Ekstremaduro
Ekstremaduro (hispane Extremadura [e(ɣ)stɾemaˈðuɾa], ekstremadure Estremaúra [eʰtːɾemaˈuɾa], portugale Estremadura [(ɨ)ʃtɾɨmɐˈðuɾɐ]) estas aŭtonoma komunumo aŭ regiono en Hispanio. Ĝi havas areon de 41.601 km² kaj proksimume 1 000 000 loĝantojn. Ekstremaduro estas sudokcidente de Madrido kaj oriente de Lisbono kaj estas ĉirkaŭ 39° Norde kaj 6° Okcidente. Ĝi konsistas el la provincoj Badajoz [badaĥos'] kaj Cáceres [kAseres]. La ĉefurbo de la regiono estas Mérida [mErida], en la provinco Badajoz.
| Ekstremaduro | |||
| ekstremadure: Estremaúra hispane Extremadura | |||
| aŭtonoma komunumo | |||
|
|||
| Oficiala nomo: Extremadura | |||
| Ŝtato |  Hispanio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Ekstremaduro | ||
| Provincoj | 2
| ||
| Najbaras kun | 7
| ||
| Kelkaj urboj | 14
| ||
| Situo | Merido | ||
| - alteco | 217 m s. m. | ||
| Ĉefurbo | Merido | ||
| - koordinatoj | 38° 54′ 00″ N 06° 20′ 00″ U / 38.90000 °N, 6.33333 °U (mapo) | ||
| Areo | 41,634 km² (4 163,4 ha) | ||
| Loĝantaro | 1 059 501 loĝantoj (2021) | ||
| Denseco | 25 loĝ./km² | ||
| Aŭtonomeco | 26-a de februaro 1983 | ||
| Ĉefulo | María Guardiola (ekde 17-a de julio 2023) | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| ISO 3166-2:ES | ES-EX | ||
  Situo de Merido enkadre de Hispanio
| |||
 Situo de Ekstremaduro enkadre de Hispanio
| |||
 Vikimedia Komunejo: Extremadura
| |||
| Retpaĝo: Registaro de Ekstremaduro | |||
| |||
.svg)
Aliaj ekstremaduraj urboj aŭ vilaĝoj estas: Almendralejo, Don Benito, Medellín, Montijo, Villanueva de la Serena kaj Zafra en provinco Badajoz. Coria, Guadalupe, Hervás, Navalmoral de la Mata, Plasencia kaj Trujillo en provinco Cáceres.
La ekonomio de Ekstremaduro baziĝas ĉefe sur agrokulturo. Ĉe la rivero Gvadiano, la terenoj akvumitaj de Plan Badajoz permesis pliigon de la produktovario.
Etimologio de la nomo
redaktiPri la originoj de la nomo de Ekstremaduro ekzistas diversaj hipotezoj:
La nomo de Ekstremaduro derivas de la latina "Extrema Dorii" ("Ekstremoj de la Doŭro", aŭ prefere "En la alia ekstremo de la Doŭro", pro sia pozicio sude de ĉi tiu rivero), kun kio oni enoficigis la teritoriojn staritaj sude de la baseno de la rivero Doŭro;
La nomon Ekstremaduron oni uzis dum la Rekonkero por enoficigi al la teritorioj staritaj en la "ekstremoj", la limo, de la kristanaj regnoj de la nordo kun Al-Andalus.
Oni ne devas konfuzi Ekstremaduron kun la antikva portugala provinco Estremaduro, kvankam la noma origino estus la samo.
Geografio
redakti
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Distriktoj de Ekstremaduro.Ekstremaduro kuŝas inter la 37° 57′ No kaj la 40° 85′ No latitude kaj inter la 4° 39′ Or kaj la 7° 33' Or longitude.
La surfaco de Ekstremaduro estas de 41.633 km², estante do la kvina Aŭtonoma Komunumo de Hispanio laŭ surfaco.
Montaroj
redaktiNorde leviĝas la montaroj de la Disiga Montaro, kun la Sierra de Gredos, Sierra de Béjar kaj Sierra de Gata. Ĉe la mezo ni trovas la Sierra de las Villuercas kaj la Sierra de San Pedro, kiu apartenas la Montoj de Toledo.
Sude leviĝas Sierra Morena, kio apartigas Ekstremaduron kaj Andaluzion.
Riveroj
redaktiLa riveroj kioj trairas Ekstremaduron estas la Taĵo, la Gvadiano, la Gvadalkiviro kaj la Doŭro.
Klimato
redaktiEkstremaduro havas mediteranean klimaton, escepte en la nordo, kie la klimato estas kontinenta, kaj en la okcidento, kie la Atlantika influo faras ke la klimato estus pli milda.
Ĝenerale, Ekstremaduro havas somerojn tre varmaj kaj sekaj, kun malmultaj pluvoj, kaj longajn vintrojn mildigitaj pro la oceana influo de la portugala atlantika marbordo.
Temperaturoj
redaktiEn la nordo de Ekstremaduro, la temperaturoj estas pli malaltaj ol en la sudo. Dum la somero la temperaturo povas altiĝi pli ol 40 gradoj.
Loĝantaro
redakti| Plej loĝataj urboj | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pozicio | Urbo | Loĝantaro | |||||
| 1ª | Badajoz | 149.748 | |||||
| 2ª | Cáceres | 90.218 | |||||
| 3ª | Mérida | 53.915 | |||||
| 4ª | Plasencia | 39.785 | |||||
| 5ª | Don Benito | 34.051 | |||||
| 6ª | Almendralejo | 31.424 | |||||
| 7ª | Villanueva de la Serena | 24.932 | |||||
| 8ª | Navalmoral de la Mata | 17.099 | |||||
| 9ª | Zafra | 16.417 | |||||
| 10ª | Montijo | 15.648 | |||||
Ekstremaduro havas 1.086.373 loĝantojn, do, prezentas la 2,74% de la hispania loĝantaro (44.708.964 loĝ.). Ĝia loĝantara denseco estas tre malalta (25,81 loĝ/km²) komparante ĝin kun la hispania (84,42 loĝ/km²).
La plej loĝata provinco estas Badajoz kun 673.474 loĝantoj, kun loĝantara denseco de 30,94 loĝ/km². Ankaŭ estas la plej granda provinco de Hispanio (21.766 km²). La plej gravaj urboj laŭ sia loĝantaro estas Badajoz (143.748 loĝ), Cáceres (90.218 loĝ), Mérida (53.915 loĝ) kaj Plasencia (39.874 loĝ).
Historio
redaktiMérida havas gravajn romiajn ruinojn; ĝi estis la urbo Emerita Augusta en la romia provinco Luzitanio. Poste ĝi estis daŭre ĉefurbo dum visigota kaj araba epokoj. Ankaŭ Badajoz estis ĉefurbo en araba epoko.
La rekonkero kristana kontraŭ islamaj okupantoj okazis dum la 13a jarcento. Juda aŭ islama loĝantaro restis izolita en kelkaj vilaĝoj.
Dum la 16a jarcento ekstremaduraj malriĉaj hidalgoj kiel Hernán Cortés, Pedro de Valdivia kaj Francisco Pizarro iĝis konkeristoj en Ameriko. Komence de la 19a jarcento la milito kontraŭ la francaj okupantoj trakuris la regionon: unu grava batalo okazis en Medellín.
Dum la Hispana Enlanda Milito provinco Cáceres estis ekde la komenco en frankisma flanko, sed male okazis en suda provinco Badajoz, kiu estis konkerita de tiu flanko okazanta terurajn amasmortigojn kaj en ĉefurbo Badajoz kaj en la tuta provinco.
Moderne, dum la dua duono de la 20a jarcento, multaj ekstremaduranoj migris por labori al industriaj Katalunio, la Madrida Regiono, Eŭskio, kaj eĉ Francio, Germanio kaj Svisio.
Naturo
redaktiRilate la naturan medion Ekstremadura apartaĵo estas ĝiaj naturaj herbejoj prisemitaj per kork-kverkoj kaj anzinoj, kiuj estas la ĉefa vintro-ripozejo de la okcident-eŭropaj gruoj (rilate la migradon vidu: Der). Ties kvanto estis en 1995/96 pr. 48 000 travintrintoj. De kelkaj jaroj estas minacoj sur tiu natura medio. Multaj lokoj estas protektitaj de la regionaj aŭtoritatoj kiel naturaj rezervejoj. Plej elstara estas Nacia Parko Monfragüe.
Amaskomunikiloj
redaktiĈefaj tagĵurnaloj estas Hoy (distribuita ĉefe en la provinco Badajoz) kaj El Periódico Extremadura (distribuita ĉefe en la provinco Cáceres).
Lingvoj
redaktiLa sola lingvo kiu estas oficiale agnoskita estas la hispana (kies lokaj dialektoj kolektive nomiĝas ekde la fino de la 20-a jarcento castúo), sed ankaŭ aliaj lingvoj estas parolataj:
- La fala, devena el aŭ proksima al galegportugala lingvo, estas speciale protektita lingvo kaj estas parolata en la valo Jálama.
- La lastatempe nomita ekstremadura, fakte unu el la ekstremaduraj dialektoj aŭ parolmanieroj. Ĝi rilatas al la leona[1] kaj estas severe endanĝerita aŭ fakte neparolata kaj nur komprenata kiel arigo de dialektaj elementoj. Ĝin oni instruas nek publike nek private.
- La portugala en Cedillo kaj Herrera de Alcántara,[2] kaj ankaŭ parolataj de kelkaj personoj (ĉefe tiuj kiuj naskiĝis antaŭ la 1940-aj jaroj[3]) en Olivenza.
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- Filmeto pri Ekstremaduro - José María Salguero Rodríguez en YouTube, prelego de la 1-a de julio 2016.
Referencoj
redakti- ↑ Unesco.es[rompita ligilo]
- ↑ Maria da Conceição Vilhena. Hablas de Herrera y Cedillo.
- ↑ Manuel J. Sánchez Fernández: “Apuntes para la descripción del español hablado en Olivenza”, Revista de Extremadura, 23, 1997, paĝo 110
