Κρετιέν ντε Τρουά

Κρετιέν ντε Τρουά
Όνομα	Κρετιέν ντε Τρουά
Γέννηση	1130ς Τρουά
Θάνατος	1180ς Φλάνδρα
Επάγγελμα/ ιδιότητες	συγγραφέας, ποιητής και μυθιστοριογράφος
Υπηκοότητα	Γαλλία
Αξιοσημείωτα έργα	Ερέκ και Ενίντ, Υβαίν ή ο Ιππότης με το λιοντάρι, Κλίγης, Πέρσιβαλ ή Ο θρύλος του Άγιου Δισκοπότηρου και Λάνσελοτ ή ο Ιππότης του κάρου
Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
δεδομένα ()

Ο Κρετιέν ντε Τρουά (Chrétien de Troyes) είναι Γάλλος ποιητής που γεννήθηκε γύρω στο 1130 και πέθανε ανάμεσα στο 1180 και 1190. Θεωρείται ιδρυτής της αρθουριανής λογοτεχνίας στα παλαιά γαλλικά και ένας από τους πρώτους συγγραφείς ιπποτικών μυθιστοριών. Ήταν στην υπηρεσία της αυλής της Καμπανίας στον καιρό του Ερρίκου Α' της Καμπανίας και της συζύγου του Μαρίας της Γαλλίας.

Τα μεγάλα έργα του είναι τα Ερέκ και Ενίντ, Κλίγης, Λάνσελοτ ή ο Ιππότης του κάρου, που πιθανότατα γράφτηκε ταυτόχρονα με το Υβαίν ή ο Ιππότης με το λιοντάρι, και Πέρσιβαλ ή ο θρύλος του Άγιου Δισκοπότηρου (ιερό Γκράαλ), που είναι ημιτελές. Οι μυθιστορίες του αντικατοπτρίζουν τα πολιτικά και πολιτισμικά ιδανικά του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο και για το οποίο έγραψε. Προβάλουν το αριστοκρατικό ιδεώδες που συνδυάζει τις ιπποτικές περιπέτειες και τον εξιδανικευμένο αυλικό έρωτα με τις θρησκευτικές αναζητήσεις που συμβαδίζουν με το πνεύμα των Σταυροφοριών.

Βιογραφία

Ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του Κρετιέν ντε Τρουά, μόνο αυτά που αναφέρει ο ίδιος στα βιβλία του. Και αυτά συνοψίζονται στο όνομα, μια λίστα έργων και δύο ημερομηνίες μεταξύ των οποίων έγραψε τις μυθιστορίες του. Με βάση αυτές τις πληροφορίες, οι μελετητές κατασκεύασαν μια βιογραφία, της οποίας τα στοιχεία κυμαίνονται από σχεδόν σίγουρα μέχρι τελείως υποθετικά.

Βεβαιότητες

Σφραγίδα της Μαρίας της Καμπανίας

Το όνομα του Κρετιέν αποκαλύπτεται στον πρόλογο του Ερέκ και Ενίντ. Ο ακριβής τόπος και η ημερομηνία γέννησής του είναι άγνωστα και πολλές υποθέσεις έχουν γίνει σχετικά. Γεννήθηκε γύρω στο 1130 στην πόλη Τρουά ή τουλάχιστον στην Καμπανία, όπως επιβεβαιώνεται από ίχνη της διαλέκτου της Καμπανίας στα κείμενά του. Καθώς η Τρουά κάηκε στο τέλος του 12ου αιώνα, δεν υπάρχουν έγγραφα που να μπορούν να παράσχουν ακριβή ημερομηνία. Για τον ίδιο λόγο τα γεγονότα της νεότητάς του είναι άγνωστα. Οι απαρχές του στη λογοτεχνία χρονολογούνται γύρω στο 1160 με μεταφράσεις της Τέχνης της Αγάπης και αποσπάσματα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Τρία από τα τέσσερα αυτά κείμενα έχουν χαθεί, όπως και η πρώτη του μυθιστορία με θέμα τον Αρθούρο όπου εμφανίζονταν ο Τριστάνος και η Ιζόλδη και ίσως ονομαζόταν Σχετικά με τον βασιλιά Μαρκ και την ξανθιά Ιζόλδη. Γύρω στα 1162, έγραψε το Ερέκ και Ενίντ και μετά το 1164 τον Κλίγη ή ο ψεύτικος θάνατος. Ωστόσο, υπάρχει δυσκολία να αποδοθούν συγκεκριμένες ημερομηνίες.

Στον πρόλογο του Λάνσελοτ, ο Ιππότης του κάρου, ο ποιητής αναφέρει ότι έγραψε το έργο κατά παραγγελία της κυρίας μου από την Καμπανία, δηλαδή της Μαρίας της Καμπανίας, κόρης της Ελεονώρας της Ακουιτανίας και του Λουδοβίκου Ζ'. Άρα, ήταν ποιητής στην αυλή της Καμπανίας. Ομοίως, στον πρόλογο του τελευταίου έργου του, Πέρσιβαλ ή Ο θρύλος του Άγιου Δισκοπότηρου, δηλώνει ότι ήταν στην υπηρεσία του Φιλίππου της Αλσατίας, κόμη της Φλάνδρας και μνηστήρα της Μαρίας της Καμπανίας.

Αυτοί οι δύο μαικήνες ήταν πρόσωπα της ανώτερης αριστοκρατίας και έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες ώστε να χρονολογηθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η ζωή και η συγγραφή των έργων του Κρετιέν ντε Τρουά.

Ο θάνατός του τοποθετείται ανάμεσα στα 1180 και 1190 και πιθανόν ήταν ο λόγος που το τελευταίο έργο του έμεινε ημιτελές.

....και υποθέσεις

Οι ερευνητές του έργου του έχουν κάνει κατά διαστήματα διάφορες υποθέσεις για τη ζωή του ποιητή, βασιζόμενοι σε στοιχεία από τα έργα του. Έτσι, μερικοί εικάζουν ότι ήταν ευγενής, άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν ιερωμένος και άλλοι Εβραίος. Αλλά αυτά όλα είναι υποθέσεις.

Το έργο του

Όλα τα κείμενά του είναι γραμμένα στα παλαιά γαλλικά. Στην εισαγωγή του Κλίγη, δηλώνει ότι είναι ο συντάκτης πέντε άλλων έργων πριν από τις αρθουριανές μυθιστορίες του: τέσσερις διασκευές του Οβίδιου στην τοπική διάλεκτο, από τα οποία μόνο ένα έχει σωθεί. Το πέμπτο είναι μια έκδοση του Τριστάνου και της Ιζόλδης. Με το έργο του ο Κρετιέν ντε Τρουά δημιουργεί ένα είδος μυθιστορίας που έχει σημαντική εξέλιξη τον 13ο αιώνα και επηρέασε πολλούς άλλους σύγχρονους και μεταγενέστερους συγγραφείς. Είναι ο πρώτος που εισήγαγε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία τον θρύλο του Άγιου Δισκοπότηρου.

Οι μεταφράσεις του Οβίδιου

Φιλομήλα, Πρόκνη και Τηρέας, οι χαρακτήρες από τη Φιλομένα, που προέρχεται από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου

Στον πρόλογο του Κλίγη, ο Κρετιέν ντε Τρουά αναφέρει τους τίτλους των έργων που έχει γράψει. Τέσσερα από αυτά είναι μυθιστορίες, που ονομάζονται επίσης translatio studii, μεταφράσεις λατινικών κειμένων στις Ρομανικές γλώσσες.

Από αυτές τις μεταφράσεις έχει σωθεί μόνο η Φιλομένα, με την ιστορία του Τηρέα, της Φιλομήλας και της Πρόκνης από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Οι άλλες τρεις ήταν επίσης μεταφράσεις κειμένων του Οβίδιου. Το 1884, ο Γκαστόν Παρί ανακάλυψε το κείμενο της Φιλομένας σε ένα έργο του 14ου αιώνα με τίτλο Ηθική Οβιδίου. Αυτό το βιβλίο είχε συγκεντρωμένες τις μεταφράσεις των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου καθώς και σχόλια για τα έργα. Διάφορα χαρακτηριστικά, όπως η γλώσσα και το λογοτεχνικό ύφος επέτρεψαν ορισμένους μελετητές να αποδώσουν στον Κρετιέν ντε Τρουά το έργο που αναφερόταν στη Φιλομήλα, την Πρόκνη και τον Τηρέα. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν υπέγραφε ως Κρετιέν ντε Τρουά αλλά ως Κρετιέν λι Γκουά. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές να υποθέσουν ότι ο Κρετιέν μπορεί να ήταν εκχριστιανισμένος Εβραίος.

Καθώς η Φιλομένα ήταν έργο ενσωματωμένο σε μια ανθολογία, είχε ξαναγραφεί εν μέρει από τον αντιγραφέα και το πρωτότυπο ποίημα είχε χαθεί. Έτσι, ορισμένοι κριτικοί διαφώνησαν με την απόδοση του έργου στον Κρετιέν ντε Τρουά, διαπιστώνοντας μετά από μελέτη του λεξιλογίου και της γραμματικής ότι να είναι πολύ διαφορετικά σε σχέση με τα μεταγενέστερα έργα του. Η οπτική των ερωτικών σχέσεων είναι επίσης διαφορετική, σε σχέση με στις ιπποτικές μυθιστορίες του. Στους επικριτές αυτούς, συχνά δίνεται η απάντηση ότι η Φιλομένα είναι έργο της νεότητας, ότι το ύφος του ωρίμασε και η θεματική του εξελίχθηκε με την ηλικία. Ωστόσο, όπως υπενθυμίζει ο Τζότζεφ Ντάγκαν, δεν υπάρχει τίποτα που να δηλώνει επισήμως ότι αυτή η μετάφραση είναι ένα νεανικό έργο και ο ίδιος προτείνει ως ημερομηνία συγγραφής περίπου το 1175.

Αρθουριανές μυθιστορίες

Ο βασιλιάς Αρθούρος και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης, μινιατούρα από το έργο ο Λάνσελοτ σε πεζό, περ. 1470

Η αναχώρηση του Πέρσιβαλ, χειρόγραφο του Μονπελιέ

Ο Κρετιέν ντε Τρουά έγραψε πέντε ιπποτικές μυθιστορίες σε οκτασύλλαβα δίστιχα, αντλώντας τις ιστορίες του από τους κελτικούς θρύλους του βασιλιά Αρθούρου και την αναζήτηση του Άγιου Δισκοπότηρου :

• μια μυθιστορία για τον βασιλιά Μάρκο και την ξανθιά Ιζόλδη (Τριστάνος και Ιζόλδη), που είναι χαμένο
• Ερέκ και Ενίντ, που διηγείται τον γάμο ενός ιππότη με μια κοπέλα που αποδεικνύει την αγάπη της παρακούοντας τις εντολές του (περίπου 1165).
• Κλίγης (περίπου 1170), αναφέρεται στην ερωτική σχέση ενός νεαρού ιππότη και της θείας του αυτοκράτειρας του Βυζαντίου, η οποία προσποιείται ότι πέθανε για να ζήσει μαζί του.
• Υβαίν ή ο Ιππότης με το λιοντάρι (περίπου 1175), παρουσιάζει την ιστορία ενός από τους ιππότες του βασιλιά Αρθούρου, ο οποίος απορρίπτεται από τη σύζυγό του επειδή αθέτησε μια πολύ σημαντική υπόσχεση και στη συνέχεια εκτελεί μια σειρά από ηρωικά κατορθώματα - μεταξύ των οποίων η σωτηρία ενός λιονταριού που έκτοτε τον ακολουθεί πιστά - για να ανακτήσει την εύνοιά της
• Λάνσελοτ ή ο Ιππότης με το κάρο (π. 1175), αναφέρεται στην απαγωγή και διάσωση της βασίλισσας Γκουίνεβιρ και είναι το πρώτο κείμενο που παρουσιάζει τον έρωτα μεταξύ του Λάνσελοτ και της βασίλισσας.
• Πέρσιβαλ ή ο θρύλος του Αγίου Δισκοπότηρου ( περίπου 1190), ημιτελές. Μια διασκευή του στα γερμανικά ενέπνευσε τον Ρίχαρντ Βάγκνερ και συνέθεσε την όπερα Πάρσιφαλ.

Χάρη σε αυτά τα έργα, χαρακτηρίστηκε «πατέρας της αρθουριανής μυθιστορίας» και «εισηγητής της μεσαιωνικής μυθιστορίας». Αυτές οι μυθικές περιπέτειες έχουν ενταχθεί στα πλαίσια της αυλικής λογοτεχνίας. Οι ήρωες αντιμετωπίζουν συχνά μια δύσκολη επιλογή ανάμεσα στον έρωτα και το ηθικό καθήκον τους ως ιππότες.

Τα έργα αναφέρονται στους Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης και τον βασιλιά Αρθούρο. Η βάση των μυθιστοριών του είναι συχνά η εσωτερική αναζήτηση, ο αγώνας του ήρωα προς την αναγνώριση και την ανακάλυψη του εαυτού του μέσω της ένταξής του στην κοινότητα των Ιπποτών. Σε αντίθεση με το επικό άσμα, του οποίου το θέμα είναι ιστορικό και πατριωτικό και η αναζήτηση «συλλογική», τα έργα του παρουσιάζουν την προσωπική αναζήτηση του ιππότη, που ολοκληρώνεται μόνον αφού ξεπεράσει διάφορες φυσικές, μαγικές ή και πνευματικές δοκιμασίες.

Η αυλή του βασιλιά Αρθούρου είναι το σταθερό σκηνικό σε όλα τα έργα. Βρίσκεται στο Τίνταγκελ της Βρετανίας. Αυτή η Βρετανία, που ονομάζεται βασίλειο του Λονγκρ, καλύπτει ένα τεράστιο σύνολο χωρών: την Ουαλία, τη Σκωτία, την Κορνουάλη και την Αρμορική, που δεν ανήκε στη Βρετανία στην πραγματικότητα αλλά ήταν ιδέα του συγγραφέα, βασισμένη στους δημοφιλείς κελτικούς και αγγλο-νορμανδικούς θρύλους.

Οι περιπέτειες των αρθουριανών ηρώων ακολουθούν τους κώδικες της ιπποσύνης: ο ιππότης αφήνει ελεύθερο τον νικημένο αντίπαλό του, ταξιδεύει ανώνυμα και χωρίς ανάπαυση και βρίσκει την πηγή της ύπαρξής του στην αγαπημένη του. Ο ερωτευμένος ιππότης την υπηρετεί πιστά με ανδραγαθήματα που επιβεβαιώνουν την ερωτική του πίστη, αναδεικνύουν την ευγένεια των αισθημάτων του και αποδεικνύουν ότι είναι άξιος ερωτικής ανταπόκρισης αλλά και κοινωνικής αναγνώρισης. Ο Κρετιέν ντε Τρουά αντιπαραθέτει ήδη από τότε τον έρωτα στη λογική και αυτό το σύμβολο θα χαρακτηρίσει μόνιμα τη γαλλική λογοτεχνία. Και παρόλο που το θέμα της αβρότητας και ευγένειας που χαρακτήριζε την αυλική κοινωνία θα εξαφανιστεί σταδιακά από τη λογοτεχνική ιστορία, το θέμα του έρωτα, θα μείνει βαθιά ριζωμένο.

Ερωτικά άσματα

Πέντε τραγούδια έχουν αποδοθεί στο ποιητή, συμφωνία των μελετητών υπάρχει μόνο για τα δύο. Πηγή έμπνευσής του ήταν οι τροβαδούροι του νότου, επέλεξε δε ως ρυθμικό μοτίβο τα coblas doblas, χαρακτηριστικό της ποίησης του νότου. Στα δύο αυτά έργα ο ποιητής απευθύνεται στον Έρωτα (προσωποποιημένο σε γυναικεία μορφή) και διαμαρτύρεται ότι του συμπεριφέρεται άσχημα, ενώ αυτός παραμένει πιστός. Αυτό το θέμα και η χρήση της οξιτανικής ποιητικής μορφής τον συνδέει με δύο τροβαδούρους, τον Bernart de Ventadour και τον Raimbaut d' Aurenga που συνέθεσαν τα ποιήματά τους κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα. Με αυτή την επιλογή του να μιμηθεί τους τροβαδούρους είναι ο πρώτος γνωστός τρουβέρος που εμπνεύστηκε από τις οξιτανικές ποιητικές μορφές.

Ο Γουλιέλμος της Αγγλίας

Ο Γουλιέλμος της Αγγλίας είναι μια μυθιστορία εμπνευσμένη από τον μύθο του Αγίου Ευσταθίου που διηγείται την ιστορία του χωρισμού των μελών μιας οικογένειας και της επανένωσης τους μετά από πολλές περιπέτειες. Εδώ, ο θρύλος μεταφέρεται σε ένα περιβάλλον πιο κοσμικό. Ο χωρισμός του βασιλιά Γουλιέλμου της Αγγλίας, της συζύγου του και των δύο γιων τους προέρχεται από τη θεία θέληση, αλλά αργότερα, ο βασιλιάς και η σύζυγός του δεν περιγράφονται πλέον ως ευσεβείς χαρακτήρες. Οι παράλληλες ιστορίες δείχνουν ότι ο βασιλιάς έγινε φτωχός και αγωνίζεται μέχρι να ξαναβρεί τον θρόνο του, η δε βασίλισσα που στην αρχή του μυθιστορήματος ήταν ευσεβέστατη, γίνεται ψεύτρα και άπληστη γυναίκα. Η δοκιμασία διαρκεί μόνο για λίγο και η οικογένεια βρίσκεται όπως στην αρχή της διήγησης.

Αυτή η μυθιστορία, της οποίας σώθηκαν δύο χειρόγραφα, είναι απλά υπογεγραμμένη Crestiens που θα μπορούσε να υποβάλλει την ιδέα ότι ο συγγραφέας ήταν ο Κρετιέν ντε Τρουά. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι κοντά σε εκείνη του Κρετιέν ντε Τρουά και το έργο χρονολογείται στον 12ο αιώνα, τη χρονική περίοδο κατά την οποία έζησε ο συγγραφέας. Ωστόσο, η πατρότητα του έργου παραμένει αμφιλεγόμενη καθώς οι γνώμες των ερευνητών διίστανται.

Πηγές και έμπνευση

Η εκπαίδευση του Κρετιέν ντε Τρουά του επέτρεπε να γνωρίζει τους κλασικούς Λατίνους συγγραφείς, τη μυθολογία και την ιστορία του ελληνο-ρωμαϊκού κόσμου. Γι 'αυτό γνωρίζει την Αινειάδα του Βιργίλιου, τη Θηβαΐδα του Στάτιου, τον Μέγα Αλέξανδρο και άλλα έργα. Επί πλέον, καθώς οι πρώτες γαλλικές μυθιστορίες ήταν διασκευές των θρύλων της αρχαιότητας, ο ποιητής μπορούσε να γνωρίζει και να επηρεάζεται από τη μυθιστορία των Θηβών, τη μυθιστορία του Αινεία, τη μυθιστορία της Τροίας και άλλα. Είχε και γνώσεις των σύγχρονων συγγραφέων, που είναι ανιχνεύσιμες από αναφορές σε χαρακτήρες μεσαιωνικών ιστοριών, όπως το Άσμα του Ρολάνδου, ή η πτώση της Οράγγης. Είχε επίσης θρησκευτική παιδεία που τον οδηγεί να κάνει αναφορές στον Σαμψών, τον Σολομώντα κ.α. Επιπλέον, το στυλ του έχει επηρεασθεί από τις αναγνώσεις αρχαίων συγγραφέων, όπως ο Οβίδιος ή ο Μακρόβιος, των οποίων το ύφος συχνά μιμείται.

Η κύρια πηγή έμπνευσης για τις μυθιστορίες του αρθουριανού κύκλου είναι η κελτική παράδοση και οι θρύλοι της Βρετανίας (αρθουριανός κύκλος ή το θέμα της Βρετανίας) που είχαν ήδη γραφεί από τον Τζέφρεϊ του Μονμάουθ στο έργο του Historia Regum Britanniae και τον Γουέις στο έργο του Η μυθιστορία του Βρούτου. Αυτές οι ιστορίες, που γεννήθηκαν στη Βρετανία, έφτασαν ως τον Κρετιέν χάρη σε ταξιδιώτες από τη Βρετανία και χάρη στους μενεστρέλους που πήγαιναν από πόλη σε πόλη. Το ύφος του είναι έντονα επηρεασμένο από το επικό άσμα στη γλώσσα oïl του δεύτερου μισού του 12ου αιώνα και του ιδανικού του αυλικού έρωτα των τροβαδούρων.

Αποδοχή και κοινό

Το έργο του Κρετιέν ντε Τρουά γνώρισε άμεση επιτυχία και αποδοχή στην κοινωνία της εποχής του. Οι τροβαδούροι που γύριζαν από πύργο σε πύργο απάγγελλαν τις πέντε μυθιστορίες του με τους θρύλους των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης. Απευθύνονταν όμως, όπως και άλλα έργα αυτής της περιόδου, μόνο στους ευγενείς, στην αριστοκρατία. Οι αστοί και οι αγρότες δεν καλούνταν να εκτιμήσουν αυτά τα έργα επειδή ακριβώς κρίνονταν ανίκανοι να απολαύσουν τη λογοτεχνική τέχνη και τα ηθικά ζητήματα που έθετε ο συγγραφέας.