Llwynhendy
Pentref diwydiannol yng nghymuned Llanelli Wledig, Sir Gaerfyrddin, Cymru, yw Llwynhendy. Yng Nghyfrifiad 2001 roedd ganddo boblogaeth o 4,276.
.jpg) Llyfrgell Llwynhendy; 2016 | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Sir Gaerfyrddin |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.6786°N 4.1232°W |
| Gwleidyddiaeth | |
 | |
Mae'r pentref yn ffinio â Bynea, Cwmcarnhywel a Phen-y-graig. Mae'n hen bentref gyda gwreiddiau diwydiannol cryf. Roedd y gwaith dur (sydd bellach wedi cau) ym Mynea wedi bod yn gyflogwr pwysig hyd at ddirywiad y diwydiant dur. Mae'r pentref yn 50 troedfedd uwchben lefel y môr ac mae'n seiliedig o amgylch Nant Caerhuan sy'n tarddu yng Ngelli, Bryn, Llanelli.Mae yna Safle WWT cyfagos â'r pentref yn hen fferm Penclacwydd- yr unig ganolfan ymddiriedolaeth bywyd gwyllt gwlyptir yng Nghymru gyfan.
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Lee Waters (Llafur)[1] ac yn Senedd y DU gan Nia Griffith (Llafur).[2]
Hanes
Mae pobl wedi bod yn byw yn ardal Llwynhendy ers oes Neolithig. Yn ystod Oes yr Haearn, roedd ardal Llwynhendy a Bynea yn lle pwysig gan mai croesi Afon Llwchwr oedd hi i'r Rhufeiniaid. Roedd y brif Ffordd Rufeinig yn rhedeg drwy'r pentrefi ac mae bellach yn dal i gael ei ddefnyddio fel y briffordd sy'n cynnwys Heol Y Pemberton, Heol Llwynhendy, Heol Tanygraig, Heol Cwmfelin, Heol Y Bwlch a Heol Yspitty. Roedd Llwynhendy hefyd yn lle bwysig i bererinion ar y ffordd i Eglwys Gadeiriol Dewi Sant yn Sir Benfro. Yn groes i eglwys Dewi Sant yn Llwynhendy, safodd Capel Dewi, capel rhwyddineb lle gallai teithwyr aros. Heddiw dim ond adfeilion sydid ar ôl. Daeth Llwynhendy yn bentref fwyngloddio yn ystod y chwyldro diwydiannol, gyda phyllau glo Tirmynydd, Hendre, Trallwm a Phencoed yn cael eu hagor. Fodd bynnag, bu'n ardal gytûn amaethyddol ac hyd heddiw mae yna lawer o ffermydd yn amgylchynu'r pentref fel fferm Ddôl Fach a Ddôl Fawr, Techon Fawr a Llwynhendy. Gyda'r mwyngloddiau'n cau yn ystod y 1940au a'r 50au roedd llai o waith ar gael, nes agorodd Gwaith Trostre. Gyda mwy ei hangen, adeiadwyd dau stad cyngor rhwng Llwynhendy a Phemberton, ei adeiladu ar diroedd Fferm Heol Hen a Fferm Brynsierfel. Mae stadau Cwmcarnhywel a Chefncaeau yn cael eu galw'n lleol fel y maesydd Pen a gwaelod ac maent yn bentrefi eu hunain, ond weithiau maent yn cael eu hystyried yn rhan o Llwynhendy.
Iaith
Siaradir yr iaith Gymraeg gan hanner y pentrefwyr, gydag Ysgol Gymraeg Brynsierfel yng Nghwmcarnhywel gerllaw'r pentref. Yn hanesyddol, Cymraeg yw'r brif iaith yn y pentref, nes hyd at ganol y 1900au pan welwyd ddirywiad yn y nifer yn medru yn yr iaith.
Crefydd
Mae tair addoldy yn gwasanaethu Llwynhendy - Capel Soar, Capel Y Tabenacl ac Eglwys Dewi Sant. Yn ddiweddar cafodd Capel Nazereth ar Barc Gitto y fan addoli i'r Methodistiaid ei gau. Cyn bod bedyddiaeth yn gyfreithlon yng ngwledydd Prydain Fawr, roedd bedyddwyr ardal Llwynhendy yn cyfarfod yn Fferm Tŷ Cwrdd (sy'n golygu'n llythrennol y man cyfarfod) ar Heol Hendre, Llwynhendy.
Addysg
Mae yna un Ysgol o fewn Llwynhendy sef ysgol Bryn-Teg, yr ysgol Saesneg. Lleolir Ysgol Gymraeg Brynsierfel yng Nghwmcarnhywel, gerllaw'r pentref.
Cyfeiriadau
Llenyddiaeth
- Bynea and Llwynhendy Local History Group, A History of Bynea and Llwynhendy (2000)
Trefi
Caerfyrddin · Castellnewydd Emlyn · Cydweli · Hendy-gwyn · Llandeilo · Llanelli · Llanybydder · Llanymddyfri · Porth Tywyn · Rhydaman · Sanclêr · Talacharn
Pentrefi
Aberarad · Aberbowlan · Abercrychan · Abergorlech · Abergwili · Aber-nant · Alltwalis · Babel · Bace · Bancycapel · Bancyfelin · Y Betws · Bethlehem · Blaengweche · Blaenos · Blaen-waun · Blaen-y-coed · Brechfa · Broadway · Bronwydd · Bron-y-gaer · Bryn · Brynaman · Bryn Iwan · Bwlch-clawdd · Bwlchnewydd · Bynea · Caeo · Capel Dewi · Capel Gwyn · Capel Hendre · Capel Isaac · Capel Iwan · Capel Seion · Carmel · Carwe · Cefn-bryn-brain · Cefneithin · Cefn-y-pant · Cenarth · Cilgwyn · Cilsan · Cil-y-cwm · Croesyceiliog · Cross Hands · Crug-y-bar · Crwbin · Cwm-ann · Cwm-bach (1) · Cwm-bach (2) · Cwm-du · Cwmduad · Cwmfelin-boeth · Cwmfelinmynach · Cwmgwili · Cwmhiraeth · Cwmifor · Cwmisfael · Cwmllyfri · Cwm-miles · Cwm-morgan · Cwm-pen-graig · Cwrt-henri · Cwrt-y-cadno · Cynghordy · Cynheidre · Cynwyl Elfed · Derwen-fawr · Derwydd · Dinas · Dolgran · Dre-fach · Dre-fach Felindre · Dryslwyn · Dyffryn Ceidrych · Efail-wen · Esgair · Felin-foel · Felin-gwm · Felin-wen · Foelgastell · Ffair-fach · Ffaldybrenin · Ffarmers · Fforest · Ffynnon · Garnant · Garthynty · Gelli-aur · Gelli-wen · Glanaman · Glan Duar · Glan-y-fferi · Gorllwyn · Gors-las · Gwernogle · Gwyddgrug · Gwynfe · Hebron · Yr Hendy · Henllan · Henllan Amgoed · Hermon · Horeb · Login · Llanarthne · Llanboidy · Llan-dawg · Llandeilo Abercywyn · Llandre (1) · Llandre (2) · Llandybïe · Llandyfaelog · Llandyry · Llanddarog · Llanddeusant · Llanddowror · Llanedi · Llanegwad · Llanfair-ar-y-bryn · Llanfallteg · Llanfihangel Aberbythych · Llanfihangel Abercywyn · Llanfihangel-ar-Arth · Llanfihangel-uwch-Gwili · Llanfynydd · Llangadog · Llan-gain · Llangathen · Llangeler · Llangennech · Llanglydwen · Llangyndeyrn · Llangynin · Llangynnwr · Llangynog · Llanishmel · Llanllawddog · Llan-llwch · Llanllwni · Llanmilo · Llannewydd · Llannon · Llanpumsaint · Llansadwrn · Llan-saint · Llansawel · Llansteffan · Llanwinio · Llanwrda · Llan-y-bri · Llanycrwys · Llwyn-croes · Llwynhendy · Llwyn-y-brain (1) · Llwyn-y-brain (2) · Maenordeilo · Maerdy · Maes-y-bont · Marros · Meidrim · Meinciau · Merthyr · Morfa · Myddfai · Mynydd-y-garreg · Nantgaredig · Nant-y-caws · New Inn · Pant-gwyn · Pantyffynnon · Parc-y-rhos · Pedair Heol · Pen-boyr · Pen-bre · Pencader · Pencarreg · Peniel · Penrherber · Penrhiw-goch · Pentrecagal · Pentrecwrt · Pentrefelin · Pentre Gwenlais · Pentre Tŷ-gwyn · Pentywyn · Pen-y-banc · Pen-y-bont (1) · Pen-y-bont (2) · Pen-y-garn · Pen-y-groes · Pinged · Plas · Pont Aber · Pontaman · Pontantwn · Pont-ar-Gothi · Pont-ar-llechau · Pont-ar-sais · Pont Hafod · Pont-henri · Pont-iets · Pont-tyweli · Pontyberem · Porth-y-rhyd · Pum Heol · Pumsaint · Pwll · Pwll-trap · Ram · Rhandir-mwyn · Rhos · Rhosaman · Rhos-goch · Rhos-maen · Rhydargaeau · Rhydcymerau · Rhyd Edwin · Rhydowen · Rhyd-y-wrach · Salem · Sandy · Sarnau · Saron (1) · Saron (2) · Soar · Sylen · Taliaris · Talog · Talyllychau · Tir-y-dail · Trap · Trefechan · Trelech · Trimsaran · Twynllannan · Tŷ-croes · Y Tymbl · Waunclunda · Waun y Clyn · Ystrad Ffin