Vidi fonton por Gantopupo (Interreto)

{{prisupre|pri=uzantokonto en Interreto|fizika gantopupo|Ŝtrumpeta marioneto|projekta paĝo|Vikipedio:Gantopupo|apa=Pupo}}
{{TOC-dekstre}}
'''Gantopupo''', aŭ '''virtualulo''' estas [[Reta identeco|uzantokonto en Interreto]] uzata por trompo aŭ manipulado. La angla termino {{langi|en|sockpuppet}} devenas de la vortkombino {{langi|en|sock puppet}} kies signifo estas «[[ŝtrumpeta marioneto]]». Komence la termino temis pri tiuj personoj, kiuj ŝajnigas esti aliaj personoj kaj parolas kun aŭ pri si<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.wordspy.com/words/sockpuppet.asp|titolo=Definition of ''sockpuppet''|lingvo=en|alirdato=2021-10-31|arkivurl=https://web.archive.org/web/20141015030154/http://www.wordspy.com/words/sockpuppet.asp|arkivdato=2014-10-15}}</ref>.
[[Dosiero:MrSock.jpg|eta|x199px|maldekstre|&#32;]]

Nuntempe ĉi tiu termino inkludas ajnan uzon de interretaj uzantokontoj, kiu intence konfuzas homojn. Ekzemple, gantopupoj povas esti kreataj por reklami kompaniojn<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=The Hand That Controls the Sock Puppet Could Get Slapped|aŭtoro=Brad Stone|url=https://www.nytimes.com/2007/07/16/technology/16blog.html?ex=1342238400&en=9a3424961f9d2163&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss|eldoninto=[[The New York Times]]|dato=2007-07-16|lingvo=en}}</ref>, por manipuli la opinion de [[retkomunumo]]<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=China Uses an Army of Sockpuppets to Control Public Opinion – and the US Will Too|url=http://guardianlv.com/2013/11/china-uses-an-army-of-sockpuppets-to-control-public-opinion-and-the-us-will-too/|aŭtoro=K. Elsner|lingvo=en}}</ref>, por ĉirkaŭiri forbaron en TTT-ejo. Uzo de [[pseŭdonimo]] kaj kreo de gantopupo estas malsamaj nocioj. Gantopupo prezentas sin kiel personon neniel rilatan al koncerna homo (kvankam envere ili estas la sama persono). En multaj interretaj komunumoj oni forbaras gantopupojn.

== Historio ==
La unua dokumente konfirmita uzo de la angla termino {{langi|en|sockpuppet}} okazis la 9-an de julio 1993<ref>{{Citaĵo el la reto|aŭtoro=Dana Rollins|dato=1993-07-09|url=http://groups.google.com/group/bit.listserv.fnord-l/msg/d1b51c9c2d96469f|titolo=Arty/Scotto|alirdato=2009-06-03|lingvo=en}}</ref>. Tamen antaŭ 1996 oni en Uzreto ({{langi|en|[[Usenet]]}}) uzis tiun vorton ege malofte.

La vorto {{langi|en|sockpuppet}} ĉeestas en la {{langi|en|[[Oxford English Dictionary]]}}. Laŭ ĉi tiu vortaro, gantopupo estas persono, kiel agojn kontrolas iu alia. La vortara artikolo enhavas ligilon al {{langi|en|[[U.S. News & World Report]]}}.

Foje aperas recenzoj fare de verkistoj pri iliaj propraj verkoj. {{langi|en|[[Walt Whitman]]}} kaj {{langi|en|[[Anthony Burgess]]}} recenzis siajn librojn sub pseŭdonimoj<ref name="nytimes">{{Citaĵo el la reto|url=https://www.nytimes.com/2004/02/14/us/amazon-glitch-unmasks-war-of-reviewers.html?pagewanted=all&src=pm|titolo=Amazon Glitch Unmasks War Of Reviewers|aŭtoro=Amy Harmon|eldoninto=[[The New York Times]]|dato=2004-14-04|lingvo=en}}</ref>. Same faris {{langi|en|[[Benjamin Franklin]]}}<ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.pbs.org/benfranklin/l3_wit_name.html|titolo=«Назови этого Бена»|lingvo=ru}}</ref>.

La 21-an de oktobro 2013 la [[Fondaĵo Vikimedio]] kondamnis pagatan redaktadon de [[Vikipedio]] fare de gantopupoj, kaj du tagojn poste malpermesis redaktadon de Vikipedio fare de la kompanio ''Wiki-PR''<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://blog.wikimedia.org/2013/11/19/wikimedia-foundation-sends-cease-and-desist-letter-to-wikipr/|titolo=Wikimedia Foundation sends cease and desist letter to WikiPR|aŭtoro=Matthew Roth|retejo=Wikimedia blog|dato=2013-11-19|eldoninto=[[Fondaĵo Vikimedio]]|lingvo=en}}</ref>. En aŭgusto kaj septembro 2015 la Fondaĵo denove trovis gantopupojn, konatajn kiel ''Orangemoody''<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.theguardian.com/technology/2015/sep/06/wikipedia-founder-backs-sites-systems-after-extortion-scam|titolo=Wikipedia founder backs site's systems after extortion scam|aŭtoro=Stuart Dredge|dato=2015-09-06|eldoninto=[[The Guardian]]|lingvo=en}}</ref>.

== Kaŭzoj uzi gantopupojn ==
=== Ĉirkaŭiro de forbaro ===
Unu el la kaŭzoj uzi gantopupojn estas [[Forbaro (Interreto)|forbaroj]], malpermesoj aŭ aliaj sankcioj. Iuj homoj povas provi ĉirkaŭiri forbaron per kreo de nova uzantokonto<ref>{{Libro|verkinto=Bailey Poland|jaro=2016|isbn=9781612347660|eldonejo=University of Nebraska Press|titolo=[https://www.jstor.org/stable/j.ctt1fq9wdp Haters: Harassment, Abuse, and Violence Online]|lingvo=en}}.</ref>.

=== Falsado de voĉdono ===
Gantopupoj povas influi rezultojn de enketadoj farataj en Interreto. Krome gantopupoj povas interveni diskuton, kreante iluzion de subteno de ies opinio (ankaŭ tiam, kiam voĉdono ne okazas). Tia maniero de manipulado ricevis la nomon «[[atako de Sybil]]».

Gantopupoj estas uzataj por [[gerila merkatiko]]. Merkatikisto kreas unu aŭ kelkajn uzantokontojn, per ĉiu el ili verkataj estas mesaĝoj kiuj rakontas pri avantaĝoj de iu varo, laŭdas iun aŭ alian libron aŭ ideologion<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Should stealth marketing be regulated?|aŭtoro=Mark Sweney|url=https://www.theguardian.com/media/organgrinder/2008/may/21/shouldcommercialbloggingbe|eldoninto=[[The Guardian]]|loko=London|dato=2008-05-21|alirdato=2010-05-23|lingvo=en}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.theonion.com/content/node/43456|titolo=I'd Love This Product Even If I Weren't A Stealth Marketer|aŭtoro=Kyle Pafrath|dato=2005-12-14|eldoninto=[[The Onion]]|lingvo=en|arkivurl=https://web.archive.org/web/20051216010438/http://www.theonion.com/content/node/43456|arkivdato=2005-12-16}}</ref>.

=== Gantopupoj sub falsa flago ===
Gantopupoj estas uzataj kiel maniero agi [[sub falsa flago]]. Uzanto kreas tian gantopupon kaj verkas per ĝi mesaĝojn kontraŭajn al sia [[opinio]]. Tamen tiaj mesaĝoj servas ne por pruvi la kontraŭan vidpunkton, sed nur por misprezenti ĝin kiel stultan. Finfine tio povas rezulti, ke oni subtenos la vidpunkton de tiu uzanto. Tiaj gantopupoj ofte kondutas malracie, malklere aŭ [[Antaŭjuĝo|fanatike]], uzas facile refuteblajn tezojn. Rezulte malhonorataj estas raciaj argumentoj kontraŭ la vidpunkto de la uzanto-«gantopupestro»<ref>{{citaĵo el la reto|aŭtoro=Craig Thomler|dato=2011-04-27|url=malaperis|titolo=Battle of the sockpuppets (part of the discussion at Media140 Brisbane)|arkivurl=https://web.archive.org/web/20120323193118/http://govinthelab.com/battle-of-the-sockpuppets-part-of-the-discussion-at-media140-brisbane/|arkivdato=2012-03-23|lingvo=en}}</ref>. Tiaj gantopupoj kondutas simile al [[Interreta trolo|interretaj troloj]].

Foje okazas, ke iu kreas trolon, kiu en siaj vortoj sekvas iun aŭ alian pozicion sed estas direktata fare de uzanto kiu kontraŭas tiun pozicion. Mesaĝoj de tia trolo estas dediĉitaj al la deklarita vidpunkto kaj kvazaŭ celas influi la opinion de la grupo. Tamen ofte menciataj estas problemoj de tiu vidpunkto. La vera celo de la trolo estas semi timon, malcertecon kaj dubojn en la komunumo.

=== «Viandpupo» ===
La angla vorto {{langi|en|meatpuppet}} laŭvorte signifas «viandpupo» kaj estas uzata por aĉiga priskribo de konkreta konduto de iuj homoj. La termino estis uzata jam antaŭ la disvastiĝo de Interreto. Ekzemple, ĝi estas renkontebla en la sciencfikcia rakonto de [[Ursula K. Le Guin]] «La taglibro de la rozo» (1976)<ref>{{libro|verkinto=Le Guin, Ursula|titolo=The Diary of the Rose. In Jack Dann; Gardner Dozois. Future Power|subtitolo=A Science Fiction Anthology|eldonejo=Random House|jaro=1976|paĝoj=17|isbn=0-394-49420-2|lingvo=en}}</ref>. En la romano de [[William Gibson]] {{langi|en|Neuromancer}} (1984) ĉeestas la vortkombino {{langi|en|meat puppet}}<ref>{{libro|verkinto=Nayar, Pramod|titolo=Virtual Worlds|subtitolo=Thousand Oaks|eldonejo=Sage Publications|jaro=2004|paĝoj=123|isbn=0-7619-3228-3|lingvo=en}}</ref>. Redaktantoj de [[Vikipedio]] nomas tiel novan redaktanton, se ili opinias ke tiu estas kaŝe ligita al iu jama redaktanto. Tiu nova redaktanto estas reala persono (ekzemple amiko de jama redaktanto), kiu estas uzata fare de alia redaktanto kaj pro tio similas al gantopupo.

La recenzisto en la revuo {{langi|en|[[Wired]]}} {{langi|sv|Lore Sjöberg}} {{prononco|Lore Ŝoberg}} verkis satiran terminaron dediĉatan al kritiko de Vikipedio. Tie li interpretis la vorton {{langi|en|meatpuppet}} kiel «persono kiu malkonsentas kun vi».

Kelkaj aliaj fontoj priskribas la vortojn {{langi|en|meatpuppet}} kaj {{langi|en|sockpuppet}} kiel [[sinonimo]]jn. Ekzemple, laŭ unu reta enciklopedio, «viandpupo» «publikigas komentojn en blogoj, [[vikio]]j kaj aliaj retejoj por igi interesiĝon pri io en la komunumo».

== Senmaskigo de gantopupoj ==
Por kontroli uzantokontojn, oni komparas [[IP-adreso]]jn kaj analizas stilon de mesaĝoj<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.newscientist.com/article/2127107-sock-puppet-accounts-unmasked-by-the-way-they-write-and-post/|titolo=Sock puppet accounts unmasked by the way they write and post|aŭtoro=Edd Gent|dato=2017-04-06|eldoninto=[[New Scientist]]|lingvo=en}}</ref>.

== Juraj postsekvoj de uzo de gantopupoj ==
En 2008 en [[Misurio]] ([[Usono]]) la 49-jara {{langi|en|Lori Drew}} estis juĝata pro kreo kaj kontraŭregula uzo de uzantokonto ĉe {{langi|en|[[Myspace]]}}. Ŝi pretendis esti 16-jara knabo kaj konatiĝis kun la 13-jara {{langi|en|Megan Meier}}, kiu konfliktis kun ŝia filino. Kiam la virtuala knabo ĉesis interkomuniki kun {{langi|en|Megan Meier}}, ŝi suicidis. {{langi|en|Lori Drew}} estis konsiderita kiel kulpa pri provizo de malveraj informoj kaj malobservo de la uzreguloj de {{langi|en|Myspace}}<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Cyberbullying verdict turns rule-breakers into criminals|aŭtoro=Ivor Tossell|url=https://www.theglobeandmail.com/servlet/story/RTGAM.20081204.wgtweb05/BNStory/Technology/home|verko=Globe and Mail|eldoninto=CTVglobemedia|loko=Toronto, Canada|dato=2008-12-04|lingvo=en|arkivurl=https://web.archive.org/web/20081209060005/http://www.theglobeandmail.com/servlet/story/RTGAM.20081204.wgtweb05/BNStory/Technology/home|arkivdato=2008-12-09}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://slate.com/news-and-politics/2008/12/lori-drew-s-conviction-in-the-myspace-suicide-case.html|titolo=Lori Drew Is a Meanie|aŭtoro=Emily Bazelon|dato=2008-12-03|eldoninto=Slate Magazine|lingvo=en|alirdato=2019-08-26}}</ref>. Tamen poste la verdikto estis abolita<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Lori Drew Files New Bid for Dismissal on Grounds that MySpace Authorized Access|aŭtoro=Kim Zetter|url=http://blog.wired.com/27bstroke6/2008/12/lori-drew-attor.html|eldoninto=[[Wired]] News|dato=2008-12-15|lingvo=en}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Lori Drew cleared of MySpace cyber-bullying|url=http://www.smh.com.au/technology/lori-drew-cleared-of-myspace-cyberbullying-20090703-d6s0.html|eldoninto=Sydney Morning Herald|dato=2009-07-03|lingvo=en}}</ref>.

En 2014 la Distrikta kortumo de [[Florido]] (Usono) malpermesis uzon de gantopupoj kaj rezoluciis, ke falsigo de identecoj estas kontraŭleĝa konduto.

== Ekzemploj de uzo de gantopupoj ==
=== Reklamado ===
En 2007 oni eltrovis, ke la ĝenerala direktoro de {{langi|en|[[Whole Foods Market]]}}, {{langi|en|John P. Mackey}} afiŝis ĉe {{langi|en|[[Yahoo]] Finance}} mesaĝon kiu reklamis lian kompanion kaj rakontis pri malfacila estonteco de ĝia konkuranto, {{langi|en|Wild Oats Markets}}; li ne menciis, ke li havas rilaton al {{langi|en|Whole Foods Market}}. Post ekiĝo de disputo {{langi|en|Whole Foods Market}} asertis, ke neniu el liaj agoj malobservas leĝojn<ref>{{Citaĵo el la reto|url=https://www.nytimes.com/2007/07/16/technology/16blog.html|titolo=The Hand That Controls the Sock Puppet Could Get Slapped|aŭtoro=Brad Stone, Matt Richtel|eldoninto=The New York Times|dato=2007-07-16|lingvo=en|alirdato=2019-08-26}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Whole Foods Executive Used Alias|aŭtoro=Andrew Martin|url=https://www.nytimes.com/2007/07/12/business/12foods.html|eldoninto=The New York Times|dato=2007-07-16|lingvo=en}}</ref>.

=== Biasaj recenzoj pri libroj kaj filmoj ===
La komputila paneo ĉe [[Amazon.com]] en 2004 helpis eltrovi ke kelkaj aŭtoroj verkadis recenzojn pri siaj libroj. Ekzemple, {{langi|en|John Rechy}}, aŭtoro de la romano «{{langi|en|City of Night}}» (1963) ofte verkis falsajn reagojn pri siaj libroj, taksante ilin je kvin steloj<ref name="nytimes" />.

La brita verkisto {{langi|en|[[Stephen Leather]]}} konfesis en 2012 ke li uzis gantopupojn por laŭdi siajn librojn. Li asertis ke «tion faras ĉiuj». Li konstruis «reton de fikciuloj» kelkajn el kiuj administris liaj amikoj, ili diskutadis librojn kaj interkomunikis kun {{langi|en|Leather}}. Samjare la brita verkisto {{langi|en|[[R. J. Ellory|Ellory]]}} konfesis uzon de gantopupoj; per ili li verkis laŭdan reagon pri ĉiu sia romano kaj foje kritikis aliajn aŭtorojn<ref>{{citaĵo el la reto||aŭtoro=Jake Kerridge|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/books/9520374/Are-RJ-Ellorys-faked-reviews-the-tip-of-the-iceberg.html|titolo=Do Consumer Are RJ Ellory's faked reviews the tip of the iceberg?|eldoninto=[[The Daily Telegraph]]|dato=2012-09-04|alirdato=2020-01-16|lingvo=en}}</ref><ref>{{citaĵo el la reto|aŭtoro=Andrew Hough|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/books/booknews/9515593/RJ-Ellory-detected-crime-writer-who-faked-his-own-glowing-reviews.html|titolo=RJ Ellory: detected, crime writer who faked his own glowing reviews|eldoninto=The Daily Telegraph|dato=2012-09-02|lingvo=en}}</ref><ref>{{citaĵo el la reto|aŭtoro=David Streitfeld|url=http://bits.blogs.nytimes.com/2012/09/04/his-biggest-fan-was-himself/?smid=pl-share|titolo=His Biggest Fan Was Himself|eldoninto=The New York Times|dato=2012-09-04|lingvo=en}}</ref>.

Direktoro pri merkatiko de [[Sony]] elpensis recenziston {{langi|en|David Manning}} kiu rekomendis filmojn de {{langi|en|[[Columbia Pictures]]}} (parto de Sony). Tiuj «rekomendoj» estis uzataj en reklamo<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.msnbc.com/news/581770.asp?cp1=1|aŭtoro=John Horn|titolo=The Reviewer Who Wasn't There.|alirdato=2001-06-09|arkivurl=https://web.archive.org/web/20010609225327/http://www.msnbc.com/news/581770.asp?cp1=1|arkivdato=2001-06-09|lingvo=en}}</ref>.

=== Komentoj en blogoj ===
La usona ĵurnalisto {{langi|en|Michael Hiltzik}} estis suspendita disde publikigo en sia blogo ĉe la retejo de {{langi|en|[[Los Angeles Times]]}} ĉar li konfesis ke li mesaĝis tie kaj en aliaj retejoj per gantopupoj<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=I Spy Your IP|aŭtoro=Michael Weiss|url=http://www.slate.com/articles/news_and_politics/todays_blogs/2006/04/i_spy_your_ip.html|dato=2006-04-21|alirdato=2012-07-27|lingvo=en}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Los Angeles Times Yanks Columnist's Blog|aŭtoro=Kurtz Howard|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/04/20/AR2006042002375.html|eldoninto=[[The Washington Post]]|dato=2006-04-21|alirdato=2012-07-27|lingvo=en}}</ref>.

Aŭtoro de artikoloj por la usona revuo {{langi|en|[[The New Republic]]}}, {{langi|en|Lee Siegel}} estis suspendita disde verkado de blogo ĉar li komentis tie sub pseŭdonimo {{langi|it|[[Sprezzatura]]}}; en tiuj komentoj li negative opiniis pri {{langi|en|[[Jon Stewart]]}}, skribis ke «{{langi|en|Siegel}} estas brava, brila kaj pli sprita ol {{langi|en|Stewart}} iam ajn estos»<ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=New Republic Suspends an Editor for Attacks on Blog|aŭtoro=Maria Aspan|url=https://www.nytimes.com/2006/09/04/technology/04republic.html?ex=1315022400&en=cc629c6ec5d5805d&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss|eldoninto=The New York Times|dato=2006-09-04|alirdato=2007-06-11|lingvo=en}}</ref><ref>{{Citaĵo el la reto|titolo=Making Mischief on the Web|aŭtoro=Ana Marie Cox|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1570701,00.html|eldoninto=[[Time]]|dato=2006-12-16|alirdato=2007-03-30|lingvo=en|arkivurl=https://web.archive.org/web/20070113090041/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1570701,00.html|arkivdato=2007-01-13}}</ref>.

== Vidu ankaŭ ==
* [[Interreta trolo]]

== Referencoj ==
[[Dosiero:Carlb-sockpuppet-wikipedia.jpg|eta|x400px|&#32;]]
{{referencoj}}

== Eksteraj ligiloj ==
* [http://www.catb.org/jargon/html/S/sock-puppet.html {{langi|en|Sock-puppet}}] ĉe {{langi|en|[[Jargon File]]}}

{{Usenetnav}}

[[Kategorio:Trompoj]]
[[Kategorio:Interreta slango]]
[[Kategorio:Komputiko kaj socio]]
[[Kategorio:Amaskomunikila manipulado]]