Korinfarkto: Malsamoj inter versioj

La '''korinfarkto''', konata popole kiel '''koratako''' estas malsana situacio en kiu la [[koro]] ne ricevas [[sango]]n pro obstrukcioobstrukco en unu el la [[arterio]]j kiuj kondukas al la kormuskolo. Ĉi tiu plej ofte okazas pro [[hernio]] de la [[ateromo|ateroma]] nivelo de [[lipido]]j kaj rubo-ĉeloj. La rezulta [[iskemio]] (manko de [[oksigeno]]) kaŭzas damaĝon kaj eblan morton de kora [[histo]]. Ĝi estas malsana krizo, kaj la ĉefa kaŭzo de [[morto]] por kaj [[viroj]] kaj [[virinoj]] tutmonde.<ref>[https://www.who.int/whr/2004/en/report04_en.pdf «The World Health Report 2004 - Changing History» (PDF).] en [http://www.who.int/en/] ([[Monda Organizaĵo pri Sano]]). 2004. pp. 120-4. ISBN 92-4-156265-X. </ref> Tiu iskemio estas rezultinta de la malekvilibro inter la postulo kaj la havigo de sangofluo fare de la kora [[sangocirkulado]].<ref> ABDI, Abdikarim; Basgut, Bilgen (junio 2016). [https://web.archive.org/web/20170413234640/https://www.jscimedcentral.com/Cardiology/cardiology-4-1067.pdf «An Evidence-Based Review of Pain Management in Acute Myocardial Infarction»] [Revizio bazita sur la pruvero de la traktado de la doloro en la akuta infarkto de miokardio]. Journal of Cardiology & Clinical Research (en angla) 4 (4): 1067. Arkivita el la originalo la 13an de Aprilo 2017. Konsultita la 11an de Aŭgusto 2021. </ref><ref> Thygesen, Kristian; Alpert, Joseph S.; White, Harvey D.; Jaffe, Allan S.; Apple, Fred S.; Galvani, Marcello; Katus, Hugo A.; Newby, L. Kristin et al. (2007). [https://academic.oup.com/eurheartj/article/28/20/2525/416363 «Universal definition of myocardial infarction: Kristian Thygesen, Joseph S. Alpert and Harvey D. White on behalf of the Joint ESC/ACCF/AHA/WHF Task Force for the Redefinition of Myocardial Infarction»] [Universala difino de la infarkto de miokardio: Kristian Thygesen, Joseph S. Alpert kaj Harvey D. White je la konto de la Taskoforto ESC/ACCF/AHA/WHF unuigitaj por la redifino de la infarkto de miokardio]. Our Heart J (en angla) 28 (20): 2525-2538. doi:10.1093/eurheartj/ehm355. Konsultita la 11an de Aŭgusto 2021. </ref>​

== Priskribo ==

Gravaj risko-faktoroj estas antaŭa historio de angia malsano, antaŭa korinfarkto aŭ [[apopleksio]], ĉiu antaŭa malnormala kor-ritmoj aŭ [[svenado]], [[maljuneco]] (ĉefe viroj pli ol 40 kaj virinoj pli ol 50), [[fumado]], troa [[trinkado]] de [[alkoholo]], la misuzo de iuj [[drogo]]j, multaj [[triglicerido]]j, multaj LDL-proteinoj, malmultaj [[HDL]]-proteinoj, [[diabeto]], [[hipertensio]], [[trodikiĝo]], kaj altaj niveloj de maltrankvileco. La ĉefa kaŭzo estas la malsano de la koraj [[arterio]]j kun nesufiĉa sangofluo, kiu okazigas damaĝon histan en parto de la [[koro]] okazigita per la ŝtopiĝo en unu de la koraj arterioj[[arterio]]j, ofte pro rompo de [[plako]] (ne fota plato) de vundebla [[ateromo]]. La iskemio aŭ [[hipoksio|malsufiĉa liverado de oksigeno]] kiu rezultas el tia ŝtopiĝo produktas la [[brustangoro]], kiu se estas frue rekanaligita, ne okazigas morton de la korhisto, sed se pluas la [[anoksio]] (manko de [[oksigeno]] en histo) aŭ [[hipoksio]] (malpliigo de la liverado de oksigeno), okazas la [[lezo]] de la [[miokardio]] kaj finfine la [[nekrozo]], tio estas, la infarkto.

Klasikaj simptomoj[[simptomo]]j de kriza korinfarkto inkluzivas la jenajn: [[Brusto|brusta]] [[doloro]] (ofte radianta al la maldekstra [[brako]]), malprofunda [[spirado]], [[naŭzo]], [[vomado]], [[palpitacio]]j, [[ŝvitado]], [[anksio]]. Malsanuloj ofte sentas subite malsanaj. Virinoj ofte sentas simptomojn malsamajn disde tiuj de viroj. La plej oftaj simptomoj de korinfarkto en virinoj inkluzivas la jenajn: malprofunda spirado, malforteco, kaj [[laceco]]. Taksate unu triono da ĉiuj korinfarktoj estas "silentaj", sen doloro en la brusto aŭ aliaj simptomoj.

[[Dosiero:Defibrillation Electrode Position.jpg|thumbeta|170px|Lokigo de la defibrilatoro en kutima versio.]]

La facileco de la okazo de [[Kora misritmo|disritmoj]], fundamente la [[Ventriklo|ventrikla]] [[fibrilacio]], estas la plej ofta okazigo de morto en la akuta infarkto de miokardio en la unuaj minutos[[minuto]]j,<ref>[https://web.archive.org/web/20090306060324/http://personal.telefonica.terra.es/web/enfermeriaavanzada/MANUALES%20EMERGENCIAS/infarto.pdf Plan Andaluz de urgencias y emergencias. Manejo del infarto agudo de miocardio]</ref> pro kio estas nuntempa tendenco al instalo de eksteraj aŭtomataj kontraŭfibrilaciiloj ([[defibrilatoro]]j) en publikaj amashomaj lokoj.

La ĉefaj riskoj kiuj pretigas al infarkto estas la [[aterosklerozo]] aŭ alia kormalsano, antaŭaĵoj de [[brustangoro]], de antaŭa infarkto aŭ de [[Kora misritmo|koraj misritmoj]], same kiel la alta aĝo, ĉefe ĉe viroj pli aĝaj ol 40 jaroj kaj virinoj pli aĝaj ol 50 jaroj. Ankaŭ kelkaj modifeblaj kutimoj kiel [[fumado]] de [[tabako]], troa konsumo de [[alkoholaĵo]]j, [[obezeco]] kaj altaj niveloj de [[streso]] kontribuas grave al pli granda risko sufero infarkton.<ref name="pmid18241872"> Bax L, Algra A, Mali WP, Edlinger M, Beutler JJ, van der Graaf Y (2008). [https://www.atherosclerosis-journal.com/article/S0021-9150(07)00768-X/fulltext «Renal function as a risk indicator for cardiovascular events in 3216 patients with manifest arterial disease».] Atherosclerosis. PMID 18241872. doi:10.1016/j.atherosclerosis.2007.12.006. </ref><ref name="pmid16651468"> Pearte CA, Furberg CD, O'Meara ES, et al (2006). [https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/circulationaha.105.610352 «Characteristics and baseline clinical predictors of future fatal versus nonfatal coronary heart disease events in older adults: the Cardiovascular Health Study».] Circulation 113 (18): 2177-85. PMID 16651468. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.105.610352. </ref>

Akuta infarkto de miokardio estas medicina urĝo laŭ difino kaj oni devas serĉi tujan kuracatenton. La prokrastoj[[prokrasto]]j estas grava eraro kiu okazigas milojn de vivoj ĉiujare. La porviva [[prognozo]] de [[paciento]] kun akuta infarkto dependas de la etendo de tiu (tio estas, la kvanto de kormuskolo perdita kiel konsekvenco de la manko de sangofluo) kaj de la rapideco de la ricevita atento.

Ĝi estas la plej ofta kaŭzo, sed ne la ununura, de subita kormorto, pro la menciitaj disritmoj. La klinika kadro estas de [[korhaltigo]]. Tamen en plej parto de la okazoj restas elektra aktiveco en la koro, kies haltigo povas esti nuligita pere de tuja [[Defibrilatoro|defibrilacio]].

[[FileDosiero:Blausen 0463 HeartAttack-es.png|160px|thumbeta|Hispanlingva skemo pri infarkto de miokardio]]

''Akuta infarkto de miokardio'' kaj ''[[kora malsufiĉo]]'' ne estas sinonimaj terminoj. En la kora malsufiĉo estas misordo de la sanga pumpado, kio foje povas esti la rezulto de infarkto. Se la kora malsufiĉo okazas subite, en la etenda infarkto ĝi povas rezulti en akuta pulmedemo kun intensa [[dispneo]] aŭ spira malhelpo ĉe la paciento.

La klasikaj simptomoj de unen skutaakuta infarkto de miokardio inkludas preman fortan doloron ĉe brusto kiu pvaspovas sisradiidisradii al la ŝultroj, mandibloj, kolo, dorso, epigastrio, supraj membroj (ĉefe ĉe maldekstra brako) kaj cetero de la antaŭ torako, malfacilookazas malfacila spirispirado, vomado, naŭzo, palpitacioj, ŝvitado kaj [[anksio]]. Ĝenerale, la simptomoj ĉe virinoj estas diferencaj disde la simptomoj ĉe viroj, kaj preskaŭ unu kvarono de la kazoj estas sensimptomaj.

La traktado al paciento kiu montras klinikan kadron kiu eble estas infarkto devas esti prioritata, kaj tiu estas en la sistemoj de draŝklasigo kiel atento de maksimuma nivelo, nome en la medicina urĝa traktado, kiu inkludas [[oksigenoterapio]]n, [[aspirino]]n kaj [[nitroglicerino|gliceriltrinitraton]]. La mildigo de la doloro estas atingita klasike pere de [[morfino]].<ref> Erhardt L, Herlitz J, Bossaert L, et al (2002). [https://academic.oup.com/eurheartj/article/23/15/1153/537951 «Task force on the management of chest pain» (PDF).] Eur. Heart J. 23 (15): 1153-76. PMID 12206127. doi:10.1053/euhj.2002.3194. </ref> La mildigo de la doloro estas prioritata, ĉar la doloro pliigas la anksion kaj la aktivecon de la aŭtonoma nervosistemo, kio okazigas pliigon de la penlaboro kaj de la peto de oksigeno fare de la koro.<ref>[https://web.archive.org/web/20080526140451/http://www.drscope.com/cardiologia/pac/infarto.htm drscope. Infarto agudo del Miocardio]</ref>

La akuta infarkto de miokardio estas la plej ofta apero de la iskemia kormalsanaro. La [[Monda Organizaĵo pri Sano|MOS]] ĉirkaŭkalkulis, ke en la jaro [[2002]] 12,6&nbsp;% de la mortoj je tutmonda nivelo estis okazigitaj per iskemia kormalsano,<ref name="WHO-2002">[https://www.who.int/whr/2004/en/report04_en.pdf «The World Health Report 2004 - Changing History» (PDF).] http://www.who.int/en/ ([[Monda Organizaĵo pri Sano|MOS]]). 2004. pp. 120-4. ISBN 92-4-156265-X. </ref> kiu estas la ĉefa kaŭzo de morto en disvolvigitaj landoj kaj la tria kaŭzo de morto en disvolviĝantaj landoj, duarange nur post la [[Aidoso]] kaj neakutaj spirinfektoj.<ref name="UCatlas">[https://web.archive.org/web/20070103013040/http://ucatlas.ucsc.edu/cause.php# «Cause of Death - UC Atlas of Global Inequality».] Center for Global, International and Regional Studies (CGIRS) at the University of California Santa Cruz. Arkivita el la originalo la 3an de Januaro 2007. Konsultita la 11an de Aŭgusto 2006. </ref>

En disvolvigitaj landoj kiel [[Usono]], la mortoj pro iskemia kormalsanaro estassestas pli multnombraj ol la [[mortindico]] pro [[kancero]].<ref name="causesofdeath">[https://www.cdc.gov/nchs/data/hestat/leadingdeaths03_tables.pdf «Deaths and percentage of total death for the 10 leading causes of death: United States, 2002-2003»] (PDF). National Center of Health Statistics. Konsultita la 17an de Aprilo 2007. </ref> La kormalsanoj okazigas unu el ĉiuj mortoj en Usono kie pli ol unu miliono de personoj suferas koratakon ĉiujare, el kiuj 40&nbsp;% mortoj kiel konsekvenco de la infarkto.<ref name="AHAstats">[https://www.heart.org/?identifier=4591 «Heart Attack and Angina Statistics».] American Heart Association. 2003. Konsultita la 7an de Decembro 2006. </ref> Tiukadre po unu usonano mortas ĉiun minuton pro patologia kormisordo. Tio oakzasokazas ankaŭ ĉe paciento al kiu ne bone oni traktis [[gastrito]]n suferitan dum tro longe kaj ĉe paciento kiu suferis konstantan streson.

En [[Barato]], la kromalsano estas la ĉefa kaŭzo de morto.<ref name="mukhPred"> Mukherjee AK. (1995). «Prediction of coronary heart disease using risk factor categories.». J Indian Med Assoc. PMID 8713248. </ref> En tiu lando, unu triono de la mortoj dum la jsro [[2007]] estis okazigitaj de kardiovaskula malsano, kio bedaŭrinde pliiĝis el unu miliono en [[1990]] kajy 1,6 milionoj en [[2000]]; ĝis du milionoj en [[2010]].<ref name="ghafBurd"> Ghaffar A, Reddy KS kaj Singhi M (2004). [https://web.archive.org/web/20080528190320/http://www.bmj.com/cgi/reprint/328/7443/807.pdf «Burden of non-communicable diseases in South Asia.» (PDF).] BMJ 328: 807-810. Arkivita el originalo la 28an de Majo 2008. </ref><ref name="rastPhys"> Rastogi T, Vaz M, Spiegelman D, Reddy KS, Bharathi AV, Stampfer MJ, Willett WC kaj Ascherio1 A (2004). [https://academic.oup.com/ije/article/33/4/759/665434 «Physical activity and risk of coronary heart disease in India.» (PDF).] Int. J. Epidemiol 33: 1-9. doi:10.1093/ije/dyh042. </ref><ref name="GuptEsca"> Gupta R. (2007). [https://web.archive.org/web/20080528190322/http://indianheartjournal.com/editorial007.pdf «Escalating Coronary Heart Disease and Risk Factors in South Asians.» (PDF).] Indian Heart Journal: 214-17. Dua teksto. Arkivita el originalo la 28an de Majo 2008. </ref>

== Notoj ==

== Bibliografio ==

* {{citeCite book| vauthors = Allison TG |chapter=Stress Test Selection|pages=196–202|editor=Margaret A. Lloyd|others=Joseph G. Murphy|title=Mayo Clinic Cardiology: Concise Textbook|url=https://books.google.com/books?id=WSCRAAAAQBAJ|date=[[6-a Decemberde decembro]] [[2012]]|publisher=OUP USA|isbn=978-0-19-991571-2}}

* {{citeCite book| vauthors = Blumenthal RS, Margolis S |title=Heart Attack Prevention 2007|url=https://books.google.com/books?id=mM3l59uTj04C&pg=PA10|year=2007|publisher=Johns Hopkins Health|isbn=978-1-933087-47-4}}

* {{citeCite book| vauthors = Dwight J |chapter=Chest pain, breathlessness, fatigue|pages=39–47|editor=Timothy Cox|others=Jeremy Dwight|title=Oxford Textbook of Medicine: Cardiovascular Disorders|url=https://books.google.com/books?id=YqJHDAAAQBAJ|date=[[16-a Junede junio]] [[2016]]|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-871702-7}}

* {{citeCite book| vauthors = Gaziano TA, Gaziano JM |chapter= Global Evolving Epidemiology, Natural History, and Treatment Trends of Myocardial Infarction|pages= 11–21 | veditors = Morrow DA | title=Myocardial Infarction: A Companion to Braunwald's Heart Disease|url=https://books.google.com/books?id=0TzrjwEACAAJ|date=[[15-a Septemberde septembro]] [[2016]]|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-35943-6}}

* {{citeCite book| vauthors = Morrow DA, Bohula EA |chapter = Heart Failure and Cardiogenic Shock After Myocardial Infarction|pages=295–313 | veditors = Morrow DA | title=Myocardial Infarction: A Companion to Braunwald's Heart Disease|url=https://books.google.com/books?id=0TzrjwEACAAJ|date=15a de Septembro 2016|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-35943-6}}

* {{citeCite book| vauthors = Morrow DA, Braunwald E |chapter = Classification and Diagnosis of Acute Coronary Syndromes|pages=1–10 | veditors = Morrow DA | title=Myocardial Infarction: A Companion to Braunwald's Heart Disease|url=https://books.google.com/books?id=0TzrjwEACAAJ|date=15a de Septembro 2016|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-35943-6}}

* {{citeCite book| vauthors = Morrow DA |chapter=Clinical Approach to Suspected Acute Myocardial Infarction|pages= 55–65 | veditors = Morrow DA | title=Myocardial Infarction: A Companion to Braunwald's Heart Disease|url=https://books.google.com/books?id=0TzrjwEACAAJ|date=15a de Septembro 2016|publisher=Elsevier|isbn=978-0-323-35943-6}}

* [https://web.archive.org/web/20090324035632/http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/tutorials/heartattackspanish/htm/index.htm Instrufilmoj]

* TIMI Score por [http://www.mdcalc.com/timi-risk-score-for-uanstemi/ UA/NSTEMI] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20161105220551/http://www.mdcalc.com/timi-risk-score-for-uanstemi/ |date=2016-11-05 }} kaj [http://www.mdcalc.com/timi-risk-score-for-stemi/ STEMI] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090319073410/http://www.mdcalc.com/timi-risk-score-for-stemi |date=2009-03-19 }}

* [http://www.mdcalc.com/heart-score-for-major-cardiac-events/ HEART Score for Major Cardiac Events] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20161028004807/http://www.mdcalc.com/heart-score-for-major-cardiac-events/ |date=2016-10-28 }}

* {{citeCitaĵo webel la reto| url = https://medlineplus.gov/heartattack.html|titolo=Heart Attack| publisher verko=MedlinePlus|eldoninto= U.S. National Library of Medicine | work = MedlinePlus | title = Heart Attack }}