Αλεβισμός

Δεν πρέπει να συγχέονται με τους Αλαουίτες.

Οι Αλεβήδες ή Αλεβίτες (στην τουρκική γλώσσα Alevi, στην κουρδική γλώσσα Elewîtî, Rêya Heqî) είναι θρησκευτική και πολιτιστική κοινότητα στην Τουρκία και δευτερευόντως σε άλλες χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία, Αλβανία κ.α.) με δεκάδες εκατομμύρια μέλη. Ο αλεβισμός (ή αλεβιτισμός ή μπεκτασισμός) έχει ορισμένες ομοιότητες με το σιιτικό Ισλάμ, αλλά θεωρείται μία ανεξάρτητη μουσουλμανική θρησκεία, με επιρροές από τη φιλοσοφία των Σούφι.

Ονομασία

Η ονομασία των Αλεβήδων προέρχεται από το όνομα του γαμπρού του Μωάμεθ, Αλί ιμπν Αμπού Τάλιμπ, ο οποίος είχε παντρευτεί την πιο αγαπημένη από τις τέσσερις κόρες του Μωάμεθ, τη Φατιμά.

Βασικά χαρακτηριστικά

Όπως όλοι οι Σιίτες, οι Αλεβήδες τιμούν ιδιαίτερα τον Αλή. Όμως η λατρεία τους λαμβάνει χώρα περισσότερο σε οίκους συναθροίσεων (cemevi) παρά σε τζαμιά. Στις τελετές τους έχουν μουσική και χορό υπό τους ήχους μπαγλαμά. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, που κάνουν τελετές στα αραβικά, οι Αλεβήδες χρησιμοποιούν κυρίως την τουρκική γλώσσα και —λιγότερο— τα κουρδικά. Επίσης, δεν κάνουν προσκύνημα στη Μέκκα (χατζ) ούτε νηστεύουν στο Ραμαζάνι, ενώ οι γυναίκες τους δεν φορούν μαντήλα. Οι Αλεβήδες καταναλώνουν οινοπνευματώδη ποτά στην καθημερινότητά τους, πράγμα που θεωρείται απαγορευμένο για τους περισσότερους άλλους μουσουλμάνους.

Βασικά χαρακτηριστικά του Αλεβισμού είναι:

• Αγάπη και σεβασμός για όλους τους ανθρώπους («Το σημαντικό δεν είναι η θρησκεία, αλλά το να είσαι ανθρώπινο ον»).
• Ανεκτικότητα απέναντι σε άλλες θρησκείες κι εθνικές ομάδες («αν πληγώσεις κάποιον, οι τελετουργικές προσευχές που έχεις κάνει δεν αξίζουν τίποτα»).
• Σεβασμός για τους εργαζομένους («η υψηλότερη πράξη λατρείας είναι να εργάζεσαι»).
• Ισότητα ανδρών και γυναικών. Τα δυο φύλα προσεύχονται δίπλα δίπλα και ασκείται μονογαμία.

Πιστεύω

Χαρακτηριστικό των Αλεβήδων είναι πως δεν ακολουθούν κατά γράμμα τις προσταγές του Κορανίου όπως άλλοι μουσουλμάνοι, αλλά το ερμηνεύουν αλληγορικά, ενώ κάποιοι ακόμα και το αμφισβητούν.

Σε πολλές προσευχές των Αλεβήδων απαντάται η φράση «Για την αγάπη του Θεού, του Μωάμεθ, του Αλή» (Hak-Muhammed-Ali aşkına), που φαίνεται σαν να εξισώνει την εξουσία των τριών αυτών, ή και σαν απόδοση θεότητας στον Μωάμεθ και τον Αλή. Αυτές οι αντιλήψεις είναι αιρετικές για την κλασική ισλαμική σκέψη, η οποία τονίζει τον μονοθεϊσμό.

Καθένας από τους 12 Ιμάμηδες θεωρείται ότι μετέχει στο «Φως» (Nur) του Αλή. Έτσι, ο Αλή ο γαμπρός του Μωάμεθ αποκαλείται «ο πρώτος Αλή» (Birinci Ali), ο γιος του ο Χασάν «δεύτερος Αλή» (İkinci Ali) κ.ο.κ. μέχρι τον 12ο Αλή (Onikinci Ali), τον Μουχαμμάντ αλ-Μαχντί.

Παρά τον σιιτικό προσανατολισμό τους, οι Αλεβήδες εμπνέονται από τις παραδόσεις των Σουννιτών. Για παράδειγμα, η αρχή του Θεού προέρχεται από τη φιλοσοφία του Ιμπν αλ-Αραμπί και εξελίσσεται σε αλυσίδα στην οποία εκπορεύεται από τον Θεό ο πνευματικός άνθρωπος, ο γήινος άνθρωπος, τα ζώα, τα φυτά και τα ορυκτά. Ο σκοπός της πνευματικής ζωής είναι να ακολουθηθεί η ατραπός αυτή στην αντίθετη κατεύθυνση, σε ενότητα με τον Θεό (Haqq = πραγματικότητα, αλήθεια). Υπάρχει μια τάση πανθεϊσμού. Συχνά οι Αλεβήδες τιμούν τον Μανσούρ αλ-Χαλάτζ, έναν Σούφι του 10ου αιώνα που εκτελέστηκε στη Βαγδάτη για βλασφημία επειδή είπε «Είμαι η Αλήθεια» (Ana al-Haqq).

Άλλη αρχή των Αλεβήδων είναι «το τέλειο ανθρώπινο ον». Οι Αλεβήδες θεωρούν ως τέλειο άνθρωπο τον Αλή και μετά τον Χατζημπεκτασί Βαλή και άλλους αγίους. Ο «τέλειoς άνθρωπος» ταυτίζεται επίσης με την αληθινή ταυτότητα του κάθε ανθρώπου που θεωρείται ότι δεν έχει κάποιο προπατορικό αμάρτημα αλλά αγνή και τέλεια συνείδηση. Το καθήκον του ανθρώπου σύμφωνα με τον Αλεβισμό, είναι να το συνειδητοποιήσει αυτό ενώ ακόμα έχει την υλική ανθρώπινη μορφή. Πολλοί αλεβήδες καθορίζουν την ανθρώπινη τελειότητα με πρακτικούς όρους. Τέλειος γι' αυτούς είναι ο άνθρωπος που ασκεί ηθικό έλεγχο στα χέρια του, στη γλώσσα του και στην αναπαραγωγική του δραστηριότητα (eline diline beline sahip), αντιμετωπίζει ισότιμα όλους τους ανθρώπους (yetmiş iki millete aynı gözle bakar) και υπηρετεί το συμφέρον των άλλων.

Σχέσεις με άλλες ομάδες

Η παρουσία των Αλεβήδων στην Τουρκία

Ο αλεβισμός συνδέεται με τον μπεκτασισμό, καθώς Αλεβήδες και Μπεκτασήδες τιμούν τον Χατζή Μπεκτάς Βαλή (στην τουρκική Hacibektaş Veli), ο οποίος έζησε τον 13ο αιώνα μ.Χ. και θεωρείται άγιος. Συνδέεται και με τη λαϊκή κουλτούρα της Ανατολίας. Η σύγχρονη θεολογία του αλεβισμού έχει επηρεαστεί πολύ από τον ουμανισμό. Σήμερα οι Αλεβήδες υποστηρίζουν το κοσμικό κράτος, όπως το εισήγαγε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ενώ πολλοί συντάσσονται με την Αριστερά και προσχωρούν στον μαρξισμό.

Βιβλιογραφία

• Δημήτρης Κιτσίκης, Η σημασία του μπεκτασισμού-αλεβισμού για τον ελληνισμό, Αθήνα, Εκάτη, 2006, ISBN 960-408-058-X