Γεώργιος Αβέρωφ (θωρακισμένο καταδρομικό)

Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» (Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ»), επίσης κοινώς γνωστό ως «Θωρηκτό Αβέρωφ», είναι ιστορικό πλοίο της νεότερης Ελλάδας. Παρά το γεγονός ότι αναφέρεται ως θωρηκτό, είναι θωρακισμένο καταδρομικό, κλάσης ΠΙΖΑ (ήταν ακριβές αντίγραφο του ιταλικού θωρακισμένου καταδρομικού «Pisa» που είχε ναυπηγηθεί το 1907 με βάση σχέδιο του ναυπηγού Ιωσήφ Ορλάντο), το οποίο ναυπηγήθηκε στα ναυπηγεία του Oρλάντο στο Λιβόρνο της Ιταλίας την περίοδο 1908 - 1911, και εντάχθηκε στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό.

Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ»

Φωτογραφία του Θ/Κ Αβέρωφ το 2013
Πληροφορίες
Ένταξη σε υπηρεσία	1911
Παροπλισμός	1952
Χρήση	Θωρακισμένο καταδρομικό
Γενικά χαρακτηριστικά
Εκτόπισμα	10.118 τόνοι
Μήκος	140,5 μ.
Πλάτος	21 μ.
Βύθισμα	7,5 μ.
Πλήρωμα	670 άνδρες
Σχετικά πολυμέσα

Η τότε κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη δαπάνησε 23.650.000 χρυσές δρχ. για την απόκτησή του. Τα 8.000.000 χρυσές δρχ. προέρχονταν από το 20% της συνολικής κληρονομιάς του Γεωργίου Αβέρωφ, που παραχώρησε με τη διαθήκη του στο Ταμείο Εθνικού Στόλου το 1899 (χρονολογία δημοσίευσης της διαθήκης), στην οποία όριζε ότι το ποσό αυτό διατίθεται για την ναυπήγηση πολεμικού πλοίου που θα φέρει το όνομά του και θα χρησιμοποιείται ως Εκπαιδευτικό πλοίο και «Σχολή Ναυτικών Δοκίμων». Το υπόλοιπο ποσό (15.650.000 χρυσές δραχμές) καλύφθηκε από το Ταμείο Εθνικού Στόλου.

Πρόκειται για το μοναδικό δείγμα του τύπου (θωρακισμένο καταδρομικό) που διατηρείται στον κόσμο ως σήμερα.

Ιστορικό αγοράς

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη αποφάσισε να ενισχύσει ιδιαίτερα τον στόλο του (τότε) Βασιλικού Ναυτικού, καθώς τα υπάρχοντα πλοία είχαν καταστεί απαρχαιωμένα με την ραγδαία εξέλιξη της ναυτικής τεχνολογίας. Έγιναν αγορές αντιτορπιλικών και τορπιλοβόλων από το εξωτερικό, αλλά η πιο σημαντική κίνηση ήταν η παραγγελία και τελικά η αγορά του «Γ. ΑΒΕΡΩΦ». Η ιταλική κυβέρνηση είχε παραγγείλει το «Pisa» στα ναυπηγεία Ορλάντο, καθώς και ένα ακριβές αντίγραφό του, το «Β». Επίσης, ναυπήγησε το απολύτως όμοιο πλοίο «Αμάλφι» στο ναυπηγείο Odero, καθώς και τα πλοία «San Giorgio» και «San Marco» στα κρατικά ναυπηγεία του Καστελαμάρε (η διαφορά που είχαν τα «San Giorgio» και «San Marco» είναι ότι κινούνταν με ατμοστροβίλους). Έκρινε όμως ότι το «Β» δεν είναι αναγκαίο και αποφάσισε να το πουλήσει.

Τότε (φθινόπωρο του 1909) ο αντιναύαρχος Γκέιμπλ, αρχηγός της βρετανικής ναυτικής αποστολής στην Τουρκία, κατάρτισε ένα πρόγραμμα ναυπήγησης νέων θωρηκτών εκτοπίσματος περίπου 10.000 τόνων για το ναυτικό των Οθωμανών, και πήγε στη Βρετανία για να προετοιμάσει συμφωνία ανάμεσα στα αγγλικά ναυπηγεία και στην τουρκική κυβέρνηση. Η τουρκική ηγεσία όμως προτιμούσε πλοία τύπου ντρέντνοτ κι όχι θωρηκτά 10.000 τόνων. Επικαλέστηκε μάλιστα ένα ερώτημα της ρωσικής κυβέρνησης για ποιο λόγο ετοιμάζεται τέτοιας έκτασης εξοπλιστικό πρόγραμμα, για να απορρίψει τις εισηγήσεις του Γκέιμπλ.
Ενώ ο οίκος Ορλάντο διαπραγματευόταν στην Αθήνα με την ελληνική κυβέρνηση την πώληση του πλοίου, αφίχθησαν στο Λιβόρνο Τούρκοι αξιωματικοί για να το εξετάσουν. Οι Τούρκοι δεν πίστευαν ότι η Ελλάδα υπήρχε περίπτωση να αγοράσει το πλοίο και γι' αυτό κινήθηκαν κάπως νωθρά. Οι απεσταλμένοι τους βρήκαν το πλοίο καλό αλλά με μικρές γαιανθρακαποθήκες, άρα ακατάλληλο για μακρούς πλόες, για τους οποίους το ήθελαν. Αναχώρησαν για το Παρίσι, αλλά καθ' οδόν πήραν ένα τηλεγράφημα που έλεγε ότι η Ελλάδα επρόκειτο να αγοράσει το πλοίο. Επέστρεψαν άρον άρον στο Λιβόρνο και, χωρίς να ρωτήσουν πόσα προσφέρει η Ελλάδα, είπαν ότι δίνουν 250.000 στερλίνες παραπάνω προκειμένου να το πάρουν. Η απάντηση των Ιταλών ήταν ότι το πλοίο ήδη αγοράστηκε και πληρώθηκε.
Η ελληνική κυβέρνηση πέτυχε τελική τιμή κατά 2.000.000 χρυσές δρχ. μικρότερη από το ποσό που πρόσφερε το Ιταλικό Βασιλικό Ναυτικό για το αδελφό πλοίο «Pisa». Η οριστική σύμβαση της αγοράς του επικυρώθηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1909.

Καθέλκυση - Πρώτες αποστολές

Το Παρεκκλήσιο του Θ/Κ Γ.Αβέρωφ αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο.

Το πλοίο καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου 1910, και μετά από δοκιμές διάρκειας ενός έτους παραλήφθηκε στις 16 Μαΐου 1911 οπότε και απέπλευσε με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ι. Δαμιανό για την Αγγλία προκειμένου να λάβει μέρος στις εορτές στέψης του Βασιλιά Γεωργίου Ε' στο Spithead, αλλά και για να εφοδιασθεί με πυρομαχικά. Κατά την εκεί μεθόρμιση, στις 19 Ιουνίου προσάραξε σε ύφαλο και χρειάστηκε να δεξαμενιστεί. Τότε σημειώθηκαν κάποια επεισόδια απειθαρχίας, οπότε λίγες μέρες μετά, στις 8 Ιουλίου, ο κυβερνήτης αντικαταστάθηκε από τον Πλοίαρχο Παύλο Κουντουριώτη, που πέτυχε την αποκατάσταση της τάξης και τη μέγιστη απόδοση του πλοίου. Στις 20 Αυγούστου απέπλευσε από την Αγγλία και την 1η Σεπτεμβρίου 1911 κατέπλευσε στο Φάληρο μέσα σε μια φρενήρη υποδοχή που του επιφύλαξαν όλα τα πλωτά μέσα της περιοχής που ήταν κατάμεστα κόσμου.

Το «Αβέρωφ» ήταν εκείνη την εποχή το πιο σύγχρονο και ισχυρό πλοίο στην Aνατολική Μεσόγειο, και ιδιαίτερα στο Αιγαίο.

Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος

Το πλοίο πήρε μέρος στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο ως ναυαρχίδα του Στόλου, υπό τον Υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Κυβερνήτης του πλοίου ήταν ο Πλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης. Το «Αβέρωφ» συμμετείχε στις επιχειρήσεις απελευθέρωσης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913), ενάντια στον Οθωμανικό Στόλο, όταν, αξιοποιώντας την ανώτερη ταχύτητά του, και το μέγιστο του βεληνεκούς των πυροβόλων του, αποσπάστηκε από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο, και αναλαμβάνοντας αυτόνομη δράση έτρεψε τον εχθρικό στόλο σε φυγή καταδιώκοντάς τον. Η τακτική του Κουντουριώτη έδωσε την νίκη και τον αδιαμφισβήτητο έλεγχο του Αιγαίου στην Ελλάδα, και μετέβαλε πλοίο και ναύαρχο σε ζωντανούς μύθους. Για τους Έλληνες ήταν ο «Τυχερός μπάρμπα-Γιώργος», ενώ για τους Τούρκους «Το Διαβολοβάπορο» («Σεϊτάν παπόρ»).

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το Αβέρωφ στον Βόσπορο εν μέσω υποδοχής, 1919.

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι υπηρεσίες του ήταν ελάχιστες καθώς ο Τουρκικός Στόλος παρέμεινε κλεισμένος στα Δαρδανέλλια λόγω της ναυτικής υπεροχής των Συμμάχων. Με το τέλος του πολέμου εισέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου αποθεώθηκε από τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής.

Μικρασιατική εκστρατεία

Κατά τις επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία, η κύρια προσφορά του ήταν η μεταφορά στρατιωτών και η κάλυψη των αποβατικών επιχειρήσεων στην Ανατολική Θράκη.

Το 1925 το θωρηκτό αναβαθμίστηκε στα ναυπηγεία Foregs et Chantiers, στην Τουλόν της Γαλλίας, για να ανταποκρίνεται στις καινούργιες απαιτήσεις. Έγινε αλλαγή λεβήτων και προβολέων, γενική επισκευή του σκάφους και των μηχανών με την οποία ανέκτησε την αρχική μέγιστη ταχύτητά του, αντικαταστάθηκε η ηλεκτρική εγκατάσταση, τοποθετήθηκαν αντιαεροπορικά πυροβόλα, εγκαταστάθηκε κατευθυντήρας διεύθυνσης βολής, αντικαταστάθηκε ο πρωραίος πολεμικός ιστός με άλλο ψηλότερο που έφερε εξαιρετική θωράκιση διεύθυνσης βολής κ.λπ. Το 1928 όλες οι εργασίες είχαν αποπερατωθεί και το πλοίο ήταν και πάλι επιχειρησιακά έτοιμο.

Όπως και το 1911, έτσι και το 1937 ο «Αβέρωφ» βρέθηκε πάλι στη Βρετανία, αυτή τη φορά για τις τελετές της στέψης του βασιλιά Γεωργίου ΣΤ΄.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το Γεώργιος Αβέρωφ το έτος 1942.

Μετά την εισβολή και ραγδαία προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, λόγω της παλαιότητάς του, το ΓΕΝ σχεδίαζε να το βυθίσει, αλλά το πλήρωμά του με την παρακίνηση του στρατιωτικού ιερέα Διονύσιου Παπανικολόπουλου τον Απρίλιο του 1941 εξεγέρθηκε και με δική του πρωτοβουλία διέφυγε στην Αλεξάνδρεια. Το Αβέρωφ ήταν ένα από τα λίγα ελληνικά πλοία που κατάφεραν να φτάσουν σώα στην Αλεξάνδρεια, καθώς τα περισσότερα βυθίστηκαν από τις επιδρομές γερμανικών αεροπλάνων. Κατά τη διάρκεια του πολέμου το θωρηκτό έκανε περιπολίες στον Ινδικό Ωκεανό. Κατά την αναχώρηση 12 Οκτωβρίου 1944 για την Ελλάδα στο Θωρηκτό Αβέρωφ το γενικό συμμαχικό αρχηγείο του έδωσε τον τίτλο του "ξίφους της μεσογείου" για τις υπηρεσίες του.

Απελευθέρωση

Στις 17 Οκτωβρίου 1944, επικεφαλής για άλλη μια φορά του Στόλου, μετέφερε την τότε ελληνική κυβέρνηση από την εξορία στην απελευθερωμένη Αθήνα, με πλοίαρχο τον μετέπειτα Υπουργό Εμπορικής Ναυτιλίας στις κυβερνήσεις Πέτρου Βούλγαρη, Σπυρίδωνα Μάτεση, ο οποίος υπήρξε και ο τελευταίος πλοίαρχος του Αβέρωφ. Το πλοίο αποσύρθηκε το 1952 και μέχρι το 1984 ήταν αγκυροβολημένο στον Πόρο.

Πλωτό Ναυτικό Μουσείο

Πλωτό Ναυτικό Μουσείο
Θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ»

Συντομογραφία	ΠΝΜ Θ/Κ Γ. Αβέρωφ
Ίδρυση	1984
Έδρα	Παλαιό Φάληρο, Ελλάδα, Ελλάδα
δεδομένα ()

Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το μετατρέψει σε πλωτό μουσείο (Πλωτό Ναυτικό Μουσείο Θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ») και το μετέφερε στο Φάληρο. Εκεί βρίσκεται από τότε και τιμά με την παρουσία του το Ελληνικό Ναυτικό και την ναυτική κληρονομιά της Ελλάδος.

Απόδοση τιμών

Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού που εισέρχονται στο λιμάνι του Φαλήρου πρέπει να τιμήσουν το «Γ. Αβέρωφ».

Ο κυβερνήτης διατάζει το πλήρωμα «προς το Θωρηκτό Αβέρωφ Ακινησία Αριστερά (ή δεξιά ανάλογα με την πλευρά του πλοίου που φαίνεται το θωρηκτό)» και με το σχετικό σφύριγμα το πλήρωμα στέκεται σε στάση προσοχής πάνω στο κατάστρωμα κοιτώντας προς την πλευρά του θωρηκτού και οι αξιωματικοί χαιρετούν το θρυλικό θωρηκτό.

Το 2003 βραβεύτηκε για τις υπηρεσίες που προσέφερε με το χρυσό μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών.

Το Γεώργιος Αβέρωφ στη Θεσσαλονίκη

Το Γεώργιος Αβέρωφ στη Θεσσαλονίκη (2017).

Στις 26 Απριλίου 2017, το Αβέρωφ απέπλευσε ύστερα από 14 χρόνια από τον μόλο του Φλοίσβου για την επισκευαστική του Σκαραμαγκά όπου έμεινε μέχρι τον Ιούλιο για συντήρηση.

Στις 5 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, το θωρηκτό ξεκίνησε το ταξίδι του με την βοήθεια των ρυμουλκών για το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, για τους εορτασμούς της επετείου απελευθέρωσης της πόλης της 26ης Οκτωβρίου και της επετείου του Όχι της 28ης Οκτωβρίου.

Στις 26 Οκτωβρίου 2017 η πολεμική σημαία του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» τιμήθηκε με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Τάγματος του Σωτήρος, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, επί του πλοίου που βρισκόταν εν όρμω στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Χαρακτηριστικά

Σχέδιο όψεων του Θ/Κ Αβέρωφ στην αρχική διαμόρφωση του

Αρχική διαμόρφωση (1911-1926):

• Διαστάσεις : μήκος μεταξύ καθέτων 140,5 μ., πλάτος 21 μ., βύθισμα 7,5 μ.
• Εκτόπισμα: 10.118 τόνοι
• Μηχανή προώθησης: 2 τετρακύλινδρες παλινδρομικές ατμομηχανές τριπλής εκτόνωσης, 2 προωστήρες, 22 λέβητες υδραυλικού συστήματος Belleville, ενδεικτική ιπποδύναμη 19000 ίπποι.
• Ταχύτητα: 23 κόμβοι (την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε μειωθεί στους 16 κόμβους) με καύσιμη ύλη 1500 τόνους άνθρακα.
• Πλήρωμα : 670 άνδρες.
• Οπλισμός:
  • 4 πυροβόλα 9,2 ιντσών (234 χιλιοστών), συστήματος Armstrong, σε δύο δίδυμους πύργους κατά μήκος, ανά ένα σε πλώρη και πρύμνη
  • 8 πυροβόλα 7,5 ιντσών (190 χιλιοστών), ομοίου συστήματος, σε 4 δίδυμους πύργους, ανά δύο εκατέρωθεν των πλευρών, στο ύψος της μέσης
  • 14 ταχυβόλα των 75 χιλ., 2 ταχυβόλα ανταεροπορικά (Α/Α) των 75 χιλ., 4 ταχυβόλα των 47 χιλ.
  • 3 τορπιλοσωλήνες, 2 υποβρύχιοι πλευρικοί και 1 υποβρύχιος πρυμναίος, 17 ιντσών (430 χιλιοστών)
• Οπλισμός την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1940-1941) :
  • 2 δίδυμοι πύργοι των 23,4 εκατοστών κατά το διάμηκες
  • 8 πυροβόλα των 19,5 εκατοστών σε 4 δίδυμες πλευρικούς πύργους
  • 8 πυροβόλα των 7,6 εκατοστών
  • 4 Α/Α πυροβόλα των 7,6 εκατοστών και 6 πυροβόλα των 37 χιλιοστών (δύο υποβρύχιοι Τ/Σ πλευρικοί και ένα κατά το διάμηκες πρύμνης αφαιρέθηκαν κατά την μετασκευή του μεταξύ 1925-1926).
• Θωράκιση: Θωρική ζώνη ατράκτου 200 χιλ. μεσαία και 80 χιλ. ακραία, καταστρώματος 50 χιλ., πλευρικά 175 χιλ., και στα άκρα 100 χιλ., του πυροβολείου 175 χιλ., οι πύργοι των πυροβόλων 190 χιλ.
• Ακτίνα ενέργειας: 7125 μίλια με ταχύτητα 10 κόμβων, 2489 μίλια με ταχύτητα 18 κόμβων

Πυροβόλα Armstrong θωρηκτού Γεώργιος Αβέρωφ

Το Αβέρωφ έφερε τέσσερα πυροβόλα 9,2 ιντσών (234 χιλιοστών), κατασκευής της αγγλικής εταιρείας Armstrong Whitworth, σε δύο δίδυμους πύργους κατά μήκος (2x2), ανά ένα σε πλώρη και πρύμνη.

Οι επιφυλάξεις των Ιταλών και η αβασιμότητά τους

Τα ναυπηγεία Ορλάντο, μόλις δρομολόγησαν τη ναυπήγηση του Pisa, αδελφού πλοίου του Αβέρωφ, παράγγειλαν τα πυροβόλα του, στο εργοστάσιο του αγγλικού οίκου Armstrong (Sir W G Armstrong Whitworth & Co Ltd), που βρισκόταν στο Elswick. Αυτά ακριβώς ήταν τα πυροβόλα Armstrong του Αβέρωφ. Η ιταλική κυβέρνηση ήθελε οι ακραίοι πύργοι των 234 χιλ. του Pisa να εξοπλιστούν με πυροβόλα των 10 ιντσών (254 χιλ.) και επέλεξε να εξοπλίσει τα αδελφά πλοία Pisa και Amalfi με πυροβόλα της αγγλικής εταιρείας Vickers των 254 χιλ.

Οι Ιταλοί έστειλαν μια τεχνική επιτροπή στο Elswick να κάνει δοκιμές στα πυροβόλα. Οι ανοχές, οι μέγιστες πιέσεις, τα μήκη ανάκρουσης κ.λπ. βρέθηκαν όλα εντάξει. Μονάχα ένα πυροβόλο των 7,5 ινστών (190,5 χιλ.), με αριθμό 2889 κατά την εξέταση του εσωτερικού του σωλήνα βρέθηκε να έχει σε μια από τις ράβδους της αυλάκωσης, σε απόσταση ενός περίπου μέτρου προς τα μέσα από το σημείο όπου άρχιζαν τα αυλάκια, μια τομή κατερχόμενη σχεδόν σε όλο το πάχος της ράβδου. Οι Ιταλοί αρνήθηκαν να παραλάβουν το πυροβόλο. Όταν ζήτησαν εξηγήσεις από τον γενικό διευθυντή του οίκου Armstrong, σερ Andrew Noble, εκείνος τους διαβεβαίωσε ότι το πυροβόλο δεν έχει κανένα πρόβλημα και ότι η συγκεκριμένη βλάβη (οφειλόμενη σε στιγμιαία απόκλιση του μαχαιρίδιου χάραξης των αυλακίων) δεν θα επηρεάσει τη λειτουργία του. Τους τόνισε ότι δεν μπορούν να πάρουν τα πυροβόλα με εξαίρεση το συγκεκριμένο, το 2889. Ή θα τα πάρουν όλα τα πυροβόλα μαζί, ή δεν θα πάρουν τίποτε. Οι Ιταλοί δεν προχώρησαν στην αγορά, καθόσον είχε τεθεί και το θέμα να πάρουν πυροβόλα των 254 χιλ. ειδικά για το Pisa.

Όταν το ελληνικό ναυτικό πήρε τον Αβέρωφ, υπολογιζόταν ολόκληρο το σύστημα πυροβόλων του χωρίς τα πυρομαχικά στις 250.00 στερλίνες. Οι καταμετρήσεις του πυροβόλου 2889, που έγιναν πριν και μετά τη βολή του πολυγώνου, έδειξαν ότι δεν παρουσίαζε πρόβλημα. Αλλά κανείς δεν μπορούσε να προδικάσει τη συμπεριφορά του σε συνεχείς ταχείες βολές. Οι πιέσεις μέχρι την αρχή των αυλακίων ήταν πάνω από 2.500 ατμοσφαιρών και οι θερμοκρασίες ξεπερνούσαν τους 3.500 βαθμούς Κελσίου. Μέχρις ενός μέτρου από την αρχή των αυλακίων η πτώση θα ήταν σημαντική και δεν ήταν βέβαιο ότι δεν θα πάθαινε ζημιά το πυροβόλο, εφόσον εξακολουθούσε να λειτουργεί. Ήταν όμως υποχρεωμένη η Ελλάδα να παραλάβει όλα τα πυροβόλα. Έγιναν επαφές με το εργοστάσιο Armstrong προκειμένου στους πυργίσκους των 234 χιλ. να τοποθετηθούν πυροβόλα των 254 χιλ. Αλλά στο μεταξύ επήλθε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος και κατά τις επιχειρήσεις αποδείχτηκε ότι η συγκεκριμένη βλάβη δεν επηρέασε καθόλου τη λειτουργία του 2889, το οποίο ανταποκρίθηκε άριστα.

Φωτοθήκη

• 
  Η πρύμνη του Γεώργιος Αβέρωφ
• 
  Φωτογραφία του Γεώργιος Αβέρωφ (Σεπτέμβριος 2020)
• 
  Ναυτικό Σήμα του Γεώργιος Αβέρωφ
• 
  Εστιατόριο αξιωματικών του Γεώργιος Αβέρωφ
• 
  Ασημικά του Γεώργιος Αβέρωφ
• 
  Πανόραμα του πλοίου από το 2014

Πηγές

• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου
• Περ. Αργυρόπουλου Αναμνήσεις
• Ν. Σταθάκη: Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ
• Περιοδικό Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία, τεύχος 8
• Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» - Μουσείο Πολεμικού Ναυτικού (επίσημος δικτυακός τόπος)
• «Tο Θωρηκτόν ABEPΩΦ, οι Nαυμαχίες Έλλης-Λήμνου και ο Θυρεός του Πλοίου», του Yποναύαρχου Π.N. ε.α., τ. Kαθηγητή Σ.N.Δ., Iωάννη Π. Oικονομόπουλου
• Η Γαλανόλευκη στα Δαρδανέλια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• «Σε λήθη η ναυτική μας παράδοση», άρθρο στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», 20 Φεβρουαρίου 2011.