Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ιθάκη (Καβάφης)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η Ομηρική Ιθάκη
Μέρες ἐννιὰ ἀρμενίζαμε μερονυχτίς·
στὶς δέκα ἀρχίζει πιὰ καὶ φαίνουνταν ἡ γῆς ἡ πατρική μου,
καὶ τὶς φωτιὲς ξανοίγαμε ποὺ καῖγαν ἀντικρύ μας
Οδύσσεια, μετάφραση Α. Εφταλιώτη[1]

Ιθάκη ονομάζεται ένα από τα διασημότερα ποιήματα του Κωνσταντίνου Καβάφη,[2][3] για το οποίο χαρακτηρίζεται ότι «βρίσκεται στην τέλεια ποιητική του ωριμότητα».[4] Η Ιθάκη δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στο περιοδικό Γράμματα, το 1911 και θεωρείται διδακτικό-φιλοσοφικό ποίημα. Όταν το έγραψε, ο Καβάφης ήταν 48 ετών.[5] Το ποίημα είναι γραμμένο με αμεσότητα, σε δεύτερο πρόσωπο, όπου ο ποιητής μιλά άμεσα στον αναγνώστη.[6][7] Η έμπνευση του Καβάφη για το ποίημα είναι η Ιθάκη της Οδύσσειας του Ομήρου, η πατρίδα και ο πολυπόθητος στόχος προορισμού του Οδυσσέα και είναι το τελευταίο από τα μυθικά ποιήματά του.[8] Η σημαντικότητα της Ιθάκης στην πρόσληψη του έργου του Καφάβη δείχνεται χαρακτηριστικά όταν ο ποιητής ταυτοποιείται από το ίδιο του το ποίημα: «ο ποιητής της Ιθάκης».[9][10] Ο Ζακ Λακαρριέρ έγραψε για την Ιθάκη ότι «ποτέ ποίημα δεν έχει πει τόσα πολλά πράγματα, σε τόσες λίγες λέξεις».[σημείωση 1]

1894: «Δευτέρα Οδύσσεια» - το ποίημα πρόπλασμα και η μελέτη «Τέλος του Οδυσσέως»

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με παρόμοιο θέμα ο Καβάφης είχε γράψει το 1894 το ποίημα «Δευτέρα Οδύσσεια»,[12][13][σημείωση 2] το οποίο δεν είχε δημοσιεύσει και ανήκει στα αποκαλούμενα «κρυμμένα ποιήματα», τα οποία είτε βρέθηκαν «κρυμμένα» στο αρχείο του Καβάφη, είτε σε αρχεία φίλων και συγγενών,[17] ενώ η Ιθάκη ανήκει στα αναγνωρισμένα ποιήματά του.[σημείωση 3] Σε εκείνο το ποίημα ο Οδυσσέας εγκαταλείπει εκούσια την Ιθάκη, αφού την βρήκε, για νέα ταξίδια, αφού η Ιθάκη αποδεικνύεται εσφαλμένος και απατηλός προορισμός, «όλη του η Ιθάκη ήτο μικρά».[18][13] Σε αντίθεση με αυτό το ρομαντισμό της νεότητας του Καβάφη των 31 ετών,[14] στην Ιθάκη, ο ωριμότερος Καβάφης, στα 48 του χρόνια, πιο ρεαλιστής,[14] παρουσιάζει τον Οδυσσέα, σοφό, να γυρίζει σε αυτήν γνωρίζοντας «η Ιθάκες τι σημαίνουν».[σημείωση 4]

Δευτέρα οδύσσεια, 1894

Η νοσταλγία τον κατέλαβε
των ταξιδίων, και των πρωινών
αφίξεων εις τους λιμένας όπου,
με τι χαράν, πρώτην φοράν εμβαίνεις.

 

Ιθάκη, 1911

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους
 

Τον ίδιο χρόνο που ο Καβάφης έγραψε αυτό το πρόδρομο ποίημα, το 1894, έγραψε επίσης και μια μελέτη (την οποία δεν δημοσίευσε) με τίτλο «Τέλος του Οδυσσέως»,[20][21] στην οποία αναλύονται και συγκρίνονται οι απόψεις και οι οδυσσειακές εκδοχές της ιστορίας, αυτή του ομηρικού προτύπου (της οριστικής επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη) με αυτές του Δάντη και του Τέννυσον (της νέας αναχώρησης από την Ιθάκη, για ένα τυχοδιωκτικό ταξίδι), την εκδοχή που ακολούθησε στο ποίημα της Δευτέρας Οδύσσειας.[19][15][σημείωση 2]

Δημοσίευση το 1911 στην Αλεξάνδρεια και πρώτη μετάφραση το 1924 στα αγγλικά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ιθάκη γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1910 και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Γράμματα, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, στο τεύχος Οκτωβρίου - Νοεμβρίου του 1911.[5] Η πρώτη μετάφραση του ποιήματος[22] έγινε στα αγγλικά και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Criterion του ποιητή Τ.Σ. Έλιοτ το 1924, με την υποστήριξη του συγγραφέα Ε.Μ. Φόρστερ. Το ποίημα (όπως και άλλα) είχε μεταφράσει ο κοινός φίλος του Φόρστερ και του Καβάφη, ο σπουδασμένος στην Αγγλία Αλεξανδρινός δικηγόρος Γεώργιος Βαλασόπουλος (George Valassopoulo, Ιαν 1890-Οκτ 1972),[23] με την επίβλεψη του ίδιου του Καβάφη. Κατά την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Φόρστερ υπηρετούσε στον Ερυθρό Σταυρό στην Αλεξάνδρεια ως αντιρρησίας συνείδησης την περίοδο 1916-18 και εκεί είχε γνωρίσει τον Καβάφη.[24][25]

Γλώσσα, μορφολογία και δομή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
σελ. 286, περιοδικό Γράμματα, τεύχος 9-10
μέρος από τη σελίδα 287, περιοδικό Γράμματα, τεύχος 9-10
Η πρώτη δημοσίευση της «Ιθάκης» το 1911 στο περιοδικό Γράμματα της Αλεξάνδρειας

Η Ιθάκη είναι ποίημα γραμμένο στη δημοτική γλώσσα, με κάποια λογιότερα στοιχεία.[19]

Η Ιθάκη κατατάσσεται στα διδακτικά ποιήματα του Καβάφη με χαρακτηριστικά τη χρήση του β΄ ενικού, τον επιστολικό χαρακτήρα με αποδέκτη τον αναγνώστη, τον συμβουλευτικό και παραινετικό χαρακτήρα, τον υποβλητικό διδακτισμό.[26]

Στο ποίημα αναγνωρίζονται οι εξής νοηματικές ενότητες:[27][28]

  • Στίχοι 1-3: «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη» - η ευχή «να είναι μακρύς ο δρόμος»[σημείωση 5]
  • Στίχοι 4-12: «Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας» - ψυχική προετοιμασία του ταξιδιού
  • Στίχοι 13-23: «Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος» - περιγραφή των αγαθών του ταξιδιού («με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά, θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους»)
  • Στίχοι 24-30: «Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη» - παραίνεση «χρόνια πολλά να διαρκέσει» το ταξίδι
  • Στίχοι 31-33: «Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι» - αυτό που πραγματικά έδωσε η Ιθάκη, το ταξίδι
  • Στίχοι 34-36: «Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε» - «η Ιθάκες»-σύμβολο, «ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν».

Λεπτομέρειες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μεταφορές και συμβολισμοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ενώ άλλα μυθολογικά ποιήματα του Καβάφη περιγράφουν στιγμές από το ιστορικό παρελθόν, η Ιθάκη αποδίδεται όχι ως το ομηρικό ταξίδι του Οδυσσέα, αλλά ως μια μεταφυσική και ψυχολογική αναζήτηση του κάθε αναγνώστη, στον οποίο απευθύνεται άμεσα ο ποιητής, με σκοπό τις εμπειρίες της ζωής και την σοφία[29]. Μάλιστα, σε αντίθεση με την Οδύσσεια όπου ο ήρωας θέλει να επιστρέψει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στην πατρίδα του την Ιθάκη, ο Καβάφης προσφέρει μια άλλη οπτική: Εύχεται στον αναγνώστη να «είναι μακρύς ο δρόμος» και τον προτρέπει: «μη βιάζεις το ταξίδι διόλου».[30]

Συμβολισμοί

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες, ο άγριος Ποσειδώνας – που συμβολίζουν στις εσωτερικές μας αναζητήσεις τις φοβίες μας, ότι μας σταματά και μας τρομάζει. [11]
  • η Ιθάκη, η ίδια, η μετουσίωση του ομηρικού ταξιδιού της επιστροφής στο καβαφικό ταξίδι αναζήτησης εμπειριών και σοφίας[29] συμβολισμός που ενισχύεται από την αντισυμβατική χρήση του πληθυντικού, «η Ιθάκες» (το άρθρο «η» στην παλαιά ορθογραφία γραφόταν έτσι και στο πληθυντικό) στο τέλος του ποιήματος.
  • οι «καλές πραγμάτειες», τα σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ' έβενοι και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής, σύμβολα των πόθων μας, σύμβολα της ηδονής που ύμνησε ο Καβάφης στο ποιητικό του έργο.[31]
  • τα Φοινικικά εμπορεία και οι Αιγυπτιακές πόλεις, σε μια ακριβή περιγραφή των προορισμών που θα έβρισκε ο Οδυσσέας στο ταξίδι της εποχής του, χρησιμεύουν ως σύμβολα των προορισμών του κάθε ταξιδιού.

Τέλος, σημαντικό συμβολικό ρόλο έχει η παντελής έλλειψη αναφοράς στον Οδυσσέα, κάτι που μετουσιώνει την Ιθάκη από προορισμό του ταξιδιού του ομηρικού Οδυσσέα σε προορισμό του κάθε αναγνώστη ως δικαιολογία για να κάνει κανείς το ταξίδι της ζωής.

Μηχανισμοί τους οποίους χρησιμοποιεί ο ποιητής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Καβάφης χρησιμοποιεί αφενός την επανάληψη, αφετέρου την αντισυμβατική σύνταξη και ορθογραφία:

  • την επανάληψη για να δοθεί έμφαση:[32]
    • η ευχή να είναι το ταξίδι μακρύ, και στην αρχή του ποιήματος αλλά και στην αρχή της δεύτερης στροφής
    • οι δυσκολίες – συμβολισμοί του ταξιδιού, οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες, ο θυμωμένος Ποσειδώνας, επαναλαμβάνονται δυο φορές στην πρώτη στροφή, το ίδιο και
    • τα ηδονικά μυρωδικά στη δεύτερη στροφή επαναλαμβάνονται επίσης δυο φορές – σύμβολα του ερωτισμού που διατρέχει αρκετά ποιήματα του Καβάφη[33]
    • το ίδιο το όνομα της Ιθάκης, που στις τελευταίες στροφές του ποιήματος επαναλαμβάνεται τρεις φορές αυτούσιο και μια σε (αντισυμβατικό) πληθυντικό
  • την μη συμβατική ορθογραφία / σύνταξη:
    • «αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου», αντί για «κουβαλείς»
    • «η Ιθάκες» με την αντισυμβατική χρήση του πληθυντικού.

Καβαφικά Αυτοσχόλια

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο βιβλίο του Γ. Λεχωνίτη Kαβαφικά Aυτοσχόλια, ο ίδιος ο Καβάφης αναφέρει για το ποίημα αυτό:[34]

«Το νόημα του ποιήματος τούτου είναι απλούν και σαφές. Ο άνθρωπος εις την ζωήν του επιδιώκει ένα σκοπόν "Ιθάκην", αποκτά πείραν, γνώσεις και ενίοτε αγαθά ανώτερα του σκοπού του ιδίου. Κάποτε δε την Ιθάκην, όταν φθάνει στο τέρμα των προσπαθειών του, την ευρίσκει πτωχικήν, κατωτέρα των προσδοκιών του. Εντούτοις η Ιθάκη δεν τον γέλασε».

Μεταφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην αγγλική γλώσσα, σημαντικότατες μεταφράσεις είναι αυτή του Γεωργίου Βαλασόπουλου (η πρώτη μετάφραση στα αγγλικά, το 1924 του φίλου και μεταφραστή του Καβάφη), του Ιωάννη Μαυρογορδάτου το 1952,[35] αλλά και της Ρέι Ντάλβεν το 1961,[36] και αυτή των Έντμουντ Κίλι και Φίλιπ Σέραρντ (το 1975 και το 1995)[37] που έγιναν μεταξύ 1951 και 1975 αλλά και αρκετές μεταφράσεις που έγιναν αργότερα όπως της Αλίκης Μπάρνστοουν το 2006, του Στρατή Χαβιαρά το 2004 (Αθήνα) και το 2007 (Ουάσινγκτον),[38][39] του Ευάγγελου Σαχπέρογλου το 2008[40][41] και του Ντάνιελ Μέντελσον το 2009.[42]

Στη γαλλική γλώσσα, γνωστότερες είναι η πρώτη μετάφραση της Γαλλίδας ακαδημαϊκού Μαργκερίτ Γιουρσενάρ του 1940 (σε πεζό λόγο), την οποία επεξεργάστηκε ξανά το 1954 και το 1958[43][44][45] και του ελληνιστή Ζακ Λακαρριέρ σε μορφή ποιήματος.[11][46][47]

Στην ιταλική γλώσσα σημαντική μετάφραση της Ιθάκης έχει γίνει το 1961 από τον νεοελληνιστή Φιλίππο Μαρία Ποντάνι.[48]

Στα ισπανικά, έχουν δημοσιευτεί μεταφράσεις και το 1982 από τον Χοσέ Μαρία Αλβάρεζ,[49] αλλά και το 1999 από τον Πέδρο Μπαδένας ντε λα Πένια.[50]

Μετάφραση στα πορτογαλικά έχει γίνει από τους Χόρχε ντε Σένα,[51] Χοσέ Πάουλο Παές και Ísis Borges da Fonseca.[52]

Στα γερμανικά το ποίημα μεταφράστηκε από τον Βόλφγκανγκ Γιόσινγκ με τη συμμετοχή της Ντόρις Γκούντερτ και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Romiosini στην Κολωνία το 1983.[53]

Στα ρωσικά το ποίημα αποδόθηκε από διάφορους μεταφραστές. Μερικές από τις πιο αξιόλογες μεταφράσεις είναι αυτές του Γκενάντι Σμάκοφ,[54] της Σοφίας Ιλίνσκαγια,[55] του Αλεξάντρ Βελιτσάνσκι,[56] του Γιεβγκένι Κολέσοφ[57] και του Βλαντισλάβ Νεκλιάγιεφ).[58]

Στα ολλανδικά μεταφράστηκε από τον Χανς Βάρεν και τον Μάριο Μόλενγκρααφ το 1984.[59]

Επίδραση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην Ελλάδα, η Ιθάκη είναι ένα από τα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας τα οποία διδάσκονται στα σχολεία, στην Α΄ Λυκείου.[5]

Σημαντική επίδραση στη διάδοση του ποιήματος αλλά και της ποίησης του Καβάφη, είχε η ανάγνωσή του από τον Μορίς Τέμπλσμαν, σύντροφο της Ζακλίν Κένεντι Ωνάση, στην κηδεία της στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ το 1994, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα την εξάντληση της μετάφρασης σε έκδοση των Κίλι/Σέραρντ και την επανέκδοσή της δυο ακόμη φορές.[60][40][61]

Το 2004, ο Σον Κόνερι απήγγειλε την Ιθάκη, σε μουσική επένδυση του Βαγγέλη Παπαθανασίου, Αυτή η εκτέλεση κυκλοφόρησε σε CD και συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο Ithaca - A Journey in Colour της Μισελίν Ροκμπρίν Κόνερι.[62][63]

Οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος (Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος), σε μετάφραση των Κίλι και Σέραρντ στην αγγλική γλώσσα έχουν καταγραφεί στο The Yale Book of Quotations, στην έκδοση 2006.[64]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Jacques Lacarrière, «jamais poème n'a dit tant de choses en si peu de mots»[11]
  2. ↑ 2,0 2,1 Το ποίημα Δευτέρα Οδύσσεια έχει σαν έμπνευση το ποίημα «Οδυσσέας» του Άλφρεντ Τέννυσον και ένα κομμάτι από την «Κόλαση» του Δάντη[14], όπως φαίνεται και τη σημείωση του Καβάφη στην επικεφαλίδα του ποιήματος[12]:
    Dante, InfernoCanto XXVI
    Tennyson, «Ulysses»
    Στο ποίημα του Τέννυσον, ο Οδυσσέας οραματίζεται να φύγει ξανά από την Ιθάκη, «Στο λιμάνι εκεί κάτου το καράβι, με πανιά φουσκωμένα περιμένει...»[15], με βάση την μεθομηρική παράδοση του Πλίνιου, του Σολίνο και του Δάντη, κατά την οποία ο Οδυσσέας αφού επέστρεψε στην Ιθάκη έφυγε ξανά με ένα καράβι προς τη Δύση, βγαίνοντας έξω από τις πύλες του Ηρακλέους, το Γιβραλτάρ, όπως περιγράφεται στο Canto XXVI της Κολάσεως του Δάντη το οποία αναφέρει ο Καβάφης πριν το ποίημα της Δευτέρας Οδύσσειας[16][15]
  3. ↑ Το σώμα των Καβαφικών ποιημάτων περιλαμβάνει: 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος (τα λεγόμενα Αναγνωρισμένα), 37 ποιήματα, τα περισσότερα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε (τα Αποκηρυγμένα), και 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του (τα λεγόμενα Κρυμμένα), καθώς και τα 30 Ατελή, τα οποία βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή. Η «Ιθάκη» ανήκει στα αναγνωρισμένα ποιήματά του
  4. ↑ Από τους τελευταίους στίχους του ποιήματος «Ιθάκη»: «Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.»
  5. ↑ Ο ίδιος ο Καβάφης έχει τους στίχους 1-12 στην ίδια, την πρώτη, στροφή. Οι υπόλοιπες ενότητες είναι ίδιες με αυτές που έχει ορίσει ο ίδιος ο ποιητής με διαφορετικές στροφές

Αναφορές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία κ΄, στίχοι 28-30, μετάφραση Αργύρη Εφταλιώτη του πρωτοτύπου:
    ἐννῆμαρ μὲν ὁμῶς πλέομεν νύκτας τε καὶ ἦμαρ,
    τῇ δεκάτῃ δ' ἤδη ἀνεφαίνετο πατρὶς ἄρουρα,
    καὶ δὴ πυρπολέοντας ἐλεύσσομεν ἐγγὺς ἐόντας.
  2. ↑ Νέα Εστία, τεύχος 1761 Ι. Κολλάρος και Σια, 2003, σελ. 724 [1]
  3. ↑ Ormond, Leonee (17 Νοεμβρίου 2016). The Reception of Alfred Tennyson in Europe (στα Αγγλικά). Bloomsbury Publishing. σελ. 340. ISBN 9781350012530.  «the best known of all his poems»
  4. ↑ Άπαντα τα δημοσιευμένα ποιήματα, Κωνσταντίνος Καβάφης, Ρένος Η. Αποστολίδης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Στάντης Αποστολίδης, Ήρκος Αποστολίδης, Τα Νέα Ελληνικά, 2002, σελ. 54 [2]
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «Κ.Π. Καβάφης, "Ιθάκη"». ebooks.edu.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  6. ↑ Αναλύσεις Κειμένων: Γ. Ιωάννου «Η μόνη κληρονομιά» Κ. Καβάφης «Ποιήματα», Κωνσταντίνος Μάντης, σελ. 105-108, σελ. 185
  7. ↑ Νεοελληνική Λογοτεχνία: Ποίηση, Δημ. Ι Κουκουλομάτης, Εκδ. Δ.Ν. Παπαδήμας, 1988 σελ. 134 [3]
  8. ↑ Ο Ελληνικός Καβάφης, Νίκος Ορφανίδης Παρουσία, 1997, σελ. 224
  9. ↑ «Ο Καβάφης στο Παγγαίο… | Χρονόμετρο». 7 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  10. ↑ «Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης». www.dimokratis.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Le chemin vers Ithaque par Jacques Lacarrière Αρχειοθετήθηκε 2017-01-28 στο Wayback Machine., Cles, ανακτήθηκε στις 8 janvier 2017
  12. ↑ 12,0 12,1 Δευτέρα οδύσσεια, Κωνσταντίνος Καβάφης, ποίημα του 1894, στη Βικιθήκη
  13. ↑ 13,0 13,1 [4], Κρυμμένα, Κ. Π. Καβάφης, Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Η «Δευτέρα Οδύσσεια» στο Ιδρυμα Κακογιάννη, Γιάννης Ζουμπουλάκης, 23/11/2013, εφημερίδα Το Βήμα
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Άλφρεντ Τένισον, Οδυσσέας, στη συλλογή του Ποιήματα (1842), Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (Β΄ Γενικού Λυκείου) - Βιβλίο Μαθητή (Εμπλουτισμένο), Διαδραστικά Σχολικά Βιβλία, (μετάφραση Μαρίνου Σιγούρου) ανακτήθηκε στις 7/1/2017
  16. ↑ Dante Alighieri (Δάντης), Inferno, Canto XXVI, 108-111, στο πρωτότυπο, στα ιταλικά
  17. ↑ Εισαγωγή του εκδότη στο βιβλίο «Καβάφης: Κρυμμένα ποιήματα (1877-1923)» Καβάφης Π. Κωνσταντίνος, επιμέλεια Γιώργος Π. Σαββίδης, Κωστούλα Σκλαβενίτη, Ίκαρος, 2000, ISBN 9789607233622
  18. ↑ Αισθητική της Πρόσληψης. Θεωρία και Πράξη στη "Δευτέρα Οδύσσεια" του Καβάφη, Θεολογίδου Χαρίκλεια, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, 23-2-2014 [5][νεκρός σύνδεσμος]
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Δευτέρα Οδύσσεια και Ιθάκη. Η ποιητική εξέλιξη του θέματος της «Δεύτερης Οδύσσειας» στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη, Νίκος Κακκούφα, musae, Περιοδικό ομίλου Π.Ε.Δ.Ε. (Πειραματικό Εργαστήρι Δημιουργικής Έκφρασης Πανεπιστημίου Κύπρου), Φεβρουάριος 2008, Τεύχος 2ο, σσ. 16-19 [6]
  20. ↑ Σαββίδης, Γ.Π., 1987. «Σχόλιο στο “Τέλος του Οδυσσέως”, του Καβάφη», Μικρά Καβαφικά, τόμ. Β΄, Αθήνα: Ερμής, 182-197, όπως αναφέρεται στην μελέτη του Ν. Κακκούφα (2008) για την Δεύτερη Οδύσσεια και την Ιθάκη[19]
  21. ↑ Hellenism and the Postcolonial Imagination: Yeats, Cavafy, Walcott, Martin McKinsey Fairleigh Dickinson Univ Press, 2010, σελ. 177
  22. ↑ Ithaca, translated by George Valassopoulo. The Criterion 2/8, July 1924, η πρώτη μετάφραση του ποιήματος στα Αγγλικά
  23. ↑ Letters to George Valassopoulo, E. M. Forster, PN Review 33, Volume 10 Number 1, September - October 1983
  24. ↑ The Cambridge connection, Randal Couch, jacket2.org, ανακτήθηκε στις 8/1/2017
  25. ↑ Cavafy and Forster, G.P. Savidis, (1975). από τα Μικρά καβαφικά, Α΄, Ερμής, 1985
  26. ↑ Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, λήμμα Διδακτική ποίηση, Παρίσης Ιωάννης, Παρίσης Νικήτας, Εκδόσεις Πατάκη, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Διαδραστικά σχολικά βιβλία
  27. ↑ ΙΘΑΚΗ (Κ.Καβάφης) Αρχειοθετήθηκε 2016-08-01 στο Wayback Machine., ανακτήθηκε στις 7/1/2017
  28. ↑ Ιθάκη[νεκρός σύνδεσμος], υπηρεσία Οδύσσεια, εκπαιδευτικό και εγκυκλοπαιδικό βοήθημα, odyssey.com.cy, ανακτήθηκε στις 7/1/2017
  29. ↑ 29,0 29,1 Modernism and Homer: The Odysseys of H.D., James Joyce, Osip Mandelstam, and Ezra Pound, Leah Culligan Flack, Cambridge University Press, 2015, σελ. 16
  30. ↑ Poetry for Students, τομ. 19, σελ. 113-128 (σελ. 116, κεφάλαιο The Odyssey) [7] Αρχειοθετήθηκε 2016-11-23 στο Wayback Machine.
  31. ↑ Pinchin, Jane Lagoudis, Alexandria Still: Forster, Durrell, and Cavafy, Princeton University Press, 1977, μελέτη της Pinchin των διαφορετικών μεταφράσεων της Ιθάκης στα αγγλικά, όπως αναφέρεται στο Poetry for Students, τομ. 19, σελ. 113-128 (σελ. 119, κεφάλαιο Critical Overview)
  32. ↑ Poetry for Students, τομ. 19, σελ. 113-128 (σελ. 117, κεφάλαιο The Odyssey) [8] Αρχειοθετήθηκε 2016-11-23 στο Wayback Machine.
  33. ↑ Capri-Karka, C., Love and the Symbolic Journey in the Poetry of Cavafy, Eliot, and Seferis, Pella Publishing Company, 1982, όπως αναφέρεται στο Poetry for Students, τομ. 19, σελ. 113-128 (σελ. 119, κεφάλαιο Critical Overview)
  34. ↑ Γ. Λεχωνίτης, Kαβαφικά Aυτοσχόλια. Mε Eισαγωγικό Σημείωμα Tίμου Mαλάνου. Aλεξάνδρεια 1942 (Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας)
  35. ↑ The Poems of C. P. Cavafy, translated by John Mavrogordato, 1952
  36. ↑ The Complete Poems of C. P. Cavafy, translated by Rae Dalven, introduction by W. H. Auden, Harcourt (New York, NY), 1961
  37. ↑ C.P. Cavefy Collected Poems, translated by Edmund Keely and Philip Sherrard, edited by George Savvidis, Prinston University Press, 1975 (και 1992)
  38. ↑ The canon: the original one hundred and fifty-four poems / C.P. Cavafy ; translated by Stratis Haviaras ; edited by Dana Bonstrom; foreword by Seamus Heaney; introduction by Manuel Savidis, Cambridge, MA: Harvard Center for Hellenic Studies, 2007, ISBN 9780674025868 [9]
  39. ↑ Konstantina Georganta, Translation and Literature, Volume 17 Issue 2, Page 267-270, ISSN 0968-1361 Available Online Mar 2009 (DOI: http://dx.doi.org/10.3366/E0968136108000332)
  40. ↑ 40,0 40,1 Μπακουνάκης, Νίκος (25 Νοεμβρίου 2008). «Καβαφικά». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  41. ↑ The Collected Poems with parallel Greek text, C.P. Cavafy, Translated by Evangelos Sachperoglou, Edited by Anthony Hirst, and Peter Mackridge, Oxford World's Classics, 2008, ISBN 9780199555956
  42. ↑ Joris, Author Pierre. «George Economou on C.P. Cavafy Translations». Nomadics (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  43. ↑ Lebel, Maurice (1979). «Marguerite Yourcenar traductrice de la poésie grecque» (στα γαλλικά). Études littéraires 12 (1): 65–78. doi:10.7202/500481ar. ISSN 0014-214X. https://www.erudit.org/fr/revues/etudlitt/1979-v12-n1-etudlitt2209/500481ar/resume/. 
  44. ↑ «Poèmes - Poésie/Gallimard - GALLIMARD - Site Gallimard». www.gallimard.fr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  45. ↑ Morello, André-Alain (2003-01-01). «La mémoire méditerranéenne de Constantin Cavafy» (στα γαλλικά). Babel. Littératures plurielles (7): 212–229. doi:10.4000/babel.1417. ISSN 1277-7897. https://journals.openedition.org/babel/1417. 
  46. ↑ Jacques Lacarrière, Magazine littéraire, n° 427, janvier 2004
  47. ↑ ITHAQUE de Constantin CAVAFY (dans les traductions de Lacarrière et Yourcenar) Αρχειοθετήθηκε 2017-05-03 στο Wayback Machine., Éric Allard, Les Belles Phrases, 30 Ιουλίου 2012 (ανακτήθηκε στις 8/1/2017)
  48. ↑ Kostantinos Kavafis, Poesie. Μιλάνο: Mondadori (σειρά: Oscar), 1961. Πρβ. Kavafis, 53 poesie. Μιλάνο: Mondadori (σειρά: I miti poesia), 1996. ISBN 88-04-41716-1.
  49. ↑ Konstantino Kavafis (1863-1933) Traducción de José María Álvarez Publicado en ‘Poesías Completas’, Ediciones Hiperión, Madrid 1982 [10] Αρχειοθετήθηκε 2015-04-24 στο Wayback Machine.
  50. ↑ C. P. Cavafis. Antología poética. Alianza Editorial, Madrid 1999. Edición y traducción, Pedro Bádenas de la Peña [11] Αρχειοθετήθηκε 2016-12-30 στο Wayback Machine.
  51. ↑ Jorge de Sena, "90 e mais quatro poemas", de Constantino Cavafy - ed. por Fora do Texto, Coimbra, 1970
  52. ↑ «Livros encontrados sobre Isis borges da fonseca poemas de k kavafis | Estante Virtual». Livros encontrados sobre Isis borges da fonseca poemas de k kavafis | Estante Virtual (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  53. ↑ Brichst Du Auf Gen Ithaka. Sämtliche Gedichte, Übersetzt von Wolfgang Josing und Doris Gundert. Mit Anmerkungen und einem Nachwort, Konstantinos Kavafis, Romiosini Verlag, ISBN 9783923728039 [12].
  54. ↑ «К. Кавафис - переводы Г. Шмакова и И. Бродского». library.ferghana.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017.  Η Ιθάκη στα ρωσικά σε μετάφραση του Γκεννάντι Σμάκοφ
  55. ↑ «Книга стихов К. Кавафиса "Лирика" (М., !984) - часть 1». library.ferghana.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017. , (μετάφραση από τη Σοφία Ιλγίνσκαγια)
  56. ↑ «К. Кавафис - переводы Г. Шмакова и И. Бродского». library.ferghana.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017. , , (μετάφραση από τον Αλεξάντρ Βελιτσάνσκι)
  57. ↑ «К.Кавафис - переводы Евгения Колесова». library.ferghana.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017.  (μετάφραση του Γιεβγκένι Κολέσοφ)
  58. ↑ «К. Кавафис - переводы Вланеса (Владислава Некляева)». library.ferghana.ru. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2017.  (μετάφραση του Βλαντισλάβ Νεκλιάγιεφ)
  59. ↑ Gedichten in de vertaling van Hans Warren en Mario Molengraaf, Kavafis, K.P, Amsterdam, Bert Bakker, 1984, ISBN 903510028X [13] Αρχειοθετήθηκε 2017-03-14 στο Wayback Machine. [14]
  60. ↑ McFadden, Robert D. (1994-05-24). «DEATH OF A FIRST LADY: THE COMPANION; Quietly at Her Side, Public at the End» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/1994/05/24/us/death-of-a-first-lady-the-companion-quietly-at-her-side-public-at-the-end.html. Ανακτήθηκε στις 2023-01-16. 
  61. ↑ Poetry for Students, τομ. 19, σελ. 113-128 (σελ. 119) [15] Αρχειοθετήθηκε 2016-11-23 στο Wayback Machine.
  62. ↑ Newsroom. «Όταν ο Σον Κόνερι απήγγειλε την «Ιθάκη» του Καβάφη (βίντεο)». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  63. ↑ «Ithaca - A journey in colour». www.vangelismovements.com. Ανακτήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2023. 
  64. ↑ Shapiro, Fred R. (2006). The Yale Book of Quotations. Yale University Press. ISBN 978-0-300-13810-8. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ιθάκη_(Καβάφης)&oldid=10729421"