Vikipedio

Norvegio: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
(Rigardi ŝanĝojn inter stabila kaj nuna versioj)
[kontrolita revizio][atendante kontrolon]
← Iru al antaŭa ŝanĝo
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
 
(19 mezaj versioj de 7 uzantoj ne montriĝas)
Linio 3:
| eonomo = Kongeriket Norge/Noreg
| flago = [[Dosiero:Flago-de-Norvegio.svg|170px]]<center>[[Flago de Norvegio|(Detaloj)]]
| blazono = [[Dosiero:NorwayCoat coaof arms of Norway.pngsvg|70px]]<center>[[Blazono de Norvegio|(Detaloj)]]
| nacia himno = [[Ja, vi elsker dette landet]]<br />[[Dosiero:Norway (National Anthem).ogg]]
| lokigo-bildo = [[Dosiero:Europe-Norway.svg|270px|Lokigo]]
Linio 9:
| ĉefurbo = [[Oslo]]
| religio = [[Luteranismo]]
| km2 = 385.207385207<ref name="kart_2019">{{Cite web|url=https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|title=Arealstatistics for Norway 2019|publisher=Kartverket, mapping directory for Norway|year=2019|accessdate=2019-03-22|titolo=Arkivita kopio|alirdato=2019-03-22|arkivurl=https://web.archive.org/web/20190608034913/https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|arkivdato=2019-06-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190608034913/https://www.kartverket.no/Kunnskap/Fakta-om-Norge/Arealstatistikk/Arealstatistikk-Norge/|archivedate=2019-06-08}}</ref>
| akvo = 5,.7
| loĝantaro = 5 391 3695550203<ref name="ssbf">{{Cite web|url=https://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/folkemengde/aar-per-1-januar|title=Population, 20212024-01-01|publisher=Statistics Norway|date=20212024-0102-0121|accessdate=20212024-02-2324|language=noen}}</ref><small>(20212024)</small>
| loĝdenso = 14,04
| valuto = [[Norvega krono]] | valuta kodo = NOK
| horzono = [[UTC+1|+1]] <br />[[UTC+2]] (marto ĝis oktobro)
Linio 29:
 
== La nomo de la lando ==
La [[ŝanelo]] de [[Karmøy]] al nordo estis nomata en [[malnovnordlanda lingvo]] ''Norðrvegr'', kiu signigassignifas ''la vojo al nordo''<ref name="vilborg">{{Citlibro|Aŭtoro=Ebbe Vilborg|Titolo=Etimologia vortaro de Esperanto|Volumo=4|ISBN=91-85288-22-5|Paĝoj=24}}, kapvorto "norvego"</ref>. Tiu signifo pluvivas en pluraj lingvoj. Krome en antikva norvega estis la vorto ''Nor(v)egr'' kun la sama signifo.<ref name="vilborg"/>
 
En la rakonto de [[Ottar de Hålogaland]] al la angla reĝo [[Alfredo la Granda]] estas uzata kaj ''Norðweg'' kaj ''norðmannaland''. [[Runaj alfabetoj|Runa]] surskribaĵo sur unu el la danaj [[Jellingŝtonoj]] de ĉirkaŭ 980 uzas la akuzativan formon ''Nuruiak'', kiu estas ''Norvegh'' en la nominativa formo. En islanda manuskripto de la [[mezepoko]], NorvegujoNorvegio estas priparolata kiel ''Noreg(h)r'' aŭ ''Norveg(h)r''.
{{Ĉefartikolo|Ola Nordmann (personigo)}}
 
== Historio ==
=== Norvega krucmilito ===
[[Norvega krucmilito]] estis gvidata de la reĝo [[Sigurdo la 1-a (Norvegio)|Sigurdo la 1-a]] de [[1107]] ĝis [[1110]] surmare al [[Palestino]]. La hejmvojaĝo gvidis ilin al [[Konstantinopolo]] kaj sekve surlande ĝis [[Danujo]], kie ili enŝipiĝis por Norvegujo.<ref name="SNL">{{CiteCitaĵo webel la reto|url=http://www.snl.no/.nbl_biografi/Sigurd_1_Magnusson_Jorsalfare/utdypning|work=Norsk biografisk leksikon|titletitolo=Sigurd 1 Magnusson Jorsalfare|firstfamilia nomo=Krag|persona nomo=Klaus|lastverko=KragNorsk biografisk leksikon}}</ref>
 
=== Dua Mondmilito ===
Linio 52:
Norvegujo havas [[modera klimato]], precipe laŭ la marbordo kiu estas influata de la [[Golfa Marfluo]]. La klimato en la internaj partoj de la lando havas pli malvarma klimato dum la vintro, kaj la plej norda parto havas iom pli arkta klimato.
 
La lando konsistas el 1815 provincoj, departementoj aŭ gubernioj ''[no:fylke]'' (2024)<ref name="fylker">{{Cite web|url=https://www.regjeringen.no/no/tema/kommuner-og-regioner/kommunestruktur/fylkesinndelingen-fra-2024/id2922222/|title=Fylkesinndelingen fra 2024 |publisher=Regjeringen|date=2022-07-05|accessdate=2024-03-01|language=no}}</ref>, plus Svalbardo kaj Jan Mayen. Kelkaj el ili estas arigitaj en regionoj aŭ administraj unuoj, kiel [[Centra Norvegio]].
 
Ĉiu gubernio konsistas el komunumoj ''[no:kommuner]'', ĉiu kun propra komunuma registaro kaj po unu komunumestro/urbestro ''[no:ordfører]''. Estas 422357 komunumoj en Norvegujo 2024.
 
La plej multaj komunumoj konsistas el bienaroj ''[no:bygder]'', kun klare
Linio 63:
 
=== Provincoj ===
[[Dosiero:Nye_fylker_-_regjeringen.no_ISO_3166-2Fylkesinndeling2024 original.svgwebp|etathumb|upright=.8left|La 1115 provincoj 20202024<ref name="fylker" />]]
[[Dosiero:Norway_counties.svg|eta|260px|La 18 provincoj 2017 kaj [[Svalbardo]].]]▼
{| class="wikitable" width=60%▼
[[Dosiero:Nye_fylker_-_regjeringen.no_ISO_3166-2.svg|eta|La 11 provincoj 2020|344x344ra]]
▲{| class="wikitable" width=60%sortable"
!Nr
!Provincoj 2024<ref name="fylker" />
!Ĉefurbo de provincoj
|-
| align=left|3||[[Dosiero:Oslo_komm.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Oslo_komm.svg|alt=|27x27px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra28x28px]] [[Oslo]]||[[Oslo]]
|-
| align=left|11||[[Dosiero:Rogaland_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Rogaland_v%C3%A5pen.svg|alt=|27x27px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra28x28px]] [[Rogaland]]||[[Stavanger]]
|-
| align=left|15||[[Dosiero:Møre_og_Romsdal_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:M%C3%B8re_og_Romsdal_v%C3%A5pen.svg|alt=| 27x27px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[Møre og Romsdal]]||[[Molde]]
|-
| align=left|18||[[Dosiero:Nordland_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Nordland_v%C3%A5pen.svg|alt=| 28x28px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[Nordland]]||[[Bodø]]
|-
| align=left|3031||[[Dosiero:Viken_våpenØstfold_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Viken_v%C3%A5pen.svg|alt=| 28x28px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[VikenØstfold]]||[[Oslo]], [[Drammen]], [[Sarpsborg]]
|-
| align=left|32||[[Dosiero:Akershus_våpen.svg| 28x28px]] [[Akershus]]||[[Oslo]]
| align=left|34||[[Dosiero:Innlandet_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Innlandet_v%C3%A5pen.svg|alt=|28x28px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[Innlandet]]||[[Hamar]], [[Lillehammer]]
|-
| align=left|33||[[Dosiero:Buskerud_våpen.svg| 28x28px]] [[Buskerud]]||[[Drammen]]
| align=left|38||[[Dosiero:Vestfold_og_Telemark_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Vestfold_og_Telemark_v%C3%A5pen.svg|alt=|26x26px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[Vestfold og Telemark]]||[[Skien]], [[Tønsberg]]
|-
| align=left|4234||[[Dosiero:Agder_våpenInnlandet_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Agder_v%C3%A5pen.svg|alt=| 28x28px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[AgderInnlandet]]||[[Kristiansand]], [[ArendalHamar]]
|-
| align=left|39||[[Dosiero:Vestfold våpen.svg| 28x28px]] [[Vestfold]]||[[Tønsberg]]
| align=left|46||[[Dosiero:Vestland_våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Vestland_v%C3%A5pen.svg|alt=|27x27px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra]] [[Vestland]]||[[Bergen]], [[Leikanger]]
|-
| align=left|5040||[[Dosiero:TrøndelagTelemark våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Tr%C3%B8ndelag_v%C3%A5pen.png|31x31px{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}|100x100ra28x28px]] [[TrøndelagTelemark]]||[[SteinkjerSkien]]
|-
| align=left|42||[[Dosiero:Agder_våpen.svg| 28x28px]] [[Agder]]||[[Kristiansand]]
| align=left|54||[[Dosiero:Troms og Finnmark våpen.svg|link=https://pl.wikipedia.org/wiki/File:Troms{{404|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} og Finnmark våpen.svg|alt=|tlo|40x40px]] [[Troms og Finnmark]]||[[Tromsø]], [[Vadsø]]
|}-
| align=left|46||[[Dosiero:Vestland_våpen.svg| 28x28px]] [[Vestland]]||[[Bergen]]
<ref name="kartverket">[https://www.kartverket.no/Kunnskap/Norges-grenser/Kommune-og-fylkesgrenser/ Frå 1. januar 2020 er det 356 kommunar og 11 fylke i Noreg.]</ref>
|-
▲[[Dosiero:Norway_counties.svg|eta|260px|La 18 provincoj 2017 kaj [[Svalbardo]].]]
| align=left|50||[[Dosiero:Trøndelag våpen.svg| tlo|28x28px]] [[Trøndelag]]||[[Steinkjer]]
<div style="float:right">[[Dosiero:Norvegio mapo.png]]</div>▼
|-
| align=left|55||[[Dosiero:Troms våpen.svg| 28x28px]] [[Troms]]||[[Tromsø]]
|-
| align=left|56||[[Dosiero:Finnmark våpen.svg| 28x28px]] [[Finnmark]]||[[Vadsø]]
|}{{clear|left}}
 
Vidu ankaŭ pri [[Svalbardo kaj Jan-Majen-Insulo]].
 
▲<div style="float:right">[[Dosiero:Norvegio mapo.png]]</div>
 
== Kulturo ==
 
=== Lingvo ===
La norvega popolo parolas la [[Norvega lingvo|norvegan]], komprenata en
Linio 120 ⟶ 130:
 
== Ekonomio ==
[[Dosiero:Norway_Product_Exports_(2019).svg|eta|Proporcia reprezento de eksportataj produktoj de Norvegio, 2019]]
Norvegio estas lando tre riĉa kaj estas, laŭ UN ([[Unuiĝintaj Nacioj]]), la plej disvolviĝinta lando el la mondo.
Norvegio estas lando tre riĉa kaj estas, laŭ UN ([[Unuiĝintaj Nacioj]]), la plej disvolviĝinta lando el la mondo. Norvegio estas la [[Listo de landoj laŭ MEP po kapo|2a plej riĉa lando]] en la mondo laŭ indicoj de MEP ([[Malneta Enlanda Produkto]]) po kapo,<ref>"Austria". International Monetary Fund. [http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=122&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=37&pr.y=14] Alirita la 2an de Julio 2017.</ref> kun 61.852 internaciaj dolaroj po kapo en 2005. Tutnature, plejparto de la ekstera komerco de Norvegio estas kun EU-landoj.
 
La norvega ekonomio, kiel la ekonomio de la aliaj skandinavaj landoj, estas ekonomio bazita sur [[socialismo]] kiu enkorpigas la skandinavan [[Sociala ŝtato|socialan ŝtatan modelon]]; tio estas, kombinaĵo de merkata aktiveco kaj registara interveno. La registaro kontrolas ŝlosilajn merkatojn kiel la nafto- kaj energimerkato, kiu estas esenca por la lando, per tri registaraj korporacioj. Norvegio estas riĉa je [[naturresurso]]j kiel [[petrolo]], [[akvoenergio]], [[fiŝkaptado]], [[ligno]] kaj [[mineraloj]].
 
Dum la 60-aj jaroj de la 20-a jarcento, naftodemetaĵoj komencis esti malkovritaj en [[Norda Maro]] en la lokoj situantaj en la ekonomiaj akvoj de Norvegio. La norvega ekonomio dependas peze de la naftoekonomio kiel grava fonto de enspezo (35% de ĉiuj ekonomiaj eksportaĵoj en 1999 estis petrolo kaj gaso). Pro tio, la norvega ekonomio dependas grandparte de la fluktuoj de la tutmonda naftomerkato, de postulo, provizo kaj precipe de ĝia prezo. Norvegio ne estas membro de [[OPEL]].
 
Pro tiu dependeco de la naftoindustrio kiel fonto de enspezo, la norvega industrio ne formiĝis kaj ĝi plejparte dependas de la importado de industriaj produktoj.
 
Malgraŭ la alta vivnivelo en Norvegio, la registaro komencis fari paŝojn por certigi estontecon, en kiu la norvegaj naftorezervoj elĉerpiĝos, kaj tial la registaro konservas naftorezervojn taksitajn je 114 miliardoj da [[usonaj dolaroj]], kaj ankaŭ suverena [[Investa fonduso|investfonduso]], al kiu partoj de la naftoenspezoj de la ŝtato estas asignitaj.
 
Norvegio elektis resti ekster la [[Eŭropa Unio]] en du referendumoj okazigitaj en la lando, en [[1972]] kaj [[1994]]. Norvegio estas membro de la [[Eŭropa Liber-Komerca Asocio|Eŭropa Liber-komerca Asocio]] (EFTA), paralela kadro al la Unio establita en 1960. La plej multaj el la landoj de la unio, kaj Norvegio inter ili, reguligas siajn komercajn rilatojn kun la Eŭropa Unio en la kadro de la tiel nomata " [[Eŭropa Ekonomia Areo]] " (EEA), kiu garantias al siaj membrolandoj moviĝ-liberecon por homoj, varoj, servoj kaj [[kapitalo]], sed ne trudas al landoj kiuj ne estas membroj de la Eŭropa Unio kun la devojn truditaj al la uniaj reguloj.
 
Pri perŝipa transporto vidu artikolon [[Hurtigruten]].
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Norvegio"