Izvorni kôd stranice Izrael

{{Preuređivanje}}
{{Infokutija država
| izvorno_ime                    = מדינת ישראל<br />دولة اسرائيل
| zvanično_ime                   = Izrael
| ime_genitiv                    = Izraela
| zastava                        = Flag of Israel.svg
| grb                            = Coat_of_arms_of_Israel.svg
| mapa                           = ISR orthographic.svg
| službeni_jezik                 = [[hebrejski jezik|Hebrejski]], [[arapski jezik|arapski]]
| glavni_grad                    = [[Jerusalem]] ([[de jure]])<br>[[Tel Aviv]] ([[de facto]])
| vrsta_prve_vlasti              = [[Predsjednik Izraela|Predsjednik]]
| vladar_prva_vlast              = [[Isaac Herzog]]
| vrsta_druge_vlasti             = [[Premijer Izraela|Premijer]]
| vladar_druga_vlast             = [[Benjamin Netanyahu]]
| po_površini_na_svijetu         = 149.
| površina                       = 20.770
| procenat_vode                  = 2
| po_broju_stanovnika_na_svijetu = 96.
| stanovnika                     = 8.051.200<ref>[http://www.dnevniavaz.ba/globus/svijet/34438-izrael-broj-stanovnika-jevrejske-drzave-premasio-7-7-miliona.html Izrael: Broj stanovnika jevrejske države premašio 7,7 miliona]</ref><ref>[http://jssnews.com/2011/05/08/75-3-de-la-population-disrael-est-juive-20-5-est-arabe/ 75.3% de la population d’Israël est juive, 20.5% est arabe]</ref> (2013)
| gustoća                        = 373
| nezavisnost                    = 14. maj 1948.
| valuta                         = [[izraelski šekel]], Euro
| vremenska_zona                 = +2 <br /> [[UTC]] +3 ljeti
| himna                          = Nada "[[HaTikva]]"{{Center|[[Datoteka:Hatikvah instrumental.ogg]]}}
| internetski_nastavak           = [[.il]]
| pozivni_broj                   = 972
| komentar                       = Mnoge države ne priznaju izraelsku odluku o Jerusalemu kao glavnom gradu||
}}
'''Izrael''' ({{jez-he|יִשְׂרָאֵל}}; {{jez-ar|إِسْرَائِيل}}), službeno '''Država Izrael''', jest [[parlamentarna republika]] na [[Bliski istok|Bliskom istoku]]. Izlazi na [[Sredozemno more]] i graniči s [[Liban]]om na [[sjever]]u, [[Sirija|Sirijom]] na sjeveroistoku, [[Jordan]]om, [[Zapadna obala|Zapadnom obalom]] na istoku, [[Egipat|Egiptom]] i [[Pojas Gaze|Pojasom Gaze]] na jugozapadu. Sadrži geografski raznolike odlike na svojoj relativno maloj površini. Izrael je definisan kao jevrejska i demokratska država u svojim Osnovnim zakonima i jedina je država s jevrejskom većinom. U skladu s odlukom Ujedinjenih nacija da se podijeli Palestina iz 1947, [[David Ben-Gurion]], šef Svjetske cionističke organizacije i predsjednik Jevrejske agencije za Palestinu, 14. maja 1948. proglasio je Izrael državom nezavisnom od Britanskog mandata u Palestini. Susjedne arapske zemlje izvele su invaziju na Izrael sljedećeg dana u podršci palestinskim Arapima. Izrael se otad borio u nekoliko ratova sa susjednim arapskim zemljama i okupirao je Zapadnu obalu, [[Sinaj]], [[Pojas Gaze]] i [[Golanska visoravan|Golansku visoravan]]. Dijelove ovih teritorija, uključujući istočni [[Jerusalem]], Izrael je anektirao, ali granica sa Zapadnom obalom nikada nije trajno definisana. Izrael je potpisao mirovne sporazume s Egiptom i Jordanom, ali napori za rješavanje izraelsko-palestinskog konflikta dosad nisu rezultirali mirom. Stanovništvo Izraela, definisano Izraelskim centralnim uredom za statistike, koje uključuje sve građane ili državljane, ali ne i strane radnike, u Izraelu i izraelskim naseljima u okupiranim teritorijama, procijenjeno je u junu 2011 na 7.751.000 ljudi, od kojih su 5.818.200 Jevreji. Arapi su druga najveća etnička grupa (koji uključuju i muslimane i kršćane). Druge manjine su [[Druzi]], [[Čerkezi]] i [[Samarijanci]].

== Historija ==
{{hatnote|Za opširnije informacije, pogledajte članke [[Historija Izraela]] i [[Historija Izraela i Palestine]].}}
Jevreji su dugo smatrali Izrael svojim spiritualnim domom – Svetom zemljom i Obećanom zemljom. Izraelska zemlja ima posebno mjesto u vjerskom životu Jevreja, uključujući ostatke drugog [[Jevrejski hram|Jevrejskog hrama]]. Ovo je također mjesto gdje je rođeno [[kršćanstvo]] a sadrži i mnoge druge lokacije od velikog duhovnog značaja za [[judaizam]], kršćanstvo i [[islam]]. U ovom regionu je u periodu od preko jednog milenijuma, sa prekidima, postojala čitava serija jevrejskih kraljevina i država, sve do propasti [[Veliki jevrejski ustanak|Velikog jevrejskog ustanka]] protiv [[Rimsko Carstvo|Rimskog Carstva]] sa čijim je gušenjem došlo do velikog istjerivanja Jevreja iz [[Jerusalem]]a. Poslije sloma [[Ustanak Bar Kokhba|Ustanka Bar Kokhba]] (''Bar Kokhba's revolt'') 135, imperator [[Hadrijan]] je preimenovao ''Provinciju [[Judeja|Judeju]]'' u ''Provinciju [[Sirija Palestina|Siriju Palestinu]]'', grčko ime izvedeno od ''Philistine'' ([[Hebrejski jezik|hebrejski]] פלשת ''Pəléšeṯ''). [http://www.palestinefacts.org/pf_early_palestine_name_origin.php] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140213235332/http://www.palestinefacts.org/pf_early_palestine_name_origin.php |date=13. 2. 2014 }} Također pogledajte [[Imena Levanta]].

[[Musliman]]ski [[halifat]] je osvojio ovu teritoriju od [[Bizantijsko Carstvo|Istočnog Rimskog carstva]] ([[Bizantijsko Carstvo|Bizantije]]) u 7. vijeku, i privukao arapske doseljenike. Lokalni jezik, [[Aramejski jezik|aramejski]] (jezik kojim je govorio [[Isus|Isus Krist]]), je postepeno nestao. Tokom vijekova je količina jevrejskog stanovništva u zemlji fluktuirala. Prije rođenja modernog [[Cionizam|cionizma]], do ranog 19. vijeka, više od 10000 Jevreja je živjelo na teritoriji današnjeg Izraela. (Dan Bahat, ''Dvadeset vijekova jevrejskog života u svetoj zemlji'', 1976.)

Nakon vijekova života u dijaspori, 19. vijek je donio uzlet cionizma, [[Jevrejski Nacionalni Pokret|Jevrejskog Nacionalnog Pokreta]], želje da se formira jevrejska država u Palestini i značajnu [[Imigracija u Izrael|imigraciju]]. Cionizam je ostao manjinski pokret sve do uspona [[Nacizam|nacizma]] 1933. i pokušaja istrebljenja Jevreja u [[Holokaust]]u. U kasnom 19. vijeku veliki broj Jevreja se doselio u ovaj region koji su prvo kontrolisali Turci, a zatim Britanci. 1917. Britanci su garantovali Jevrejima domovinu u Palestini, usvajanjem [[Balfurova deklaracija|Balfurove deklaracije]]. Jevrejsko stanovništvo je povećalo svoj udio u regionu sa početnih 11% 1922. na 30% 1940. 1920. Britanci odvajaju 78% teritorija mandatne Palestine i na njemu stvaraju novu državu, Transjordaniju - koja je okupacijom Zapadne obale 1948. promijenila ime u današnji [[Jordan]].

Godine 1937, poslije [[Veliki Arapski ustanak|Velikog Arapskog ustanka]], plan za podjelu koji je predložila [[Pilova komisija]], Jevreji prihvaćaju, ali ga je odbacilo arapsko rukovodstvo. Kao rezultat, 1939, Britanci su podlegli arapskom pritisku, zbog podrške koja im je bila potrebna u [[Drugi svjetski rat|Drugom svjetskom ratu]] i napustili ideju o jevrejskoj nacionalnoj domovini i podjelu i pregovore u korist jednostrano nametnutog [[Bijeli dokument iz 1939.|Bijelog dokumenta iz 1939.]] U ovom dokumentu je stajalo da treba uspostaviti sistem u kome će Jevreji i Arapi imati zajedničku vladu. Ovaj dokument je bio viđen kao značajan poraz jevrejske strane, jer je donio oštre restrikcije za jevrejsku imigraciju, dok za arapsku imigraciju nije trebalo biti nikakvih zabrana. Kako je arapsko stanovništvo brojčano prevazišlo jevrejsko u godinama nekontrolisanih migracija, očekivalo se da će ovoj zajedničkoj vladi dominirati Arapi. Zbog nadolazećeg Drugog svjetskog rata, plan nije u potpunosti sproveden.

Godine 1947, nakon porasta nasilja, terorizma i neuspješnih napora da se pomiri jevrejsko i arapsko stanovništvo, britanska vlada se povukla iz Palestine. Ispunjavanje [[UN plan za podjelu iz 1947.|UN plana za podjelu iz 1947.]] bi dovelo do podjele sporne teritorije na dvije države, jevrejsku i arapsku, dajući oko polovine teritorije svakoj državi. Po ovom planu, [[Jerusalem]] je trebalo da bude međunarodna regija, da bi se izbjegli sukobi oko njegovog statusa. Odmah nakon što je Generalna skupština UN usvojila plan za podjelu, palestinsko arapsko rukovodstvo i sve islamske zemlje odbacuju plan da se formira još neimenovana jevrejska država i započelo gerilski rat.

Država Izrael je proglašena 14. maja, 1948. pri čemu pet arapskih nacija napada Izrael (vidi: [[Deklaracija o proglašenju Države Izrael]], [[Arapsko-izraelski rat, 1948.]]). Izrael je osvojio dodatnih 26% teritorije Palestine zapadno od rijeke Jordan i pridružio je novoj državi. [[Jordan]] je osvojio [[Zapadna obala|Zapadnu obalu]] (uključujući [[Istočni Jerusalem]]), i anektirao je, ali su ovu aneksiju priznali samo [[Ujedinjeno Kraljevstvo]] i [[Pakistan]]. [[Pojas Gaze]] i [[sinaj]]sku pustinju je osvojio [[Egipat]].

Poslije rata, samo 14-25% (zavisno od procjena) arapskog stanovništva je ostalo u Izraelu, dok su izbjegli prije i za vrijeme rata. Kad je Izrael odbio povratak većine, i kada su potonje ponude o djelimičnoj repatrijaciji odbijene, oni su postali izbjeglice; vidi [[Palestinske izbeglice]] i [[Palestinski egzodus]]. U narednoj deceniji, 600,000 Sefardskih Jevreja koji su izbačeni iz okolnih arapskih zemalja, su došli u Izrael, udvostručivši broj stanovnika ove zemlje samo godinu dana od sticanja nezavisnosti. Kasnije su Jevreji počeli da pristižu i iz [[Iran]]a i [[Evropa|Evrope]]. Jevrejska populacija u Izraelu je nastavila da raste vrlo visokom stopom još nekoliko godina, uslijed talasa jevrejske [[Imigracija u Izrael|imigracije]] iz cijelog svijeta, od kojih je najznačajniji skorašnji, po raspadu [[Sovjetski Savez|SSSR]]-a.

23. maja 1967, Egipat je zatvorio Tiranski moreuz (glavnu izraelsku pomorsku rutu ka Aziji i ostalim trgovinskim destinacijama) za izraelske brodove, a također je blokirao i luku Eilat. Egipat je naredio mirovnim snagama UN-a da napuste Sinaj, a umjesto njih, su na granici sa Izraelom koncentrisani egipatski tenkovi i trupe. U skladu sa prijašnjim mirovnim sporazumima, blokada Izraelskih luka je predstavljala objavu rata, te je Izrael izvršio napad na Egipat, a posebno egipatsku avijaciju. U neprijateljstva je uključen i Jordan (pošto je uz ustezanje odlučio da odbaci izraelske apele za neutralnost, i započeo granatiranje [[Tel Aviv]]a u skladu sa odbrambenim savezom koji je imao sklopljen sa Egiptom), Sirija, i iračka avijacija. Ovo je bio [[Šestodnevni rat]] (5. juni - 10. juni, 1967.), za vrijeme koga je Izrael zauzeo [[Istočni Jerusalem]], [[Zapadna obala|Zapadnu obalu]], [[Pojas Gaze]], [[Golanska visoravan|Golansku visoravan]], i [[Poluostrvo Sinaj]]. Izrael je 1978. vratio Sinaj Egiptu u skladu sa [[Sporazum iz Kemp Dejvida|sporazumu iz Kemp Dejvida]], a 1981, Izrael je anektirao Istočni Jerusalem. Status Zapadne obale i Pojasa Gaze, koji su naseljeni mahom Palestincima uz nešto izraelskog stanovništva, je još neodređen, i bio je tema više neuspješnih mirovnih konferencija. Nakon rata 1967. izraelska je vlada odlučila da ponudi zauzete teritorije u zamjenu za mir, što je s arapske strane odbačeno na Konferenciji Islamskih Zemalja u Khartumu (Sudan), pod poznatom parolom :" Ne pregovorima s Izraelom, Ne priznavanju Izraela, Ne miru sa Izraelom":

Status Golanske visoravni je trenutno subjekt teritorijalnog spora između Izraela i Sirije, koji su tehnički još uvijek u ratu. Visoravan, koja je prvo bila u sastavu britanske Palestine, a potom ustupljena francuskoj Siriji u ranim dvadesetim godinama 20. vijeka, Izrael je zvanično anektirao 1981, mada je Vijeće Sigurnosti UN-a rezolucijom 497 proglasio ovaj akt Izraela "ništavnim i ispraznim i bez međunarodnog pravnog efekta."

U godinama nakon 1948, Izrael i UN su često imali suprotstavljene odnose. [[Rezolucija 194 Generalne Skupštine UN|Rezolucija 194]] (donesena u decembru 1948.) (Rezolucije Generalne Skupštine nisu pravno obavezujuće), koja dozvoljava uslovno "pravo na povratak" palestinskim izbeglicama; [[Rezolucija 242 Generalne Skupštine UN|rezolucija 242]] (novembar 1967.), poziva na "povlačenje izraelskih oružanih snaga sa teritorija okupiranih u nedavnom sukobu u zamjenu za mir" (Šestodnevni rat); i [[Rezolucija 446 Generalne Skupštine UN|rezolucija 446]] (mart 1979.), koja proglašava [[Izraelska naselja]] na Zapadnoj obali i u Pojasu Gaze "ilegalnim". Mada je većina od 65 rezolucija Vijeća Sigurnosti i Generalne Skupštine UN koje osuđuju izraelske akcije, i 41 rezolucija Vijeća Sigurnosti na koju su [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] stavile [[veto]], imale gotovo univerzalnu podršku u UN-u (često su glasovi SAD i Izraela bili gotovo usamljeni), pristalice Izraela tvrde da ove rezolucije često pogrešno tumače međunarodno pravo, da ih njihove pristalice selektivno primjenjuju, i da su same sjednice pristrasne.

Izrael nije član ni jedne od pet geografskih grupacija koje bi ga kvalifikovale za članstvo u Vijeću Sigurnosti po prihvaćenoj praksi zbog odbijanja Islamskih zemalja. Ima vremenski neodređeno privremeno članstvo u grupi "Zapadna Evropa i Drugi" ali se složio da ne traži članstvo u UNVS po toj osnovi. Više od polovine hitnih sjednica UN-a su bile odgovor na regionalne krize.

=== Ratovi ===

Uspostavljanje države Izrael, 1948, i njegovo postojanje je bilo uzrok čestim agresijama od strane arapskih zemljama poput Sirije, Libana, Jordana, Egipta, Iraka i Saudijske Arabije. Ratno stanje između Egipta i Izraela je okončano potpisivanjem [[Izraelsko-egipatski mirovni sporazum|Izraelsko-egipatskog mirovnog sporazuma]] 26. marta, 1979. Ratno stanje sa Jordanom je zvanično okončano potpisivanjem [[Izraelsko-jordanski mirovni sporazum|Izraelsko-jordanskog mirovnog sporazuma]] 26. oktobra, 1994. Sporadični pregovori sa Libanom i Sirijom, preostalim susjedima sa kojima Izrael nije potpisao mirovne sporazume, su još bez rezultata. Izrael je trenutno umješan i u [[Izraelsko-palestinski sukob|tekući sukob]] sa [[Palestinci]]ma u teritorijama koje kontroliše od Šestodnevnog rata, 1967, uprkos potpisivanju [[Sporazum iz Osla|Sporazuma iz Osla]] 13. septembra, 1993, i naporima Izraela, Palestinaca i svjetskih mirotvoraca.

== Također pogledajte ==
* [[Arapsko-izraelski rat 1948.]] "Rat za nezavisnost" (Također pogledajte: [[1949 Armistice Agreements]]) מלחמת העצמאות (גם מלחמת הקוממיות או מלחמת השחרור) י
* [[Suecki rat 1956.]] "Operacija Kadeš" מבצע קדש או מלחמת סיני
* [[Šestodnevni rat 1967.]] מלחמת ששת הימים
* [[1970 War of Attrition]] מלחמת ההתשה
* [[Jomkipurski rat|Jomkipurski rat 1973.]] מלחמת יום כיפור
* [[1982 Lebanon War]] "Operacija Mir za Galileju" מבצע שלום הגליל
* [[1990/1 Gulf War]] מלחמת המפרץ
* [[al-Aksa intifada]] אירועי גאות ושפל
* [[Izraelsko-libanski sukob 2006.]]
* [[Operacija "Zaštitni rub"]]
* [[Prahistorija Izraela i Palestine]]
* [[Historija Izraela i Palestine]]
* [[Izraelski muzej]]
* [[Historija Izraela|Uspostava i historija Države Izrael]]
* [[Cionizam]]
* [[Antisemitizam]]
* [[Jevrejske izbjeglice]]
* [[Balfurova deklaracija 1917.]]
* [[Mirovni sporazum u Camp Davidu između Egipta i Izraela 1978.]]
* [[Mirovni sporazum u Oslu između Palestinaca i Izraela 1993.]]
* [[Samit u Camp Davidu između Palestinaca i Izraela 2000.]]
* [[Prijedlozi za palestinsku državu]]
* [[Arapsko-izraelski konflikt]]
* [[Izraelsko-arapski sukob]]
* [[Izraelske odbrambene Snage]]
* [[Kraljevina Izrael|Stara kraljevina Izrael]]
* [[Jevrejska država]]
* [[Cezarija]]
* [[Meitar]]
{{Wikivijesti|Izrael nastavlja sa napadom}}

== Vanjski linkovi ==
{{Commonscat|Israel}}
* [https://web.archive.org/web/20050319084310/http://www.infotour.co.il/ Turističke službe u Izraelu]
* [https://web.archive.org/web/20050421082949/http://www.info.gov.il/eng/mainpage.asp Vlada Izraela]
* [http://www.jpost.com/ Jerusalim Post novine (Engleski)]
* [http://www.haaretz.com/ Englesko izdanje Izraelskih novina Ha Arec (Ha'Aretz)]
* [http://www.maarivintl.com/ Englesko izdanje Maariva (Maariv), izraelskih novina]
* [http://ec.europa.eu/external_relations/israel/intro/ Odnosi Evropske Unije sa Izraelom]
* [http://www.trekker.co.il/english/israel.htm Fotografije Izraela]

== Reference ==
{{reference}}

{{Države Azije}}
{{Mediteranska unija}}
{{Vijeće Evrope}}

[[Kategorija:Države svijeta]]
[[Kategorija:Izrael]]
[[Kategorija:Mediteranske države]]