Ffosil: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
EmausBot (sgwrs | cyfraniadau) B r2.7.3) (Robot: Yn newid cs:Fosílie yn cs:Fosilie |
Torvalu4 (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
(Ni ddangosir y 8 golygiad yn y canol gan 5 defnyddiwr arall) | |||
Llinell 1: | Llinell 1: | ||
{{Pethau| fetchwikidata = ALL}} |
|||
[[Delwedd:Fossil-Ammonit1.jpg|250px|bawd| |
[[Delwedd:Fossil-Ammonit1.jpg|250px|bawd|Amonit]] |
||
Mae '''ffosil''' yn weddillion creadur byw, neu blanhigyn, o'r gorffennol pell, wedi'u cadw mewn [[carreg]] (carreg sedimentaidd fel rheol). |
|||
Gweddillion creadur byw, neu blanhigyn, o'r gorffennol pell wedi troi'n [[carreg|garreg]] (carreg waddodol fel rheol) ydy '''ffosil'''. Ffosilota ydy'r weithred o gasglu ffosiliau, a defnyddiwyd y gair hwn yn gyntaf yn 1755 mewn llythyr gan rai o [[Morrisiaid Môn|Forrisiaid Môn]].<ref>{{dyf GPC |gair=ffosil |dyddiadcyrchiad=19 Ionawr 2021}}, testun ML i. 344: ‘Gwych a fai gael gafael ar rai o ''ffosilod'' Mahone’; gweler John H. Davies, ''The Letters of Lewis, Richard, William and John Morris 1728-65'' (Aberystwyth, 1967)</ref> |
|||
[[Paleontoleg]] yw'r enw ar y wyddor o astudio ffosilau. |
|||
Mae casglu ac astudio ffosilau ar hyd yr oesoedd (neu'r [[graddfa amser ddaearegol|raddfa amser ddaearegol]]) yn elfen gyffrous a hanfodol o [[Paleontoleg|baleontoleg]]: sut a pha bryd y cawsant eu ffurfio a'r berthynas rhyngddynt a'r creigiau o'u cwmpas a sut y maent yn perthyn i'w gilydd, drwy [[tacson|dacsonmoeg]]. Yn fras gellir dweud fod pob ffosil o leiaf 10,000 o flynyddoedd oed.<ref>{{cite web|url=http://www.sdnhm.org/science/paleontology/resources/frequent/ |title=theNAT - San Diego Natural History Museum|publisher=Sdnhm.org |date= |accessdate=5 Tachwedd 2012}}</ref> Mae eu hamrediad felly'n ymestyn o'r ienengaf i'r hynaf yn yr is-raniadau amser canlynol: o'r [[Cyfres (stratigraffeg)|gyfres]] (neu epoc) [[daeareg|ddaearegol]] [[Holosen]] hyd at yr eon Archeaidd - sef 3.48 biliwn o flynyddoedd yn ôl,<ref name="AP-20131113">{{cite news |last=Borenstein |first=Seth |title=''Oldest fossil found: Meet your microbial mom ''|url=http://apnews.excite.com/article/20131113/DAA1VSC01.html |date=13 Tachwedd 2013 |agency=Associated Press |accessdate=15 Tachwedd 2013 }}</ref> |
|||
{{eginyn daeareg}} |
|||
Mae maint ffosiliau'n amrywio'n fawr, felly hefyd maint pethau sy'n fyw heddiw. Gallant amrywio o [[bacteria|facteria]] ungell, un micrometer mewn diametr i ddinosor neu goeden anferthol sy'n pwyso sawl [[tunnell]]. Rhan yn unig o'r creadur sydd wedi marw sy'n cael ei gadw ar ffurf ffosil fel arfer: fel arfer y rhan a fineraleiddiwyd yn ystod ei fywyd e.e. dannedd caled neu esgyrn [[anifeiliaid asgwrn-cefn]] neu ysgerbwd allanol, calchog [[anifail di-asgwrn-cefn|anifeiliaid di-asgwrn cefn]]. Ceir hefyd ffosiliau o olion wedi'u gadael gan yr anifail ei hun e.e. olion traed neu garthion (''tomfeini''). |
|||
[[Categori:Paleontoleg]] |
|||
[[Categori:Daeareg]] |
|||
[[Categori:Bioleg]] |
|||
==Cyfeiriadau== |
|||
[[ar:مستحاثة]] |
|||
{{cyfeiriadau}} |
|||
[[az:Qalıq]] |
|||
[[be:Акамянеласці]] |
|||
[[ |
[[Categori:Bioleg]] |
||
[[ |
[[Categori:Daeareg]] |
||
[[ |
[[Categori:Paleontoleg]] |
||
[[ca:Fòssil]] |
|||
[[cs:Fosilie]] |
|||
[[da:Fossil]] |
|||
[[de:Fossil]] |
|||
[[el:Απολίθωμα]] |
|||
[[en:Fossil]] |
|||
[[eo:Fosilio]] |
|||
[[es:Fósil]] |
|||
[[et:Kivistis]] |
|||
[[eu:Mikrofosil]] |
|||
[[fa:سنگواره]] |
|||
[[fi:Fossiili]] |
|||
[[fr:Fossile]] |
|||
[[fy:Fossyl]] |
|||
[[gl:Fósil]] |
|||
[[he:מאובן]] |
|||
[[hi:जीवाश्म]] |
|||
[[hr:Fosil]] |
|||
[[ht:Fosil]] |
|||
[[hu:Fosszília]] |
|||
[[id:Fosil]] |
|||
[[io:Fosilo]] |
|||
[[is:Steingervingur]] |
|||
[[it:Fossile]] |
|||
[[ja:化石]] |
|||
[[jv:Fosil]] |
|||
[[kn:ಪಳೆಯುಳಿಕೆ]] |
|||
[[ko:화석]] |
|||
[[la:Fossile]] |
|||
[[li:Fossiel]] |
|||
[[lt:Fosilija]] |
|||
[[lv:Fosilijas]] |
|||
[[map-bms:Fosil]] |
|||
[[mk:Фосил]] |
|||
[[ml:ജീവാശ്മം]] |
|||
[[mr:जीवाश्म]] |
|||
[[ms:Fosil]] |
|||
[[my:ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း]] |
|||
[[nl:Fossiel]] |
|||
[[nn:Fossil]] |
|||
[[no:Fossil]] |
|||
[[pl:Skamieniałości]] |
|||
[[pnb:پتھری جاندار]] |
|||
[[pt:Fóssil]] |
|||
[[ro:Fosilă]] |
|||
[[ru:Фоссилии]] |
|||
[[sh:Fosil]] |
|||
[[si:පොසිල]] |
|||
[[simple:Fossil]] |
|||
[[sk:Fosília]] |
|||
[[sq:Fosilet]] |
|||
[[sr:Фосил]] |
|||
[[su:Fosil]] |
|||
[[sv:Fossil]] |
|||
[[sw:Kisukuku]] |
|||
[[ta:தொல்லுயிர் எச்சம்]] |
|||
[[te:శిలాజము]] |
|||
[[th:ซากดึกดำบรรพ์]] |
|||
[[tl:Posil]] |
|||
[[tr:Fosil]] |
|||
[[uk:Викопні рештки організмів]] |
|||
[[vi:Hóa thạch]] |
|||
[[vls:Fossiel]] |
|||
[[yi:פאסיל]] |
|||
[[zh:化石]] |
|||
[[zh-yue:化石]] |
Golygiad diweddaraf yn ôl 00:16, 5 Gorffennaf 2024
Math | gwrthrych ffisegol naturiol |
---|---|
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia |
Gweddillion creadur byw, neu blanhigyn, o'r gorffennol pell wedi troi'n garreg (carreg waddodol fel rheol) ydy ffosil. Ffosilota ydy'r weithred o gasglu ffosiliau, a defnyddiwyd y gair hwn yn gyntaf yn 1755 mewn llythyr gan rai o Forrisiaid Môn.[1]
Mae casglu ac astudio ffosilau ar hyd yr oesoedd (neu'r raddfa amser ddaearegol) yn elfen gyffrous a hanfodol o baleontoleg: sut a pha bryd y cawsant eu ffurfio a'r berthynas rhyngddynt a'r creigiau o'u cwmpas a sut y maent yn perthyn i'w gilydd, drwy dacsonmoeg. Yn fras gellir dweud fod pob ffosil o leiaf 10,000 o flynyddoedd oed.[2] Mae eu hamrediad felly'n ymestyn o'r ienengaf i'r hynaf yn yr is-raniadau amser canlynol: o'r gyfres (neu epoc) ddaearegol Holosen hyd at yr eon Archeaidd - sef 3.48 biliwn o flynyddoedd yn ôl,[3]
Mae maint ffosiliau'n amrywio'n fawr, felly hefyd maint pethau sy'n fyw heddiw. Gallant amrywio o facteria ungell, un micrometer mewn diametr i ddinosor neu goeden anferthol sy'n pwyso sawl tunnell. Rhan yn unig o'r creadur sydd wedi marw sy'n cael ei gadw ar ffurf ffosil fel arfer: fel arfer y rhan a fineraleiddiwyd yn ystod ei fywyd e.e. dannedd caled neu esgyrn anifeiliaid asgwrn-cefn neu ysgerbwd allanol, calchog anifeiliaid di-asgwrn cefn. Ceir hefyd ffosiliau o olion wedi'u gadael gan yr anifail ei hun e.e. olion traed neu garthion (tomfeini).
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ ffosil. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 19 Ionawr 2021., testun ML i. 344: ‘Gwych a fai gael gafael ar rai o ffosilod Mahone’; gweler John H. Davies, The Letters of Lewis, Richard, William and John Morris 1728-65 (Aberystwyth, 1967)
- ↑ "theNAT - San Diego Natural History Museum". Sdnhm.org. Cyrchwyd 5 Tachwedd 2012.
- ↑ Borenstein, Seth (13 Tachwedd 2013). "Oldest fossil found: Meet your microbial mom ". Associated Press. Cyrchwyd 15 Tachwedd 2013.