Πρόγραμμα Σογιούζ

Το Σογιούζ 19 φωτογραφημένο κατά τη διάρκεια της αμερικανοσοβιετικής αποστολής Απόλλων-Σογιούζ του 1975.

Το πρόγραμμα Σογιούζ (Союз) είναι ένα πρόγραμμα επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων που ξεκίνησε από τη Σοβιετική Ένωση στις αρχές της δεκαετίας του 1960, αρχικά ως μέρος ενός σχεδίου προσελήνωσης που προέβλεπε την αποστολή Σοβιετικού κοσμοναύτη στη Σελήνη. Ήταν το τρίτο σοβιετικό πρόγραμμα επανδρωμένης διαστημικής πτήσης μετά το πρόγραμμα Βοστόκ και το πρόγραμμα Βοσχόντ.

Το πρόγραμμα αποτελείται από το διαστημικό σκάφος Σογιούζ και τον πύραυλο Σογιούζ και αποτελεί πλέον ευθύνη της Ροσκόσμος (της Ομοσπονδιακής Διαστημικής Υπηρεσίας της Ρωσίας). Μετά την απόσυρση του Διαστημικού Λεωφορείου το 2011, όλες οι επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις από και προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό πραγματοποιήθηκαν χρησιμοποιώντας το Σογιούζ.

Ιστορία

Πύραυλος Σογιούζ στην εξέδρα εκτόξευσης.

Η εξέλιξη του Σογιούζ άρχισε το 1964 από τον Σεργκέι Κορολιόφ, και ο αρχικός του σκοπός ήταν να αποτελέσει το μέσο με το οποίο οι Σοβιετικοί θα έφταναν στη Σελήνη. Αυτό θα γινόταν με την ένωση σε τροχιά δύο ή περισσότερων διαστημοπλοίων Σογιούζ, χωρίς την ανάγκη ενός μεγάλου πυραύλου-φορέα, όπως ο Ν1 που τότε ανέπτυξε η Σοβιετική Ένωση. Ο Κορολιόφ δεν έζησε για να δει το σχέδιό του να παίρνει σάρκα και οστά και, αν και τροποποιημένα μη επανδρωμένα Σογιούζ πέταξαν γύρω από τη Σελήνη ως μέρος του προγράμματος Ζοντ, η εξέλιξη του σκάφους πήρε άλλη τροπή. Συνδέθηκε με τα προγράμματα διαστημικών σταθμών, τόσο των αποτυχημένων στρατιωτικών Αλμάζ όσο και των Σαλιούτ και Μιρ. Παρά τα αρχικά του προβλήματα, που κόστισαν τη ζωή του κοσμοναύτη Βλαντίμιρ Κομαρόφ στην πρώτη κιόλας πτήση και τριών άλλων κοσμοναυτών στην ενδέκατη, το Σογιούζ αποδείχτηκε ένα πολύ αξιόπιστο μέσο διαστημικών μεταφορών. Σήμερα χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, τόσο με τη μεταφορά πληρωμάτων, όσο, μέσω της παραλλαγής μεταφοράς φορτίου Προγκρές, με τη μεταφορά εξοπλισμού και εφοδίων.

Το σκάφος

Το σκάφος Σογιούζ, όπως και τα περισσότερα σοβιετικά, είναι παράδειγμα απλότητας και πρακτικότητας στη σχεδίαση, κάτι που του εξασφάλισε και τη μακροβιότητα και αξιοπιστία του. Προσφέρει 1,5 φορές το χώρο διαβίωσης του αμερικανικού Απόλλων, έχοντας μικρότερο συνολικό βάρος. Αποτελείται από τρία κυρίως τμήματα. Ένα σχεδόν σφαιρικό, τροχιακό τμήμα που χρησιμοποιείται ως θάλαμος αποσυμπίεσης και σύνδεσης με άλλα οχήματα ή διαστημικούς σταθμούς. Ένα τμήμα σε σχήμα καμπάνας, που αποτελεί το όχημα επανεισόδου και μπορεί να μεταφέρει τρία άτομα. Τέλος στο πίσω μέρος βρίσκεται ένα τρίτο τμήμα, το τμήμα οργάνων, στο οποίο βρίσκονται τα περισσότερα συστήματα και δεξαμενές καυσίμων και αέρα. Το τροχιακό τμήμα και το τμήμα οργάνων απορρίπτονται στο διάστημα και καίγονται στην ατμόσφαιρα. Το τμήμα επανόδου προσγειώνεται με τη βοήθεια αλεξιπτώτων και μικρών ανασχετικών πυραύλων που πυροδοτούνται σε μικρό ύψος από το έδαφος.

Το Σογιούζ εκτοξεύεται με τον πύραυλο-φορέα Σογιούζ, που αποτελεί εξέλιξη του πυραύλου Βοσχόντ με την προσθήκη ενός επιπλέον ορόφου.

Εξέλιξη και παραλλαγές

Πρώτη γενιά

Τα σκάφη Σογιούζ μπορούν να καταταχθούν σε σχεδιαστικές γενιές. Τα Σογιούζ 1 έως 11 (1967-1971) ήταν οχήματα πρώτης γενιάς, που μπορούσαν να μεταφέρουν έως τρία άτομα στο τμήμα επανεισόδου, χωρίς διαστημικές στολές λόγω έλλειψης χώρου. Οι στολές χρησιμοποιούνταν μόνο για εξωοχηματική δραστηριότητα και απορρίπτονταν μαζί με το τροχιακό τμήμα. Ξεχώριζαν από τις μη ευθύγραμμες φωτοσυλλεκτικές επιφάνειες και από τη χρήση του συστήματος "Ίγκλα" για την αυτόματη σύνδεση στο διάστημα, που απαιτούσε κεραίες ραντάρ. Τα πρώτα εννιά σκάφη δεν είχαν θυρίδα απευθείας σύνδεσης μεταξύ σκαφών, και οι μετακινήσεις των πληρωμάτων από το ένα σκάφος στο άλλο γίνονταν με διαστημικό περίπατο, και χρησιμοποιώντας το τροχιακό τμήμα ως θάλαμο αποσυμπίεσης.

Το πορθμείο Σογιούζ

Μετά το ατύχημα του Σογιούζ 11, το 1971, όπου τρεις κοσμοναύτες έχασαν τη ζωή τους από αποσυμπίεση, η σχεδίαση των σκαφών άλλαξε. Η πιο σημαντική μεταβολή ήταν ότι τώρα το πλήρωμα θα φορούσε διαστημικές στολές σε όλη τη διάρκεια της αποστολής. Η ικανότητα μεταφοράς ατόμων μειώθηκε από τρία σε δυο· η τρίτη θέση καταλήφθηκε από ένα σύστημα υποστήριξης ζωής. Επίσης καταργήθηκαν τα φωτοηλεκτρικά και το σκάφος χρησιμοποιούσε μπαταρίες. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε από το 1973 μέχρι το 1981 και εξυπηρέτησε τους σταθμούς Σαλιούτ.

Χρησιμοποιώντας τις παρατηρήσεις τους κατά τη διάρκεια της κοινής αμερικανορωσικής αποστολής Απόλλο-Σογιούζ, οι Σοβιετικοί απλοποίησαν και εκσυγχρόνισαν τη σχεδίαση των Σογιούζ. Ο νέος τύπος ήταν το Σογιούζ-Τ, με δυνατότητα μεταφοράς τριών ατόμων με στολές. Επίσης επέστρεψαν και οι επιφάνειες συλλογής ηλιακής ενέργειας. Ο τύπος χρησιμοποιήθηκε από το 1976 ως το 1986.

Σογιούζ ΤΜ και ΤΜΑ

Το Σογιούζ-ΤΜ ήταν η τέταρτη γενιά σκαφών (1986-2003) και χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά από και προς το διαστημικό σταθμό Μιρ. Πέρα από άλλες βελτιώσεις διέθετε και καινούργιο, πιο έξυπνο σύστημα σύνδεσης με το σταθμό, το "Κουρς" (πορεία).

Το Σογιούζ-ΤΜΑ, που μπήκε σε χρήση το 2003, είναι η τελευταία παραλλαγή και χρησιμοποιείται για τη συγκοινωνία με το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Διαθέτει περισσότερο χώρο και περισσότερες ανέσεις για το πλήρωμα.

Προγκρές

Τέλος το Προγκρές είναι παραλλαγή του Σογιούζ για τη μεταφορά υλικών και εφοδίων στο διάστημα. Η κάψουλα επανόδου έχει μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο, και λείπουν τα συστήματα που έχουν να κάνουν με το χειρισμό και την υποστήριξη της ζωής του πληρώματος.

Σκάφη Σογιούζ χρησιμοποιήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος Ζοντ, για πτήσεις γύρω από τη Σελήνη με επιστροφή. Μετέφεραν κυρίως πειραματόζωα και χρησιμοποιούσαν διαφορετική τεχνική επανεισόδου στην ατμόσφαιρα. Δεν διέθεταν το τροχιακό διαμέρισμα των υπόλοιπων Σογιούζ.

Αρκετές επίσης ήταν και οι στρατιωτικές παραλλαγές που σχεδιάστηκαν, χωρίς όμως να πραγματοποιηθούν.

Σημαντικές αποστολές Σογιούζ

Το Σογιούζ 4 και το Σογιούζ 5 μετά την πρώτη σύνδεση δύο επανδρωμένων διαστημικών σκαφών στις 16 Ιανουαρίου 1969.

• Σογιούζ 1 Πρώτη πτήση και πρώτος θάνατος ανθρώπου σε διαστημική αποστολή.
• Σογιούζ 4 και Σογιούζ 5 Πρώτη σύνδεση δυο διαστημοπλοίων σε τροχιά.
• Σογιούζ 11 Πρώτη επάνδρωση διαστημικού σταθμού (Σαλιούτ), πρώτο πολύνεκρο ατύχημα σε πτήση.
• Σογιούζ 19 Κοινή αποστολή με σκάφος τύπου Απόλλο των Αμερικανών και σύνδεσή τους στο διάστημα.
• Σογιούζ T-15 Πρώτη αποστολή στο διαστημικό σταθμό Μιρ και επίσκεψη, στην ίδια αποστολή, και στο σταθμό Σαλιούτ 7.
• Σογιούζ ΤΜ-31 Πρώτη αποστολή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.