Халăхсен Аслă Хускалăвĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр

Йӗркешерӗн

07:26, 24 Ҫурла уйӑхӗн 2021 чухнехи хальхи верси

Халăхсен аслă хускалăвĕ, — IV —VII ĕмĕрсенче Европăра пулса иртнĕ халăхсем пĕр вырăнтан тепĕр вырăна куçнине сăнлакан истори тапхăрĕ.

Пулăмсем

375 çул. Тухăç енчен Европăна хунсемпе алансем вĕçтерсе килсе кĕнĕ, Балтипе Хура тинĕс хушшинче вырнаçнă остготсен патшалăхне çĕмĕрсе тухнă.
400 çул. Анат франксем хальхи Нидерландсен çĕрĕсем (кунта батавсемпе фризсем куçнă) çине куçма пуçланă. Вăл вăхăтра çав çĕрсем Рима пăхăнса тăнă пулнă.
402 çул. Вестгонсен Аларих патши Италине хирĕç харçа тухнă, анчах та Рим çарĕ ăна çапса çĕмĕрнĕ.
406 çул. Франксене вандалсемпе алемансем тата алансем Рейн тăрăхĕнчен хăваласа янă. Франксем Рейн шывĕн сулахай çыранĕнчи çурçĕр çĕрĕсем çине куçаççĕ, кăнтăр енчи çыранне алеменсем йышăнаççĕ.
409 çул. Вандалсемпе алансем тата свевсем Испанине килсе кĕнĕ.
410 çул. Аларих ертсе пыракан вестготсен çарĕ Рима туртса илсе çаратнă.
415 çул. 409 çулта Испани çĕрне куçса килнĕ алансемпе вандалсене тата свевсене вестготсем хăваласа янă, хăйсем вăл вырăна куçнă.
445 çул. Аттил хунсен ĕмпĕвĕ пулса тăрать.
449 çул. Британине англсем, сакссем тата ютсем тытса илнĕ.
450 çул. Даксем (хальхи Румыни çĕрĕ) урлă халăхсем куçни: хунсемпе гепидсем (450), аварсем (455), славянсемпе пăлхарсем (680), венгрсем (830), печенегсем (900), кумансем (1050).
451 çул. Галлинче вырнаçнă Каталаун уйĕнче хунсемпе римлянсем хушшинче çапăçу пулса иртнĕ. Римлянсене майлă I-мĕш Теодорих ертсе пыракан вестготсем çапăçаççĕ. Римлянсене — Флавий Аэций, хунсене — Аттил ертсе пынă. Хунсем çапăçура выляса янă хыççăн Рейнăн тепĕр енне куçнă.
452 çул. Хунсем Италин çурçĕр çĕрĕсене çаратса тухнă. Аслă Лев Рим Паппи хунсене каллех вăйпа чарать, Рима çаратасран сыхласа хăварать.
453 çул. Остготсем хальхи Венгри çĕрĕсем çинче вырнаçнă Паннони çине пурăнма куçнă.
454 çул. Вандалсем Мальтăна тытса илнĕ. 494 çултанпа унта остготсем хуçаланма пуçланă.
458 çул. Вандалсем Сардинине тытса илнĕ, унта 533 çулччен хуçаланнă.
476 çул. Одоакр герман çарпуçĕ юлашки Рим император астулне тытса илет. Ромул Августул император çула та çитме ĕлкереймен ун чухне. Çак çул Анăç Рим империйĕ пĕтнĕ кун шутланать.
486 год. Франксен I-мĕш Хлодвиг патши Галлинчи юлашки ертĕçине, Сиагрия, çапса çĕмĕрет. Çак çулах Франксен патшалăхĕ йеркеленет. 508 çулта Хлодвиг Парижа патшалăхăн тĕп хули туса хурать.
500 çул. Баварсем (баюварсемпе маркомансем) Богеминчен (хальхи Чехи çĕрĕнче вырнаçнă) Баварине куçса килеççĕ. Славян йăхĕсем Тухăç Рим империне кĕрекен Танай провинцийĕн çĕрĕсем çине çитеççĕ. Лангобардсем Танайăн анат юхăмĕнчи çĕрсене йышăнса (490 çул патнелле) Танайпа Тиса хушшинче вырнаçнă айлăма тытса илеççĕ, герулсен вăйлă патшалăхне (505) аркатаççĕ. Англинчен хăваласа янă бретонсем Бретань çĕрĕ çине куçаççĕ. Çурçĕр Ирландирен Шотландине скоттсем килсе кĕреççĕ (844 çулта вĕсем унта патшалăх йĕркелеççĕ).
VI ĕмĕр. Славян йăхĕсем Мекленбургра пурăнма пуçлаççĕ. Паляксен мăн аслашшĕсем Анăç Галицине йышăнаççĕ.
541 çул. Остготсен патши Тотила пулса тăрать, 550 çулччен византсемпе вăрçă ирттерет (вăрçăпа пур Италине тенĕ пекех çĕнтерсе илет).
570 çул. Азирен килнĕ аварсем хальхи Венгрипе Анат Австри çĕрĕсем çинче патшалăх йĕркеленĕ.
585 çул. Вестготсем пĕтĕм Испани çĕрне хăйсене пăхăнтараççĕ.
600 çул. Аварсене пăхăнакан чехсемпе словаксем хальхи Моравипе Чехи çĕрĕсем çинче пурăнма пуçлаççĕ.
VII ĕмĕр. Славянсем Эльбăран тухăçнелле вырнаçнă çĕрсене йышăнаççĕ. Хорватсемпе сербсем хальхи Боснипе Далмаци çĕрĕсем çине çитеççĕ.

Вуламалли

Мэн Д. Аттила, Мускав, «Эксмо», 2007.

Асăрхавсем

Каçăсем

Гумилевика. Гипотезы, теории, мировоззрение. Сайт с массой сведений о великих переселениях.
Статья в журнале «Вокруг света» 2005 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ.

@@ 3-мĕш йĕрке: / 3-мĕш йĕрке: @@
 == Пулăмсем ==
 * [[375]] çул. Тухăç енчен [[Европа|Европăна]] [[хунсем]]пе [[алансем]] вĕçтерсе килсе кĕнĕ, [[Балти тинĕсĕ|Балтипе]] [[Хура тинĕс]] хушшинче вырнаçнă [[остготсем|остготсен]] патшалăхне çĕмĕрсе тухнă.
-* [[400]] çул. Анат франксем хальхи [[Нидерланд]] çĕрĕсем (кунта [[батавсем]]пе [[фризсем]] куçнă) çине куçма пуçланă. Вăл вăхăтра çав çĕрсем [[Авалхи Рим|Рима]] пăхăнса тăнă пулнă.
+* [[400]] çул. Анат франксем хальхи [[Нидерландсем|Нидерландсен]] çĕрĕсем (кунта [[батавсем]]пе [[фризсем]] куçнă) çине куçма пуçланă. Вăл вăхăтра çав çĕрсем [[Авалхи Рим|Рима]] пăхăнса тăнă пулнă.
 * [[402]] çул. Вестгонсен [[Аларих]] патши [[Итали]]не хирĕç харçа тухнă, анчах та Рим çарĕ ăна çапса çĕмĕрнĕ.
-* [[406]] çул. [[Франксем|Франксене]] [[вандалсем]]пе [[алемансем]] тата [[алансем]] [[Рейн (юханшыв)|Рейн]] тăрăхĕнчен хăваласа янă. Франксем Рейн шывĕн сулахай çыранĕнчи çурçĕр çĕрĕсем çине куçаççĕ, кăнтăр енчи çыранне алеменсем йышăнаççĕ.
+* [[406]] çул. [[Франксем|Франксене]] [[вандалсем]]пе [[алемансем]] тата [[алансем]] [[Рейн]] тăрăхĕнчен хăваласа янă. Франксем Рейн шывĕн сулахай çыранĕнчи çурçĕр çĕрĕсем çине куçаççĕ, кăнтăр енчи çыранне алеменсем йышăнаççĕ.
 * [[409]] çул. [[Вандалсем]]пе [[алансем]] тата [[свевсем]] [[Испани]]не килсе кĕнĕ.
 * [[410]] çул. [[Аларих]] ертсе пыракан вестготсен çарĕ [[Рим]]а туртса илсе çаратнă.
@@ 11-мĕш йĕрке: / 11-мĕш йĕрке: @@
 * [[445]] çул. [[Аттил]] хунсен ĕмпĕвĕ пулса тăрать.
 * [[449]] çул. Британине [[англсем]], [[сакссем]] тата [[ютсем]] тытса илнĕ.
-* [[450]] çул. [[Даки]] (хальхи [[Румыни]] çĕрĕ) урлă халăхсем куçни: [[хунсем]]пе [[гепидсем]] ([[450]]), [[аварсем]] ([[455]]), [[славянсем]]пе [[пăлхарсем]] ([[680]]), [[венгрсем]] ([[830]]), [[печенегсем]] ([[900]]), [[кумансем]] ([[1050]]).
+* [[450]] çул. [[Даксем]] (хальхи [[Румыни]] çĕрĕ) урлă халăхсем куçни: [[хунсем]]пе [[гепидсем]] ([[450]]), [[аварсем]] ([[455]]), [[славянсем]]пе [[пăлхарсем]] ([[680]]), [[венгрсем]] ([[830]]), [[печенегсем]] ([[900]]), [[кумансем]] ([[1050]]).
-* [[451]] çул. [[Галли]]нче вырнаçнă Каталаун уйĕнче [[Каталаун уйĕнчи çапăçу|хунсемпе римлянсем хушшинче çапăçу]] пулса иртнĕ. Римлянсене майлă [[I-мĕш Теодорих]] ертсе пыракан вестготсем çапăçаççĕ. Римлянсене — [[Флавий Аэций]], хунсене — [[Аттил]] ертсе пынă. [[Хунсем]] çапăçура выляса янă хыççăн [[Рейн (юханшыв)|Рейнăн]] епĕр енне куçнă.
+* [[451]] çул. [[Галли]]нче вырнаçнă Каталаун уйĕнче [[Каталаун уйĕнчи çапăçу|хунсемпе римлянсем хушшинче çапăçу]] пулса иртнĕ. Римлянсене майлă [[I-мĕш Теодорих]] ертсе пыракан вестготсем çапăçаççĕ. Римлянсене — [[Флавий Аэций]], хунсене — [[Аттил]] ертсе пынă. [[Хунсем]] çапăçура выляса янă хыççăн [[Рейн|Рейнăн]] тепĕр енне куçнă.
 * [[452]] çул. Хунсем [[Итали]]н çурçĕр çĕрĕсене çаратса тухнă. [[Аслă Лев]] Рим Паппи хунсене каллех вăйпа чарать, Рима çаратасран сыхласа хăварать.
 * [[453]] çул. [[Остготсем]] хальхи [[Венгри]] çĕрĕсем çинче вырнаçнă [[Паннони]] çине пурăнма куçнă.
@@ 21-мĕш йĕрке: / 21-мĕш йĕрке: @@
 * [[500]] çул. [[Баварсем]] ([[баюварсем]]пе [[маркомансем]]) [[Богеми]]нчен (хальхи [[Чехи]] çĕрĕнче вырнаçнă) [[Бавари]]не куçса килеççĕ. Славян йăхĕсем Тухăç Рим империне кĕрекен Танай провинцийĕн çĕрĕсем çине çитеççĕ. [[Лангобардсем]] Танайăн анат юхăмĕнчи çĕрсене йышăнса ([[490]] çул патнелле) [[Танай (юханшыв)|Танайпа]] [[Тиса (юханшыв)|Тиса]] хушшинче вырнаçнă [[айлăм]]а тытса илеççĕ, [[герулсем|герулсен]] вăйлă патшалăхне ([[505]]) аркатаççĕ. [[Англи]]нчен хăваласа янă [[бретонсем]] [[Бретань]] çĕрĕ çине куçаççĕ. Çурçĕр [[Ирланди]]рен [[Шотланди]]не [[скоттсем]] килсе кĕреççĕ (844 çулта вĕсем унта [[патшалăх]] йĕркелеççĕ).
 * [[VI ĕмĕр]]. [[Славян йăхĕсем]] [[Мекленбург]]ра пурăнма пуçлаççĕ. Паляксен мăн аслашшĕсем [[Анăç Галици]]не йышăнаççĕ.
-* [[541]] çул. [[Остготсем|Остготсен]] патши [[Тотила]] пулса тăрать, [[550]] çулччен [[византсем]]пе [[вăрçă]] ирттерет (вăрçăпа пур [[Итали]]не тенĕ пекех çĕнсе илет).
+* [[541]] çул. [[Остготсем|Остготсен]] патши [[Тотила]] пулса тăрать, [[550]] çулччен [[византсем]]пе [[вăрçă]] ирттерет (вăрçăпа пур [[Итали]]не тенĕ пекех çĕнтерсе илет).
 * [[570]] çул. [[Ази]]рен килнĕ [[аварсем]] хальхи [[Венгри]]пе Анат [[Австри]] çĕрĕсем çинче патшалăх йĕркеленĕ.
 * [[585]] çул. [[Вестготсем]] пĕтĕм [[Испани]] çĕрне хăйсене пăхăнтараççĕ.
@@ 28-мĕш йĕрке: / 28-мĕш йĕрке: @@
 ==Вуламалли==
-* Мэн Д. [[Аттила]], [[Москва]], «Эксмо», [[2007]].
+* Мэн Д. [[Аттила]], [[Мускав]], «Эксмо», [[2007]].
+==Асăрхавсем==
+{{асăрхавсем}}
 ==Каçăсем==
 * [http://gumilevica.kulichki.net/ ''Гумилевика. Гипотезы, теории, мировоззрение. Сайт с массой сведений о великих переселениях.'']
-* [http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=426 Статья в журнале «Вокруг света»]
+* [http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=426 Статья в журнале «Вокруг света»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050503072046/http://www.vokrugsveta.ru/publishing/vs/archives/?item_id=426 |date=2005-05-03 }}
+{{Германи историйĕ}}
 {{Вăтам ĕмĕрсем|state=collapsed}}
-{{Европа кун-çулĕ|state=collapsed}}
+{{Европа историйĕ|state=collapsed}}
 [[Категори:Авалхи тĕнче]]
-{{Link FA|de}}
-{{Link FA|fo}}
-{{Link FA|pl}}
-{{Link GA|no}}
-[[als:Völkerwanderung]]
-[[ar:عصر الهجرات]]
-[[be:Вялікае перасяленне народаў]]
-[[bg:Велико преселение на народите]]
-[[ca:Invasions bàrbares]]
-[[cs:Stěhování národů]]
-[[da:Folkevandringstiden]]
-[[de:Völkerwanderung]]
-[[el:Μεγάλες Μεταναστεύσεις]]
-[[en:Migration Period]]
-[[eo:Elorienteŭropaj popolmigradoj]]
-[[es:Invasiones bárbaras]]
-[[et:Suur rahvasterändamine]]
-[[eu:Migrazioen Garaia]]
-[[fa:دوره مهاجرت‌ها]]
-[[fi:Kansainvaellusaika]]
-[[fo:Fólkaflytingatíðin]]
-[[fr:Invasions barbares]]
-[[fy:Grutte Folkeferfarren]]
-[[he:נדידת העמים]]
-[[hr:Seoba naroda]]
-[[hu:Népvándorláskor]]
-[[id:Masa Migrasi]]
-[[is:Þjóðflutningatímabilið]]
-[[it:Invasioni barbariche del V secolo]]
-[[ja:民族移動時代]]
-[[ka:ხალხთა დიდი გადასახლება]]
-[[ko:민족 대이동]]
-[[ku:Koça Qewman]]
-[[la:Migrationes Europaeae populorum et gentium]]
-[[lt:Didysis tautų kraustymasis]]
-[[lv:Lielā tautu staigāšana]]
-[[mk:Голема преселба на народите]]
-[[mwl:Migraçones de ls pobos bárbaros]]
-[[nl:Grote Volksverhuizing]]
-[[nn:Folkevandringstida]]
-[[no:Folkevandringstiden]]
-[[pl:Wielka wędrówka ludów]]
-[[pt:Migrações dos povos bárbaros]]
-[[ro:Migrația popoarelor]]
-[[ru:Великое переселение народов]]
-[[sh:Velika seoba naroda]]
-[[simple:Migration Period]]
-[[sk:Sťahovanie národov]]
-[[sl:Preseljevanje ljudstev]]
-[[sq:Invazionet barbare]]
-[[sr:Велика сеоба народа]]
-[[stq:Foulkewonderenge]]
-[[sv:Folkvandringstiden]]
-[[th:สมัยการโยกย้ายถิ่นฐานในยุโรป]]
-[[tr:Kavimler Göçü]]
-[[tt:Халыкларның Бөек күченеше]]
-[[uk:Велике переселення народів]]
-[[vi:Giai đoạn Di cư]]
-[[zh:欧洲民族大迁徙]]

п • с • т Германи историйĕ
Аваллăх	Тахçанхи Германи • Авалхи германсем • Халăхсен Аслă Хускалăвĕ

Вăтам ĕмĕрсем	Франк патшалăхĕ • Тухăç-Франк короллĕхĕ • Германи короллĕхĕ • Сăваплă Рим империйĕ

Пĕрлĕ патшалăха туни	Райн пĕрлешĕвĕ • Герман пĕрлешĕвĕ • 1848—1849 революци • Австри-прусси вăрçи 1866 • Çурçĕр герман пĕрлешĕвĕ • Франк-прус вăрçи • 1871 çулта Германие пĕрлештерни

Герман райхĕ	Герман империйĕ • Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи • Версаль килĕшĕвĕ • Ваймар республики • Виççĕмĕш райх • Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи

Германи Иккĕмĕш Тĕнче вăрçи хыççăн	Оккупаци зонисем: амер. + брит. + сов. + франс. + поляк. • Нимĕçсене депортацилени • ФРГ • ГДР • Ан. Берлин • 1990 Германие пĕрлештерни • Хальхи Германи

п • с • т Вăтам ĕмĕрсем
Ăнлавсем	Демографи • Климат • Феодализм • Куртуазлăх • Хуласем • Рыцăрлăх

Пулнă паллă ĕçсем	Анăç Рим империне пĕтерни • Халăхсен Аслă Хускалăвĕ • Тĕттĕм ĕмĕрсем • Викинг харçисем • Арабские завоевания • Ылтăн ислам ĕмĕрĕ • Исламри аграри революцийĕ • Реконкиста • Монгольские завоевания • Хĕрес харçисем • Хура вилĕм • Çĕрçуллăх вăрçи • Кустантин пĕтни

Ăслăх тата культура	Алхими • Ӳнер (портрет) • Историографи • Тумтир • Кухня • Литература • Медицина • Мусăк • Ăслăх (Исламри ăслăх) • Хĕçпăшал • Схоластика • Техника • Университетсем • Философи