Η επαρχία της Παλαιστίνης Συρίας δημιουργήθηκε από τον Αδριανό, ύστερα από το τέλος του Τρίτου Ιουδαϊκού πολέμου (135).[1]

Το ρωμαϊκό κράτος την εποχή του Αδριανού

Η πολιτική οργάνωση του ιουδαϊκού λαού στην επαρχία της Παλαιστίνης Συρίας

Επεξεργασία

Το μεγαλύτερο μέρος του ιουδαϊκού λαού εγκαταστάθηκε στη Γαλιλαία, ύστερα από την εκδίωξη του από την Ιουδαία. Αναδείχθηκε ένας πατριάρχης, για να εκπροσωπεί το ιουδαϊκό έθνος, ο οποίος έδρευε στην Τιβεριάδα και περιστοιχιζόταν από ένα Συνέδριο νομοδιδασκάλων. Κατά την εποχή των Σεβήρων, οι πειθαρχικές εξουσίες των πατριαρχών ενισχύθηκαν.[2]

Οι πόλεις της Ιουδαίας κατοικήθηκαν από μη Ιουδαίους (Εθνικούς) και άλλαξαν ονόματα (η Σεπφωρίς έγινε Διοκαισάρεια, η Λύδδα Διόσπολις) ενώ ιδρύθηκαν ρωμαϊκές αποικίες (Σεβαστή). Αποκαταστάθηκαν οι θρησκευτικές ελευθερίες των Ιουδαίων (δικαίωμα εξαίρεσης από την αυτοκρατορική λατρεία), τα ιουδαϊκά δικαστήρια επανέλαβαν τη λειτουργία τους και η εσωτερική αυτονομία των κοινοτήτων επανήλθε υπό την επίβλεψη του πατριάρχη της Τιβεριάδας. Οι Σαμαρείτες αντιμετωπίστηκαν από τους Ρωμαίους αυστηρά και ένας ειδωλολατρικός ναός ιδρύθηκε στο Όρος Γεριζίμ.[3]

Από τον Αδριανό έως το τέλος της δυναστείας των Αντωνίνων

Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του διαδόχου του Αδριανού, Αντωνίνου του Ευσεβούς, εκδηλώθηκε νέα αποτυχημένη και η επαρχία ενσωματώθηκε στη γειτονική επαρχία της Συρίας. Από την εποχή εκείνη έχει διασωθεί το όνομα ενός επιτρόπου του Κλαύδιου Πατέρνου Κλημεντιανού, ο οποίος ήταν υπό τις διαταγές του κυβερνήτη της επαρχίας, χωρίς άλλα πιο συγκεκριμένα στοιχεία.[4] Ο Αντωνίνος Ευσεβής επανέφερε σε ισχύ το έθιμο της περιτομής, όταν διαπίστωσε ότι η απαγόρευσή του μπορεί να έχει πολύ επικίνδυνα αποτελέσματα για την περιοχή.[5]

Ύστερα από το 155, τη διοίκηση ανέλαβε ο Σέξτος Ιούλιος Σεβήρος, ο ομώνυμος γιος του στρατηγού του Τρίτου Ιουδαϊκού Πολέμου. Εκτός από τη θητεία του στη διοίκηση δυο λεγεώνων, ο Ιούλιος Σεβήρος δεν είχε άλλη προηγούμενη διοικητική εμπειρία. Γνωρίζουμε επίσης ότι, μετά τη θητεία του στην Παλαιστίνη, συμμετείχε στο επιτελείο του συναυτοκράτορά του, Μάρκου Αυρήλιου Λεύκιου Ουήρου, κατά τον Παρθικό πόλεμο του 163164.[6]

Όταν ο Μάρκος Αυρήλιος ανέλαβε την αυτοκρατορική εξουσία, η επαρχία ενσωματώθηκε και πάλι σε αυτή της Συρίας. Σε εκείνη την εποχή μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά το όνομα του Μάρκου Κορνήλιου, κυβερνήτη της επαρχίας της Συρίας.[4]

Ο Αττίδιος Κομηλιανός ανέλαβε τη διοίκηση της επαρχίας της Συρίας από το 160 έως το 162[4]. Επόμενος διοικητής ήταν ο Ιούλιος Κόμμοδος Ορφιτιανός, πρώην διοικητής της Θράκης και της Αφρικής, ύπατος το 160 καιεπίτροπος δημοσίων έργων (curator operum publicorum), το 161162. Στη διοίκηση της επαρχίας παρέμεινε έως το 163.[7]

Ο Φλάβιος Βοηθός ήταν ο επόμενος κυβερνήτης της επαρχίας που ονομάζεται ξανά Παλαιστίνη Συρία (κυβερνήτης της γειτονικής επαρχίας της Συρίας είναι, από το 164, ο Αβίδιος Κάσσιος, ο οποίος προσπάθησε αποτυχημένα να σφετεριστεί την αυτοκρατορική εξουσία το 175). Ο Βοηθός ήταν φίλος του γιατρού Γαληνού. Ανέλαβε το αξίωμά του κατά την πρώτη επίσκεψη του Γαληνού στη Ρώμη (162166). Πέθανε κατά τη διάρκεια της θητείας του, ύστερα από την επιστροφή του Γαληνού στην Ιταλία (168), περίπου το 171.[8]

Επόμενος διοικητής της Παλαιστίνης Συρίας ήταν ο Ερούκιος Κλάρος. Ανέλαβε το αξίωμά του μεταξύ του 170 (ήταν ύπατος τη χρονιά εκείνη) και του θανάτου του Μάρκου Αυρήλιου (180). Υπάρχει μια επιγραφή από την Έφεσο, στην οποία τιμάται η σύζυγος του «[Ερο]υκίου Κλάρου, υπάτου, [ηγ]εμόνος Ιουδ[αίας] αντι[στ]ρατ[ήγο]υ του κυρίου Μ. Αυρηλίου Αντωνείνου», όπου φαίνεται ότι διατηρείται η ανάμνηση του παλιού ονόματος της επαρχίας.[7] Άγνωστη είναι, επίσης, η σχέση του Ερούκιου Κλάρου με τον ομώνυμο στρατιωτικό που κατέλαβε τη Σελεύκεια επί του Τίγρητος, κατά την Παρθική Εκστρατεία του Τραϊανού (115117).[9]

Από την εποχή των Σεβήρων έως τον Διοκλητιανό

Επεξεργασία

Ύστερα από την επικράτηση του, ο Σεπτίμιος Σεβήρος διαίρεσε την επαρχία της Συρίας σε Κοίλη Συρία και Φοινίκη Συρία, επειδή ο πρώην διοικητής της Συρίας, Πεσκέννιος Νίγρος, είχε προσπαθήσει να καταλάβει ανεπιτυχώς την αυτοκρατορική εξουσία.[10]

Κατά την εποχή του Σεπτίμιου Σεβήρου αναφέρεται ένας έπαρχος της Παλαιστίνης Συρίας με το όνομα Αραβιανός (περίπου 196), ο οποίος αργότερα ανέλαβε το αξίωμα του ανθύπατου της Αφρικής.[11]

Ο πρεσβύτερος γιος του Σεβήρου και μελλοντικός αυτοκράτορας Καρακάλλας (το 200) κατείχε το αξίωμα του έπαρχου της Κοίλης Συρίας. Κατά πάσα πιθανότητα πραγματοποίησε πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Ιουδαίων, επειδή, σύμφωνα με κάποιες ασαφείς πληροφορίες, κέρδισε μια μάχη στη Συρία και η Σύγκλητος τον τίμησε, δίνοντας του την άδεια να τελέσει έναν ιουδαϊκό θρίαμβο.[4]

Ο Ιούνιος Μάξιμος είναι ο έπαρχος της Παλαιστίνης Συρίας, περίπου την ίδια εποχή. Το αξίωμά του, σύμφωνα με μια επιγραφή, είναι «πρέσβης Αυγούστου και πρέσβης Χ λεγεώνος» (leg. Augg. leg. X Fr.). Ανέλαβε τη διοίκηση το 198199 και τη διατήρησε έως το 211212.[11]

Ο Βαλέριος Βαλεριανός ήταν έπαρχος κατά την εποχή του Καρακάλλα. Αργότερα ανέλαβε το αξίωμα του κυβερνήτη της Μεσοποταμίας και Οσροηνής (μεταξύ 214 και 240).[12]

Μεταγενέστερα, συναντάμε τον Τιμησίθεο, ο οποίος έχει τον βαθμό του ανθύπατου της Παλαιστίνης Συρίας. Ο Τιμησίθεος ταυτίζεται με τον έπαρχο του πραιτωρίου (praefectus praetorio) Γάιο Φούριο Τιμησίθεο, ο οποίος το 242 πραγματοποίησε, για λογαριασμό του νεαρού αυτοκράτορα Μάρκου Αντώνιου Γορδιανού Γ', μια επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον των Περσών, η οποία όμως τερματίστηκε άδοξα, με την απροσδόκητη ασθένεια και τον θάνατό του.[4][13]

Επόμενος χρονολογικά έπαρχος, για τον οποίο υπάρχουν στοιχεία, είναι ο Αχαιός (259260).[4] Η θητεία του τοποθετείται ύστερα από την αιχμαλωσία του αυτοκράτορα Βαλεριανού από τους Πέρσες, περίπου την ίδια εποχή (260). Ο Αχαιός, που είχε την έδρα του στην Καισάρεια, αναφέρεται ως «δικαστής». Η λέξη αυτή αποδίδει στα ελληνικά τη λατινική iudex και σημαίνει πολιτικός διοικητής, σε αντιδιαστολή με τον στρατιωτικό, που φέρει τον τίτλο dux (δουξ) [14].

Στρατιωτική κάλυψη

Επεξεργασία

Από τις δυο λεγεώνες που βρίσκονταν στην Ιουδαία η 6η μεταστάθμευσε την εποχή της κορύφωσης της κρίσης του ρωμαϊκού κράτους (το 250 περίπου) από την Αιλία Καπιτωλίνα στη Δαμασκό. Η 10η λεγεώνα αναπτύχθηκε προς την αραβική έρημο για να καλύψει την επαρχία της Αραβίας[5].

Δημογραφικά στοιχεία

Επεξεργασία

Ο πληθυσμός της Συρίας-Παλαιστίνης ήταν μικτού χαρακτήρος.[15] Φαίνεται ότι στο τέλος της εξέγερσης του Μπαρ Κοχβά, η εβραϊκή αποίκηση στην Ιουδαία είχε σχεδόν εξαλειφθεί.[16] Οι ρωμαϊκές αρχές κατέσχεσαν εδάφη στην περιοχή.[17] Με την πάροδο του χρόνου, ένας νέος πληθυσμός εμφανίστηκε στην περιοχή: αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ένα μείγμα Ρωμαίων βετεράνων και μεταναστών από τα δυτικά μέρη της αυτοκρατορίας, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Αιλία Καπιτωλίνα, τα περίχωρά της, τα διοικητικά κέντρα και κατά μήκος των κύριων δρόμων, καθώς και μεταναστών από την παράκτια πεδιάδα και τις γειτονικές επαρχίες όπως η Αραβία, η Συρία και η Φοινίκη που εγκαταστάθηκαν στην ύπαιθρο.[18]

Το 300 μ.Χ., οι Εβραίοι αποτελούσαν περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού και ζούσαν σε συμπαγείς οικισμούς στη Γαλιλαία, ενώ οι Σαμαρείτες ήταν συγκεντρωμένοι στη Σαμάρεια.[15][19] Μέχρι τον πέμπτο αιώνα, ο Χριστιανισμός είχε αποκτήσει περαιτέρω έδαφος μεταξύ του πληθυσμού και οι Χριστιανοί σχημάτιζαν πλειοψηφία στην Παλαιστίνη και την Ιερουσαλήμ.[15][20][21]

Αναδιοργάνωση

Επεξεργασία

Ο Διοκλητιανός το 296 αναδιοργάνωσε την επαρχία εντάσσοντας την στη διοίκηση Ανατολής (Dioeceses Oriens). Δημιούργησε ένα καινούργιο φορολογικό σύστημα για τη γη και αναμόρφωσε την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση. Ο στρατιωτικός διοικητή (dux) ανέλαβε την ευθύνη της ασφάλειας των ανατολικών και των νότιων συνόρων (limes). Ο πολιτικός διοικητής (consularis, υπατικός) διέθετε μόνο μια μικρή ομάδα στρατιωτών για τα διοικητικά του καθήκοντα [22].

Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του Διοκλητιανού διοικητές της επαρχίας ανέλαβαν διαδοχικά οι Φλαβιανός, Ουρβανός και Φιρμιλιανός[4] οι οποίοι έχουν σχέση με τους διωγμούς που είχε εξαπολύσει ο αυτοκράτορας εναντίον της χριστιανικής Εκκλησίας[14].

Ο Φλαβιανός μπορεί κατά πάσα πιθανότητα να ταυτιστεί με τον έπαρχο της Ρώμης Ιούνιο Φλαβιανό ( 311-312). Κατείχε το αξίωμα του διοικητή το 303 και αντικαταστάθηκε από το Ουρβανό το 304, την εποχή που εκδόθηκε το τέταρτο διάταγμα εναντίον της χριστιανικής Εκκλησίας.Ο Ουρβανός έμεινε στη θέση αυτή έως το 307 «το πέμπτο έτος του διωγμού» που ξεκίνησε το Πάσχα του 303(το οποίο θεωρείται ως πρώτο έτος ) όποτε αντικαταστάθηκε από τον Φιρμιλιανό και κατόπιν εκτελέστηκε. Ο Φιρμιλιανός έμεινε στη θέση αυτή ένα χρόνο και αντικαταστάθηκε «το έκτο έτος του διωγμού». Και αυτός είχε την ίδια τύχη με τον προκάτοχο του [14].

Νέα ιουδαϊκή εξέγερση ξέσπασε το 351-352 κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του Καίσαρα Κωνστάντιου Γάλλου. Ο μάγιστρος του πεζικού (magister peditum) Ουρσικινός την κατέστειλε το 352[23].

Τον Μάρτιο του 362 ο νέος αυτοκράτορας Ιουλιανός έφτασε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί μέσα στα πλαίσια της θρησκευτικής μεταρρύθμισης που σχεδίαζε ανακήρυξε την ανεξιθρησκία. Κατόπιν κάλεσε τους Ιουδαίους να ασκήσουν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Όταν αυτοί του απάντησαν ότι θυσίες μπορούν να προσφέρουν στον Θεό μόνο στον Ναό της Ιερουσαλήμ, εκείνος ανέθεσε στον συνεργάτη του Αλύπιο την ανοικοδόμηση του Ναού. Η κίνηση του Ιουλιανού είχε διπλό σκοπό θρησκευτικό και πολιτικό. Θρησκευτικό αφενός γιατί επιθυμούσε κάθε έθνος της αυτοκρατορίας να επιστρέψει στις πάτριες συνήθειες του και αφετέρου για να αποδείξει ότι η προφητεία του Ιησού για τον Ναό στο Κατά Μάρκον Ευαγγέλιον,που έλεγε [24]:"Και εκπορευομένου αυτού εκ του ιερού λέγει αυτώ είς των μαθητών αυτού διδάσκαλε, ίδε ποταποί λίθοι και ποταπαί οικοδομαί, και ο Ιησούς αποκριθείς είπεν αυτώ βλέπεις ταύτας τάς μεγάλας οικοδομάς; ού μη αφεθή ώδε λίθος επί λίθον ός ού μη καταλυθή"(Μαρκ.13.1 κ.ε.) δεν θα επαληθεύονταν τελικά στην πορεία του χρόνου. Πολιτικό γιατί επιθυμούσε να έχει ένα σύμμαχο στο πλευρό του στη σύγκρουση του με τους Πέρσες, που όπως έβλεπε θα έρχονταν πολύ σύντομα [25].

Το σχέδιο της ανοικοδόμησης του Ναού δεν προχώρησε.Όταν οι εργασίες ξεκίνησαν μια μεγάλη πυρκαγιά ξέσπασε προκαλώντας πολλά θύματα ανάμεσα στους εργάτες. Η πυρκαγιά ειπώθηκε ότι οφείλονταν σε μυστηριώδεις σφαίρες φωτιάς και οι χριστιανοί ιστορικοί της εποχής εκείνης έδωσαν τη δέουσα προσοχή στο σημείο αυτό[26]. Ο Ιουλιανός ο οποίος τη στιγμή εκείνη προετοιμάζονταν πυρετωδώς για τον πόλεμο με τους Πέρσες το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να διατάξει την παύση των εργασιών[27].Το εγχείρημα της ανοικοδόμησης δεν επαναλήφθηκε καθώς ο Ιουλιανός τραυματίστηκε και πέθανε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας εναντίον των Περσών στα τέλη Ιουνίου του 363 [28].

Το 390 επί της ηγεμονίας του Μεγάλου Θεοδοσίου η επαρχία διαιρέθηκε σε τρεις μικρότερες. Αυτές ήταν η Παλαιστίνη Πρώτη, Palaestina Prima (περιλάμβανε την Ιουδαία την Περαία τη Σαμάρεια και τη μεσογειακή ακτή με έδρα την Καισάρεια), η Παλαιστίνη Δευτέρα, Palaestina Secunda ( περιλάμβανε τη Γαλιλαία, το κατώτερο τμήμα της κοιλάδας Ιεζραέλ, την περιοχή ανατολικά της Γαλιλαίας και το δυτικό τμήμα της πρώην Δεκάπολης με έδρα τη Σκυθόπολη) και η Παλαιστίνη Τρίτη, Palaestina Tertia ή Παλαιστίνη Σαλουταρία, Palaestina Salutaris (περιλάμβανε τις περιοχές πέρα από το ποταμό Ιορδάνη, ανατολικά και νότια με πρωτεύουσα την Πέτρα στη χώρα των Ναβαταίων). Τη στρατιωτική ευθύνη της περιοχής την είχε ένας αξιωματούχος που έφερε τον τίτλο του δούκα της Παλαιστίνης (dux Palaestinae). Το 513 ο Ιουστινιανός αναβάθμισε τις αρμοδιότητες του διοικητή της Παλαιστίνης Ι έναντι των δυο άλλων συναδέλφων του[29].

Το τέλος της ρωμαϊκής διοίκησης

Επεξεργασία

Από το 614 έως το 618 η ρωμαϊκή διοίκηση διακόπηκε προσωρινά εξαιτίας της περσικής κατοχής και από το 635 και έπειτα μόνιμα εξαιτίας της αραβικής κατάκτησης[29].

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Ιουδαία (ρωμαϊκή επαρχία)

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Συρία. Η ρωμαϊκή διακυβέρνηση. Η ειρήνευση της ιουδαїκής Παλαιστίνης.σελ.284
  2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Ο ελληνισμός κατά περιοχές. Συρία. Η ΙΟΥΔΑΪΚΗ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ.σελ.313
  3. Clayton Miles Lehmann University of South Dakota PALESTINE. Palestine: History. 135-337: Syria Palaestina and the Tetrarchy.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Jewish Encyclopedia.PROCURATORS. Residence
  5. 5,0 5,1 Clayton Miles Lehmann University of South Dakota PALESTINE. Palestine: History. 135-337: Syria Palaestina and the Tetrarchy.
  6. Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70. σελ.551
  7. 7,0 7,1 Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70. σελ.552
  8. Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70. σελ.552
  9. Cassius Dio: Roman History.The Text of Cassius Dio on Lacus Curtius. Epitome of Book LXVIII.68.30.2.p419
  10. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη.Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Η διοικητική οργάνωση του κράτους. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Οι επαρχίες. σελ.49
  11. 11,0 11,1 Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70.σελ.553
  12. Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70. σελ.553-554
  13. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.ΣΤ Ελληνισμός και Ρώμη. Ο ελληνισμός κατά τη ρωμαιοκρατία. Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑ’Ι’ΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Η κρίση του 3ου αι μ.Χ. Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ. Το ανατολικό μέτωπο : η Ρώμη και το βασίλειο των Σασανιδών. σελ.591
  14. 14,0 14,1 14,2 Smallwood E. Mary.The Jews Under Roman Rule: From Pompey to Diocletian : A Study in Political Relations. APPENDIX A. 1. THE GOVERNORS OF JUDAEA AND SYRIA PALAESTINA AFTER A.D.70. σελ.554
  15. 15,0 15,1 15,2 Kramer, Gudrun (2011). A History of Palestine: From the Ottoman Conquest to the Founding of the State of Israel. Princeton University Press. σελίδες 14–15. ISBN 978-0-691-15007-9. 
  16. Raviv, Dvir; Ben David, Chaim (2021-05-27). «Cassius Dio's figures for the demographic consequences of the Bar Kokhba War: Exaggeration or reliable account?» (στα αγγλικά). Journal of Roman Archaeology 34 (2): 585–607. doi:10.1017/S1047759421000271. ISSN 1047-7594. 
  17. Seligman, J. (2019). Were There Villages in Jerusalem's Hinterland During the Byzantine Period? In. Peleg- Barkat O. et.al. (Eds.) Between Sea and Desert: On Kings, Nomads, Cities and Monks. Essays in Honor of Joseph Patrich. Jerusalem; Tzemach. Pp. 167-179.
  18. Klein, E, 2010, “The Origins of the Rural Settlers in Judean Mountains and Foothills during the Late Roman Period”, In: E. Baruch., A. Levy-Reifer and A. Faust (eds.), New Studies on Jerusalem, Vol. 16, Ramat-Gan, pp. 321-350 (Hebrew).
  19. Edward Kessler (2010). An Introduction to Jewish-Christian Relations. Cambridge University Press. σελ. 72. ISBN 978-0-521-70562-2. 
  20. David Goodblatt (2006). «Η Πολιτική και Κοινωνική Ιστορία της Εβραϊκής Κοινότητας στη Γη του Ισραήλ, περί το 235–638». Στο: Steven Katz. The Cambridge History of Judaism. IV. σελίδες 404–430. ISBN 978-0-521-77248-8. Λίγοι θα διαφωνούσαν ότι, ενάμιση αιώνα πριν από την έναρξη της περιόδου μας, ο εβραϊκός πληθυσμός της Ιουδαίας () υπέστη ένα σοβαρό πλήγμα από το οποίο δεν συνήλθε ποτέ. Η καταστροφή της εβραϊκής μητρόπολης της Ιερουσαλήμ και των περιχώρων της και η τελική επανίδρυση της πόλης... είχε διαρκείς επιπτώσεις. [...] Ωστόσο, σε άλλα μέρη της Παλαιστίνης ο εβραϊκός πληθυσμός παρέμεινε ισχυρός [...] Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρο είναι μια διαφορετική αλλαγή. Η μετανάστευση των Χριστιανών και ο προσηλυτισμός των ειδωλολατρών, των Σαμαρειτών και των Εβραίων δημιούργησαν τελικά μια χριστιανική πλειοψηφία 
  21. Bar, Doron (2003). «Ο Εκχριστιανισμός της Αγροτικής Παλαιστίνης κατά την Ύστερη Αρχαιότητα». The Journal of Ecclesiastical History 54 (3): 401–421. doi:10.1017/s0022046903007309. ISSN 0022-0469. http://dx.doi.org/10.1017/s0022046903007309. «Η κυρίαρχη άποψη της ιστορίας της Παλαιστίνης κατά τη βυζαντινή περίοδο συνδέει τις πρώιμες φάσεις του καθαγιασμού της γης κατά τον τέταρτο αιώνα και τις σημαντικές εξωτερικές οικονομικές επενδύσεις που συνόδευσαν την οικοδόμηση εκκλησιών σε ιερούς τόπους αφενός, και με τον εκχριστιανισμό του πληθυσμό αφετέρου. Οι εκκλησίες ανεγέρθηκαν κυρίως στους ιερούς τόπους, 12, ενώ ταυτόχρονα η τοποθεσία και η μοναδική θέση της Παλαιστίνης ως χριστιανικών «Αγίων Τόπων» εδραιώθηκαν πιο σταθερά. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τη μετανάστευση και τη μεταστροφή, υποτίθεται ότι σήμαιναν ότι ο εκχριστιανισμός της Παλαιστίνης έλαβε χώρα πολύ πιο γρήγορα από ό,τι σε άλλες περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οδήγησε στον αφανισμό των παγανιστικών λατρειών και σήμαινε ότι στα μέσα του πέμπτου αιώνα υπήρχε μια ξεκάθαρη χριστιανική πλειοψηφία.». 
  22. Clayton Miles Lehmann University of South Dakota PALESTINE. Palestine: Administration. Syria Palaestina.
  23. Thomas M. Banchich Gallus Caesar (15 March 351 - 354 A.D.).Gallus as Caesar
  24. Σάντερς Ε.Π. Το ιστορικό πρόσωπο του Ιησού.Κεφ.16. Η τελευταία εβδομάδα του Ιησού. Οι πράξεις του Ιησού. σελ.413-418
  25. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.Ζ. Βυζαντινός Ελληνισμός –Πρωτοβυζαντινοί χρόνοι. ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο «ΜΕΓΑΣ».ΤΟ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΝΟΥ. Η θρησκευτική μεταρρύθμιση. σελ 61
  26. Walter E. Roberts-Michael DiMaio, Jr. Julian the Apostate (360-363 A.D.).Julian Augustus.[92]
  27. Walter E. Roberts-Michael DiMaio, Jr. Julian the Apostate (360-363 A.D.).Julian Augustus
  28. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τομ.Ζ. Βυζαντινός Ελληνισμός –Πρωτοβυζαντινοί χρόνοι. ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ Ο «ΜΕΓΑΣ».Η ΠΕΡΣΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ. σελ 66
  29. 29,0 29,1 Clayton Miles Lehmann University of South Dakota PALESTINE. Palestine: Administration. Late Antique Palestine.