnuo kaj Ŝivo) estas la [[Puranoj|purana]], tiel nomita ĉar la prezentitaj dioj aperis por la unua fojo en la [[Puranoj]] (nome tekstoj verkitaj laŭlonge de la [[1-a jarmilo]] d.n.e.). Fakte la individuaj nomigoj povas varii el partikularaj konsideroj. La legenda jogisto Datatreja estas ofte traktita ne nur kiel unu el la 24 [[avataro]]j de Viŝnuo, sed ankaŭ de Ŝivo kaj Brahmao same kiel en unusola trj-kapa korpo.<ref>Mhatre, Sandeep. [https://web.archive.org/web/20160304074548/http://swamisamarthmath.com/en/dattasampraday.html "Datta Sampradaay and Their Vital Role".] Swami Samarth temple. Arkivita el la originalo la 4an de marto 2016. Alirita la 11an de aprilo 2020.</ref>

Pro nekonataj tialoj, la koncepto de la diotriopo (kiel tri ĉefaj dioj) sukcesis inter la britaj [[orientalismo|orientalistoj]] (kiuj unue amplekse kontaktis ĝenerale kun la hindia kulturo) kaj pro tio ankaŭ en [[Okcidento]], sed en [[Barato]] tiu tripo apenaŭ gravas. Fakte oni diras, ke la dio Brahmao mem havas nur unu [[templo]]n en la tuta Barato, nome en Puŝkar.<ref>[https://web.archive.org/web/20110213024103/http://www.devasthan.rajasthan.gov.in/images/Ajmer/brahmaji.htm «Temple Profile: Mandir Shri Brahma Ji».] Rajasthan Devasthan (en angla). Konsultita la 11an de aprilo 2020.</ref>

== Diotriopaj temploj ==
[[Dosiero:Candi Prambanan; candi Hindu terindah di Asia Tenggara.jpg|eta|dekstra|260ra|La ĉefaj tri turoj de la templo de la 9a jarcento nome [[Prambanano]], la plej granda Hinduisma temploloko en [[Indonezio]].]]
Temploj dediĉitaj al la variaj versioj de la diotriopo povas esti vidataj tiom frue kiel ĝis la 6a jarcento a.n.e., kaj estas ankoraŭ kelkaj temploj en kiuj nuntempe la diotriopo estas aktive adorata.

* Baroli diotriopa Templo en [[Raĝastano]]
* Elefantaj Kavoj de la Elefantinsulo ĉe la Haveno de [[Mumbajo]]
* Mitranantapurama diotriopa Templo en [[Keralo]]
* [[Prambanano|Prambanana diotriopa Templo]]
* Savadi diotriopa Templo de [[Karnatako]]
* Tripaĝa diotriopa Templo en Irinjalakuda, [[Keralo]]

== Reprezentado de la hindua diotriopo ==
Ties reprezentado plej ofte montras tiujn tri diojn, jen unu apud alia (sidantaj aŭ starantaj), jen kunigitaj en unusola korpo (kiu tiuokaze havas tri kapojn, ses brakojn kaj ses gambojn). Oni montras ilin ankaŭ asociajn kun iliaj kunulinoj, kiuj simboligas la [[energio]]n ([[Ŝaktio]]), la naturon aŭ materio ([[Prakriti]]), kaj la movon; dum ili reprezentas la eston kaj la konscion (Perusa), kaj la [[inercio]]n. Tiel Laismo kompletigas Viŝnuon (la ''prospereco'' —Laismo— estas kondiĉita per la ''konservemo''), paro kiu estas rediproke kompletigita per la kunigo de [[Ŝaktio]] (aŭ [[Parvatio]]-[[Kalio (diino)|Kalio]]-[[Durgi]]) kaj Ŝivaon (la inaj ''energio'' kaj ''naturo'' kompletigante la malinan ''konscion''), kaj finfine per Brahmao kaj [[Sarasvatio]] (la ''kono'' —Sarasvati— sentas neceson en la ''kreado''). Tiel, la tri ĉefaj [[Deva (hinduismo)|devaoj]], nome Lakŝmio (riĉeco), Parate (amo kaj spiriteco) kaj Sarasate (kulturo kaj artoj), kunformas la [[Tridevi]]; la ina ekvivalento de Trimurtio.

En Bodh-Kharbu, en [[Tibeto]], estas ''Triratna'' aŭ ''Paramera'', konstituita de tri malgrandaj templetoj konstruitaj el brikoj farbitaj je nigra, flava kaj blanka koloroj, kiuj simboligas Budaon, Dharmaon kaj Sanghaon respektive.<ref> Abhedānanda, Swami, ''Journey Into Kashmir and Tíbet: With The Life of Jesus'' de Nicolas Notovitch [http://books.google.cat/books?id=njluaaaamaaj&q=bodh-kharbu+en el+Tíbet+Triratna+o+*Paramera,&de=*Bodh-*Kharbu+en el+Tíbet+Triratna+o+*Parmesã,&hl=canso=Xia=*1XKiUZSyFKre7Ab8iICwBg&ved=*0CDMQ6AEwAA] en angla, eldonejo Ramakrishna Vedanta Math, 2008, p. 84.</ref> Kiam oni montras okulojn en la supra parto de tiuj templetoj, ili reprezentas respektive Jagannat, se temas pri la nigra templeto; [[Subadra]], se temas pri la flava templeto; kaj [[Balarama]] aŭ Balabhadra, se temas pri la blanka templeto.{{sfn|Tripathy|2005|p=95}}

=== Brahmao ===
[[Dosiero:Brahma on hamsa.jpg|eta|maldekstre|Pentraĵo de Brahmao, Pahari, ĉirkaŭ la jaro 1700. Probable el Nurpur, Panĝajabaj montetoj, Norda Barato.]]
{{Ĉefartikolo|Brahmao}}
Kiel parto de [[hinduismo]], [[Brahmao]] estas konsiderata kiel la supra diaĵo kiu agas kiel kreanto de la tuta mondo kaj de la [[universo]] mem, kaj, tial, pro sia posteno, ĝi estas la unua de la triopo de diaĵoj. Estante la kreinto de la universo, Brahmao estas la unua antaŭ Viŝnuo, la arkopafisto kaj konservanto, kaj de Ŝivao, la detruanto, sed samtempe, la esploristoj indikas, ke la konceptoj en la mitoj kaj legendoj de la antikva Barato, kaj la proporcio de la funkciaj liniaj respondecoj (el vidpunkto de la kreado kaj de ties disvolvigo) ne ĉiam estas respektitaj kaj ofte ili suferis gravajn modifojn aŭ alproksimigojn al [[sinkretismo]]; ĉar fakte al la aliaj devaoj kaj ĉefe al tiuj ene de la Trimurtio oni povas atribui ekzistadon antaŭan al la propra mondokreado. Sur tiu bazo, en la eposaj arkaikaj versioj, nome en la plej antikvaj tekstoj de la [[hindua mitologio]], la triopon de tiuj karakteroj oni kunrilatis nur al Brahmao. Krome, rimarkindas pri la aspektoj inkluditaj en la triopo de diaĵoj, ke Brahmao, kontraste al Viŝnuo kaj Ŝivao, estas la [[esenco]] plej abstrakta kaj ĝi tial eniras je pli malgranda skalo en la historioj, mitoj kaj legendoj. En tiuj okazoj, kiam Brahmao plue aperas en la mitologio, ĝia funkcio estas tre specializita kaj havas pli ĝeneralan karakteron — nome ke, en kelkaj aferoj, anstataŭ Brahmao en la propra afero aperas la roluloj Viŝnuo aŭ Ŝivao, kiuj finfine elpelis Brahmaon for de la centro de la mitologiaj rakontoj de hinduismo—. Tamen, la rolo de Brahmao interkulise estas konsiderata kiel la plej grava por la hinduisma religio.

Parolante laŭ ĝeneralaj terminoj, se temas pri klopodoj por pritaksi la mitologian komprenon de Brahmao, oni devas montri specialan atenton al la deveno de tiu koncepto. Plej probable, la [[genealogio]] de Brahmao postulas, ke la abstrakta koncepto de difinita diaĵo povus deveni de partikulara koncepto, kiu siavice korespondus al ritara strukturo aŭ universala principo, tio estas, partikulare atingebla pere de la studado de la fontoj, laŭ kiu en la [[Vedoj]] la nemarkita termino «brahmo» dekomence estus rilatita al specifa preĝo - formulo aŭ parola esprimo de universala principo, kaj poste ĝi estos uzita eĉ por referenci al tiu sama principo (nome la [[Brahmo|absoluta Brahmo]]). Poste, tiu sama koncepto povus esti celo de [[personigo]] en la formo de unu [[dio]] partikulara.

=== Viŝnuo ===
{{Ĉefartikolo|Viŝnuo}}
[[Dosiero:Lord_Vishnu_idol_at_Chattarpur_Temple.JPG|eta|La senjoro Viŝnuo.]]
[[Viŝnuo]] estas konata ankaŭ per la nomo ''Narajana''.<ref>Dalal, Roshen; [http://books.google.cat/books?id=pnmfdakfpkqc&pg=pa263&dq=vishnu+narayana&hl=can&su=X&ei=*ZHOiUcmcFOmf7AbW_*4HgDw&ved=*0CF0Q6AEwBg#*v=*onepage&q=vishnu%*20narayana&f=false ''The Religions of India: A Concise Guide on Nine Mayor Faiths'';] en angla, eldonejo Penguin Books India, 2010, p. 263 ISBN = 0143415174</ref> Ĝin plej ofte oni konsideras speciale enkarniĝinta en [[Kriŝno]] kaj [[Ramo (Ramajano)|Ramo]]. Ene de la ampleksa [[hinduismo]] estas tre variaj kredoj rilate al la transcendeco de Viŝnuo. Ĝi estas plej ofte reprezentata ene de tre forta [[blua koloro]] kaj havanta kvar brakoj por simboligi, ke ĝi povas alveni ien ajn.

Kvankam en la vedaj himnoj Viŝnuo ne estas unu de la plej gravaj diaĵoj, ties loko en Trimurtio estas je tre grava. Por [[brahmo]]j aparte, ties gravo pliiĝas iomete, sed la ĉefa ŝlosilo estas nur en la epopeoj kaj en la [[Puranoj]]. En tiuj la [[etimologio]] de ĝia nomo ne estas tute klara, sed kelkaj fakuloj sugestas, ke ĝi havas devenon el [[hindeŭropa lingvaro]]. Antaŭe bazita sur la mitoj de la "tri paŝoj" de Viŝnuo, oni interpretas ĝin kiel [[metaforo|metafora]] reprezentaĵo de la [[suno]], ĉar laŭ eŭropa mitologio oni supozas, ke Vian estis dekomence dio-patro de la suno (necesa por rikoloto, varmigo ktp.), dum nuntempe tiu vidpunkto estas iom polemikiga. Kiel parto de triopo de dioj, Viŝnuo agadas kiel gardisto de la [[universo]], spite al la fakto ke la kreinto de la mondo kaj tial konsekvence pli grava figuro en tiu kunteksto estas [[Brahmao]]. La tuta koncepto de Trimurtio havas plimulton de siaj reprezentaĵoj en la Puranoj, kaj tie egalece en la plej alta loko de la triopo estas Viŝnuo. Ekde tiu vidpunkto oni proklamis la fundamenton kaj la esencon de la esto, ties devenon kaj la absoluton. Similaj vidpunktoj aperas kaj estas priskribitaj en la [[eposo]]j, en kiuj Viŝnuo aŭ ĝiaj [[avataro]]j agadas kiel la centraj roluloj. En kelkaj mitologiaj temoj, por ekzemplo, la mondo estas traktita kiel formo de ekzistado de Viŝnuo, dum aliaj temoj atribuas al tiu diaĵo pli gravan rolon en la regenerado de la mondo trans la fino de la universo, do tiu koncepto rilatas al reenkarniĝo, reciklado, vivopludaŭro ktp.

Siavice, la [[mito]]j pri la avataroj de Viŝnuo centriĝas ĉefe en la tialoj de ĝia venko super la maligna idaĵo (pro kio fakte ĝi montriĝas laŭ tre partikulara formo). Sendepende pri kiuj kaj kiaj tipoj de manifestaĵoj de Viŝnuo aperas en difinita preciza historio, en ĉiu okazo oni personigas la bonan energion de la universo kaj de la [[kosmo]]. Tamen, la prezentado de tiu energio laŭ determinitaj filozofiaj kaj religiaj sistemoj karakterizas la diversajn mitologiajn konceptojn pere de tre diversaj diferencoj: nome la gamo de manifestaĵoj povas ege varii ĉe kelkaj fakuloj de la absoluto, nome tio kion oni ne povas priskribi, ĝis preciza tipo de persona fio kiu estas celo de forta emocia ligilo fare de ajna persono. Oni devas atentigi, ke por ekzemplo, en la Viŝnuo de la eposa mitologio oni identigas ĝin laŭgrade kun serio de diferencaj krimfiguroj.

=== Ŝivo ===
{{Ĉefartikolo|Ŝivo}}
[[Dosiero:Sivakempfort.jpg|eta|maldekstre|Statuo de Ŝivo ĉe la [[Ŝiva preĝejo Ŝivoham|Ŝiva preĝejo ''Ŝivoham'']] de [[Bengaluro]].]]
Konata ankaŭ kiel ''Ksantara'' aŭ ''Mahadeva'', dio de la buĉofero aŭ memofero de la [[hindua mitologio]], Ŝivao estas la detrua aspekto de Trimurtio, sed laŭ pozitiva senco (nome destruo por rekonstruo) kaj ĝi plenumas multajn aliajn rolojn kiel tiu de senjoro de la asketoj (''Mahadeva''). Ĝi plej ofte estas reprezentata kiel figuro kvarbraka havanta [[duonluno]]n sur la kapo, [[serpento]]n ĉirkaŭ la kolo, [[tridento]]n en unu mano kaj [[tamburo]]n en la alia plus [[okulo|trian okulon]] sur la fronto.

La apero de la Senjoro Ŝivo en la [[panteono]] kiel sendependa diaĵo okazis tre malfrue — nome en la 2-a jarcento antaŭ nia erao — sed la kulto al tiu dio fakte jam ekzistis multe antaŭ tiu dato. Pli precize, la pratipa bildo asocia al Ŝivao estas jam en ikonoj de la tria ĝis la dua jarmilo antaŭ nia erao. Multajn el la specifaj trajtoj kaj funkcioj de Ŝivao, en la Vedoj, oni asociigis kun la diaĵo Rudra, la Rorulo, asocia kun la vento, la ŝtormo, kaj la ĉasado, dum poste Ŝivao iĝis la ĉefa nomo, interŝanĝante poziciojn laŭ la sama [[eŭfemismo]]. Ekde antaŭ longe estis granda asimilado de tiu bildo en kiu unuiĝis diversajn trajtojn, foje tre kontraŭdiraj (nome [[kolero]] kun [[gracio]] ekzemple). Krome, tio rilatas por ekzemplo al la fakto, ke Ŝivao estas la suprema diaĵo reprezentante kaj la detrudon kaj la kreadon, same kiel la komenco de la tempo.

Diversaj esploristoj indikas, ke la aspektoj de la bildo de Ŝivao, kiuj estas rekte rilateblaj al ĝia kreiva rolo, trovas sian metaforan enkarniĝon en unu de ĝiaj ĉefaj reprezentaĵoj, nome tiu kiu korespondas al la maskla elemento - nome [[lingamo]]. Tial ĉefa objekto de la kulto al Ŝivao, respektive, estas la statuaĵoj kun formo de ŝtonaj kolonoj nome lingamoj, kiuj siavice estas ene de la simbolo de la ina elemento - [[jonio]]. Kelkaj filozofiaj kaj religiaj konceptoj kiuj enhavas tiun aron de karakteroj estas ĉefe kondukantaj al la metafora simbolo de la kreado.

En la triopo de diaĵoj, Ŝivao estas la ŝlosilo por kompreni la funkcion de la detruado, asocia al la detruado de la propra mondo mem kaj ankaŭ de la dioj, fine de ĉiu periodo de la universo, direkte al la komenco de nova periodo. Tiusence, kaj la ŝajnigo kaj la reala kulto al Ŝivao akiras serion de karakteroj kiuj celas la timigon. Tial, la diaĵo (inklude ĝian sekvantaron) estas ligita al ampleksa vario de kreitaĵoj, kies tipo kaj propraĵoj estas tre nenaturaj kaj hipertrofaj. Foje ankaŭ Ŝivao montriĝas en la bildo de la "granda asketo", kongrue kun la mitologiaj temoj, laŭ kiuj ĝi estis kondamnita al la eterna aŭstereco kiel puno kontraŭ la fakto, ke ĝi forttranĉis la kvinan kapon de Brahmao. Oni devas memorigi ankaŭ, ke en la Puranoj estas 1008 listoj de nomoj aŭ [[epiteto]]j de Ŝivao, kiuj karakterizas tiun diaĵon per kelkaj el ĝiaj fundamentaj aspektoj.

== La filozofio de la koncepto de "diotriopo" ==
Kongrue kun la [[teologio|religia filozofio]] de Barato, en la formo de diotriopo oni sumas tri de la ĉefaj supremaj principoj kiuj observeblas en la videbla mondo — la kreiva principo (Brahmao), la fina detruo (Ŝivao) kaj la defenda principo (Viŝnuo). La triopo ekzistas kiel unu diaĵo, kaj ankaŭ ĉiu el la tri estas sendependa ento, same kiel ankaŭ la Vedoj dividiĝas en tri ĉefaj partoj kaj samtempe estas unusola libro. Ĉiuj el ili enhavas unusolan kreitaĵon kiu estas ''param'' (suprema), ''guhej'' (sekreta) kaj ''sarvatma'' (la [[animo]] de la tuta mondo).

En filozofiaj komprenoj de la duisma doktrino [[Samĥja]], kiu metas devojigon por la spirito de la materio, la tri supremaj diaĵoj estas nome Brahmao, Viŝnuo kaj Ŝivao, kaj iliaj respektivaj devaoj, kiel tri manifestaĵoj de unusola naturo (''puruŝa'' kaj ''prakriti'' respektive) kaj la plenumo de la tri ''guna''-oj (tio estas, kvalitoj kiuj ekkreis la mondon). Brahmao en tiu filozofia sistemo estas ''Rajas'' (aktiveco, efikeco, pasio), Viŝnuo estas ''Sattva'' (konscio, klareco, ekvilibro), kaj Ŝivao estas ''Tamas'' (perdo de la kono, neaktiveco, inercio). Kiel jam estis dirita supre, al ĉiu el tiuj formoj oni atribuas ankaŭ siajn proprajn koloron kaj elementon. Tiukadre, Brahmao havas ruĝan teron, Viŝnuo la bluan koloron kaj [[akvo]]n, kaj Ŝivao la nigran koloron kaj [[fajro]]n.

En la doktrino ''adieta'', la Trimurtio estus formo kiu montras la [[Brahmo|absolutan Brahmon]] kun ties kvalitoj (''Saguna Brahman'').

== Vidpunktoj ene de la hinduismo ==
{{Hinda filozofio}}
Ĝenerale oni povas diri, ke la diotriopo havas malpli gravan rolon en la hinduismo de ĵusaj jarcentoj ol en antikva Hindio.

Kristana influo, en kiu la diaĵo dividiĝas en [[sankta Triunuo]], helpis al simila koncepto pri supozeble egala triunuo ankaŭ en hinduismo.

=== Ŝivismo ===
[[Dosiero:Elephanta Caves, India, Shiva as Nataraja, King of Dance.jpg|eta|maldekstre|Dancanta Ŝivo.]]
[[Ŝivismo|Ŝivistoj]] subtenas, ke laŭ la Ŝivisma Agama, Ŝivo plenumas kvin agojn - kreado, konservado, dissolvado, grackaŝado, kaj gracmontrado. Respektive, tiuj unuaj tri agoj estas asociaj kun Ŝivo kiel Sadĝojata (alinome Brahmao), Vamadeva (alinome Viŝnuo) kaj Aghora (Viŝnuo Rudra). Tiel, Brahmao, Viŝnuo kaj Rudra estas nur diaĵoj diferencaj el Ŝivo, sed anstataŭe formoj de Ŝivo. Kiel Brahmao/Sadĝojata, Ŝivo kreas. Kiel Viŝnuo/Vamadeva, Ŝivo konservas. Kiel Rudra/Aghora, li dissolvas. Tio staras kontraste al la ideo ke Ŝivo estas la "Dio de detruado". Por Ŝivistoj, Ŝivo estas Dio kaj plenumas ĉiujn agojn, el kiuj detruado estas nur unu el ili. Tiel, Trimurtio estas formo de Ŝivo mem por Ŝivistoj. Ŝivistoj kredas, ke Sinjoro Ŝivo estas la Supremo, kiu akceptas variajn kritikajn rolojn kaj ricevas proprajn nomojn kaj formojn, kaj ankaŭ staras transcende al tiuj.<ref>[https://web.archive.org/web/20060926191301/http://www.shaivam.org/shpdestr.htm "How can the god of destruction be the Supreme?".] Shaivam. Arkivita el la originalo la 26-an de septembro 2006. Alirita la 12an de aprilo 2020.</ref> Elstara klara ekzemplo de versio de Ŝivistoj pri la diotriopo estas la skulptaĵo ''diotriopo Sadaŝiva'' en la Elefantaj Kavoj en la insulo Garapuri.
<gallery widths="200" heights="200">
Elephanta_Caves_Trimurti.jpg|Skulptaĵo ''diotriopo Sadaŝiva'' en la Elefantaj Kavoj en la insulo Garapuri.
Shiva, Vishnu, and Brahma Adoring Kali, ca. 1740, Basohli,LACMA.jpg|Ŝivao, Viŝnuo, kaj Brahmao adoranta [[Kalio (diino)|Kali]].
Trimurti (from Angkor, Siem Reap).jpg|Trimurtio el [[Angkor]]. Farita de sabloŝtono, la statuo datas el la 11-a jarcento. Ekspoziciata en la Nacia Muzeo de Kamboĝo.
</gallery>

=== Ŝaktismo ===
[[Dosiero:Durga Puja Köln 2009 5.jpg|210ra|eta|maldekstra|[[Sarasvatio|Mahasarasvati]].]]
La in-centrita Ŝaktidharma nomigo atribuas la gravajn rolojn de la tri formoj (diotriopo) de la Suprema Diaĵo ne al virecaj dioj sed anstataŭe al virinaj diinoj: [[Sarasvatio|Mahasarasvati]] (kreintino), [[Lakŝmio|Mahalakŝmio]] (konservintino), kaj Mahakali (detruintino). Tiu ina versio de diotriopo estas nomata Tridevi ("tri diinoj"). La viraj dioj (Brahmao, Viŝnuo, Ŝivao) estas tiel limigitaj al helpaj agentoj de la suprema ina Tridevi.

En la unua libro, ĉapitro 4a de la Purana Srimad Devi Bhagwat, Devi referencas al la diotriopo jene:
{{Citaĵo|"Mi estas Adi Paraŝakti. Mi estas posedanto de tiu universo. Mi estas la Realo Absoluta. Mi estas dinamika en ina formo kaj stateca en maskla formo. Vi ŝajnas regadi la universon pere de mia energio. Vi estas la maskla formo de la Realo Absoluta, dum mi estas la ina formo de tiu Realo. Mi estas trans la formo, trans ĉio, kaj ĉiujn povojn de Dio mi enhavas ene de mi. Vi devas scii, ke mi estas la eterna energio senlima".}}

Poste ŝi diris:
{{Citaĵo|Brahmao! Vi estos generanto de la universo; la Diino Ŝarada (Sarasvati) estas via kunulino, ŝi estos rekonata kiel la diino de la saĝeco kaj de la prasono. Sinjoro Brahmao, tiu diino estos kun vi kiam vi kreos la universon. Ŝi pluiĝis: Sinjoro Narajano (Kriŝno)! Vi ne havas formon, sed prenas formon. Mi alvokas vin estis la konservanto de la universo. Vi havos diversajn enkarniĝojn por savi la okupantojn de tiu universo. Ha, Narajano! Vi kreis la Sinjoron Brahmao, kaj Brahmao kreis krome tridek tri tipojn de gedioj. Mi estas la diino Mahamaja, kiu faris vin reaperi el via mistika sonĝo. Via kunulino estos la diino Lakŝmio. Sinjoro Viŝnuo, tiu ĉi diino estos kun vi kiam vi regos/tenos la universon. Kiam la vivo evoluos, vi prenos la formon de Viŝnuo, kiu realigos la taskon observi kaj konservi tiun universon.}}

[[Dosiero:Ashtalakshmi.jpg|210ra|eta|dekstra|Aŝtalakŝmi - ok formoj de [[Lakŝmio|Mahalakŝmio]].]]
Finfine ŝi instruis jene:
{{Citaĵo|Ha, Sinjoro Rudra Ŝiv, la Granda Dio, vi estas la personigo de la tempo, kiu estas super ĉio. Vi estas realigonta la taskon detrui kaj regeneri tiun universon. Kiam vi ne havas formon, la tempo haltiĝas. Tio okazas pro mia povo ke vi iĝas dinamika kaj estas kapabla okazigi la detruon kaj regeneradon de tiu universo. Mahakali estas mi mem, mia kompleta formo, dum Lakŝmio kaj Sarasvatio estas nur miaj klonoj, miaj partaj formoj, sed pere de meditado, vi superos ĉiujn miajn formojn. Tiam mi enkarniĝis el via maldekstra duono en mia formo manifestiĝinta. Tiu formo estos mia formo plej vere manifestiĝinta. Sinjoro Ŝivao, Ŝi realigos la taskon detrui la malbonon kaj ŝi estos via kunulino.}}

Tiel, konsiderante ĝiajn karakterojn, oni povas rigardi la Tridevion aŭ Saktion de la Trimurtio, kiel alia formo de reprezentado de la absoluta Brahmo havanta kvalitojn.

=== Smartismo ===
Smartismo estas nomigo de hinduismo kiu metas emfazon al grupo de kvin dioj pli ol al ĝuste nur unusola dio.<ref>Flood (1996), p. 17.</ref> La sistemo de "adorado al kvin formoj" (pañcāyatana pūjā), kiu estis popularigita de la filozofo de la 9-a jarcento Śankarācārya inter ortodoksaj Brahminoj de la Smārta tradicio, alvokas la kvin diojn [[Ganeŝa]], Viŝnuo, Brahmao, [[Devi]] kaj Ŝivo.<ref>Datigo de pañcāyatana pūjā kaj ties konekto kun Smārta Brahminoj estas el Courtright, p. 163.</ref><ref>Por adorado de la kvin formoj kiel centra por Smarta praktiko vidu: Flood (1996), p. 113.</ref> Śankarācārya poste aldonis Kartikeja al tiuj kvin, kio faras totalon de ses. Tiu reformita sistemo estis subtenita de Śankarācārya ĉefe por unuigi la ĉefajn diojn de la ses ĉefaj sektoj je egala statuso.<ref>Grimes, p. 162.</ref> La monisma filozofio predikita de Śankarācārya ebligis elekti unu el tiuj kiel preferata ĉefa dio kaj samtempe adori la aliajn kvar diaĵojn kiel diferencaj formoj de la sama ĉio-pova ĉie-esta [[Brahmo]].

=== Vaiŝnavismo ===
[[Dosiero:A statue inside the Angkor Wat in Cambodia; January 2020.jpg|maldekstre|260ra|eta|Murtio de [[Viŝnuo]], la ĉefa dio adorata en [[Angkor Ŭat]], Kamboĝo.]]
Spite la fakton ke Viŝnua Purana priskribas ke [[Viŝnuo]] manifestiĝas kiel [[Brahmao]] por krei kaj kiel [[Rudra]] ([[Ŝivo]]) por detrui,<ref>{{citation|author1=Flood, Gavin|authorlink1= |title=An Introduction to Hinduism|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-43878-0|page=[https://archive.org/details/introductiontohi0000floo/page/111 111]|url=https://archive.org/details/introductiontohi0000floo/page/111}}</ref> Viŝnuvismo ĝenerale ne agnoskas la Trimurtian koncepton; anstataŭe, ili kredas, ke en la [[avataro]]j de Viŝnuo kiel [[Budho]], [[Rama]], [[Kriŝna]], ktp. Ili kredas ankaŭ, ke kaj Ŝivo kaj Brahmao estas formoj de Viŝnuo. Por ekzemplo, la skolo Dvaita asertas, ke Viŝnuo sola estas la suprema Dio, kun Ŝivo kiel subulo, kaj interpretas la [[Puranoj]]n diference. Por ekzemplo, Vijaĝindra Tîrtha, nome fakulo de Dvaita interpretas la 18 Puranojn diference. Li interpretas la Puranojn de la Viŝnuistoj kiel ''satva'' kaj la Puranojn de la Ŝivistoj kiel ''tamasa'' kaj ke nur satvaj puranoj estas konsiderataj aŭtoritataj.<ref name= Sharma>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=FVtpFMPMulcC&pg=PA412&dq=Varaha+sarabha&cd=11#v=onepage&q=sarabha&f=false|titolo=A history of the Dvaita school of Vedānta and its literature: from the earliest beginnings to our own times|alirdato=2010-01-15|familia nomo=Sharma|persona nomo=B. N. Krishnamurti|jaro=2000|eldoninto=Motilal Banarsidass Publishers|ISBN=81-208-1575-0|paĝo=412}}</ref>

=== Sauram ===
La sekto Sauram kiu adoras Surja kiel la suprema personigo de la ĉefa dio kaj ''saguna brahman'' ne akceptas la diotriopon ĉar ili kredas, ke Surja estas Dio. Pli fruaj formoj de la diotriopo foje inkludas Surja anstataŭ Brahmaon, aŭ kiel kvara adorendaĵo super la diotriopo, el kiu la aliaj tri estas manifestaĵoj; Surja estas Brahmao en la mateno, Viŝnuo posttagmeze kaj Ŝivo vespere. Surja estas ankaŭ membro de la origina Veda Trimurtio, kiu inkludis [[Varuno]]n kaj Vaĝu. Kelkaj Sauramanoj adoras ĉu Viŝnuon ĉu Brahmaon ĉu Ŝivon kiel manifestaĵoj de Surja, aliaj adoras la diotriopon kiel manifestaĵo de Surja, kaj aliaj ekskluzive adoras nur Surja.

== Paralelo kun aliaj religioj ==
[[Dosiero:Trinity (Guiard des Moulins, Bible historiale, 15 c.).jpg|eta|Ekzemplo de bildo pri la [[Sankta Triunuo]] videblas en ĉi tiu miniaturo de la ''Bible historiale'' de Guiard des Moulins (15-a jarcento), BNF, Parizo.]]
La angla historiisto Arthur Llewellyn Basham klarigas la antaŭaĵojn de la diotriopo de la jena maniero, konsiderante la okcidentan intereson pri la ideo de la triunuo:

{{Citaĵo|La unuaj okcidentaj fakuloj pri [[hinduismo]] iĝis tiom impresitaj per la paralelo inter la hinduisma triunuo kaj tiu de [[kristanismo]]. Sed fakte, la paralelo ne estas tiom proksima, kaj, diference disde la [[Sankta Triunuo]] de kristanismo, la hinduisma triunuo neniam estis vere populara. La hinda triunuismo tendencas favori unu de la tri dioj; tiel, oni konsideru la kuntekston; estas klara ke la himno, kiun Kalidasa dediĉas al Trimurtio, reale estas adresita al Brahmao, konsiderita kiel la granda dio en tiu okazo. La Trimurtio estis vere artefarita disvolvigaĵo, kaj ĝi havis malmultan realan influon.<ref>Basham, Arthur Llewellyn. ''The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before The Coming of the Muslims'', pp. 310-311.</ref>}}

En la kristana teologio, la Sankta Triunuo estas la sumo de la Patro, la Filo kaj la [[Sankta Spirito]].

La hinduisma trimurtio havas same paralelaĵojn en aliaj religioj, kiel jenaj:

* En [[budhismo]], en kiu la triunuo nomita [[Tri gemoj|Triratna]], ĝi estas reprezentita per [[Budho Gotamo]], [[Darmo]] kaj [[Samgo]].
* En [[taoismo]], reprezentita pere de La Tri Puruloj.
* En la [[Japana mitologio|japona tradicio]], ĝi estas reprezentita de la Zouka Sanŝin (nome la tri kreintoj), kunformita de Ame-no-minaka-nuŝi-no-kami, Kami-musumi-no-kami kaj Takami-musubi-no-kami.
* Ankaŭ la [[Antikva Egiptio|antikvaj egiptianoj]] de la unuaj dinastioj same komprenis sian triunuon kiel formita de Dio-Suno, Patrino-Tero kaj aro kunformita de la Filo formita de la Suno super la Tero.<ref>Tripathy, 2005, p. 95.</ref>

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Literaturo ==
* Basham, A. L. (1954). [https://archive.org/details/dli.bengal.10689.12501 The Wonder That Was India: A Survey of the Culture of the Indian Sub-Continent Before the Coming of the Muslims.] New York: Grove Press.
* Courtright, Paul B. (1985). ''Gaṇeśa: Lord of Obstacles, Lord of Beginnings''. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-505742-2.
* Flood, Gavin (1996). [https://archive.org/details/introductiontohi0000floo ''An Introduction to Hinduism''.] Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43878-0.
* Flood, Gavin, eld. (2003). ''The Blackwell Companion to Hinduism''. Malden, MA: Blackwell Publishing. ISBN 1-4051-3251-5.
* Majumdar, Ramesh Chandra (1956). «Evolution of Religio-Philosophic Culture in India». Radhakrishnan (The Cultural Heritage of India) (en angla). volumo 4.
* Radhakrishnan, Sarvepalli (Eldonejo Chairman) (1956). ''The Cultural Heritage of India'' (en angla). Calcuta: The Ramakrishna Mission Institute of Culture. Dua eldono, kvar volumoj, reviziita kaj ampleksigita, 1956 (volumo IV).
* Tripathy, Mahimohan (Julio, 2005). [www.orissa.gov.in/e-magazine/Orissareview/jul2005/engpdf/eng_july_05_pdf.pdf#page=102 «The Holy Trinity».] Orissa (en angla).
* Winternitz, Maurice (1972). ''History of Indian Literature'' (en angla). Nova Delhio: Oriental Books Reprint Corporation. Represaĵo de la dua eldono jam reviziita. Du volumoj. Publikigita dekomence en 1927 de la Universitato de Kolkato.
* Zimmer, Heinrich (1972). [https://archive.org/details/mythssymbolsinin00zimmrich ''Myths and Symbols in Indian Art and Civilization''.] Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-01778-6.

{{-}}
* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Trimurti |revizio=124843048 }}
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Trimurti |revizio=948136895 }}

{{Havenda artikolo|Trimurtio}}
{{Projektoj}}

[[Kategorio:Hinduismo]]
[[Kategorio:Hindua mitologio]]
[[Kategorio:Triopaj dioj]]
[[Kategorio:Sanskritaj vortoj kaj esprimoj]]
[[Kategorio:Geaj personaj nomoj]]
[[Kategorio:Kulturo de Barato]]