Mont d’an endalc’had

Galianeg

Eus Wikipedia
(Adkaset eus Galianek)

Ar galianeg a oa ur yezh keltiek kozh a veze komzet en ul lodenn eus kevandir Europa, adal ar VIvet kantved kent JK betek ar VIvet kantved, gant annezidi Galia (hiziv : Bro-C'hall, Luksembourg, Belgia, ar pep brasañ eus Suis, Italia an Norzh, un darn eus an Izelvroioù ha Germania war ribl kleiz ar stêr Roen. Er ster ledanoc'h e c'hallfe enklozañ yezhoù keltiek all a veze implijet e Kreizeuropa (norikeg, yezh an Noriked), er Balkanioù hag en Anatolia (galateg).

Asambles gant al leponteg hag ar c'heltibereg komzet el Ledenez iberek e vez tolpet ar yezhoù-se en ur strollad douaroniel anvet « yezhoù keltiek kevandirel ». Arvar ha breud zo diwar-benn an darempredoù resis kenetrezo ha gant ar yezhoù keltiek a-vremañ,rak dister eo o roudoù peurliesañ.

Galianeg a gaver war un 800 enskrivadur bennak (a-zarn peurvuiañ) a enkloz deizhiadurioù, priajoù, mein kañv, pezhioù ha testennoù all. Da gentañ e veze skrivet ar galianeg dre al lizherenneg c'hresianek e Bro-c'hall ar Su, ha tamm-ha-tamm e voe implijet al lizherenneg latin pa voe aloubet Galia gant ar Romaned[1].

Tro-dro ar Vvet kantved e voe distroadet ar galianeg en Europa ar C'hornôg gant al latin poblek ha yezhoù germanek liesseurt. E-kerzh ar VIvet kantved ez eo aet ar galianeg da get war a soñjer.

Morfologiezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Peuzheñvelderioù a oa etre ar galianeg hag al latin en o yezhadur. Hervez an istorour gall Ferdinand Lot e voe abeg degemer al latin plaen ha brav er C'halia Roman[2].

Troadoù yezhadurel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Galianeg a zo seizh troad gantañ: an tro-envel, an tro-c'hervel, an tro-damall, an tro-c'henel, an tro-reiñ, an tro-vinviaouel hag an tro-lec'hiad.

Troad Unander   Liester
Kelf gant ā Kelf gant o Kelf gant i Kelf gant u Kelf gant r Kelf gant ā Kelf gant o Kelf gant i Kelf gant u Kelf gant r
Tro-envel *toṷtā *mapos (n. *-on) *ṷātis *gutus *brātīr *toṷtās *mapoi *ṷātīs *gutoṷes *brāteres
Tro-c'hervel *toṷtā *mape *ṷāti *gutu *brāter *toṷtās *mapoi *ṷātīs *gutoṷes *brāteres
Tro-damall *toṷtan ~ *toṷtam > *toṷtim *mapon ~ *mapom (n. *-on) *ṷātin ~ *ṷātim *gutun ~ *gutum *brāterem *toṷtās *mapōs > *mapūs *ṷātīs *gutūs *brāterās
Tro-c'henel toṷtās > *toṷtiās *mapoiso > *mapi *ṷātēis *gutoṷs > *gutōs *brātros *toṷtanom *mapon *ṷātiom *gutoṷom *brātron
Tro-reiñ *toṷtai > *toṷtī *mapūi > *mapū *ṷātei > *ṷāte *gutoṷei > gutoṷ *brātrei *toṷtābo(s) *mapobo(s) *ṷātibo(s) *gutuibo(s) *brātrebo(s)
tro-vinviaouel *toṷtia > *toṷtī *mapū *ṷātī *gutū *brātri *toṷtābi(s) *mapuis > *mapūs *ṷātibi(s) *gutuibi(s) *brātrebi(s)
tro-lec'hiad *toṷtī *mapei > *mapē *ṷātei *gutoṷ *brātri *toṷtābo(s) *mapois *ṷātibo(s) *gutubo(s) *brātrebo(s)

Verboù galianek o deus:

- 4 amzer: amzer-vremañ, amzer-dazont, amzer-vremañ-kevrennek ha amzer-amdremenet
- 4 doare: doare-disklêriañ, doare-sujañ, doare-hetiñ ha doare-gourc'hemenn
- 2 du: Tu-gra ha Tu-gouzañv[3].

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • (br) Even, Arzel (1956) : Istor ar yezhoù keltiek, levrenn 1, Hor Yezh, 1987,pp. 26–59.
  • (fr) Dottin, Georges (1920) : La langue gauloise – Grammaire, textes et glossaire, Slatkine Reprints, 1985 (ISBN 978-2-05-100208-0)
  • (fr) Savignac, Jean-Paul : « Merde à César » – Les Gaulois– Leurs écrits retrouvés, rassemblés, traduits et commentés, Éditions de la Différence, 2000 (ISBN 978-2-7291-1323-0)

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. (en) John Collins : The European Iron Age p.144 sqq.
  2. La Gaule (1947); for the relevance of the question of the transition from Gaulish to Latin in French national identity, see also Nos ancêtres les Gaulois.
  3. David, Stifter (2008). Old Celtic Languages: Gaulish. General Information
    (en)
    .