Irisarri

Irissarry
Math	cymuned
	LL-Q117707514 (oci-whistled)-Univòc64-Irisarri.wav
Poblogaeth	913
Cylchfa amser	UTC+01:00, UTC+2
Daearyddiaeth
Sir	canton of Iholdy, Pyrénées-Atlantiques, Nafarroa Beherea, arrondissement Baiona
Gwlad	Gwlad y Basg ; Ffrainc
Arwynebedd	26.39 km²
Uwch y môr	225 metr, 149 metr, 839 metr
Yn ffinio gyda	Hélette, Iholdy, Jaxu, Macaye, Mendionde, Ossès, Suhescun
Cyfesurynnau	43.2569°N 1.2336°W
Cod post	64780
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Maer Irissarry
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Irisarri ([ iʁ̞is̺aʁi]) yn bentref ac yn fwrdeistref yng Ngwlad y Basg, yn rhanbarth Nafarroa Beherea.

Daearyddiaeth

Amgylchedd naturiol

Mae afon Laka, sy'n llifo i afon Errobi, yn mynd trwy'r pentref. Hefyd rhai o lednentydd afon Laka: afonydd Elhur, Oihanhandia, Gatarri a Larhan.

Bwrdeistrefi sy'n ffinio ag Irisarri

Heleta yn y gogledd
Ortzaize yn y gorllewin
Iholdi a Suhuskune yn y dwyrain

Tai a chymdogaethau

Baigura
Pagotzona
Basaburu
Otsateheta
Etxalgi
Oihanhandi
Plaza

Hanes

Daeth pentref Irisarri i fodolaeth wrth adeiladu'r Ospitalea a sefydlwyd yn y 12g, tua'r flwyddyn 1150, gan Farchogion yr Ysbyty. Tua'r flwyddyn 1530 daeth dan reolaeth Urdd Malta.

Yn 1350, yr oedd 23 o dai yn Irisarri, a phob un ond dau yn perthyn i'r Marchogion, gyda'u preswylwyr yn cyflawni dyletswyddau gweinyddol.

Yn 1607, lansiodd Martin de Larrea, arglwydd Irisarri, y gwaith o ailadeiladu’r Ospitalea, gan greu un o adeiladau harddaf Nafarroa Beherea. Adnewyddwyd yr ystafell weddi hefyd a'i throi'n eglwys y pentref. Trawsnewidiwyd yr eglwys yn 1860.

Treftadaeth

Mae nifer o adeiladau i'w gweld yn y pentref, llawer ohonynt o'r 17gDyma rai adeiladau pwysig:

Mae bryngaer ar fynydd Baigura uwchben y pentref.
Eglwys Sant Ioan y Bedyddiwr yw eglwys blwyf Irisarri, mae'r elfennau hynaf o'r 15g a'r 16g.
Yr Ospitalea, gweler uchod. Mae Canolfan Addysg Treftadaeth ynddi bellach.
Croes Irisarri, heneb ger yr Ospitalea
Fferm Bidegaina, o'r 17g
Fferm Zaldunbidea.
Palas Gazteluberria.
Fferm Iturraldea, o'r 18g

Economi

Mae economi'r ardal yn seiliedig ar amaethyddiaeth. Roedd y ffair hyrddod a oedd yn cael ei chynnal bob blwyddyn yn y dref yn boblogaidd iawn.^[1]

Demograffeg

Diwylliant

Mae'r pentref wedi'i leoli ar y ffordd Errobi, amrywiad o Ffordd Sant Iago. Defnyddiwyd y llwybr hwn gan bererinion i ar eu ffordd o o Baiona cyn croesi'r Pyreneau o Donibane Garazi.