Θεϊσμός

Θεϊσμός είναι η πίστη σε έναν ή περισσότερους θεούς ή θεές. Ειδικότερα, μπορεί επίσης να σημαίνει την πίστη στον Θεό, έναν θεό, ή θεούς, που συμμετέχει/ουν ενεργά στη συντήρηση του Σύμπαντος. Το δευτερεύον αυτό νόημα αναφέρεται στο πλαίσιο άλλων πεποιθήσεων σχετικά με τα θεία που αναλύονται παρακάτω.

Ο όρος (theism - θεϊσμός) έχει ενσωματωθεί στην αγγλική γλώσσα από το 1678, και πλάστηκε πιθανόν για να δηλώσει αντίθεση στον αθεϊσμό, που εμφανίζεται ως όρος από τα 1587 (δείτε την ετυμολογία του αθεϊσμού για λεπτομέρειες).

Το κυρίως νόημα του όρου περικλείει τέσσερις πρωταρχικές απόψεις για τον ρόλο της θεότητας στον κόσμο. Αυτές είναι οι ακόλουθες:

Ντεϊσμός, η άποψη ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, αλλά δεν αλληλεπιδρά μαζί του· δίνεται έμφαση στην υπερβατικότητα της θεότητας
Θεϊσμός, (δευτερεύων ορισμός), η άποψη ότι ο Θεός είναι εγγενώς παρών στον κόσμο, ωστόσο τον υπερβαίνει
Πανενθεϊσμός, η άποψη ότι ο κόσμος εμπεριέχεται εξολοκλήρου μέσα στον Θεό, ενώ ταυτόχρονα ο Θεός είναι κάτι το ευρύτερο από τον κόσμο τον ίδιο.
Πανθεϊσμός, η άποψη ότι ο κόσμος ταυτίζεται με τον Θεό· δίνεται έμφαση στην παρουσία της θεότητας

Εντός της κύριας σημασίας του θεϊσμού διακρίνουμε έναν αριθμό διαφορετικών περιπτώσεων ως προς το πλήθος και το είδος των θεοτήτων. Έχουμε έτσι τους παρακάτω ορισμούς:

πολυθεϊσμός (υπάρχουν αρκετοί θεοί)
μονοθεϊσμός (υπάρχει μόνο ένας Θεός)

Εντός του Πολυθεϊσμού διακρίνουμε “Ισχυρές” και “Ασθενείς” παραλλαγές. Ο Ισχυρός πολυθεϊσμός βλέπει τους θεούς ως διακριτά και ξεχωριστά όντα, ενώ ο Ασθενής πολυθεϊσμός τους βλέπει να συνενώνονται σε ένα ευρύτερο όλον.

Εντός του Πολυθεϊσμού διακρίνονται επίσης διαφορετικές στάσεις ως προς τη λατρεία των θεών.

μονολατρία (υπάρχουν αρκετοί θεοί, λατρεύεται όμως μόνον ένας από αυτούς)
ενοθεϊσμός (λατρεύονται αρκετοί θεοί, αλλά ένας θεωρείται ο υπέρτατος)
καθενοθεϊσμός (η λατρεία ενός θεού κάθε φορά, θεωρώντας καθέναν απ' αυτούς υπέρτατο εκ περιτροπής)

Εντός του μονοθεϊσμού διακρίνονται αποκλειστικές και συγκρητικές μορφές. Ο αποκλειστικός μονοθεϊσμός μπορεί να είναι μονιστικός (Ιουδαϊσμός, Ισλάμ), δυϊστικός (Παρσί/Ζωροαστρισμός) και πλουραλιστικός (Χριστιανισμός). Κάποιες μορφές του Ινδουϊσμού και του Νεοπαγανισμού θα μπορούσαν να θεωρηθούν Συγκρητικός μονοθεϊσμός.

Τέλος, μπορεί να γίνει μια διάκριση ανάμεσα στην πίστη στην ύπαρξη των θεών, από τη μία, και σε διαβεβαιώσεις σχετικά με την αγαθότητα ή την ηθική τους, από την άλλη, ή την πίστη στον Θεό ως το Υπέρτατο Αγαθό: δείτε και τα άρθρα ευθεϊσμός και δυσθεϊσμός.

Χαρακτηριστικές θεϊστικές θρησκείες είναι ο Ζωροαστρισμός, ο Σαϊβισμός, ο Βαϊσναβισμός, ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός, το Ισλάμ, οι Μπαχάι, και οι Σιχ.

Συγκρίνετε: Αθεϊσμός, Αγνωστικισμός

Δείτε επίσης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Theism στο Wikimedia Commons
Λεξιλογικός ορισμός του θεϊσμός στο Βικιλεξικό