Neidio i'r cynnwys

Abaty Aberconwy

Oddi ar Wicipedia
Abaty Aberconwy
Mathabaty Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1186 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirConwy Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.2807°N 3.8289°W Edit this on Wikidata
Map
Arddull pensaernïolpensaernïaeth Normanaidd Edit this on Wikidata
Statws treftadaethHenebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion

Abaty Sistersaidd oedd Abaty Aberconwy, a safai yn wreiddiol ar safle sydd yn nhref Conwy heddiw, ac a symudwyd yn ddiweddarach i safle ym Maenan ger Llanrwst, Dyffryn Conwy. Yn ystod y drydedd ganrif ar ddeg Abaty Aberconwy oedd yr abaty pwysicaf yng ngogledd Cymru.

Yr abaty cyntaf

[golygu | golygu cod]

Sefydlwyd abaty Sistersaidd yn Rhedynog Felin ym mhlwyf Llanwnda, ger Caernarfon, ar 24 Gorffennaf 1186, gan fintai o fynachod o Abaty Ystrad Fflur. Bedair neu bum mlynedd yn ddiweddarach, symudasant i Aberconwy, ac ym 1199 rhoddwyd tiroedd helaeth i'r abaty gan dywysog newydd Gwynedd, Llywelyn Fawr. Ystyrid Llywelyn yn sylfaenydd yr abaty, a chyda'i gefnogaeth ef daeth i feddiannu mwy o diroedd nag unrhyw abaty arall yng Nghymru, dros 40,000 acer (160 km²). Bu farw Llywelyn yn yr abaty ym 1240 a chladdwyd ef yno. Claddwyd ei fab Dafydd ap Llywelyn yma hefyd ym 1246.

Eglwys Conwy, safle'r abaty canoloesol.
Cafodd eglwys abaty Aberconwy yng Nghonwy ei throi yn eglwys y plwyf. Yn y llun gwelir pen gorllewinol yr eglwys. Mae'r porth bwaog a'r tair ffenestr yn perthyn i'r eglwys wreiddiol.
Carreg gyda arysgrif Ladin yn diolch am rodd i Abaty Aberconwy gan Lywelyn Fawr. Darganfuwyd ym Mhentrefoelas.

Ger Pentrefoelas yn rhan uchaf sir Conwy, darganfuwyd carreg gydag arysgrif Lladin arni sy'n diolch am rodd gan Lywelyn Fawr i Abaty Aberconwy. Ar y garreg - a gedwir yn Amgueddfa Genedlaethol Cymru - ceir y geiriau Lladin Cymreig hyn:

Ed vidh LN DI env aLevone Fortitudine Brachii mesure Leveline princeps Northvallie
"Daw'r enw 'Llewelin' o 'llew' ac o nerth 'elin', O Llywelyn, tywysog Gogledd Cymru!"

Roedd mab arall Llywelyn, Gruffudd ap Llywelyn, wedi syrthio i'w farwolaeth wrth geisio dianc o Dŵr Llundain ym 1244 ac wedi ei gladdu yno, ond ym 1248 trefnodd abad Aberconwy ac abad Ystrad Fflur i'w gorff gael ei ddychwelyd i Gymru a'i gladdu yn abaty Aberconwy gyda'i dad a'i frawd. Dioddefodd yr abaty ddifrod sylweddol yng nghyfnod Harri III o Loegr ym 1245 pan ymosododd ei filwyr ar Wynedd.

Cymerodd abad Aberconwy ran bwysig yn y trafodaethau rhwng Llywelyn ap Gruffudd a'r goron Seisnig yn ddiweddarach yn y ganrif, ac ym 1262 ef oedd unig gynrychiolydd Llywelyn yn y trafodaethau.

Mae'n debygol bod rhai o greiriau pennaf Gwynedd a'i thywysogion yn cael eu cadw yn yr abaty er diogelwch, yn cynnwys Y Groes Naid.

Abaty Maenan

[golygu | golygu cod]
Y gwesty ar safle Abaty Maenan.

Wedi lladd Llywelyn ym 1282, gorfododd Edward I y mynachod i symud i safle newydd ym Maenan, er mwyn iddo ef fedru adeiladu castell a thref yng Nghonwy. Roedd yr abaty newydd wedi ei gwblhau erbyn 1284, gyda Edward yn talu'r gost. Yn y bymthegfed ganrif cofnodir bod abad Aberconwy, Siôn ap Rhys, wedi ffraeo ag abaty Ystrad Fflur ac wedi peri i rai o'i fynachod a milwyr i ysbeilio Ystrad Fflur. Ar ddiwedd y ganrif honno a dechrau'r unfed ganrif ar bymtheg, Dafydd ab Owain oedd yr abad yno, cyn iddo gael ei benodi'n esgob Llanelwy. Cadwai lys agored a chanodd y bardd Tudur Aled iddo yn ei abaty ar fwy nag un achlysur. Ym 1535 amcangyfrifwyd bod gwerth eiddo'r abaty yn £162, ac fel y mynachlogydd eraill rhoddwyd diwedd ar abaty Aberconwy ym 1537 (gweler Diddymu'r mynachlogydd).

Ychydig sy'n weddill o adeiladau'r fynachlog ym Maenan, ond cafodd eglwys yr abaty yn Aberconwy ei throi'n eglwys y plwyf i dref Conwy. Mae wedi ei hail-adeiladu'n sylweddol dros y blynyddoedd, ond mae rhai darnau o hen eglwys yr abaty yn parhau. Credir bod adeiladau eraill yr abaty i'r gogledd ac i'r dwyrain o'r eglwys.

Yn ôl traddodiad, claddwyd y brudiwr Adda Fras (fl. ?1240 - 1320?) ar dir yr abaty newydd ym Maenan.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • R. N. Cooper (1992) Abbeys and Priories of Wales (Christopher Davies) ISBN 0-7154-0712-0
  • Syr Henry Ellis (gol.), Register and chronicle of the Abbey of Aberconway (Llundain, 1847). Cronicl a chofrestr yr abaty, testun canoloesol yn y Llyfrgell Brydeinig.
  • Harold Hughes a Herbert L. North, The Old Churches of Snowdonia (Bangor, 1924; argraffiad newydd, Capel Curig, 1984). Tud. 34-61

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]