Улас

Улас (ᠤᠯᠤᠰ) — тодорхой газар нютагтай түрэтэй нэгэдэл юм.^[1] Эрхэ мэдэлээрээ бүрин эрхэтэ, харьяата хоёр янза байна. Хүсөөр гү, али албадалгагүй ниилэһэн холбооной тусгаар улас байхань үсөөнгүй.^[1] Мүн лэ өөр уласай манлайлал, нүмэртэ байха улас баһа бии. Улас гэдэгынь орон гэдэгтэй эжэл удхатай болобошье албан ёһоор хэрэглэгдэдэг.

Түрэ (ᠲᠥᠷᠦ) — ниигэмэй ниитэлиг эрхэ ашагые хамгаалжа, ниитэлиг үйлэшэлхэ шиидбэриие гаргагша, албадалга, хүсэн хэрэглэхэ онсогой эрхэ бүхы засаглалай аппараттай, хуули ёһон, уламжалал, зан заншалай ёһoop олгогдоһон эрхэнь тухайн нютаг дэбисхэрэй хизгаарта газаахи ямаршье хүсэнһөө үлэ хамааран заабал хэрэгжэхэ хүсэнтэй, ниигэмэй өөрөө өөрыгөө зохёон байгуулха элирхылэл болоһон улас түрэ-ниигэмэй институт юм. Түрын бии бололго гаралай талаар онол, үзэл баримталалнуудта шажанай онол; эсэгын эрхэтэ ёһоной; эзэлэлтын гү, али хүсэрхылэлэй; ниигэмэй хэрээнэй онол; түүхын материализмын; хүн зон зүйн; антропологиин; сэдьхэл зүйн; усажуулалтын зэргэ онол, үзэл баримталалнууд байна.

Үгын гарал

Гүюг хаанай тамга (1246 он)

1225 оной Чингисэй шулуунай бэшэгтэ хамаг монгол улас (ᠬᠠᠮᠤᠭ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ) гэжэ, хожом 1246 ондо Гүюг хаанһаа Римэй папа Дүрбэдүгээр Инносентдэ эльгээһэн захидалай тамгын дардаста Ехэ Монгол Улас (ᠶᠡᠬᠡ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ) гэжэ бэшэгдэһэниинь Монгол бэшэгээрхи эхэ һурбалжанууд болодог. Мүн Монгол хэлэндэ эртэһээ хүнүүд (эрхэтэн, хүн зон, арад түмэн, үндэһэтэн гэжэ баһа ойлгогдожо магадгүй) гэхые өөрөөр "улас" хэмээдэгынь энэ хоёр удха угаасаа нэгэ үгэ байһан гү али нэгэнээһээ шэлжэһэн байжа магадгүй юм.

Уласай онсолиг

Улас орониинь ехэбшэлэн өөрынгөө засагай газар, түрын байгууламжа бүхы хуули, голшолон Үндэһэн хуули, сагдаа, сэрэг, татабариин системэ, мүн бусад ороной оршон һуугшадһаа тусхайлан бүридэһэн хүн зонтой байдаг.

Улас ороной түрэл

Улас

Уласынь тусгаар тогтониһон нютаг дэбисхэр дээрэхи засагай газар, хүн зон, дээдэ эрхэ мэдэл гэһэн ойлголтонуудаар тодорхойлогдодог.

Дэлхэйн урда туйлһаа бусад бүхэ газар нютагынь улас оронуудта хубаагдаһан байдаг. Ватикан хото уласые оруулаад ниитэ 193 улас орон НҮБ-ын гэшүүн ороноор, хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг. Эдэ дээрэ өөрөө-тодорхойлогшо гэһэн философитой, улас болон хүлеэн зүбшөөрүүлхэ хүсэл бүхы дээдэ эрхэ мэдэлгүй нютаг дэбисхэрнүүд бии.

Тэдэнэй заримынь хүн зон, нютаг дэбисхэрээ хинаха де-факто бүхы Тайвань зэргэтэй адлиханшье, дээдэ эрхэ мэдэлынь хүлеэн зүбшөөрэгдөөгүй байдаг. Өөрөөр түб засагай газаргүйшье бодито байдал дээрэ улас гэһэн олон уласта хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн уласуудшье бии. Эдэнь олон уласта тус тусай улас гэжэ ябадаггүйшье, олон уласта өөрынгөө нютаг дэбисхэр бүхы улас гэжэ хүлеэн зүбшөөрэгдэһэн байдаг.

Үндэһэтэн

Үндэһэтэн гэдэгынь "Төрт-уласад хэлбэршсэн эсвэл хэлбэршихээр эрмэлзсэн нэгдсэн нэг адлитгал бүхий хүмүүсийн бүлэглэл" юм гэж 2001 онд Финландын улас төрч, судлаач Пиа-Ноора Кауппи нар нь тодорхойлсон байдаг.

Эндээс улас оронд байх зүйл нь нэгдсэн нэг угсаа гарал, хэл зүй, шашин, түүх бүхий хүмүүсийн групп юм гэж хэлж болох юм. Дээд эрх мэдэл бүхий Үндэһэтэн-улас (англи: nation state) гэдэгһээ илгахын тулада дээдэ эрхэ мэдэлгүй үндэһэтэн байха үеын улас орон гэдэгтэй ойролсоо удхатайгаар энэ ойлголтонь хэрэглэгдэхэ болоһон.

Зүүлтэ

↑ ^1,0 ^1,1 (1995) «state» (Oxford University Press). “3 (also State) a an organized political community under one government; a commonwealth; a nation. b such a community forming part of a federal republic, esp the United States of America”

«Улас» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт!

Энэ улас түрын тухай богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Үүниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай.

[oxford-state-1] 1,0 ^1,1 (1995) «state» (Oxford University Press). “3 (also State) a an organized political community under one government; a commonwealth; a nation. b such a community forming part of a federal republic, esp the United States of America”

[1]