Γιάνος Μπόιγιαϊ
| Γιάνος Μπόγιαϊ | |
|---|---|
.jpg) | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Bolyai János (Ουγγρικά) |
| Γέννηση | 15 Δεκεμβρίου 1802[1][2][3] Κλουζ-Ναπόκα[4] |
| Θάνατος | 27 Ιανουαρίου 1860[1][2][3] Τίργκου Μούρες[5] |
| Αιτία θανάτου | νόσος |
| Συνθήκες θανάτου | φυσικά αίτια |
| Τόπος ταφής | Reformed Protestant cemetery |
| Κατοικία | Τρανσυλβανία |
| Χώρα πολιτογράφησης | Αυστριακή Αυτοκρατορία |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | λατινική γλώσσα[6] Tibetan Κινεζικά ουγγρικά[7] Γερμανικά[8] |
| Σπουδές | Στρατιωτική Ακαδημία της Θηρεσίας (1818–1822)[9] |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | μαθηματικός |
| Αξιοσημείωτο έργο | Μη ευκλείδειες γεωμετρίες |
| Οικογένεια | |
| Γονείς | Φάρκας Μπόιγιαϊ |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Γιάνος Μπόιγιαϊ (ουγγρικά: Bolyai János, 15 Δεκεμβρίου 1802 – 27 Ιανουαρίου 1860) ήταν Ούγγρος μαθηματικός, ένας από τους θεμελιωτές των μη ευκλείδιων γεωμετριών — γεωμετριών που διαφέρουν από την Ευκλείδεια στον ορισμό των παράλληλων ευθειών. Η ανακάλυψη μιας αυτοσυνεπούς εναλλακτικής γεωμετρίας βοήθησε στο να απελευθερωθούν οι μαθηματικοί ώστε να μελετήσουν αφηρημένες έννοιες ανεξαρτήτως κάθε πιθανής συνδέσεως με τον φυσικό κόσμο.[10]
Βιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οικογένεια και σπουδές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μπόιγιαϊ γεννήθηκε στην πόλη Κολόσβαρ (Κλάουζενμπουργκ) της τότε Αυτοκρατορίας των Αψβούργων, τη σημερινή Κλουζ-Ναπόκα της Ρουμανίας, στην Τρανσυλβανία. Γονείς του ήταν η Σουζάνα Μπένκο και ο γνωστός στην εποχή του μαθηματικός Φάρκας Μπόιγιαϊ, καθηγητής σε κολέγιο Καλβινιστών. Σε ηλικία 13 ετών ο Γιάνος είχε καλή γνώση του απειροστικού λογισμού και της αναλυτικής μηχανική, καθώς διδασκόταν από τον πατέρα του. Σπούδασε στη Θηρεσιανή Στρατιωτική Ακαδημία (TherMilAk) στη Βιέννη από το 1818 ως το 1822.
Επιστημονικό έργο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο νεαρός Μπόιγιαϊ απέκτησε τέτοια έμμονη ιδέα με το «Αξίωμα των παραλλήλων» του Ευκλείδη, ώστε ο πατέρας του τού έγραψε:
Για όνομα του Θεού, σε ικετεύω, παράτησέ το. Να το φοβάσαι όχι λιγότερο από τα πάθη των αισθήσεων, διότι και αυτό μπορεί να απορροφήσει όλο τον χρόνο σου και να σού κοστίσει στην υγεία σου, στην ηρεμία του μυαλού σου και στην ευτυχία σου στη ζωή.
Ωστόσο, ο Γιάνος επέμεινε στην ενασχόλησή του με το θέμα και τελικώς έφθασε στο συμπέρασμα ότι αυτό το «αίτημα» είναι ανεξάρτητο από τα άλλα αξιώματα της γεωμετρίας και ότι διαφορετικές αυτοσυνεπείς γεωμετρίες μπορούν να κατασκευασθούν πάνω στην άρνησή του. Και έγραψε στον πατέρα του: «Δημιούργησα έναν νέο, διαφορετικό κόσμο από το τίποτα».[11]
Ανάμεσα στο 1820 και στο 1823 ετοίμασε μία πραγματεία πάνω σε ένα πλήρες σύστημα μη Ευκλείδειας γεωμετρίας. Το έργο του δημοσιεύθηκε το 1832 ως ένα παράρτημα σε σύγγραμμα μαθηματικών του πατέρα του. Ο Γκάους, διαβάζοντας το παράρτημα, έγραψε σε έναν φίλο του: «Θεωρώ αυτόν τον νεαρό γεωμέτρη Μπόιγιαϊ μία ιδιοφυΐα πρώτης τάξεως». Αλλά το 1848 ο Μπόιγιαϊ ανακάλυψε ότι ένας Ρώσος, ο Νικολάι Λομπατσέφσκι, είχε δημοσιεύσει μια παρόμοια έρευνα το 1829. Πάντως, παρά το ότι ο Λομπατσέφσκι είχε προηγηθεί του Μπόιγιαϊ κατά λίγα χρόνια, είχε δημιουργήσει μόνο την υπερβολική γεωμετρία. Οι δύο επιστήμονες δεν γνώριζαν ο ένας τον άλλο ή το έργο του άλλου.
Εκτός από τη συμβολή του στις μη ευκλείδειες γεωμετρίες, ο Μπόιγιαϊ ανέπτυξε μία αυστηρή γεωμετρική σύλληψη των μιγαδικών αριθμών ως διετεταγμένων ζευγών πραγματικών αριθμών. Αν και δεν δημοσίευσε όσο ζούσε τίποτε άλλο πέραν των 24 σελίδων του Παραρτήματος, ο Μπόιγιαϊ άφησε πίσω του περισσότερες από 20 χιλιάδες σελίδες μαθηματικών χειρογράφων όταν πέθανε. Αυτές φυλάσσονται σήμερα στη Βιβλιοθήκη Teleki-Bolyai στο Marosvásárhely (το σημερινό Τίργκου Μούρες της Ρουμανίας), όπου πέθανε ο Μπόιγιαϊ.
Προσωπική ζωή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μπόιγιαϊ ήταν πολύγλωσσος, καθώς μιλούσε αρκετές ξένες γλώσσες, ενώ έμαθε βιολί και έπαιζε στη Βιέννη:
| « | Διηγούνται για αυτόν πως κάποτε προκλήθηκε σε μονομαχία από δεκατρείς αξιωματικούς της μονάδας του, κάτι όχι απίθανο αν σκεφθεί κανείς το πόσο διαφορετικά σκεπτόταν από κάθε άλλον. Μονομάχησε διαδοχικά με τον καθένα τους – θέτοντας ως μοναδικό του όρο να του επιτρέπουν να παίζει το βιολί που είχε μαζί του στο ενδιάμεσο μεταξύ των συναντήσεων με κάθε αντίπαλο. Αφόπλισε ή τραυμάτισε όλους τους αντιπάλους του. Μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό ότι ένα ταμπεραμέντο όπως το δικό του δεν ήταν ευχάριστο για τους στρατιωτικούς ανωτέρους του. Αποστρατεύθηκε το 1833.[12] | » |
Καμιά προσωπογραφία ή έστω σκίτσο του δεν σώζεται. Η εικόνα του νέου που εμφανίζεται σε κάποιες εγκυκλοπαίδειες (π.χ. την «Εγκυκλοπαίδεια Μαθηματικών» των εκδ. Παγουλάτου, Αθήναι 1973, τ. Α΄, εικ. 51), ακόμα και σε ουγγρικό γραμματόσημο του 1960, δεν απεικονίζει τον Μπόιγιαϊ.[11] (Η εικόνα στο πρότυπο στην αρχή του λήμματος βασίζεται στα πορτρέτα του γιου του Ντένες και του πατέρα του Φάρκας.)
Ονομάσθηκαν προς τιμή του
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο αστεροειδής 1441 Μπόιγιαϊ, που ανακαλύφθηκε το 1937.
- Ο κρατήρας Μπόιγιαϊ στην αόρατη από τη Γη πλευρά της Σελήνης.[13]
- Το Πανεπιστήμιο Μπάμπες-Μπόιγιαϊ στη γενέτειρά του πόλη, που ιδρύθηκε το 1959.
- Το Μαθηματικό Ινστιτούτο Γιάνος Μπόιγιαϊ στο Πανεπιστήμιο του Σέγκεντ.
- Η Μαθηματική Εταιρεία της Ουγγαρίας (Bolyai János Matematikai Társulat, BJMT).
- Αρκετά σχολεία (δημοτικά και γυμνάσια) στην Πεδιάδα της Παννονίας, π.χ. το Bolyai János Műszaki Szakközépiskola στη Βουδαπέστη, το Bolyai János Gyakorló Általános Iskola és Gimnázium στο Szombathely, κ.ά..
- Δρόμος στη Βουδαπέστη, αλλά και στην Τιμισοάρα.
- Το μαθηματικό Διεθνές Βραβείο Μπόιγιαϊ που απονέμει μία φορά κάθε 5 χρόνια η Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών.
Μεταθανάτια μετάφραση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- The science absolute of space : independent of the truth or falsity of Euclid's axiom XI (which can never be decided a priori), The Neomon, Austin 1896
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb129506836. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ 2,0 2,1 2,2 MacTutor History of Mathematics archive. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2017.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 (Αγγλικά) SNAC. w6z32psw. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb129506836. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jn20010525264. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2022.
- ↑ CONOR.SI. 165064035.
- ↑ gdz
.sub .uni-goettingen .de /dms /load /img /?PID=GDZPPN002126338. - ↑ Encyclopædia Britannica: János Bolyai
- ↑ 11,0 11,1 Dénes, Tamás (2011). «Real Face of János Bolyai». Notices of the American Mathematical Society 58 (1): 41–51.
- ↑ Hinton, Charles Howard (1912) [1904]. The Fourth Dimension. Λονδίνο: G. Allen & Unwin Ltd. σελ. 46.. Ολόκληρο το κεφάλαιο V, «The Second Chapter in the History of Four Space», σσ. 41–60, παρέχει μία καταληπτή και εικονογραφημένη εισαγωγή στη ζωή και στο έργο του Μπόιγιαϊ.
- ↑ «NASA website». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 28 Αυγούστου 2017.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Martin Gardner (2001). «Chapter 4: Non-Euclidean Geometry». The Colossal Book of Mathematics. W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-02023-1.
- M. J. Greenberg (1994). Euclidean and Non-Euclidean Geometries: Development and History (3η έκδοση). W. H. Freeman.
- Elemér Kiss (1999). Mathematical gems from the Bolyai chests. János Bolyai's discoveries in number theory and algebra as recently deciphered from his manuscripts. Μτφρ. Anikó Csirmaz· Gábor Oláh. Budapest: Akadémiai Kiadó and TypoTeX. ISBN 963-05-7563-9.
- Tibor Weszely (2013). János Bolyai. Die ersten 200 Jahre. Birkhäuser. ISBN 978-3-0346-0046-0.
- A. Todea· F. Maria· M. Avram (2004). Oameni de știință mureșeni - Dicționar biobibliografic CJ Mureș Biblioteca Județeană Mureș. tipografia Mediaprint SRL.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Μαθηματική βιογραφία στο MacTutor History of Mathematics archive, στο Πανεπιστήμιο του Σαιντ Άντριους
- Ο J. Bolyai στο Mathematics Genealogy Project
- Το «Μουσείο Bolyai» στη Βιβλιοθήκη Teleki-Bolyai στο Τίργκου Μούρες