I Devlet Geray
| I Devlet Geray | |
|---|---|
 | |
| Doğğan künü | 1512[1] |
| Ölgen künü | 1577[1] |
| Ölgen yeri | |
| Zenaatı | ükümdar |
| Balalar | I Fetih Geray, II Mehmed Geray[2], II Ğazı Geray, II İslâm Geray, I Selâmet Geray[d], Adil Giray[d], Alp Giray[d] ve Shaqay Mubarek Giray[d] |
 Медиафайлы на Викискладе | |
I Devlet Geray (arap urufatında: ١ دولت كراى; 1512 — 1577, Bağçasaray) — 1551 ile 1577 seneleri arasında hanlıq yapqan Qırım hanı. Mubarek Geraynıñ oğlu ve I Meñli Geraynıñ torunı. Devlet Geray zamanında Qırım Hanlığı Osmanlı Devletinen birlikte yükseliş devrini yaşadı.
Osmanlılarnen munasebetleri
[deñiştir | kodunı deñiştir]Qanuniy Sultan Suleyman devrinde uzun yıllar İstanbulda yaşağanı içün o zamanki Osmanlı sarayı ile olduqça eyi munasebeti bar edi. Qanuniyden büyük bir destek aldı. Harezm hanınıñ Osmanlı padişasından, rus cayılmasına qarşı yardım soravı üzerine osmanlı, Edil ile Don özenleri arasında bir kanal açmaq ve Hacı Tarhannı yañıdan zapt etmek içün areketke keçti. 1569 senesi Kefe beyiniñ idaresinde 15 biñ Osmanlı askeri, Devlet Geraynıñ ordusınen birlikte o yerge ketti. Lâkin, Vezir-i Azam Sokollu Mehmet Paşa devrinde başlanğan kanal tamamlanıp olamadı. Qırım ve osmanlı askerleri keri çekildi. Bu vaqia bazı tarih adamaları tarafından Osmanlı Devletinde tohtaman deviriniñ işareti olaraq qabul etilgen.
Rusiyenen küreşi
[deñiştir | kodunı deñiştir]1555 ile 1571 seneleri arasında Rusiyege qalıcı tesirleri olğan büyük darbeler urdı. 1555 senesi Sudbişçi köyü (Tula şeerinden 150 km) yanında olğan uruşta İvan Şeremetyevniñ ordusına yeñildi. 1571 senesi Devlet Geraynıñ ordusı Moskva yaqınlarına qadar kirdi ve şeerni yaqtı. Özüne onıñ içün "Taht Alğan" unvanı berildi. Qazan Hanlığı 1552-de, Hacı Tarhan Hanlığı ise 1556 senesinde ruslar tarafandan zapt etildi. 1568 ile 1570 seneleri arasında Qazan ve Hacı Tarhanğa seferlerge çıqtı, lâkin ruslardan qaytarılmadı. 1572-de ruslar ile kirişken Molodi Muarebesinde yeñildi, Molodi aqqında tek rus menbalar bar. 1592-de Osmanlı padişası Rus Kinazlığından, Qazan ve Hacı Tarhannı boşatmasını istedi. O tarihlardan berli ruslarnıñ Kavkaz ve Qara deñizge enmesine mani olmaq içün yapılğan teşebbüsler faydalı olmaycaq ve ruslar 200 sene zarfında Qara deñizniñ şimalindeki bütün türk–tatar topraqlarına yerleşecek edi.
I Devlet Geray 1577 senesi Bağçasarayda taun hastalığından öldi, yerine II Mehmed Geray keçti.
Qırım hanları | ||
|---|---|---|
| XV asır | I Hacı Geray • Ayder • Nur Devlet • I Meñli Geray |  |
| XVI asır | I Mehmed Geray • I Ğazı Geray • I Saadet Geray • I İslâm Geray • I Sahib Geray • I Devlet Geray • II Mehmed Geray • II İslâm Geray • II Saadet Geray • II Ğazı Geray • I Fetih Geray | |
| XVII asır | Toqtamış Geray • I Selâmet Geray • Canibek Geray • III Mehmed Geray • İnayet Geray • I Bahadır Geray • IV Mehmed Geray • III İslâm Geray • Adil Geray • I Selim Geray • Murad Geray • II Hacı Geray • III Saadet Geray • Safa Geray • II Devlet Geray | |
| XVIII asır | III Ğazı Geray • I Qaplan Geray • III Devlet Geray • IV Saadet Geray • II Meñli Geray • II Fetih Geray • II Selâmet Geray • II Selim Geray • Arslan Geray • Halim Geray • Qırım Geray • III Selim Geray • Maqsud Geray • IV Devlet Geray • II Qaplan Geray • II Sahib Geray • Şahin Geray • II Bahadır Geray | |
- ↑ 1,0 1,1 Dewlet Girej // MAK (польск.)
- ↑ Мякотин В. А. Ислам-Гирей II (rus.) // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIII. — С. 387.