Organiska chemija

Chemiska struktura mokśa

3D struktura mokśa

Organiska chemija

Chemija se rozrědujo tradicionalnych pśicynow dla na organisku a anorganisku chemiju. K dalšnemu rozrědowanjeju na fyzikalisku, analytisku, technisku atd. chemiju jo dojšło akle po 1890.

Historiski su licyli do organiskeje chemije wšykne maśizny, kótarež mógu twóriś jano (žywe) organizmy, a do anorganiskeje chemije te, ako nježywy swět natwarjaju. Wědomnostniki su se tegdy myslili, až jo za twórjenje organiskich maśiznow wěsta žywjeńska móc notna.

Pó tom, až jo 1828 Friedrich Wöhler zgótował mokś ako organisku maśiznu z anorganiskego zwězanja ammoniumcyanata (NH4OCN), su granice mjazy maśiznami z nježyweje a žyweje pśirody splěli.

Źinsa wěmy, až žywe stwórjenja teke wjele anorganiskich maśiznow gótuju, mjaztym až móžomy w laborje syntetizěrowaś pśisamem wšykne organiske maśizny. Weto jo rozrědowanje zmysłapołne, dokulaž se mechanizmy reakcijow a struktury maśiznow w anorganice a organice wjeleserje rozeznawaju.

Źinsa wopśimjejo organika wšykne zwězanja wuglika z drugimi elementami. Jo jich wušej 17 mil. zwězanjow, a to hyšći njejsu wše! Módrina (HCN), wuglikowa kisalina a jeje soli, cyanidy a karbonaty, se pak licytej k anorganice swójeje struktury dla.

To wósebne na wugliku jo, až ma styri walencowe elektrony. To su elektrony na wenkownej cerje (orbiśe) elektronoweje wobalki, kótarež su głownje zagronite za wězby mjazy atomami. Wuglik móžo togodla wutwóriś njepolarne wězby z jadnym, dwěma, tśimi abo styrimi wuglikowymi atomami. Z tym mógu nastaś linearne abo roznogate, dłujke abo krotke wuglikowe rjeśaze. Ze lichymi walencowymi elektronami se nejcesćej zwězujo wóźik, ale teke elementy ako kislik, syrik, dušyk abo fosfor. To wujasnijo pśewšo wjeliku mań organiskich molekulow.

Zakładne maśizny za syntetizěrowanje pśisamem wšyknych organiskich zwězanjow se źěłaju ze zemskego płuna a wóleja. Techniski wažne wobłuki organiskeje chemije su plasty, laki, barwy a lipki.