Китай чĕлхи страницӑн кодне пӑхни

{{Чĕлхе
|тĕс=син-тибет
|ят=Китай чĕлхи
|тăван ят={{unicode|中文, 汉语}}
|патшалăхсем=[[Китай]], [[Тайвань]], [[Сингапур]], [[Филиппинсем]], [[Малайзи]], [[Индонези]], [[Тухăç Тимор]], [[Таиланд]], [[Вьетнам]], [[Мьянма]], [[Камбоджа]], [[Канада]] , [[АПШ]] , [[Перу]]
|регион=
|официалла чĕлхе={{ялавлани|Китай}}<br />{{ялавлани|Тайвань}}<br />{{ялавлани|Сингапур}}<br />[[Ӳкерчĕк:Flag of the United Nations.svg|border|22px]] [[ПНЙ]]
|калаçакан йышĕ=1,3 млрд.
|йĕркелекенĕ=
|рейтинг=1
|статус=
|çухалнă=
|категори=[[Еврази чĕлхисем]]
|классификаци=
[[Син-тибет чĕлхисем|Син-тибет çемьи]]
|çыру=[[китай çырăвĕ]]
|ГОСТ 7.75-97=кит 315
|ISO1=zh
|ISO2=chi (B); zho (T)
|ISO3=zho и др.
}}
{{çаплах|Путунхуа}}
'''Кита́й чĕлхи''' ({{lang-zh3|漢語|汉语|hànyǔ}}, е {{lang-zh3|中文|方言|zhōngwén}} — эхер çыру пирки пулсан) — [[тĕнче]]ре чи анлă саралнă хальхи чĕлхесенчен пĕри.

== Сарални ==
[[Ӳкерчĕк:New-Map-Sinophone World.PNG|thumb|400px|Китай чĕлхи тĕнчере сарални:</br>
{{халап|#0E0069|Китай чĕлхи тĕп е официаллă патшалăхсем}}
{{халап|#7FABAB|5 млн ытла китайла калаçакан патшалăхсем}}
{{халап|#9fceff|1 млн ытла китайла калаçакан патшалăхсем}}
{{халап|#D5E8FF|0,5 млн ытла китайла калаçакан патшалăхсем}}
{{халап|#F7D5FF|0,1 млн ытла китайла калаçакан патшалăхсем}}
{{халап|#0080ff|Чылай халăх китайла калаçакан хуласем}}]]

Китай чĕлхи [[Китай|Китай Халăх Республикинче]], [[Тайвань]]ре [[Сингапур]]та официаллă чĕлхе шутланать. Пĕтĕм тĕнчере китайла 1,2 млрд ытла çын калаçать.

Китай чĕлхи ПНЙ 6 патшалăхĕнче официаллă тата ĕç-хĕл чĕлхи шутланать. Историлле КХР наци шутĕнчи чи йышлă [[Китайсем|хань]] (çĕршывăн 90 % ытла халăхĕ) чĕлхи,. Унсăр пуçне, темиçе вунпӳ миллион китайсем, хăйсен чĕлхине упраса, Кăнтăр-Тухăç Азири пур тенĕ пекех патшалăхра (Сингапурта 75 % ытла халăхĕ) пурăнаççĕ; китай диаспорин чылайăшĕ пур тĕнчипех саралнă.

== Кун-çулĕ ==
Китай чĕлхи хальхи чĕлхесенчен чи авалхисенчен пĕри шутланать.Çаплах унăн чи авалхи çырулăхсенчен пĕри. Китай чĕлхин [[иероглиф]]икине, ([[кана]], [[хангыль]] сас палли йĕркипе пĕрле,) яппун тата корей чĕлхисенче усă кураççĕ, юлашки халĕ Корей Республикинче çеç.

== Диалект ушкăнĕсем ==
[[Ӳкерчĕк:Map of sinitic languages-en.svg|thumb|250px]]
Китай чĕлхинче 7 диалект ушкăне: çурçĕр (北 бэй, чи йышли — 800 млн ытла калаçакан), [[у (лингвистики)|у]] (吴), [[сян]] (湘), [[гань]] (赣), [[Хакка (чĕлхе)|хакка]] (客家), [[Кантон диалекчĕ|юэ]] (粤), [[Минь чĕлхисем|минь]] (闽). Диалектсем фонетикипе (ку диалектсем хушшинчи хутшăнăва чăрмантарать), лексикипа, кăштах грамматикипе уйрăлса тăраççĕ, çапах та вĕсен грамматикин никĕсĕпе сăмахсар йышĕ пĕрлĕ. 

== Китай çырулăхĕ ==
{{main|Китай çырăвĕ}}
Китай çырулăхĕнче кашни [[иероглиф]] уйрăм [[сыпăк]]а тата уйрăм [[морфема|морфемăна]] пĕлтерет. Иероглиф йышĕ 80 пин ытла, анчах та вĕсенчен чылайăшĕ классика китай литературин палăкĕнче кăна тĕл пулаççĕ.
* Хута малтанхи утăмра лайăх чухлакан çын 1500 паллăна пĕлет.
* 3000 иероглифа пĕлсен хаçат тата ятарлă мар журнал вулама пулать.
* Пĕр томлă икĕ чĕлхеллĕ пысăк [[Китай чĕлхи сăмахсарĕсем|сăмахсарсенче]], яланхилле, 6000-8000 иероглиф. Çак калăпăшра сайра усă куракан иероглиф, тĕслĕхрен, авалхи ритуал япалисен е китай халăх медицини эмелĕсен ячĕсем.
* [[:zh:中華字海|中華字海]] [[1994]] çулта кăларнă чи тулли иероглиф сăмахсарĕнче 87&nbsp;019 иероглиф.
[[Ӳкерчĕк:K'ang Hsi Dictionary.jpg|thumb|[[Канси дзыдянь]] —китай чĕлхин классика сăмахсарĕ.]]

Хальхи тапхăрти китай иероглифĕсен 2 варианчĕ пур: материкри Китайра йышăннă çăмăллатнă, тата йăлалли — Тайваньре, Гонконгра, тата хăшпĕр урăх çĕршывсенче.

Йăлапа китайсем çӳлтен аялалла çырнă, юписем сылтăмран сулахаялла пынă. Халĕ КХР ытларах горизонт йерĕпе, сулахайран сылтăмалла, европа чĕлхисенчи евĕр; вертикаль çыру йĕрĕпе горизонталь йĕрĕпе пĕрлех Тайваньре усă кураççĕ. Çапах материкри Китайра вертикаль çырăвĕпе тата реформăччен иероглификăпа халĕ те китай халăх этеплĕх йăлин семантика каçавне кăтартас тесе усă кураççĕ — ӳнер кун-çулĕн кăларăмĕсенче, арт-периодикăра тата ыт.&nbsp;çĕрте те.

== Фонетика ==
== Морфологипе грамматика ==
== Антропонимика ==
{{main|Китай ячĕ}}

== Фразеологи майлашăвĕсем ==
[[Ӳкерчĕк:熟語關係圖.png|thumb|300px|Тĕрлĕ —тĕслĕ фразеологи виçисен «пуплев — çыру чĕлхи» (谚语 разряда 俗语пĕрлештернĕ) диапазонĕнчи пĕр-пĕрин çыхăнăвĕ]]

Китай лингвисчĕ [[Ма Гофань]] (马国凡) сĕннĕ хальхи китай фразеологинчи чи паллă классификацийĕн пиллĕк разрячĕ:

# [[Ченьюй]] ({{lang-zh-тупб|成語|成语|chéngyŭ|хатĕр пуплерĕш}}) — [[идиома]].
# [[Яньюй]] ({{lang-zh-туп|諺語|谚语|yànyŭ}}) — [[ваттисен сăмахĕ]]
# [[Сехоуюй]] ({{lang-zh-тупб|歇後語|歇后语|xiēhòuyǔ|касăк вĕçĕллĕ пуплешу}}) — недоговорка-иносказание
# [[Гуаньюньюй]] ({{lang-zh-тупб|慣用語|惯用语|guànyòngyŭ|кулленхи сăмах çаврăнăшĕ}}) — [[фразеологи майлашăвĕ]]
# [[Суюй]] ({{lang-zh-тупб|俗語|俗语|súyǔ|ахаль пуплев}}) — [[каларăш]]

== Асăрхавсем ==
{{асăрхавсем}}

== Çавăн пекех пăхăр ==
* [[Китай-вырăс кулленхи транскрипци йĕркелĕхĕ]]
* [[Китай иероглифĕнчи йĕрсен йĕрки]]
* [[Китай чĕлхи сăмахсарĕсем]]
* [[Китай диалекчĕсен йышĕ]]
* [[Вырăс челхипе çыракан синолог йышĕ]]

== Вуламалли ==
* ''Кожевников И. Р.'' Словарь привычных выражений современного китайского языка. М., 2005
* ''Войцехович И. В.'' Практическая фразеология современного китайского языка. М., 2007
* Духовная культура Китая: энциклопедия в 5 т. М., 2006 — . Т. 3. Литература. Язык и письменность. 2008. 727 с. Авторы статей общего раздела «Язык и письменность» — О. И. Завьялова и А. М. Карапетьянц, авторы словарных статей о языке и письменности — О. И. Завьялова, И. Т. Зограф, Л. Р. Концевич, А. В. Немтинова, Ф. Ю. Тавровский, Р. Г. Шапиро. Ибранная библиография работ на русском языке подготовлена В. П. Журавлевой

== Каçăсем ==
{{Interwiki|zh|首頁|китайла|}}
{{wiktionarycat|type= китай чĕлхинчен|category=Китай челхи}}
* [http://www.lingvochina.ru Китай челхи çинчен сайт]
* [http://galactic.org.ua/Hina/Hina-Ton.htm Задоенко Т. П. «Краткий очерк системы тонов современного китайского языка»]
* [http://learn-chinese.ru Изучение китайского языка он-лайн]
* [http://www.kitailanguage.com/ Китайский язык - онлайн обучение]
* [http://studychinese.ru Китай чĕлхи онлайн]
* [http://www.ng.ru/science/2009-01-28/11_china.html Китайское лингвистическое чудо — статья о языковой политике в КНР и современном китайском языкознании]

=== Ӳкернĕ символсене тĕпчесе ăнлантарни ===
* [http://www.nciku.com Handwriting Recognition + Китай-Акăлчан сăмахсарĕсем]

=== Вĕренӳ кĕнекисем ===
* [http://www.club-shaolin.ru/hanyu/index.htm Два учебника с аудиозаписями] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120121061715/http://club-shaolin.ru/hanyu/index.htm |date=2012-01-21 }}

=== Сăмахсарсем ===
* [http://www.vostokopedia.ru/index.php/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%B4%D0%BB%D1%8F_Lingvo Китайские словари для программы Lingvo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621102824/http://www.vostokopedia.ru/index.php/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9A%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B8_%D0%B4%D0%BB%D1%8F_lingvo |date=2008-06-21 }}
* [http://www.bkrs.info Онлайн-версия Большого китайско-русского словаря под. ред. Ошанина, дополненная китайско-английскими словарями]

{{ПНЙ чĕлхисем}}
{{Китай чĕлхи}}

[[Категори:Китай чĕлхи|*]]
[[Категори:Гонконг чĕлхисем]]
[[Категори:Китай чĕлхисем]]
[[Категори:Сингапур чĕлхисем]]
[[Категори:АПШ чĕлхисем]]
[[Категори:Тайвань чĕлхисем]]