Duetila etero

Vidu ankaŭ: Metila etila etero, Dupropila etero, Metila propila etero, Dumetila etero, Etila propila etero, Metila fenila etero, Metila benzila etero, kaj Duetila dusulfido, Duetila sulfido, kaj Duetila ketono

Oni proponas alinomi la artikolon «Duetila etero» al «Dietila etero».
Kialo: konforme al al esperants ĥemia prefikso di- oficiale agnostika en PIV.
Atentu: la celpaĝo «Dietila etero» jam ekzistas. Se ĝi enhavas ion alian ol nur unu version kun alidirektilo al la malnova nomo, tiam nur administrantoj povas forigi ĝin, por ke alinomado eblu.

Se vi konsentas aŭ kontraŭas la proponon, bonvolu skribi viajn argumentojn ĉe Vikipedio:Alinomendaj artikoloj.

Duetila etero

Alternativa(j) Nomo(j)

Etila etero
Etoksietano
Duetila oksido

C₄H₁₀O

60-29-7

Fizikaj proprecoj

senkolora likvaĵo

akra kaj dolĉeca

74.12 g mol⁻¹

CCOCC

0.7134 g/cm³ (20 °C)

0.224 cP (25 °C)

n_{761}^{20}

1,3495 ĝis

n_{761}^{20}

1,3526

Fandopunkto

−116.3 °C (−177.3 ℉; 156.8 K)

Bolpunkto

34.6 °C (94.3 ℉; 307.8 K)

Ekflama temperaturo

−45 °C (ujo fermita)

Vaporpremo

440 mmHg (20 °C)
586 hPa (20 °C)

Solvebleco

Akvo:69 g/L 20 °C
etanolo: tute miksebla
Kloroformo: tute miksebla
Karbinolo: tute miksebla
HCl: (en akvo) miksebla:

Mortiga dozo (LD50)

1250 mg/kg (buŝe, muso)

GHS etikedigo de kemiaĵoj

GHS Damaĝo-piktogramo

GHS Signalvorto

Damaĝa

GHS Deklaroj pri damaĝoj

H224, H302, H336

GHS Deklaroj pri antaŭgardoj

P210, P240, P403+235

Escepte kiam indikitaj, datumoj estas prezentataj laŭ iliaj normaj kondiĉoj pri temperaturo kaj premo (25 °C kaj 100 kPa)

La etoksietano aŭ duetila etero ankaŭ estas konata kiel sulfata etero pro sia produktado-metodo, malgraŭ ke ne estas sulfuro ene. Ĝia molekula formulo estas C₄H₁₀O (ekde ĝia nomo pro enesto de du etilaj grupoj C₂H₅-) kaj ĝia struktura formulo estas CH₃CH₂-O-CH₂CH₃. La difino etero aplikiĝas al la malplena spaco, kaj tiu nomo atribuiĝas al tiu substanco pro la granda volatileco de la etila etero. Ĝi estas senkolora, kutime uzata kiel solvaĵo, kaj en la pasinteco ĝi uziĝis kiel ĝenerala anestezilo. Ĝiaj narkotaj proprecoj estas konataj ekde la antikiveco kaj oni scias ke ĝi kaŭzas dependecon. Tiun simptomon oni nomas "eteromanio".

Historio

La etero eble estis kreita de Jābir ibn Hayyān (721-815), en la oka jarcento, aŭ de Ramon Lullo (1232-1315), en 1275, malgraŭ ke ne ekzistas samtempa evidenteco de tiu fakto. Ĝi estis unue sintezita en 1540 far Valerius Cordus (1515-1544), kiu nomis ĝin dolĉa vitriolo^[1]. Tiu difino devenas de la maniero kiel li akiris tiun substancon pere de distilado de miksaĵo de etanolo kaj sulfata acido, kiu tiam estis konata kiel vitriololeo, kaj pro ties medicinaj proprecoj. Ĉirkaŭ la sama epoko, Paracelsus (1493-1541) malkovris la analgeziajn proprecojn de la etero en kokinoj. La nomo etero estis kreita de la alkemiisto August Sigmund Frobenius (1727-1741), en 1729.

Uzoj

La etero estas ĉefe uzata kiel solvaĵo en la produktado de celulozaj plastaĵoj kiel la celuloza acetato. La duetila etero posedas altan cetanan indekson^[2] inter 85-90 kaj uzatas kiel sparkiga fluidaĵo^[3], miksita kun petrola distilaĵaro por la benzinaj aŭ dizelaj veturiloj, dank'al ties alta volatileco kaj malalta brulpunkto. Pro la samaj kialoj ĝi ankaŭ estas uzata kiel komponanto en la brulmiksaĵo de la modeloj de motoroj kun fajreco laŭ karburilpremado.

Anestezaj aplikoj

En la 16-a de oktobro 1846, William Morton (1819-1868) partoprenis en publika prezentado por demonstri la anestezajn efektojn de la duetila etero, en la amfiteatro Eterdomo^[4], en Bostono. Tamen, Crawford Long (1815-1878) estas agnoskita ke li private demonstris la uzon de la etero kiel ĝenerala anestezilo en kirurgio, al kelkaj oficistoj en la usona subŝtato Georgio, ĉirkaŭ la 30-a de marto 1842, kaj Long publike demonstris la uzon de la etero kiel porkirurga anestezilo plurfoje antaŭ ol 1846. La britaj kuracistoj jam sciis pri la anestezaj proprecoj de la etero ĉirkaŭ 1840, tiam kiam ĝi estis preskribita kune kun la opio. Kelkfoje, la duetila etero antaŭe uziĝis anstataŭ la kloroformo pro ties pli alta terapeŭtika indekso^[5], tio estas, ĝi prezentas pli bonajn rezultojn inter la rekomendita dozo kaj toksaj efektoj de la superdozado.

Vidu ankaŭ

Kategorio Duetila etero en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

Referencoj

↑ Oleum dulce vitrioli.
↑ La cetana indekso estas indikilo de la brulrapido de la dizelolea brulaĵo.
↑ Sparkiga fluidaĵo estas uzata por helpi la ekfunkcion de la motoroj kun interna brulado. Ĝenerale tiu eka brulaĵo estas la duetila etero pro ties tre malalta memsparkiga temperaturo 160^oC aŭ 320^oF.
↑ La amfiteatro de la eterkupolo, en Bostono.
↑ Terapeŭtika indekso estas la rilato inter la terapeŭtikaj agentoj efike agantaj kun tiuj kaŭzantaj morton aŭ toksecon, en studoj faritaj kun homoj kaj bestoj.