Izvorni kôd stranice Balkan

{{Nedostaju izvori}}
'''Balkan''' (ili '''Balkansko poluostrvo''') je historijska i geografska regija jugoistočne [[Evropa|Evrope]] te [[poluostrvo]] jugoistočne Evrope. Granice poluostrva su neodređene. Balkansko poluostrvo se nalazi između [[Jadransko more|Jadranskog]] i [[Crno more|Crnog mora]], a jedna od granica je prostor južno od linije Bugarski zaljev - ušće [[Drim|Drima]]. 
Iako se danas pojam "Balkan" kao jedna od geografskih regija Evrope polahko napušta (regija je [[Jugoistočna Evropa]]), i dalje ga neku autori uzimaju kao regiju te postoji više definicija za ograničavanje, ali obično se smatra da Balkan sadrži barem dijelove [[Grčka|Grčke]], [[Albanija|Albanije]], [[Bugarska|Bugarske]], [[Turska|Turske]] i nekih država bivše [[Jugoslavija|Jugoslavije]], s ukupnom površinom od 550.000 [[kvadratni kilometar|km<sup>2</sup>]] i 53 miliona stanovnika.
[[Datoteka:Balkans-political-map-small.png|150px|mini|Politička karta Balkana]]
Regija je dobila ime po planini Balkan (Bugari i Srbi je zovu ''Stara Planina''), koja ide kroz centralnu [[Bugarska|Bugarsku]] i prelazi u istočnu [[Srbija|Srbiju]], dok samo ime "Balkan" dolazi od [[turski jezik|turske]] riječi za [[planina|planinu]]. Nekad se ta planina zvala ''Haemus Mons'', što vjerovatno dolazi od [[Trakija|tračke]] riječi ''Saimon'', koja znači "lanac".

== Definicije i granice ==

Geografska definicija Balkana zasniva se na planinskim lancima, u koje spadaju [[Dinaridi]], [[planina Balkan]], [[Rodopi]], [[Šar]] planina i [[Pindus]]. Njome su isključeni cijela [[Slovenija]] i [[Rumunija]] kao i veći dio [[Hrvatska|Hrvatske]], [[Vojvodina|Vojvodine]] i ostrva [[Grčka|Grčke]].

Čitava kopnena masa ponekad se naziva '''Balkansko poluostrvo''', jer je na jugu, jugozapadu i jugoistoku okružuje [[Jadransko more|Jadransko]], [[Jonsko more|Jonsko]], [[Egejsko more|Egejsko]], [[Mramorno more|Mramorno]] i [[Crno more]]. Iako nije riječ o pravom poluostrvu, to se ime često koristi za širu regiju.

Sjeverna geografska granica Balkana ide kroz [[Dunav]]sku i [[Panonija|Panonsku]] nizinu, ove nizine ne smatraju se dijelom Balkana. Sjeverna granica Balkana ide rijekama [[Kupa|Kupom]], [[Sava|Savom]] i [[Dunav]]om do Crnog mora, po geografskom položaju - (sjeveroistočna [[Slovenija]]), (sjeverna, centralna i istočna [[Hrvatska]]), (sjeverna [[Srbija]] ([[Vojvodina]])) i veći dio [[Rumunija|Rumunije]] (Transilvanija) - nije dio Balkana. 

Zapravo, Balkan nije toliko cjelina zbog planinskih lanaca koliko zbog zajedničke i često nasilne historije. Tu historiju prvenstveno obilježavaju vijekovi potčinjenosti ili borbe s [[Osmanlijsko carstvo|Osmanlijskim carstvom]], kao i međusobni sukobi u 20. vijeku.

Pojam '''Balkan''' obojen je negativnim značenjima: nasilje, vjerska i etnička nesnošljivost, sveopća nazadnost i podjeljenost. U engleskom jeziku riječ '''balkanisation''' ([[balkanizacija]]) označava neizlječivu rascjepkanost i netrpeljivost između frakcija unutar neke grupe. 
Zato se ta riječ na rubnim područjima izbjegava i ponekad smatra pogrdnom. U nekim zemljama bivše Jugoslavije koristi se i pojam ''balkanska krčma'', koji se proslavio zbog [[Miroslav Krleža|Krležine]] rečenice: "Kad se u balkanskoj krčmi pogase svjetla, onda sijevaju noževi."

Postoji i neutralniji izraz za Balkan, a to je '''Jugoistočna Evropa'''. To nije geografski pojam jer ne obuhvata [[Rumunija|Rumuniju]] i [[Ukrajina|Ukrajinu]]. Taj se izraz koristi sve više, npr. inicijativa [[Evropska Unija|Evropske Unije]] iz 1999. godine zove se ''Pakt o stabilnosti za Jugoistočnu Evropu'', a on-line novine ''Balkan Times'' preimenovale su se 2003. godine u ''Southeast European Times''.

Zemlje koje se nalaze na Balkanskom poluostrvu cijelim teritorijem ili većinom teritorije:

* [[Albanija]] 100%
* [[Bosna i Hercegovina]] 100%
* [[Bugarska]] 100%
* [[Kosovo]] 100%
* [[Sjeverna Makedonija]] 100%
* [[Crna Gora]] oko 95 % (bez zaliva Boka)
* [[Grčka]] oko 85% (bez ostrva)
* [[Srbija]] oko 75% (bez [[Vojvodina|Vojvodine]])


Zemlje koje se manjim dijelom nalaze na Balkanskom poluostrvu:
 
* [[Hrvatska]] oko 47% (teritorija južno od Save i Kupe bez ostrva)
* [[Slovenija]] oko 13% (kranji jug Slovenije)
* [[Rumunija]] oko 9% teritorije (pokraina Dobrudža).
* [[Turska]], oko 5% (njen dio na [[Evropa|evropskom kontinentu]]).



Politički pod Balkan potpadaju sljedeće zemlje: Turska, Grčka, Rumunija, Bugarska, Srbija, Albanija, Sjeverna Makedonija, Kosovo, Crna Gora i Bosna i Hercegovina.

Mnoge regije u državama navedenim kao dio Balkana znatno se razlikuju od ostatka regije, pa zato rubne države ne vole da ih zovu balkanskim zemljama. To prvenstveno vrijedi za Rumuniju, Hrvatsku i Sloveniju, ali i za Grčku.

Druge zemlje koje ne spadaju u Balkan ali su blizu i/ili su igrale važnu ulogu u geopolitici, kulturi i historiju Balkana: 
* [[Kipar]]
* [[Mađarska]] (vidi [[Austro-Ugarska]]) 
* [[Austrija]] (vidi Austro-Ugarska)
* [[Italija]] (vidi [[Dalmacija]], [[Istra]])
* [[Rusija]] (vidi [[Historija Srbije]])

== Priroda i resursi ==

Većinu regije pokrivaju planinski lanci. Glavni su lanci [[Dinaridi]] u Hrvatskoj i Bosni, koji se nastavljaju na masiv Šar-[[Pindus]] u Albaniji, Makedoniji i Grčkoj. Bugarska ima [[planina Balkan|planinu Balkan]] i [[Rodopi|Rodope]] na granici s Grčkom. 
Najviši vrh je [[Musala (Bugarska)|Musala]] u Bugarskoj (2925 m). 

Klima je [[Sredozemna klima|sredozemna]] na [[Jadransko more|Jadranskog mora]] i [[Egejsko more|Egejskog mora]], [[Okeanska klima|okeanska]] i [[humidna suptropska]] na obali [[Crno more|Crnog mora]], dok je u unutrašnjosti umjereno  [[Kontinentalna klima|kontinentalna]]. Sjever poluostrva i planine imaju snježne i mrazne zime, te vruća i suha ljeta. Na jugu su zime blaže.

Na jugu i na obali raste crnogorica. U unutrašnjosti su tipične [[Srednja Evropa|srednjoevropske]] šume ([[hrast]] i [[bukva]], u planinama [[bor (drvo)|bor]] i [[jela]]). Visinska granica šume je 1800-2000 m. 

Tlo je općenito loše, osim u ravnicama, gdje su prirodna trava, plodna zemlja i topla ljeta pogodni za oranice. U velikom dijelu regije zemljoradnja loše stoji zbog planina, vrućih ljeta i loše zemlje, što pogoduje samo nekim poljoprivrednim kulturama (naprimjer, [[maslina]]ma i [[vinova loza|vinovoj lozi]]).

Energetski izvori su rijetki. Ima [[ugalj|uglja]], pogotovo u Bugarskoj, Srbiji i Bosni. Raširenija su ležišta [[lignit]]a. [[Nafta]] je rijetka, iako postoje mala ležišta u Srbiji, Albaniji i Hrvatskoj. Postoje brojne hidrocentrale.

Među sirovinama je najviše metalne rude. Željezo je rijetko, ali neke zemlje, npr. Bosna i Hercegovina, imaju znatne količine [[bakar|bakra]], [[cink]]a, [[kalaj]]a, [[hrom]]a, [[mangan]]a, [[magnezit]]a i [[boksit]]a. Neki metali se izvoze.

== Prošlost i sadašnjost ==

Balkan je izravan kopneni put između [[Zapadna Evropa|Zapadne Evrope]] i jugozapadne [[Azija|Azije]] ([[Mala Azija]] i [[Bliski istok]]). Zato oduvijek ima vrlo veliku stratešku važnost.

Nekad je veći dio Balkana bio politički ujedinjen pod [[Bizant]]om i zatim [[Osmanlijsko carstvo|Osmanlijskim carstvom]], a središte oba carstva je ležalo u [[Anatolija|Anatoliji]] (koja danas spada u azijski dio [[Turska|Turske]]). 

Iako je pod Bizantskim carstvom spadao u najnaprednije dijelove [[Evropa|Evrope]], zadnjih 550 godina Balkan je bio najmanje razvijen dio kontinenta, jer se evropska politika i trgovina okrenula [[Atlantski okean|Atlantskom okeanu]], a Osmanlijsko carstvo je bilo relativno izolirano od glavnih ekonomskih tokova. 

Balkanske su zemlje počele sticati nezavisnost u [[19. vijek]]u, pa je Balkanski savez 1912-13. u [[Balkanski ratovi|Balkanskim ratovima]] odbacio Tursku do njenih današnjih granica. 

[[Prvi svjetski rat]] je izbio 1914. zbog atentata na nadvojvodu [[Franz Ferdinand|Franza Ferdinanda]] u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], [[Sovjetski Savez]] i [[komunizam]] jako su uticali na Balkan. 

Tokom [[Hladni rat|hladnog rata]], većina zemalja Balkana bila je pod komunistima. Ipak, [[Jugoslavija]] (1948.) i [[Albanija]] (1961.) raskinuli su sa Sovjetskim Savezom. 
Jugoslavija se više približila Zapadu i osnovala [[pokret nesvrstanih]]. Albanija se u početku okrenula [[Kina|Kini]], a kasnije se posve izolirala. Jedine nekomunističke zemlje su bile [[Grčka]] i [[Turska]], koje su tada (kao i danas) bile članice saveza [[NATO]].

Regija je početkom [[1990te|1990-ih]] godina bila teško pogođena [[Ratovi na prostoru bivše Jugoslavije|ratovima na prostoru bivše Jugoslavije]], zbog čega je [[NATO]] intervenisao u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], na [[Kosovo|Kosovu]] i u [[Makedonija|Makedoniji]]. Danas (2007.) su sve balkanske zemlje u dobrim odnosima s [[Evropska Unija|EU]] i [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]. 
Pitanje [[Kosovo|Kosova]] i [[Albanci|Albanaca]] općenito je još otvoreno. 

=== Članstvo u Evropskoj Uniji ===
[[Grčka]] je članica [[Evropska Unija|Evropske Unije]] još od 1981. godine, [[Slovenija]], [[Mađarska]] i [[Kipar]] su to postali 2004. godine, te [[Bugarska]] i [[Rumunija]] od [[1. januar]]a [[2007.]] godine. [[Hrvatska]] je ušla u [[Evropska unija|Evropsku uniju]] 2013. godine. [[Sjeverna Makedonija]] (2005. godine), [[Albanija]] (2006. godine) i [[Crna Gora]] (2007. godine), su potpisale preliminarne sporazume s [[Evropska komisija|Evropskom komisijom]], ali nisu na spisaku službenih kandidata i ne zna se kada će biti primljene. 

I ostale zemlje su izrazile želju da uđu u [[Evropska Unija|EU]], među njima i [[Bosna i Hercegovina]] koja zbog usporenih reformi, zaostaje u regiji. Pregovori EU sa [[Srbija|Srbijom]] započeli, nakon što je sklopila historijski sporazum sa Kosovom.
[[Turska]] je također zatražila članstvo još 1963., ali ni danas nije članica, iako su sklopljeni određeni carinski sporazumi.

== Stanovništvo ==

Glavni narodi regije:
* [[Rumuni]] (22 miliona)
* [[Grci]] (10.8 miliona) 
* [[Turci]] (9.2 miliona u evropskom dijelu Turske)
* [[Bugari]] (7 miliona) 
* [[Srbi]] (6.2 miliona)
* [[Albanci]] (6 miliona)
* [[Hrvati]] (4.5 miliona)
* [[Bošnjaci]] (4.4 miliona)
* [[Slovenci]] (1.9 miliona). 
* [[Makedonci]] (1.9 miliona)
* [[Crnogorci]] (0.4 miliona)


Glavne religije su kršćanstvo ([[pravoslavlje]], [[katoličanstvo]]) i [[islam]]. 

[[Pravoslavlje]] prevladava u ovim državama:
* [[Bugarska]]
* [[Crna Gora]]
* [[Sjeverna Makedonija]]
* [[Grčka]]
* [[Rumunija]]
* [[Srbija]]

[[Katoličanstvo]] prevladava u ovim državama:
* [[Hrvatska]]
* [[Slovenija]]

[[Islam]] prevladava u ovim državama:
* [[Kosovo]]
* [[Albanija]] 
* [[Bosna i Hercegovina]]
* [[Turska]]

== Također pogledajte ==
* [[Osmanlijsko Carstvo na Balkanu]]

{{Commonscat|Balkans|Balkan}}
{{Regija}}

{{Poluzaštita}}

[[Kategorija:Balkan| ]]
[[Kategorija:Evropa]]
[[Kategorija:Poluostrva]]
[[Kategorija:Regije Evrope]]
[[Kategorija:Poluostrva u Evropi]]