Gwatemala

Gwatemala
	República de Guatemala
Arwyddair	Tyfwch yn Rhydd a Ffrwythlon
Math	gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad, Gweriniaeth fanana
Prifddinas	Dinas Gwatemala
Poblogaeth	17,263,239
Sefydlwyd	1821 ;
Anthem	National Anthem of Guatemala
Pennaeth llywodraeth	Bernardo Arévalo de León, Alejandro Giammattei, Jimmy Morales, Alejandro Maldonado Aguirre, Otto Pérez Molina, Álvaro Colom, Óscar Berger, Alfonso Portillo, Álvaro Enrique Arzú Irigoyen
Cylchfa amser	UTC−06:00, America/Guatemala
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Sbaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	America Ladin, America Ganol, Canolbarth America, America Sbaenig
Arwynebedd	108,889 ±1 km²
Gerllaw	Y Cefnfor Tawel, Môr y Caribî, Gulf of Honduras
Yn ffinio gyda	Belîs, El Salfador, Hondwras, Mecsico
Cyfesurynnau	15.5°N 90.25°W
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cyngor y Gweinidogion
Corff deddfwriaethol	Cynghrair Gwatemala
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Arlywydd Gwatemala
Pennaeth y wladwriaeth	Bernardo Arévalo de León
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Arlywydd Gwatemala
Pennaeth y Llywodraeth	Bernardo Arévalo de León, Alejandro Giammattei, Jimmy Morales, Alejandro Maldonado Aguirre, Otto Pérez Molina, Álvaro Colom, Óscar Berger, Alfonso Portillo, Álvaro Enrique Arzú Irigoyen
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$86,053 million, $95,003 million
Arian	Quetzal Gwatemala
Canran y diwaith	3 ±1 canran
Cyfartaledd plant	3.211
Mynegai Datblygiad Dynol	0.627
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yng Nghanolbarth America yw Gwatemala neu'n swyddogol: Gweriniaeth Gwatamala neu República de Guatemala) (/ɣwate'mala/). Fe'i lleolir rhwng Mecsico (i'r gogledd-orllewin), y Cefnfor Tawel (i'r de-orllewin), Belîs a'r Caribi i'r gogledd-ddwyrain, a Hondwras ac El Salfador i'r de-ddwyrain. Gyda phoblogaeth o dros 16 miliwn o bobl, mae'n un o wledydd mwyaf Canolbarth Aberica. Y Brifddinas yw Dinas Gwatemala, neu yn Sbaeneg: Nueva Guatemala de la Asunción.

Hanes

Diwylliant Mayan

Bu'r Maya yma am dros 1,000 o flynyddoedd, gyda'u tiriogaeth yn ymestyn dros Mesoamerica. Prif nodweddion y diwylliant Mayan oedd seryddiaeth, mathemateg a phensaernïaeth. Yn 16g, gorchfygwyd y trigolion gan Ymerodraeth Sbaen.

Daeth y wlad yn annibynnol oddi wrth Sbaen ar 15 Medi, 1821, ond cafwyd cyfnodau cythryblus yn dilyn hynny, gyda sawl unben yn ceisio rheoli'r wlad, o dan oruchwyliaeth y United Fruit Company (a Llywodraeth yr UDA), fel un o'u banana republics.

Gwrthdaro arfog

Yn 1944 cafwyd coup gan y fyddin, a dygwyd yr awenau o ddwylo'r unben Jorge Ubico; eu nod oedd democratiaeth ond parhaodd y rhyfel cartref am dros ddegawd. Yn 1954, daeth i ben pan gosodwyd unben a gefnogwyd gan UDA yn arweinydd y wlad. Ymfudodd llawer o'r teuluoedd brodorol i Fecsico a'r Unol Daleithiau.^[1]

Y presennol

Yn 2015, cafwyd llawer o wrthdystio sifil yn erbyn llywodraeth Otto Perez Molina.

Y boblogaeth

Mae 45% o'r boblogaeth yn Mestizos a'r rhan fwyaf o'r gweddill yn cynnwys disgynyddion Ewropeaidd: Sbaeneg, Almaeneg, Ffrangeg, Sgandinafia ac eraill. Llythrennedd: 75%. Tlodi: 55%. Boblogaeth drefol: 46%. Poblogaeth Benyw: 56%.

Crefydd:

Catholig: 59%
Protestannaidd (Lutheraidd, Anglicanaidd, Pentecostaidd, ac ati): 40%
credoau Mayan: 1%

Economi

Coffi, cardamom, bananas, siwgr a tacabo yw'r prif gynnyrch allforio. Gyda GDP o dros 6,000 o ddoleri.

Diwylliant

Prif: Diwylliant Gwatemala

llenyddiaeth: Miguel Angel Asturias.

Trigolion San Pedro la Laguna yn dathlu
Cenhedlu'r Forwyn Fair.

Dinas Gwatemala

Sbaeneg: La Nueva Guatemala de la Asunción. Mae'n brifddinas fwyaf poblog a modern yng nghanolbarth America, gyda tua 2.5 miliwn o drigolion. Yn 1976, dioddefodd y ddinas ddaeargryn a'i dinistriodd bron yn gyfan gwbl. Fe'i sefydlwyd yn 1776, Santiago de los Caballeros (Antigua Guatemala) oedd y brifddinas hynafol a gafodd ei dinistrio yn y ddaeargryn yn 1973.