Ασπίς (αστερισμός)

Ασπίς (Λατινικά: Scutum, συντομογραφία: Sct) είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά το 1690, στο Firmamentum Sobiescianum του Εβέλιου, και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα.

Ασπίς
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Sct
Λατινικό όνομα	Scutum
Γενική	Scuti
Έκταση	109,1 τετ. μοίρες (0,264 %) Κατάταξη 84ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	29
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 74°N - 90°S

Θέση στον ουρανό

Συνορεύει με τους αστερισμούς Όφι (με το τμήμα της ουράς), Τοξότη και Αετό. Ο Εβέλιος, που τον επινόησε από επτά αστέρες τέταρτου μεγέθους στον Γαλαξία πάνω από το κεφάλι του Τοξότη, ονόμασε αρχικά τον αστερισμό αυτό Scutum Sobiescianum, αλλά επεκράτησε το απλούστερο Scutum, όπως και στην περίπτωση της Αντλίας.

Η απεικόνισή του

Απεικονίζεται πράγματι ως ο θυρεός του βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννη Γ' Σομπιέσκι, ο οποίος διακρίθηκε στους αμυντικούς πολέμους της πατρίδας του, αλλά κυρίως με την επιτυχημένη του αντίσταση κατά των Τούρκων, στην προέλασή τους προς τη Βιέννη, κατά τη Δεύτερη πολιορκία της Βιέννης (12 Σεπτεμβρίου 1683). Για την επιτυχία του αυτή απαθανατίστηκε επτά χρόνια αργότερα στον άτλαντα του Εβέλιου. Το σημείο του Σταυρού, για τον οποίο πολέμησε, απεικονίζεται επίσης στην ουράνια ασπίδα του, ενώ τα 4 άστρα στο χείλος της αντιπροσωπεύουν τους τέσσερις γιούς του Πολωνού βασιλιά.

Μολονότι η Ασπίς είναι νεότερη δημιουργία στην ευρωπαϊκή αστρονομική παράδοση, ήταν γνωστή στην αρχαία Κίνα ως Tien Pien, το Ουράνιο Κράνος, αλλά μαζί με αστέρες του σημερινού Αετού.

Αν και κείται στο σύνολό του στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο αστερισμός φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα, τα καλοκαιρινά βράδια. Επειδή οι αστέρες του είναι αμυδροί, κανένας τους δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ωστόσο, επειδή τέμνεται από το επίπεδο του Γαλαξία μας και βρίσκεται προς την κατεύθυνση των κεντρικών περιοχών του, περιέχει εκατομμύρια άστρα ορατά με τηλεσκόπιο. Ο Ουίλιαμ Χέρσελ είχε εκτιμήσει ότι σε 5 μόνο τετραγωνικές μοίρες του, στο ομώνυμο αστρικό νέφος, υπάρχουν 331.000 αστέρες. Επίσης νεφελώματα, ιδίως σκοτεινά, και ανοικτά αστρικά σμήνη.

Οι αστέρες που ανήκουν στον αστερισμό

Ο αστέρας α Ασπίδος είναι και ο λαμπρότερος, με φαινόμενο μέγεθος 3,85 και φασματικό τύπο K3 III (πορτοκαλί γίγαντας), ο β Ασπίδος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,22 και φασματικό τύπο G4 IIa (κίτρινος), ο γ φαιν.μέγεθος 4,70 και φασμ.τύπο A3 V (λευκός).

Ο δ Ασπίδος είναι πολύ γνωστότερος στην Αστροφυσική, καθώς έδωσε το όνομά του σε ολόκληρο τύπο παλλόμενων μεταβλητών αστέρων με μικρή περίοδο, των γνωστών delta Scuti. Ο ίδιος ο δ έχει φαιν.μέγεθος που κυμαίνεται από 5,0 ως 5,2, είναι δηλαδή πάντα ορατός με γυμνό μάτι. Μαζί μάλιστα με ένα συνοδό που διαθέτει (είναι και διπλός αστέρας δηλαδή) φθάνει το 4,7. Η περίοδος της μεταβολής αυτής είναι αρκετά μεγαλύτερη από αυτή που έχουν τα περισσότερα «βαφτιστήρια» του: 4,6 ώρες. Ο φασματικός του τύπος είναι F2 IIIp (κιτρινόλευκος γίγαντας) και απέχει από τη Γη 187 έτη φωτός, αλλά μας πλησιάζει συνεχώς και υπολογίζεται ότι σε 1,15 εκατομμύριο έτη θα γίνει ο αστέρας με το μικρότερο φαιν.μέγεθος (έως -1,8) όντας σε απόσταση μόλις 9,2 ετών φωτός (σε 1,25 εκατομ.έτη) και θα παραμείνει ο φωτεινότερος επί 180.000 έτη.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Το φωτεινότερο ανοικτό σμήνος στον αστερισμό, το M11 με φαινόμενο μέγεθος 5,8, είναι ορατό και με μικρά κιάλια. Γνωστό και ως NGC 6705 ή «Σμήνος της Αγριόπαπιας», περιέχει πάνω από 2.000 αστέρες και απέχει από τη Γη πάνω από 3.000 έτη φωτός. Υπάρχει και το παρόμοιο σμήνος M26, που έχει φαινόμενο μέγεθος 8,0.

• Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6712, φαιν. μεγέθους 8,2, υπολογίζεται ότι περιέχει 1 εκατομμύριο άστρα, έχει διάμετρο 40 έτη φωτός και απέχει από τη Γη 23.000 έτη φωτός.

• Ο καινοφανής αστέρας Nova Scuti ανακαλύφθηκε στις 31 Ιουλίου 1970 από τον George E.D.Alcock (Αγγλία) και σχεδόν έφθασε εκείνο το καλοκαίρι να γίνει ορατός με γυμνό μάτι (έβδομο μέγεθος).

• Ο μεταβλητός αστέρας R Ασπίδος (R Sct) είναι επίσης παλλόμενος, αλλά μακράς περιόδου υπεργίγαντας και με άνισα ελάχιστα (είναι τύπου RV Ταύρου), έχει φαιν. μέγεθος 5 ως 6 με 8, δηλαδή είναι πάντοτε ορατός και με κιάλια, και περίοδο 146,5 ημέρες. Ο φασματικός του τύπος κυμαίνεται από G1 ως K1.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων της Ασπίδος
• Αστερισμοί του Εβέλιου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Scutum (constellation) στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του Ασπίς στο Βικιλεξικό