Razlika između verzija stranice "Hromosom"

'''Hromosom''' (grč. χρώμα, ''chroma'' - boja + σώμα, ''soma'' - tijelo) jest osnovna organizaciono-funkcionalna jedinica svake specifične [[hromosomska garnitura|hromosomske garniture]] - po morfologiji i strukturi - "lične karte" svake eukariotske vrste organizama. Hromosomi su najvažnije komponentkomponente jedra jer sadrže [[genetička informacija|genetičku informaciju]] za razvoj svih ostalih elemenata i faktora građe i funkcije svakog [[organizam|organizma]]. Redovno se nalaze u [[jedro|jedru]] i permanentne su strukture, tj. održavaju svoju individualnost tokom [[ćelijski ciklus|ćelijskog ciklusa]]. Odlikuje ih sposobnost autoreprodukcije, a u ćelijskoj diobi dijele se i oni, što održava njihov kontinuitet tokom sukcesivnih generacija [[ćelije|ćelija]], [[organizam]]a i pripadajućih [[vrsta]] živih bića.<ref>Raven P. H., Johanson G. B. (1999): Biology. WCB/McGraw–Hill, New York.</ref><ref>Campbell N. A. (1996): Biology. The Benjamin/Cummings Publishing Comp., Inc., Menlo Parc (CA), USA, {{ISBN |0-8053-1957-3}}.</ref><ref>Lawrence E. (1999): Henderson's Dictionary of biological terms. Longman Group Ltd., London, {{ISBN |0-582-22708-9}}.</ref><ref>Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (2004): ''Biologija 1,'' "Svjetlost", Sarajevo, {{ISBN |9958-10-686-8}}.</ref><ref>Ibrulj S., Haverić S., Haverić A. (2008): Citogenetičke metode – Primjena u medicini . Institut za genetičko inženjerstvo i biotehnologiju (INGEB), Sarajevo, {{ISBN |978-9958-9344-5-2}}.</ref>

Svi oblici života imaju izvjesne osobine koje ih čine specifičnima i razlikuju od mrtvih tvari. Za razliku od nežive prirode, sva živa bića posjeduju autonomnost, autoregulaciju i autoreprodukciju. Prema tome, uobličena su u samoodržive organizme, sa sposobnošću samoregulacije životnih pojava i procesa i samoobnavljanja (reprodukcije) naredne generacije istovrsnih potomaka.<ref>Levin B. (2014): Genes XI. Oxford University Press, Oxford, New York, Tokyo.</ref><ref>King R. C., Stransfield W. D. (1998): Dictionary of genetics. Oxford niversity Press, New York, Oxford, {{ISBN |0-19-50944-1-7}}; {{ISBN |0-19-509442-5}}</ref><ref>Alberts B. et al. (1983): Molecular biology of the cell. Garland Publishing, Inc., New York & London, {{ISBN |0-8240-7283-9}}.</ref><ref>Lincoln R. J., Boxshall G. A. (1990): Natural history - The Cambridge illustrated dictionary. Cambridge University Press, Cambridge, {{ISBN |0 521 30551-9}}.</ref>

== Hemijski sasavsastav ==

Hemijski sastav hromosoma pokazuje da su njegove osnovne komponente [[nukleinske kiseline]] i [[bjelančevine|proteini]]. U sveukupnoj hrmosomskoj masi ima ih oko 70-90%. Osim [[dezoksiribonukleinska kiselina|dezoksiribonukleinske kiseline]] (DNK), hromosomi sadrže i različite količine [[nukleinske kiseline|ribonukleinske kiseline]] ([[RNK]]) i ''nehistonskih proteina''. Količina DNK i kiselih proteina jako varira u zavisnosti od metaboličke aktivnosti ćelije.

Oblik i veličina hromosoma i njihovih garnitura su konstantne prirode i jedna su od prepoznatljivih obilježja osobenosti svake individue i vrste organizama. Zavisno od faze [[ćelijski ciklus|ćelijskog ciklusa]], oblik hromosoma se mijenja, ali obično su štapičasti ili nitasti. [[Interfaza|interfazni]] hromosom sadrži dvije ''hromatide'', a po završetku ćeliskih dioba ([[mitoza|mitoze]] i [[mejoza|mejoze]] po jednu, koja se u novofotmiranoj ćeliji ponovo reduplicira. Mogu biti različite forme (što zavisi od elemenata njihove građe), a dužina im se kreće od 0,5 do 40 mikrona. Izuzetak u tom pogledu su džinovski hromosomi pljuvačnih žlijezda u vinskih (voćnih) mušica ([[rod]] ''Drosophila''), koji mogu biti i 20-ak puta duži od prosječnih metafeznihmetafaznih hromosoma.

*'''[[Hromatida]]''' je ustvari lanac DNK koji je uronjen u [[bjelančevine|bjelančevinski]] omot (''matriks''). Lanac DNK čini osnovu hromosomske niti (''hromonema''; grč: ''chromo'' = boja, ''nema'' = konac, nit). Hromonema je mnogostruko (spiralno) i (manje ili više gusto i intenzivno) namotana cijelom svojom dužinom. Budući da je već i njena osnova (DNK) dvostruka spiralnaspirala, figurativno govoreći, hromonema je ''spiraline spirale spirala'' na ''n''-tu potenciju. Zahvaljujući tome, metri tananih niti se "upakuju" u specifično određene hromosome i njihove garniture. Broj hromosoma kreće se od dva (konjska glista) do nekoliko hiljada (neke protozoe, npr). Duž hromoneme ova nit je mjestimično snažnije namotana u čvoriće - hromomere, koje se (zbog veće količine DNK) uočavaju kao intenzivnije obojeni segmenti.

*'''[[Centromera]]''' je dio hromosoma koji povezuje sestrinske [[hromatida|hromatide]]. Na toj poziciji je [[primarno suženje]] (primarna konstrikcija) i obavezan je element građe svakog (normalnog) hromosoma. Bez njega se hromosom negdje "zagubi" tokom ćelijskih dioba.

Prema nekim uglednim izvorima, centromera se poistovjećuje sa [[kinetohor]]om, dok drugi kinetohor vide kao mjesto na kojem se tokom mitoze, hromosomi "preko kinetohora" vežu za niti diobenog vretena. Pojam je izvorno definiran kao genski lokus koji usmjerava ponašanje hromosoma. Prema drugom tumačenju, fizička uloga centromere je da djeluje kao mjesto okupljanja kinetohora – veoma složene multiproteinske strukture koja je odgovorna za ponašanje hromosoma prilikom segregacije. Taj sistem veže mikrotubule i signalizaciju tokom [[ćelijski ciklus|ćelijskog ciklusa]] onda kada su svi hromosomi pravilno vezani za diobeno vreteno. Tako osigurava da će se podjela ćelije nastaviti do završetka, odnosno njenog ulaska u anafazu.

U širem smislu, postoje dva tipa centromera.

*"Point centromere" se vežu se na specifične proteine koji prepoznaju određene DNK sekvence visoke efikasnosti. Svaka sekvenca DNK obično formira centromeru ako je prisutna kod određene vrste [[organizam]]a. Primjer može biti formiranje centromere u pupoljku kvasca ''Saccharomyces cerevisiae''.

|colspan ="7" | '''Kategorizacija hromosoma prema odnosu dužine dugog i kratkog kraka'''<ref>Levan A., Fredga K., Sandberg A. A. (1964): Nomenclature for centromeric position on chromosomes. Hereditas, Lund, 52: 201.</ref>

| '''''–'''''

| [[Hromosom 4 (čovjek)|4]] || 50.4|| ||

| [[Hromosom 5 (čovjek)|5]] || 48.4|| ||

| [[Hromosom 6 (čovjek)|6]] || 61.0|| ||

| [[Hromosom 7 (čovjek)|7 ]]|| 59.9|| ||

| [[Hromosom 8 (čovjek)|8]] || 45.6|| ||

| [[Hromosom 10 (čovjek)|10]] || 40.2|| ||

| [[Hromosom 11 (čovjek)|11]]|| 53.7|| ||

| [[Hromosom 12 (čovjek)|12]]|| 35.8|| ||

| [[Hromosom 16 (čovjek)|16]] || 36.6|| ||

| [[Hromosom 17 (čovjek)|17]] || 24.0|| ||

| [[Hromosom 18 (čovjek)|18]] || 17.2|| ||

| [[Hromosom 19 (čovjek)|19]] || 26.5|| ||

| [[Hromosom 20 (čovjek)|20]] || 27.5|| ||

| [[X hromosom|X]] || 60.6|| ||

U normalnim okolnostima, hromosomska duplikacija (''hromosomska amplifikacija'', ''genska amplifikacija'') je duplikacija molekula ili regiona [[DNK]] koji sadrže [[gen]]e. Može javiti kao greška kao [[homologna duplikacija]], tj ''[[hromosomska mutacija|hromosomska]]'' ili ''[[genomska mutacija]]''.<ref name="Zhang_2003">{{cite journal |author=Zhang J |title=Evolution by gene duplication: an update |journal=Trends in Ecology & Evolution |volume=18 |issue=6 |pages=292–8 |year=2003 |doi=10.1016/S0169-5347(03)00033-8 |url = }}</ref>

* [[Ćelije]]

* [[Jedro]]

* [[Hromosomska garnitura]]

* [[Genetika]]

* [[Citologija]]

* [[Citogenetika]]

* [[Citotaksonomija]]

* https://web.archive.org/web/20090531182950/http://hopes.stanford.edu/basics/dna/b0.html