|
| priskribo de dosiero = franca sciencisto
}}
'''Louis PASTEUR''' {{prononco|lwi pastœʁ}} (naskiĝis en [[Dole]] la {{daton|27|decembro|1822}} kaj mortis en kastelo Villeneuve-l’Étang, [[Marnes-la-Coquette]] la {{daton|28|septembro|1895}}), estis [[Francio|franca]] [[sciencisto]], [[kemiisto]], pioniro de la [[mikrobiologio]], inventisto de la metodo de [[pasteŭrizado]] kaj esploristo pri [[fermentado]]. Lia esplorado en kemio kondukis al rimarkindaj elrompoj en la kompreno de la kaŭzoj kaj preventoj de [[malsano]]j, kiuj rezultis en la fundamento de higieno, publika sano kaj multo de moderna medicino.<ref name="Ligon">{{citeCite journal|last1=Ligon|first1=B. Lee|year=2002|title=Biography: Louis Pasteur: A controversial figure in a debate on scientific ethics|journal=Seminars in Pediatric Infectious Diseases|volume=13|issue=2|pages=134–141|doi=10.1053/spid.2002.125138|pmid=12122952 | issn=1045-1870 }}</ref> Oni konsideras, ke lia laboro savis milionojn de vivoj pere de la disvolvigo de vakcinoj kontraŭ [[rabio]] kaj [[antrakso]]. Li estas konsiderata kiel unu el la fondintoj de la moderna [[bakteriologio]] kaj estis honorita kiel la "patro de bakteriologio"<ref>{{Cite journal|last=Adam|first=P.|date=1951|title=Louis Pasteur: Father of bacteriology|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14870064|journal=Canadian Journal of Medical Technology|volume=13|issue=3|pages=126–128|pmid=14870064}}</ref> kaj kiel la "patro de [[mikrobiologio]]"<ref name="fein">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=0mwwzIdiuhkC|titolo=Louis Pasteur: The Father of Microbiology|aŭtoro=Feinstein, S|jaro=2008|eldoninto=Enslow Publishers, Inc.|ISBN=978-1-59845-078-1|paĝoj=1–128}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Fleming|first=Alexander|date=1952|title=Freelance of Science|journal=British Medical Journal|volume=2|issue=4778|pages=269|doi=10.1136/bmj.2.4778.269|pmc=2020971}}</ref> (kun [[Robert Koch]],<ref>{{Cite journal|last1=Tan|first1=S. Y.|last2=Berman|first2=E.|date=2008|title=Robert Koch (1843-1910): father of microbiology and Nobel laureate|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19037548|journal=Singapore Medical Journal|volume=49|issue=11|pages=854–855|pmid=19037548}}</ref><ref name=":9">{{Cite journal|last=Gradmann|first=Christoph|date=2006|title=Robert Koch and the white death: from tuberculosis to tuberculin|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16126424|journal=Microbes and Infection|volume=8|issue=1|pages=294–301|doi=10.1016/j.micinf.2005.06.004|pmid=16126424}}</ref> kaj tiu lasta epiteto estas atribuita ankaŭ el [[Antonie van Leeuwenhoek]]<ref>{{Cite journal|last=Lane|first=Nick|date=2015|title=The unseen world: reflections on Leeuwenhoek (1677) 'Concerning little animals'|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences|volume=370|issue=1666|pages=20140344|doi=10.1098/rstb.2014.0344|pmc=4360124|pmid=25750239}}</ref>).
Pasteur estis responsa pri la malakcepto de la doktrino de [[spontanea generado]]. Kun la helpo de la [[Franca Akademio de Sciencoj]], liaj eksperimentoj pruvis, ke en sterilizitaj kaj sigelitaj flaskoj, nenio iam disvolviĝis; kaj, inverse, en sterilizitaj sed malfermaj flaskoj, mikroorganismoj povas kreski.<ref name="seckbach">{{citeCite book|editor-last1=Seckbach |editor-first1=Joseph |title=Origins: Genesis, Evolution and Diversity of Life|year=2004|publisher=Kluwer Academic Publishers|location=Dordrecht, The Netherlands|isbn=978-1-4020-1813-8|page=20|url=https://books.google.com/books?id=937NljkEbgYC}}</ref> Pro tiu eksperimento, la akademio havigis al li la Premion Alhumbert kiu konsistis el 2 500 [[franko]]j en 1862.
Pasteur estas konsiderata kiel unu el la patroj de la [[mikroba teorio pri malsanoj]], kiu estis minora medicina koncepto tiame.<ref name="ullmann"/> Liaj multaj eksperimentoj montris, ke la malsanoj povas esti preventitaj mortigante aŭ haltigante ĝermojn (mikroboj), tiel rekte subtenante la mikroban teorion kaj ties aplikadon en klinika medicino. Li estas plej bone konata de la ĝenerala publiko pro sia invento de la tekniko trakti [[lakto]]n kaj [[vino]]n por haltigi bakterian poluadon, procezo nune nomata [[pasteŭrizado]]. Pasteur faris gravajn [[#Molekula malsimetrio|malkovrojn]] en kemio, ĉefe pri la molekula bazo por la [[nesimetrio]] de kelkaj [[kristalo]]j kaj la "racemizacio". Frue en sia kariero, lia esplorado pri la [[tartrata acido]] rezultis en la unua kompreno de tio kio estas nune nomata [[Ĥiraleco|optikaj izomeroj]]. Lia verko preparis la vojon al la nuntempa kompreno de fundamenta principo en la strukturo de organikaj kombinaĵoj.
Li estis la direktoro de la [[Institut Pasteur]], establita en 1887, ĝis sia morto, kaj liaj restaĵoj estis entombigitaj en [[kripto]] sub la instituto. Kvankam Pasteur faris elrompajn eksperimentojn, lia reputacio iĝis asocia kun diversaj polemikoj. Historia retaksado de lia notkajero pruvis, ke li praktikis trompojn por superi siajn rivalojn.<ref name=Geison1995>{{Citaĵo el libro|url=http://press.princeton.edu/titles/5670.html|titolo=The Private Science of Louis Pasteur|familia nomo=Geison|persona nomo=Gerald L|jaro=1995|loko=Princeton, NJ|eldoninto=Princeton university press|ISBN=978-0-691-01552-1}}</ref><ref>{{citeCite journal|last1=Anderson|first1=C.|title=Pasteur Notebooks Reveal Deception|journal=Science|year=1993|volume=259|issue=5098|page=1117|doi=10.1126/science.259.5098.1117-a|pmid=8438162|bibcode=1993Sci...259.1117A}}</ref>
== Komenca vivo ==
[[FileDosiero:Louis Pasteur Geburtshaus in Dole.jpg|thumbeta|maldekstre|210px|Naskodomo de Pasteur, [[Dole]]. Nuntempe muzeo.]]
Louis Pasteur naskiĝis en Dole la 27-an decembro 1822, kaj [[Naskiĝdomo de Pasteur|la domo en kiu lia familio loĝis]] inter 1822 kaj 1826 nun estas muzeo. Filo de malriĉa [[tanado|tanisto]],<ref name="catholic intro">James J. Walsh (1913). [https://en.wikisource.org/wiki/Catholic_Encyclopedia_(1913)/Louis_Pasteur "Louis Pasteur".] En Herbermann, Charles (eld.). Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.</ref> li montriĝis tre frue naturdotita por la studado, sed longtempe hezitis inter la sciencoj kaj la pentrado.<ref name="catholic intro"/> Kelkaj pentraĵoj fare de li montras apartan talenton, kiu sendube sukcesigis lin en tia kariero. Fine, li deziris eniri en [[École Normale Supérieure]] de [[Parizo]], kie estis formataj la estontaj instruantoj de la liceoj kaj de la universitatoj kaj, por pli bona preparo, li instaliĝis en Parizo jam en oktobro 1838 sed ne povis elteni la internulan vivon kaj revenis en sian provincon.<ref name="Debré">Debré, Patrice (2000). [https://books.google.es/books?id=RzOcl-FLw30C&pg=PA11&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Louis Pasteur.] Traduko de Forster, Elborg. Baltimore: [[JHU Press]]. pp. 11–12. ISBN 978-0-8018-6529-9.</ref> Denove li hezitis kaj rekomencis pentri sed, post sia [[abituro|bakalaŭro]], li denove instaliĝis en Parizo kaj estis akceptita en la ''École Normale Supérieure'' en 1843. En 1842 li jam sukcesis en la konkurso, sed li trovis sian rangon ne sufiĉa kaj preferis rekomenci.<ref name="Debré"/>
== Kariero ==
[[Dosiero:Fronton ENS Ulm.jpg|eta|Fronto de la ''[[École normale supérieure]]'' en Parizo, kiu estis tre rilata al la kariero de Pasteur.]]
En 1854 Pasteŭro, kiu edziĝis en [[Strasburgo]] kun la filino de la [[rektoro]] de la Akademio, estis nomumita profesoro kaj [[dekano]] de la ĵus fondita Fakultato de Sciencoj en [[Lille]].<ref>[https://www.sciencehistory.org/historical-profile/louis-pasteur "Louis Pasteur".] Science History Institute. Junio 2016. Alirita la 1a de Februaro 2022.</ref> Tie okazis lia grava malkovro, ke la [[gisto]]j estas vivantaj estaĵoj, respondecaj de la fermentado kaj ne ĝiaj produktoj. En oktobro [[1857]], li akceptis esti nomumita profesoro en la ''[[École normale supérieure]]'' kaj revenis al Parizo, kie li daŭrigis sian studadon pri la fermentado. Ekde 1858 li batalis kontraŭ la partianoj de la [[spontana generado]], aparte kontraŭ [[Félix Archimède Pouchet]]. Post ses jaroj li fine sukcesis kontraŭ la kompetentuloj.
La venko de [[Prusio]] kontraŭ Francio en 1870-71 kaj la falo de [[Napoleono la 3-a]] estis terura bato por Pasteŭro, fervora patrioto kaj granda partiano de la imperia dinastio. Li resendis sian diplomon de Doktoro "honoris causa" al la prusa Universitato de [[Bonn]], kiu respondis per insultoj. Li tamen daŭre laboris kaj jam en 1871 sin okupis trovi rimedon kontraŭ la difektoŝanĝo de [[biero]], farita (kiel li pruvis) de ĝermoj kaj ne spontana. Por malhelpi ĝin, li konsilis unue ekzameni per mikroskopo la uzotan [[gisto]]n por certiĝi pli ĝia pureco, due varmigi je 50/55° bieron por ebligi ĝian konservadon, kiu agmaniero estis baldaŭ nomita [[pasteŭrizado]].
Tamen lia malsano lin devigis rezigni preskaŭ la tuton de sia aktivado en la ''[[École Normale Supérieure]]'' kaj la [[Nacia Asembleo (Francio)|Nacia Asembleo]] voĉdonis nacian monrekompencon ekvivalentan je lia perdo. Multaj el liaj amikoj kredis, ke li ĉesos sian laboron, sed li ĝin daŭrigis, finante la kverelon de la [[spontana generado]] per montro, ke kelkaj estaĵoj rezistas kontraŭ tre altaj temperaturoj kaj ke oni devas varmigi ĝis {{GdC|180 °C}} por mortigi ilin. Malbona iniciato povis perdigi lin por la scienco: persvadite, ke li povos agi pli efike, se li sidos en [[Senato de Francio|Senato]], li kandidatiĝis sed obtenis tre malmulte da voĉoj, tiel ke li revenis al sia [[laboratorio]].
[[Dosiero:Tableau Louis Pasteur.jpg|eta|maldekstra|250px|Louis Pasteur en sia laboratorio en [[1885]], portreto fare de [[Albert Edelfelt]].]]
Li iĝis honora [[membro]] de [[Hungara Scienca Akademio]] en [[1881]].
== Esplorado ==
=== Molekula malsimetrio === ▼
[[ ImageDosiero:Pcrystals.svg| thumbeta|Pasteur separis la dekstran kaj maldekstran [[kristalo|kristalajn]] formojn unu el la alia ĝis formi du grupojn de kristaloj: en solvo unu formo rotaciigas lumon maldekstren, kaj la alia dekstren, dum [[Racemaĵo|egala mikso]] de ambaŭ formoj nuligas la efikon unu de la alia, kaj ne rotacias la [[Polarizado|polarizitan lumon]].]] ▼▲===Molekula malsimetrio===
▲[[Image:Pcrystals.svg|thumb|Pasteur separis la dekstran kaj maldekstran [[kristalo|kristalajn]] formojn unu el la alia ĝis formi du grupojn de kristaloj: en solvo unu formo rotaciigas lumon maldekstren, kaj la alia dekstren, dum [[Racemaĵo|egala mikso]] de ambaŭ formoj nuligas la efikon unu de la alia, kaj ne rotacias la [[Polarizado|polarizitan lumon]].]]
En la frua laboro de Pasteur kiel [[kemiisto]], de komence en la ''École Normale Supérieure'', kaj poste en Strasburgo kaj Lille, li ekzamenis la kemiajn, optikajn kaj kristalografiajn proprecojn de grupo de kombinaĵoj konata kiel [[tartrato]]j.<ref name="Flack"/>
Li solvis problemon pri la naturo de la [[tartrata acido]] en 1848.<ref>L. Pasteur (1848) [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2983p/f539.item.r=.zoom "Mémoire sur la relation qui peut exister entre la forme cristalline et la composition chimique, et sur la cause de la polarisation rotatoire"] (Memoro pri la rilato kiu povas ekzisti inter kristala formo kaj kemia kombino, kaj pri la kaŭzo de rotacia polarizado)," ''Comptes rendus de l'Académie des sciences'' (Paris), '''26''' : 535–538.</ref><ref>L. Pasteur (1848) [https://books.google.com/books?id=gJ45AAAAcAAJ&pg=PA442&lpg=PA442#v=onepage "Sur les relations qui peuvent exister entre la forme cristalline, la composition chimique et le sens de la polarisation rotatoire"] (Pri la rilato kiu povas ekzisti inter kristala formo kaj kemia kombino, kaj pri la kaŭzo de rotacia polarizado), ''Annales de Chimie et de Physique'', 3a serio, vol. 24, no. 6, pp. 442–459.</ref><ref>George B. Kauffman kaj Robin D. Myers (1998)[https://web.archive.org/web/20060117144722/http://192.129.24.144/licensed_materials/00897/papers/0003006/36kau897.pdf "Pasteur's resolution of racemic acid: A sesquicentennial retrospect and a new translation,"] ''The Chemical Educator'', vol. 3, no. 6.</ref><ref name=Gal>Joseph Gal: ''Louis Pasteur, Language, and Molecular Chirality. I. Background and Dissymmetry'', Chirality ''23'' ('''2011''') 1−16.</ref> Solvo de tiu kombinaĵo derivataj el tio ke vivantaĵoj rotaciigas la ebenon de polarizado de la [[lumo]] pasanta tra ĝi.<ref name="Flack">H.D. Flack (2009) [http://crystal.flack.ch/dox/sh5092.pdf "Louis Pasteur's discovery of molecular chirality and spontaneous resolution in 1848, together with a complete review of his crystallographic and chemical work,"] ''Acta Crystallographica'', Section A, vol. 65, pp. 371–389.</ref> La problemo estis, ke la tartrata acido derivita per kemia sintezo ne havis tiun efikon, kvankam ties kemiaj reagoj estis identaj kaj ties elementa kompono estis la sama.<ref name="cohn"/>
Pasteur notis, ke la kristaloj de tartratoj havas malgrandajn flankojn. Poste li observis, ke en [[Racemaĵo|racemaj miksaĵoj]] de tartratoj, duono de kristaloj estis dekstren kaj duono maldekstren. En solvaĵo, la dekstrena kombinaĵo estas dekstrenrotacia, kaj la maldekstrena kombinaĵo estas livenrotacia.<ref name="Flack"/> Pasteur determinis, ke optika aktiveco rilata al la formo de la kristaloj, kaj ke malsimetria interna aranĝo de la molekuloj de la kombinaĵo estas responsa pri la kirlado de la lumo.<ref name=Chirality>{{citeCite web|title=Louis Pasteur|url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/louis-pasteur|website=[[Science History Institute]]|access-date=20a de Marto 2018|date=Junio 2016}}</ref> La (2''R'', 3''R'')- kaj (2''S'', 3''S'')- tartratoj estis izometriaj, ne-supermeteblaj spegulbildoj unu de alia. Tiu estis la unua fojo ke iu pruvis la [[Ĥiraleco|molekulan kiralecon]], kaj ankaŭ la unua klarigo de [[Izomero|izomereco]].<ref name="Flack"/>
Kelkaj historiistoj konsideras la laboron de Pasteur en tiu areo kiel lia "plej profundaj kaj plej originaj kontribuoj al la scienco", kaj lia "plej granda scienca malkovro."<ref name="Flack"/>
=== Fermentado kaj mikroboteorio de malsanoj ===
Pasteur tendencis esplori fermentadon kiam li laboris en Lille. En 1856 loka vinfabrikanto, M. Bigot, kies filo estis unu el la studentoj de Pasteur, petis liajn konsilojn pri la problemoj fari alkoholon el [[beto]] kaj la acideco.<ref name=Ligon /><ref>{{ citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=79|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n101/mode/2up}}</ref> ▼
▲Pasteur tendencis esplori fermentadon kiam li laboris en Lille. En 1856 loka vinfabrikanto, M. Bigot, kies filo estis unu el la studentoj de Pasteur, petis liajn konsilojn pri la problemoj fari alkoholon el [[beto]] kaj la acideco.<ref name=Ligon /><ref>{{cite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=79|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n101/mode/2up}}</ref>
Laŭ sia bofrato René Vallery-Radot, en Aŭgusto 1857 Pasteur sendis artikolon pri laktatacida fermentado al la ''Société des Sciences de Lille'', sed la artikolo estis legita nur tri monatojn poste.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://archive.org/stream/laviedepasteur01vallgoog#page/n110/mode/2up|titolo=La vie de Pasteur|familia nomo=Vallery-Radot|persona nomo=René|dato=1907|loko=Parizo|eldoninto=Librairie Hachette|paĝo=98|lingvo=fr}}</ref> Memoraĵo estis poste publikigita la 30an de Novembro 1857.<ref>{{Citaĵo el gazeto|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k30026.image.r=+COMPTES+RENDUS+++DES+S%C3%89ANCES+DE+L.f915.langFR|titolo=Mémoire sur la fermentation appelée lactique|familia nomo=Pasteur|persona nomo=Louis|jaro=1857|lingvo=fr|gazeto=Comptes Rendus Chimie|volumo=45|paĝoj=913–916}}</ref> En tiu memoraĵo, li disvolvis siajn ideojn asertante ke: "Mi intencas establi, je ĝuste kiel estas alkohola fermento, nome la gisto de la biero, kiu troviĝas ĉie kie sukero estas malkomponigita en alkoholo kaj karbona acido, tiel estas partikulara fermento, nome la [[Laktata acido|laktata gisto]], ĉiam esta kiam la [[Laktata acido|sukero iĝas laktata acido]]."<ref name=manchester2007>{{Citaĵo el gazeto|url=http://www.scielo.org.za/scielo.php?pid=S0038-23532007000500008&script=sci_arttext|titolo=Louis Pasteur, fermentation, and a rival|familia nomo=Manchester|persona nomo=K.L.|jaro=2007|gazeto=South African Journal of Science|volumo=103|numero=9–10|paĝoj=377–380}}</ref>
Pasteur verkis ankaŭ pri alkohola fermentado.<ref>{{citeCite journal|last1=Pasteur|first1=Louis|title=Mémoire sur la fermentation alcoolique|journal=Comptes Rendus Chimie|year=1857|volume=45|issue=6|pages=1032–1036|pmc=2229983|language=fr}}</ref> Tio estis publikigita plenforme en 1858.<ref>{{Citaĵo el gazeto|titolo=Nouveaux faits concernant l'histoire de la fermentation alcoolique|familia nomo=Pasteur|persona nomo=Louis|jaro=1858|lingvo=fr|gazeto=Comptes Rendus Chimie|volumo=47|paĝoj=1011–1013}}</ref><ref>{{citeCite journal|last1=Pasteur|first1=Louis|title=Nouveaux faits concernant l'histoire de la fermentation alcoolique|journal=Annales de Chimie et de Physique |series=3rd Series|year=1858|volume=52|pages=404–418|language=fr}}</ref> [[Jöns Jacob Berzelius]] kaj [[Justus von Liebig]] proponis, ke la teorio ke fermentado estas kaŭzita per malkomponado. Pasteur pruvis, ke tiu teorio estas malĝusta, kaj ke la gisto estas responsa pri la fermentado kiu produktas alkoholon el sukero.<ref name=Barnett>{{citeCite book|last1=Barnett|first1=James A.|last2=Barnett|first2=Linda|title=Yeast Research : A Historical Overview|year=2011|publisher=ASM Press|location=Washington, DC|isbn=978-1-55581-516-5|url=https://books.google.com/books?id=ZwisBAAAQBAJ}}</ref> Li pruvis ankaŭ, ke kiam diferenca mikroorganismo poluas la vinon, oni produktas laktatan acidon, kio acidigas la vinon.<ref name=Ligon /> En 1861, Pasteur observis, ke malpli da sukero fermentis por parto de gisto kiam la gisto estas eksponita al aero.<ref name=Barnett /> La plej malalta proporcio de fermentado aerobie estas konata kiel [[Pasteur-efiko]].<ref>{{citeCite book|editor1-last=Zimmermann|editor1-first=F.K.|editor2-last=Entian|editor2-first=K.-D.|title=Yeast Sugar Metabolism|date=1997|publisher=CRC Press|isbn=978-1-56676-466-7|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=VSQZ1AVg74oC&pg=PA20}}</ref>
[[FileDosiero:Louis Pasteur experiment.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|Pasteur eksperimentanta en sia laboratorio.]]
[[FileDosiero:LouisPasteurMonumentLille.jpg|thumbeta|[[Institut Pasteur de Lille]].]]
La esplorado de Pasteur ankaŭ montris, ke la kresko de mikro-organismoj estis responsa pri la putrigo de trinkaĵoj, kiel biero, vino kaj lakto. Kiam tio establiĝis, li inventis procezon per kiu likvaĵoj kiel lakto estis varmigitaj ĝis temperaturo inter 60 kaj {{GdC|100 °C}}.<ref name=Bowden/> Tio mortigis plej [[bakterio]]jn kaj [[ŝimo]]jn kiuj estis jam ene de ili. Pasteur kaj [[Claude Bernard]] kompletigis probojn pri [[sango]] kaj [[urino]] la 20an de Aprilo 1862.<ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R.L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=104|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n125/mode/2up}}</ref> Pasteur patentis la procezon, por lukti kontraŭ la "malsanojn" de vino, en 1865.<ref name=Bowden>{{citeCite book|last1=Bowden|first1=Mary Ellen|last2=Crow|first2=Amy Beth|last3=Sullivan|first3=Tracy|title=Pharmaceutical achievers : the human face of pharmaceutical research|year=2003|publisher=Chemical Heritage Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-941901-30-7|url=https://books.google.com/books?id=4yPPE0xHEmkC&pg=PA6}}</ref> La metodo iĝis konata kiel [[pasteŭrizado]], kaj estis tuj aplikita al la biero kaj al la lakto.<ref name=Nelson2009>{{Citaĵo el gazeto|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/article/lingering-heat-over-pasteurized-milk|titolo=The Lingering Heat over Pasteurized Milk|alirdato=20a de Marto 2018|familia nomo=Nelson|persona nomo=Bryn|jaro=2009|gazeto=Chemical Heritage Magazine|volumo=27|numero=1}}</ref>
Poluado de trinkaĵoj kondukis Pasteur al la ideo ke mikro-organismoj infektantaj animalojn kaj homojn okazigas malsanojn. Li proponis eviti la eniron de mikro-organismoj en la homan korpon, kaj konsekvence [[Joseph Lister]] disvolvis [[Antisepso|antisepsajn]] metodojn por [[kirurgio]].<ref name=Listerine>{{citeCite journal|last1=Hicks|first1=Jesse|title=A Fresh Breath|url=http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/thanks-to-chemistry/listerine.aspx|journal=Chemical Heritage Magazine|access-date=27a de Januaro 2015|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160611130657/http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/thanks-to-chemistry/listerine.aspx|archive-date=11a de Junio 2016}} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20160712170405/http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/thanks-to-chemistry/listerine.aspx |date=2016-07-12 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/thanks-to-chemistry/listerine.aspx |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2022-01-25 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160712170405/http://www.chemheritage.org/discover/online-resources/thanks-to-chemistry/listerine.aspx |arkivdato=2016-07-12 }}</ref>
En 1866, Pasteur publikigis ''Etudes sur le Vin'' (studoj pri vino), pri la malsanoj de vino, kaj publikigis ''Etudes sur la Bière'' (studoj pri biero) en 1876, pri la malsanoj de la biero.<ref name=Barnett />
Komence de la 19-a jarcento, [[Agostino Bassi]] estis pruvinta, ke [[muskardino]] estis okazigita de fungo kiu infektis silkraŭpojn.<ref name=Hatcher /> Ekde 1853, du malsanoj nomitaj ''[[pebrino]]'' kaj ''[[molaĉeco]]'' estis infektintaj grandajn nombrojn de [[silkraŭpo]]j en suda Francio, kaj ĉirkaŭ 1865 ili estis okazigintaj grandajn perdojn al la bredistoj. En 1865, Pasteur iris al [[Alès]] kaj laboris dum kvin jaroj ĝis 1870.<ref name=Berche>{{citeCite journal|last1=Berche|first1=P.|title=Louis Pasteur, from crystals of life to vaccination|journal=Clinical Microbiology and Infection|date=2012|volume=18|issue=s5|pages=1–6|doi=10.1111/j.1469-0691.2012.03945.x|pmid=22882766|doi-access=free}}</ref><ref name="Schwartz">{{citeCite journal|last1=Schwartz|first1=M.|year=2001|title=The life and works of Louis Pasteur|journal=Journal of Applied Microbiology|volume=91|issue=4|pages=597–601|doi=10.1046/j.1365-2672.2001.01495.x|pmid=11576293|doi-access=free|s2cid=39020116}}</ref>
Silkraŭpoj kun pebrino estis kovritaj de korpuskloj. En la unuaj tri jaroj, Pasteur pensis, ke la korpuskloj estis simptomo de malsano. En 1870, li konkludis, ke la korpuskloj estis la kaŭzo de pebrino (oni scias nun, ke la kaŭzo estas ''Microsporidia'').<ref name=Hatcher>{{citeCite book|last1=Hatcher|first1=Paul|last2=Battey|first2=Nick|title=Biological Diversity: Exploiters and Exploited|date=2011|publisher=John Wiley & Sons|isbn=978-0-470-97986-0|pages=88–89, 91|url=https://books.google.com/books?id=FpQpedSpeWMC&pg=PA89}}</ref> Pasteur malkovris ankaŭ, ke la malsano estas hereda.<ref name="Keim pp. 87-88">{{citeCite book|last1=Keim|first1=Albert|last2=Lumet|first2=Louis|title=Louis Pasteur|date=1914|publisher=Frederick A. Stokes Company|pages=87–88|url=https://archive.org/stream/louispasteur00keim#page/86/mode/2up}}</ref> Pasteur disvolvis sistemon por eviti pebrinon: post la inaj tineoj ovodemetis, la tineoj konvertiĝas en [[imagino]]. La imagino estis ekzamenita per mikroskopo, kaj se oni observis korpusklojn, la ovoj estis detruitaj.<ref name="Keim pp. 87-88" /><ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=141|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n161/mode/2up}}</ref> Pasteur konkludis, ke bakterioj okazigas molaĉecon. La ĉefa kaŭzo estas nune konsiderata kiel virusoj.<ref name=Hatcher /> La etendo de molaĉeco povus esti hazarda aŭ hereda. Higieno povus esti uzata por eviti hazardan molaĉecon. Imaginoj kies digestaj kavaĵoj ne enhavis la mikroorganismojn kiuj okazigas molaĉecon estis uzitaj por ovodemetado, evitante heredan molaĉecon.<ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=156|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n175/mode/2up}}</ref>
=== Spontanea generado ===
[[FileDosiero:Coldecygne.svg|thumbeta|Botelo kun ''col de cygne'' (cignokola [[flasko]], anserkola matraso) uzata de Pasteur.]]
[[FileDosiero:Louis Pasteur Experiment.svg|thumbeta|Eksperimentoj de pasteŭrizado de Louis Pasteur bildigas la fakton ke la perdo de likvo estis okazigita per partikloj en la aero pli ol per la aero mem. Tiuj eksperimentoj estis gravaj pruvoj kiuj subtenas la ĝermoteorion de malsano.]]
{{Ĉefartikolo|Spontanea generado}}
Sekvinte siajn ferment-eksperimentojn, Pasteur pruvis, ke la ŝelo de vinberoj estas natura fonto de [[gisto]], kaj ke steriligitaj vinberoj kaj vinbersuko neniam fermentis. Li elprenis vinbersukon el sub la ŝelo per steriligitaj pingloj, kaj ankaŭ kovris vinberojn per steriligita tolo. Ambaŭ eksperimentoj ne povis produkti vinon en steriligitaj ujoj.<ref name=Ligon />
Liaj trovaĵoj kaj ideoj iris kontraŭ la tiam hegemonian nocion de [[spontanea generado]]. Li ricevis partikulare akrajn kritikojn el [[Félix Archimède Pouchet]], kiu estus direktoro de la [[Muséum d'Histoire Naturelle de Rouen|Muzeo de Natura Historio de Rouen]]. Por starigi la debaton inter la plej elstaraj sciencistoj, la franca ''Academy of Sciences'' proponis la Premion Alhumbert de 2 500 [[franko]]j al iu ajn kiu povus eksperimente pruvi por aŭ malpor la doktrino.<ref name=Magner>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=YKJ6gVYbrGwC&q=Pasteur+spontaneous+generation|titolo=History of the Life Sciences|familia nomo=Magner|persona nomo=Lois N.|jaro=2002|eldono=3|loko=Nov-Jorko|eldoninto=Marcel Dekker|ISBN=978-0-203-91100-6|paĝoj=251–252}}</ref><ref>{{citeCite journal|last1=Roll-Hansen|first1=Nils|title=Experimental Method and Spontaneous Generation: The Controversy between Pasteur and Pouchet, 1859–64|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|year=1979|volume=XXXIV|issue=3|pages=273–292|doi=10.1093/jhmas/XXXIV.3.273|pmid=383780|s2cid=39800747|url=http://pdfs.semanticscholar.org/ac3d/ed2ccb23bb9274305eb49bb422979276273f.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20190303003149/http://pdfs.semanticscholar.org/ac3d/ed2ccb23bb9274305eb49bb422979276273f.pdf|url-status=dead|archive-date=3a de Marto 2019}}</ref><ref>{{citeCite journal|last1=Farley|first1=J|last2=Geison|first2=GL|title=Science, politics and spontaneous generation in nineteenth-century France: the Pasteur-Pouchet debate|journal=Bulletin of the History of Medicine|year=1974|volume=48|issue=2|pages=161–198|pmid=4617616}}</ref>
Pouchet asertis, ke la aero ĉie ajn povus okazigi spontanean generadon de vivantaj organismoj en likvaĵoj.<ref>{{citeCite book|last1=Keim|first1=Albert|last2=Lumet|first2=Louis|title=Louis Pasteur|date=1914|publisher=Frederick A. Stokes Company|pages=64|url=https://archive.org/stream/louispasteur00keim#page/64/mode/2up}}</ref> Fine de la 1850-aj jaroj, li plenumis eksperimentojn kaj plendis, ke estas pruvoj de spontanea generado.<ref name=Magner /><ref name="porter"/> [[Francesco Redi]] kaj [[Lazzaro Spallanzani]] estis havigintaj ioman pruvaron kontraŭ la spontanea generado en la 17a kaj 18a jarcentoj, respektive. La eksperimentoj de Spallanzani de 1765 sugestis, ke aero poluis likvaĵojn per bakterio. En la 1860-aj jaroj, Pasteur ripetis la eksperimentojn de Spallanzani, sed Pouchet registris diferencan rezulton uzante diferencajn likvaĵojn.<ref name=Berche />
Pasteur plenumis kelkajn eksperimentojn por malpruvi spontanean generadon. Li metis boligitan likvaĵon en flasko kaj lasis malvarman aeron eniri en la flaskon. Poste li fermis la flaskon, kaj neniu organismo kreskis en ĝi.<ref name="porter"/> En alia eksperimento, kiam li malfermis flaskojn enhavantajn boligitajn likvaĵojn, polvo eniris en la flaskojn, kio okazigis, ke organismoj kreskis en kelkaj el ili. La nombro de flaskoj en kiuj organismoj kreskis esti pli malalta je pli altaj altitudoj, montrante, ke aero je altaj altitudoj enhavis malpli da polvo kaj pli malmultajn organismojn.<ref name=Ligon /><ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|pages=96–98|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n117/mode/2up}}</ref> Pasteur ankaŭ uzis anserkolajn flaskojn kiuj enhavas fermenteblan likvaĵon. Oni lasis aeron eniri en la flaskon tra kurba tubo kiu faris ke polvopartikloj aliĝu al ĝi. Nenio kreskis en la likvaĵoj se oni ne klinis la flaskojn, kio faris, ke la likvaĵoj tuŝu la poluitajn murojn de la anserkolo. Tio montris, ke la vivantaj organismoj kiuj kreskas en tiaj likvaĵoj venis el ekstero, sur polvo, pli ol spontanee generantaj ene de la likvaĵo el la agado de pura aero.<ref name=Ligon /><ref>{{citeCite book|last1=Keim|first1=Albert|last2=Lumet|first2=Louis|title=Louis Pasteur|date=1914|publisher=Frederick A. Stokes Company|pages=63–67|url=https://archive.org/stream/louispasteur00keim#page/62/mode/2up}}</ref>
Tiuj estis kelkaj el la plej gravaj eksperimentoj kiuj pruvis la teorion de spontanea generado. Pasteur faris serion de kvin prezentoj el siaj trovitaĵoj antaŭ la Franca Akademio de Sciencoj en 1881, kiuj estis publikigitaj en 1882 kiel ''Mémoire'' ''Sur les corpuscules organisés qui existent dans l'atmosphère: Examen de la doctrine des générations spontanées'' (''Priskribo pri la organizitaj korpuskloj ekzistantaj en la atmosfero: Ekzameno de la doktrino de spontaneaj generadoj'').<ref>{{Cite web|last=Pasteur|first=Louis|date=1882|title=Mémoire sur les corpuscules organisés qui existent dans l'atmosphère : examen de la doctrine des générations spontanées|url=https://wellcomecollection.org/works/njdg2696|url-status=live|access-date=1a de Majo 2021|website=Wellcome Collection|language=en}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Carter|first=K. C.|date=1991|title=The development of Pasteur's concept of disease causation and the emergence of specific causes in nineteenth-century medicine|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1802317|journal=Bulletin of the History of Medicine|volume=65|issue=4|pages=528–548|jstor=44442642|pmid=1802317}}</ref> Pasteur ricevis la Premion Alhumbert en 1862.<ref name="porter">{{citeCite journal|last1=Porter|first1=JR|title=Louis Pasteur: achievements and disappointments, 1861.|journal=Bacteriological Reviews|year=1961|volume=25|issue=4|pages=389–403|pmid=14037390|pmc=441122|doi=10.1128/MMBR.25.4.389-403.1961}}</ref> Li konkludis, ke:
{{Citaĵo|Neniam la doktrino de spontanea generado rekuperiĝos el la mortiga frapo de tiu simpla ekzperimentoeksperimento. Ne estas konata cirkonstanco en kiu oni povos konfirmi, ke mikroskopaj estaĵoj venis en la mondo sen ĝermoj, sen gepatroj similaj al si mem.<ref name="Ligon" /><ref name="Schwartz" />}}
=== Imunologio kaj vakcinado ===
==== Kokoĥolero ====
{{Ĉefartikolo|Kokoĥolero}}
[[Dosiero:Colera poyes schite.jpg|thumbeta|maldekstre|200px|Koko kun verda [[diareo]].]]
La unua laboro de Pasteur pri la disvolvigo de [[vakcino]] temis pri [[kokoĥolero]]. Li ricevis specimenojn de bakterio (poste nomita ''Pasteurella multocida'' laŭ lia nomo) el [[Jean Joseph Henri Toussaint|Henry Toussaint]].<ref name="Plotkin pp. 35-36">{{citeCite book|editor1-last=Plotkin|editor1-first=Stanley A.|title=History of Vaccine Development|date=2011|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1339-5|pages=35–36|url=https://books.google.com/books?id=Wf2jS_4lCOAC&pg=PA39}}</ref> Li startigis la studon en 1877, kaj la venontan jaron, li jam kapablis pluteni stabilan kultivaĵon uzante likvaĵojn.<ref name=":0">{{Cite journal|last=Barranco|first=Caroline|date=[[28-a de septembro]] [[2020]]|title=The first live attenuated vaccines|url=https://www.nature.com/articles/d42859-020-00008-5|journal=Nature Milestones|language=en|doi=10.1038/d42859-020-00008-5|doi-broken-date=31a de Oktobro 2021}}</ref> Post alia jaro de kontinua kultivado, li trovis, ke la bakterioj estas malpli patogenaj. Kelkaj el liaj kultiv-specimenoj ne plu okazigis la malsanon en sanajn [[koko]]jn. En 1879, Pasteur, planante por feritempo, instrukciis sian helpanton, [[Charles Chamberland]] inokuli la kokojn per freŝa bakteri-kultivaĵo. Chamberland forgesis kaj foriris feritempe ankaŭ li mem. Reveninte, li injektis la unumonat-aĝajn kultivaĵojn al sanaj kokoj. la kokoj montris kelkajn simptomojn de infekto, sed anstataŭ la infektoj iĝis mortigaj kiel ili kutime estis, la kokoj rekuperiĝis komplete. Chamberland komprenis, ke oni faris eraron, kaj intencis forĵeti la ŝajnan malsukcesan kultivaĵon, sed Pasteur haltigis lin.<ref>Dixon, Bernard (1980). [https://books.google.es/books?id=eOHNHA9ga84C&pg=PA31&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "The hundred years of Louis Pasteur".] ''New Scientist''. No. 1221. Reed Business Information. pp. 30–32.</ref><ref>{{Citaĵo el libro|url=https://archive.org/details/atextbookbacter01stergoog|titolo=A Textbook of Bacteriology|familia nomo=Sternberg|persona nomo=George M.|jaro=1901|loko=Nov-Jorko|eldoninto=William Wood and Company|citaĵo=pasteur loir anthrax.|paĝoj=[https://archive.org/details/atextbookbacter01stergoog/page/n313 278]–279}}</ref> Pasteur injektis la ĵus rekuperintajn kokojn per freŝaj bakterioj (kio normale estis mortigante aliajn kokojn), kaj la kokoj ne plu montris signon de infekto. Estis klare al li ke malfortigitaj bakterioj estis okaziginta, ke la kokoj iĝis [[imuneco|imunaj]] al la malsano.<ref name=":0" /><ref name="Artenstein p. 75">{{citeCite book|editor1-last=Artenstein|editor1-first=Andrew W.|title=Vaccines: A Biography|date=2009|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1108-7|page=75|url=https://books.google.com/books?id=ewdL8ilILZAC&pg=PA75}}</ref>
En Decembro 1880, Pasteur prezentis siajn rezultojn al la Franca Akademio de Sciencoj kiel "''Sur les maladies virulentes et en particulier sur la maladie appelée vulgairement choléra des poules'' (Pri virusaj malsanoj, kaj precize pri la malsano komunu nomata kokoĥolero)" kaj publikigis ĝin en la gazeto de la akademio (''Comptes-Rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des Sciences''). Li atribuis, ke la bakterioj estis malfortigitaj per kontakto kun oksigeno.<ref name="Plotkin pp. 35-36" /> Li klarigis, ke la bakterioj tenitaj en sigelitaj ujoj neniam perdis sian virusecon, kaj nur tiuj kiuj estis eksponitaj al aero en kultivujoj povus esti uzataj kiel vakcino. Pasteur enkondukis la terminon "mildigo" por tiu malfortigo de la viruzeco kiam li prezentiĝis antaŭ la akademio, dirante:
Fakte, la vakcio de Pasteur kontraŭ la kokoĥolero ne estis regula en siaj efikoj kaj estis malsukcesa.<ref>"This way, which the genius of Pasteur had opened and which became so fruitful, soon proved to be closed with regard to the anti-pasteurellic vaccination of the hen. Difficulties arose in the regularity of attenuation and maintenance of virulence to a definite and fixed degree." (G. Lesbouyries, ''La pathologie des oiseaux'', Paris, 1941, p. 340; citita de Hervé Bazin, ''L'Histoire des vaccinations'', John Libbey Eurotext, 2008, p. 155.)</ref>
==== Antrakso ====
{{Ĉefartikolo|Antrakso}}
[[FileDosiero:Pasteur inoculating sheep against anthrax. Wellcome L0003758.jpg|thumbeta|200px|Louis Pasteur inokulante [[ŝafo]]jn kontraŭ antrakso.]]
En la 1870-aj jaroj, li aplikis tiun imunigan metodon al [[antrakso]], kiu suferigis [[bruto]]jn, kaj starigis intereson en batalado kontraŭ malsanoj. Pasteur kultivis bakteriojn el la sango de animaloj infektitaj per antrakso. Kiam li inokulis animalojn per la bakterioj, antrakso okazis, pruvante, ke ja la bakterioj estas la kaŭzo de la malsano.<ref>{{citeCite book|last1=Keim|first1=Albert|last2=Lumet|first2=Louis|title=Louis Pasteur|date=1914|publisher=Frederick A. Stokes Company|pages=123–125|url=https://archive.org/stream/louispasteur00keim#page/122/mode/2up}}</ref> Multaj gregoj estis mortintaj pro antrakso en "malbenitaj kampoj".<ref name=Schwartz /> Pasteur ekkonis, ke la ŝafoj kiuj estis mortintaj pro antrakso estis enterigitaj rekte en la propra kampo. Pasteur pensis, ke la tervermoj povus esti alportintaj la bakteriojn al la surfaco. Li trovis antraksajn bakteriojn en la fekaĵoj de tervermoj, kio montris, ke li pravas.<ref name=Schwartz /> Li konsilis la brutobredistojn ne enterigi la mortintajn animalojn en la kampoj.<ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|pages=303–305|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n323/mode/2up}}</ref> Pasteur estis klopodinta disvolvigi la vakcinon kontraŭ antrakso ekde 1877, tuj post la malkovro fare de Robert Koch de la bakterio.<ref name=":1" />
La 12an de Julio 1880, Henri Bouley legis antaŭ la Franca Akademio de Sciencoj informo el [[Jean Joseph Henri Toussaint|Henry Toussaint]], nome [[Bestokuracisto|veterinara kirurgo]], kiu ne estis membro de la akademio. Toussaint estis disvolviginta vakcinojn kontraŭ antrakso mortigante la bacilojn varmigante ilin je {{GdC|55 °C}} dum 10 minutoj. Li testis tion sur ok hundoj kaj 11 ŝafoj, duono el kiuj mortis post inokulado. Ĝi ne estis granda sukceso. Aŭdinte la novaĵojn, Pasteur tuj skribis al la akademio, ke li ne povas kredi, ke mortintaj vakcinoj funkcios kaj ke la postulo de Toussaint "renversas ĉiujn ideojn kiujn mi havis pri virusoj, vakcinoj, ktp."<ref name=":1" /> Post la kritikoj de Pasteur, Toussaint ŝnaĝiĝisŝanĝiĝis al [[fenolo]] por mortigi antraksajn bacilojn kaj testis la vakcinojn ĉe ŝafoj en Aŭgusto 1880. Pasteur pensis, ke tiu tipo de mortigitaj vakcinoj ne funkcius ĉar li kredis, ke mildigitaj bakterioj uzis nutraĵojn kiujn la bakterioj bezonas por kreski. Li pensis, ke oksidigitaj bakterioj faris ilin malpli virusecaj.<ref>{{citeCite book|last1=Tizard|first1=Ian|editor1-last=Schultz|editor1-first=Ronald D.|title=Veterinary Vaccines and Diagnostics|date=1998|publisher=Academic Press|pages=12–14|chapter-url=https://books.google.com/books?id=i4s1YpGVFB8C&pg=PA12|chapter=Grease, Anthraxgate, and Kennel Cough: A Revisionist History of Early Veterinary Vaccines|isbn=978-0-08-052683-6}}</ref>
[[ImageDosiero:Bacillus anthracis Gram.jpg|thumbeta|maldekstre|Fotomikrografo per [[Gram-kolorigo]] de bakterio ''Bacillus anthracis'', nome kaŭzo de la antraksa malsano.]]
Sed Pasteur trovis, ke antraksa bacilo ne estis facile malfortigita se kultivita en aero ĉar ĝi formas sporojn – malkiel kokoĥoleraj baciloj. Komence de 1881, li malkovris, ke kreskantaj antraksobaciloj je ĉirkaŭ {{GdC|42 °C}} faras ili malkapablaj produkti sporojn,<ref name="Bazin p. 196">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=IC8QBAAAQBAJ&pg=PA196|titolo=Vaccinations: a History: From Lady Montagu to Jenner and genetic engineering|familia nomo=Bazin|persona nomo=Hervé|dato=2011|eldoninto=John Libbey Eurotext|ISBN=978-2-7420-1344-9|paĝoj=196–197}}</ref> kaj li priskribis tiun metodon en diskurso al la Franca Akademio de Sciencoj la 28an de Februaro.<ref>{{citeCite journal|last1=Pasteur|first1=L.|last2=Chamberland|first2=C.|last3=Roux|first3=E.|title=Le vaccin de charbon|journal=Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l'Académie des Sciences|date=1881|volume=92|pages=666–668|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7351t/f665.item.r=+COMPTES+RENDUS+++DES+S%C3%89ANCES+DE+L.langFR.zoom|language=fr}}</ref> La 21an de Marto, li anoncis sukcesan vakcinadon de ŝafoj. Je tiu novaĵo, la veterinara Hippolyte Rossignol proponis, ke la ''Société d'agriculture de Melun'' organizu eksperimenton por testi la vakcinon de Pasteur. Pasteur subskribis konsenton de la defio la 28an de Aprilo. Publika eksperimento okazis en Majo ĉe Pouilly-le-Fort. Oni uzis 58 ŝafojn, 2 kaprojn kaj 10 bovojn, kaj oni vakcinis la duonon la 5an kaj 17an de Majo; dum la alia duono estis netraktita.<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Pasteur|first1=Louis|last2=Chamberland|last3=Roux|date=2002|title=Summary report of the experiments conducted at Pouilly-le-Fort, near Melun, on the anthrax vaccination, 1881.|journal=The Yale Journal of Biology and Medicine|volume=75|issue=1|pages=59–62|pmc=2588695|pmid=12074483}}</ref> Ĉiuj animaloj estis injektitaj per la freŝa viruseca kultivaĵo de antraksa bacilo la 31an de Majo. La oficiala rezulto estis observita kaj analizita la 2an de Junio en la ĉeesto de ĉirkaŭ 200 spektantoj. Ĉiuj gregoj survivis, vakcinitaj aŭ ne, ĉar Pasteur kuraĝe antaŭdiris: "Mi hipotezis, ke la ses vakcinitaj bovoj ne povis grave malsaniĝi, dum la kvar nevakcinitaj bovoj povus perei aŭ almenaŭ grave malsaniĝi."<ref name=":2" /> Aliflanke, ĉiuj vakcinitaj ŝafoj kaj kaproj survivis, dum la nevakcinitaj aŭ estis mortintaj aŭ mortantaj antaŭ la rigardantoj.<ref>{{Cite journal|last=Smith|first=Kendall A.|date=2005|title=Wanted, an Anthrax vaccine: Dead or Alive?|journal=Medical Immunology|volume=4|issue=1|pages=5|doi=10.1186/1476-9433-4-5|pmc=1087873|pmid=15836780}}</ref> Lia informo al la Franca Akademio de Sciencoj la 13an de Junio konkludas:{{Citaĵo|rigardinte ĉion el scienca vidpunkto, la disvolvigo de vakcinado kontraŭ antrakso konstituas gravan progreson trans la unua vakcino disvolvigita de Jenner, ĉar tiu lasta neniam estis atingita eksperimente.<ref name=":2" />}}
Pasteur ne rekte malkovris kiel li preparis la vakcinojn uzitajn ĉe Pouilly-le-Fort.<ref name="Bazin p. 196" /><ref>{{citeCite book|editor1-last=Plotkin|editor1-first=Stanley A.|title=History of Vaccine Development|date=2011|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1339-5|pages=37–38|url=https://books.google.com/books?id=Wf2jS_4lCOAC&pg=PA37}}</ref> Kvankam lia informo indikis ĝin kiel "viva vakcino",<ref name=":2" /> lia laboratoria notkajeroj montras, ke li fakte uzis vakcinojn kun mortiga [[kalia dukromiato]], kiel disvolvigita de Chamberland, tre similaj al la metodo de Toussaint.<ref name="cohn">{{Citaĵo el la reto|url=http://eri.louisville.edu/~eri/fos/interest1.html|titolo=Pasteur|alirdato=2a de Decembro 2007|aŭtoro=Cohn, David V|dato=18a de Decembro 2006|eldoninto=[[University of Louisville]]|citaĵo=Fortunately, Pasteur's colleagues Chamberlain sic and Roux followed up the results of a research physician Jean-Joseph-Henri Toussaint, who had reported a year earlier that carbolic-acid/heated anthrax serum would immunize against anthrax. These results were difficult to reproduce and discarded although, as it turned out, Toussaint had been on the right track. This led Pasteur and his assistants to substitute an anthrax vaccine prepared by a method similar to that of Toussaint and different from what Pasteur had announced.|arkivurl=https://web.archive.org/web/20170323234134/http://eri.louisville.edu/~eri/fos/interest1.html|arkivdato=2017-03-23}}</ref><ref name="Giese">{{citeCite book|editor1-last=Giese|editor1-first=Matthias|title=Molecular Vaccines: From Prophylaxis to Therapy|volume=1|date=2013|publisher=Springer|isbn=978-3-7091-1419-3|page=4|url=https://books.google.com/books?id=CLm8BAAAQBAJ&pg=PA4}}</ref><ref>{{Citaĵo el libro|titolo=Le mouvement sanitaire|aŭtoro=Loir, A|jaro=1938|ĉapitro=A l'ombre de Pasteur|ĉapitro-url=https://books.google.com/books?id=WElmkgEACAAJ|paĝoj=18, 160}}</ref>
La nocio de malforta formo de malsano kaŭzanta imunecon kontraŭ virusforta versio ne estis nova; tion jam oni konis delonge ĉe [[variolo]]. Inokulado per variolo (varioligo) estis konata kiel rezulto en multe malpli mortiga malsano, kaj ege reduktis la mortigadon, kompare kun la nature akirita malsano.<ref>{{citeCite book|editor1-last=Artenstein|editor1-first=Andrew W.|title=Vaccines: A Biography|date=2009|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1108-7|page=10|url=https://books.google.com/books?id=ewdL8ilILZAC&pg=PA10}}</ref> Ankaŭ [[Edward Jenner]] estis studinta [[vakcinado]]n uzante [[bovovariolo]]n (''vaccinia'') por havigi kruc-imunecon kontraŭ variolo fine de la 1790-aj jaroj, kaj ĉirkaŭ komenco de la 1800-aj jaroj vakcinado jam estis disvastiĝinta tra plej el Eŭropo.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=IC8QBAAAQBAJ&pg=PA66|titolo=Vaccinations: a History: From Lady Montagu to Jenner and genetic engineering|familia nomo=Bazin|persona nomo=Hervé|dato=2011|eldoninto=John Libbey Eurotext|ISBN=978-2-7420-1344-9|paĝoj=66–67, 82}}</ref>
La diferenco inter kontraŭvariola vakcinado kaj vakcinado kontraŭ [[antrakso]] aŭ [[kokoĥolero]] kuŝis je la fakto ke tiuj du lastaj malsanorganismoj estis artefarite malfortigitaj, kaj tiel ne necesis serĉi naturan malfortan formon de la malsano.<ref name=Giese /> Tiu malkovro revoluciis la laboron pri infektaj malsanoj, kaj Pasteur donis al tiuj artefarite malfortigitaj malsanoj la ĝenran nomon "[[vakcino]]", honore al la malkovro fare de Jenner pri bovomalsanoj (el la latinlingva radiko "vak" por bovo).<ref>{{citeCite book|last1=Vallery-Radot|first1=René|translator-last=Devonshire|translator-first=R. L.|title=The Life of Pasteur|date=1919|publisher=Constable & Company|location=London|page=332|url=https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.173907/2015.173907.The-Life-Of-Pasteur#page/n351/mode/2up}}</ref>
[[Dosiero:RobertKoch cropped.jpg|eta|dekstre|210px|[[Robert Koch]].]]
En 1876, [[Robert Koch]] estis montrinta, ke ''Bacillus anthracis'' okazigas antrakson.<ref name="De Paolo">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=Xcz7Y9qVGQMC&pg=PA103|titolo=Epidemic Disease and Human Understanding: A Historical Analysis of Scientific and Other Writings|familia nomo=De Paolo|persona nomo=Charles|dato=2006|eldoninto=McFarland|ISBN=978-0-7864-2506-8|paĝoj=103, 111–114}}</ref> En siaj artikoloj publikigitaj inter 1878 kaj 1880, Pasteur menciis la laboron de Koch nur en piednoto. Koch renkontiĝis kun en la Sepa Internacia Medicina Kongreso en 1881. Kelkajn monatojn poste, Koch skrbisskribis, ke Pasteur estis uzinta malpurajn kultivaĵojn kaj estis farintaj erarojn. En 1882, Pasteur respondis al Koch en diskurso, al kiu Koch respondis agreseme.<ref name="ullmann" >Ullmann, Agnes (Aŭgusto 2007). [https://web.archive.org/web/20160510103839/http://www.asm.org/index.php/component/content/article/114-unknown/unknown/4469-pasteur-koch-distinctive-ways-of-thinking-about-infectious-diseases "Pasteur-Koch: Distinctive Ways of Thinking about Infectious Diseases".] Microbe. 2 (8): 383–387. Arkivita el la originalo la 10an de Majo 2016. Alirita la 29an de Januaro 2022.</ref> Koch asertis, ke Pasteur estis testinta sian vakcinon ĉe netaŭgaj animaloj kaj ke la esplorado de Pasteur ne estis propre scienca.<ref name=Ligon /> En 1882, Koch verkis "Pri Antraks-inokulado", en kiu li malakceptis kelkajn el la konkludoj de Pasteur pri antrakso kaj kritikis Pasteur pro reteno de siaj metodoj sekrete, saltante al konkludoj, kaj estante malpreciza. En 1883, Pasteur skribis, ke li estis uzanta kultivaĵojn preparitaj similmaniere al sia sukcesaj fermenteksperimentoj kaj ke misinterpretis statistikojn kaj ignoris la laboron de Pasteur pri silkraŭpoj.<ref name="De Paolo" />
==== Porkerizipeloj ====
En 1882, Pasteur sendis sian helpanton [[Louis Thuillier]] al suda Francio pro [[epizootio]] de pork-[[erizipelo]].<ref>{{citeCite book|editor1-last=Plotkin|editor1-first=Stanley A.|title=History of Vaccine Development|date=2011|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1339-5|page=39|url=https://books.google.com/books?id=Wf2jS_4lCOAC&pg=PA39}}</ref> Thuillier identigis la bacilon kiu estis kaŭzinta la malsanon en Marto 1883.<ref name=Berche /> Pasteur kaj Thuillier pliigis la virusforton de la bacilo pasiginta ĝin tra porkoj. Poste ili pasigis la bacilon tra [[kuniklo]]j, mildigante ĝin kaj akirante vakcinon. Pasteur kaj Thuillier erare priskribis la bakterion kiel kun formo de ok. Roux priskribis la bakterion kiel kun formo de bastono en 1884.<ref>{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=orjaA_7sYZQC&pg=PA211|titolo=Vaccination: A History|familia nomo=Bazin|persona nomo=Hervé|dato=2011|eldoninto=John Libbey Eurotext|ISBN=978-2-7420-0775-2|paĝo=211}}</ref>
==== Rabioj ====
[[Dosiero:Rabid dog.jpg|thumbeta|230px|maldekstre|[[Hundo]] malsana je [[rabio]]. Videbla la tipa [[simptomo]] sialoreo (ptialismo).]]
Pasteur produktis la unuan vakcinon kontraŭ [[rabio]] kreskigante la viruson en kunikloj, kaj poste malfortigante ĝin kaj sekigante la tuŝitan nervo-histon.<ref name=Schwartz /><ref name="wood">{{citeCite journal|last1=Wood|first1=Margaret E.|title=Biting Back|url=https://www.sciencehistory.org/distillations/magazine/biting-back|journal=Chemical Heritage Magazine|volume=28|number=2|page=7|access-date=20a de Marto 2018|date=3a de Junio 2016}}</ref> La rabivakcino estis dekomence kreita de [[Emile Roux]], nome franca doktoro kaj kolego de Pasteur, kiu estis produktinta montintan vakcinon uzante tiun metodon.<ref name=Ligon /> La vakcino estis testita en 50 hundoj antaŭ la unua klopodo ĉe homo.<ref>{{citeCite book|first1= Sue Vander|last1=Hook |title= Louis Pasteur: Groundbreaking Chemist & Biologist |publisher= ABDO|url= https://archive.org/details/louispasteurgrou0000vand|url-access= registration|year=2011 |page=[https://archive.org/details/louispasteurgrou0000vand/page/8 8]|isbn=978-1-61714-783-8 }}</ref><ref>{{citeCite web|last1=Corole D|first1=Bos|title=Louis Pasteur and the Rabies Virus – Louis Pasteur Meets Joseph Meister|url=https://www.awesomestories.com/asset/view/LOUIS-PASTEUR-MEETS-JOSEPH-MEISTER-Louis-Pasteur-and-the-Rabies-Virus|publisher=Awesome Stories|access-date=22a de Novembro 2014|year=2014}}</ref> Tiu vakcino estis uzata por 9-jaraĝa [[Joseph Meister]], la 6an de Julio 1885, post la knabo estis aĉe atakita de rabisufera hundo.<ref name="cohn"/><ref name="wood"/> Tion oni faris je persona risko por Pasteur, ĉar li ne estis rajtigita kuracisto kaj povis suferi juĝan persekutadon pro la traktado al la knabo.<ref name="van">Hook, Sue Vander (2011). [[iarchive:louispasteurgrou0000vand|Louis Pasteur: Groundbreaking Chemist & Biologist.]] Minnesota: ABDO Publishing Company. pp. 8–112. ISBN 978-1-61758-941-6.</ref> Post konsulti kun kuracistoj, li decidis antaŭeniri kun la traktado.<ref name="Wasik">Wasik, Bill; Murphy, Monica (2013). [https://books.google.es/books?id=i8j30cXPKj8C&q=louis+pasteur+medical+license&pg=PT102&redir_esc=y#v=snippet&q=louis%20pasteur%20medical%20license&f=false Rabid: A Cultural History of the World's Most Diabolical Virus.] New York: Penguin Books. ISBN 978-1-101-58374-6.</ref> Dum 11 tagoj, Meister ricevis 13 inokulojn, el kiuj ĉiu inokulo uzante virusojn kiuj estis malfortigitaj dum pli mallonga tempoperiodo.<ref name="Jackson">Jackson, Alan C., eld. (2013). [https://books.google.es/books?id=e1UFMYVHCboC&pg=PA3&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Rabies: Scientific Basis of the Disease and Its Management (3a eld.).] Amsterdam: Academic Press. pp. 3–6. ISBN 978-0-12-397230-9.</ref> Tri monatojn poste li ekzamenis Meister kaj trovis, ke li bonfartas.<ref name=Wasik /><ref name=trueman>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.historylearningsite.co.uk/louis_pasteur.htm|titolo=Louis Pasteur|alirdato=3a de Julio 2013|aŭtoro=Trueman C|verko=HistoryLearningSite.co.uk}}</ref> Pasteur estis nomita heroo kaj la juĝa afero ne estis konsiderita.<ref name=van/> Analizo de la laboratoriaj notkajeroj montras, ke Pasteur estis jam traktinta du personojn antaŭ sia vakcinado de Meister. El ili unu survivis, sed eble li fakte ne havis rabion, kaj la alia mortis pro rabio.<ref name=Jackson /><ref>{{citeCite book|editor1-last=Artenstein|editor1-first=Andrew W.|title=Vaccines: A Biography|date=2009|publisher=Springer|isbn=978-1-4419-1108-7|page=79|url=https://books.google.com/books?id=ewdL8ilILZAC&pg=PA79}}</ref> Pasteur startigis traktadon de Jean-Baptiste Jupille la 20an de Oktobro 1885, kaj la traktado estis sukcesa.<ref name=Jackson /> Poste en 1885, kelkaj, inklude kvar infanojn el Usono, venis al la laboratorio de Pasteur por esti inokulataj.<ref name=Wasik /> En 1886, li traktis 350 personojn, el kiuj nur unu disvolvis rabion.<ref name=Jackson /> La sukceso de la traktado metis la fundamentoj por la fabrikado de multaj aliaj vakcinoj. Ankaŭ la unua el la Pasteur Institutoj estis konstruita sur la bazo de tiu atingo.<ref name="cohn"/>
En ''The Story of San Michele'', Axel Munthe skribis pri kelkaj riskoj kiujn Pasteur frontis dum la esplorado por rabivakcino:<ref>{{Citaĵo el libro|titolo=The Story of San Michele|familia nomo=Munthe|persona nomo=Axel|originjaro=First published 1929|dato=2010|ĉapitro=V: Patients|ĉapitro-url=https://books.google.com/books?id=XOfWJdqYoHYC|eldoninto=Hachette UK|ISBN=978-1-84854-526-7}}</ref>
| ''Etudes sur le Vinaigre''|| 1868|| ''Studoj pri vinagro''
|-
| ''Etudes sur la Maladie des Vers à Soie'' (2 volumoj)|| 1870|| ''Studoj pri silkoverma malsano''
|-
| ''Quelques Réflexions sur la Science en France'' || 1871||''Kelkaj pensoj pri la scienco en Francio''
|}
== Bildaro ==
<gallery>
Danang Vietnam rue Pasteur2.jpg|Strato Pasteur (''Đường Pasteur'') en [[Da Nang]], Vjetnamio.
Vulitsya Pastera.JPG|Strato Pasteur (Vulitsya Pastera) en [[Odeso]], [[Ukrainio]].
UNLP Košice, Poliklinika (1).JPG|Universitata Hospitalo Louis Pasteur, [[Košice]], [[Slovakio]].
Louis Pasteur en 1857.jpg|alt=Louis Pasteur in 1857|thumbeta|rightdekstra|Pasteur en 1857.
Métro Pasteur Paris 1974.jpg|Metrostacio {{Parmet|Pasteur}} en [[Parizo]].
</gallery>
== Vidu ankaŭReferencoj ==
* [[Pasteur (pariza metrostacio)]] ▼* [[Viadukto de Bulvardoj de Grenelle, Garibaldi kaj Pasteur]] ▼* [[Medalo Unesko/Instituto Pasteur]] ▼* [[Naskiĝdomo de Pasteur]] ▼
==Notoj==
{{Referencoj|2}}
== BibliografioLiteraturo ==
* Debré, P.; E. Forster (1998). [https://archive.org/details/louispasteur0000debr Louis Pasteur.] Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-5808-6.
* Duclaux, E. Tradukita de Erwin F. Smith kaj Florence Hedges (1920). [https://archive.org/details/pasteurhistorya00duclgoog Louis Pasteur: The History of a Mind.] Philadelphia, Pennsylvania: W.B. Saunders Company. ASIN B001RV90WA.
* Williams, Roger L. (1957). [https://archive.org/details/gaslightandshado006960mbp Gaslight and Shadow: The World of Napoleon III, 1851–1870.] New York: Macmillan Company. ISBN 978-0-8371-9821-7.
== EksterajVidu ligilojankaŭ ==
▲* [[Pasteur (pariza metrostacio)]]
{{Projektoj|q=Louis Pasteur}} ▼▲* [[Viadukto de Bulvardoj de Grenelle, Garibaldi kaj Pasteur]]
▲* [[Medalo Unesko/Instituto Pasteur]]
▲* [[Naskiĝdomo de Pasteur]]
▲{{Projektoj |q=Louis Pasteur}}
{{Leginda|jaro=2022 |monato=03 |tago=10}}
{{ADLM|2022|05}}
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Louis Pasteur|revizio=1068627399}}
{{Bibliotekoj}}
{{havendaHavenda artikolo}}
{{Vivtempo|Pasteur, Louis}}
|
