Наталля Аляксееўна Арсеннева: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Няма тлумачэння праўкі |
|||
(Не паказана 35 прамежкавых версій 15 удзельнікаў) | |||
Радок 1: | Радок 1: | ||
⚫ | |||
__NOTOC__ |
|||
'''Ната́лля Арсе́ннева''' (у шлюбе — '''Кушаль'''; {{ДН|20|9|1903}}, {{#statements:P19}} — {{ДС|25|7|1997}}, {{#statements:P20}}, [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]]) — беларуская паэтка, перакладчыца, драматург. |
|||
⚫ | |||
| Імя = Наталля Арсеннева |
|||
| Арыгінал імя = |
|||
| Фота =Natalla Arsieńnieva1927.jpg |
|||
| Шырыня = |
|||
| Подпіс =Са зборніка вершаў «Пад сінім небам». [[Вільня]]. [[1927]] |
|||
| Псеўданімы = |
|||
| Дата нараджэння = |
|||
| Месца нараджэння = |
|||
| Жанр = |
|||
| Прэміі = |
|||
| Узнагароды = |
|||
}} |
|||
'''Наталля Арсеннева''' ('''Кушаль'''; {{ДН|20|9|1903}}, {{МН|Баку||горад Баку}} — {{ДС|25|7|1997}}, {{месца смерці|Рочэстэр|у Рочэстэры (Нью-Ёрк)|Рочэстэр, Нью-Ёрк}}, [[штат Нью-Ёрк|Нью-Ёрк]], [[ЗША]]) — беларуская {{паэтэса|Польшчы|Беларусі|ЗША}}, {{перакладчык|Польшчы|Беларусі|ЗША}}, {{драматург|Польшчы|Беларусі|ЗША}}. |
|||
== Біяграфія == |
== Біяграфія == |
||
{{падвойная выява|лева|Бацька Наталлі Арсенневай. Вільня, 1910.jpg| |
{{падвойная выява|лева|Бацька Наталлі Арсенневай. Вільня, 1910.jpg|150|Маці Наталлі Арсенневай. Вільня, 1910.jpg|150|Бацькі Наталлі Арсенневай. 1910}} |
||
Нарадзілася |
Нарадзілася 20 верасня 1903 года ў сям’і начальніка Бакінскай мытнай акругі Аляксея Арсеннева і былой настаўніцы ў [[Баку]]. У 1905 годзе бацьку Наталлі перавялі спачатку на [[Валынь]], а пасля ў [[Вільнюс|Вільню]]. Радавод яе бацькі ўзыходзіць да роду маці [[Міхаіл Юр’евіч Лермантаў|Міхаіла Лермантава]]<ref name=marakou>[http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i?id=19230 Арсеннева (Кушаль) Наталля] // {{Крыніцы/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}}</ref>. Паводле літаратуразнаўцы [[Мікалай Іванавіч Мішчанчук|Мікалая Мішчанчука]], {{нп5|род Арсенневых||ru|Арсеньевы}} — генеалагічная лінія бабулі рускага класіка<ref>{{кніга|аўтар = Мішчанчук, М. І.|частка = «…Між берагамі…» Лёс і творчасць Наталлі Арсенневай|загаловак = Як жыць — дык жыць для Беларусі.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = Народная асвета|год = 1995|том = |старонкі = 130|старонак = 334|серыя = |isbn = 985-03-0204-6|тыраж = }}</ref>, {{нп5|Лізавета Аляксееўна Арсеннева|Лізаветы Аляксееўны Арсенневай|ru|Арсеньева, Елизавета Алексеевна}} (1773—1845). |
||
=== Дзяцінства === |
=== Дзяцінства === |
||
Сям’я Арсенневых складалася з трох сясцёр і аднаго брата. Іхняя маці, былая настаўніца, дала Наталлі |
Сям’я Арсенневых складалася з трох сясцёр і аднаго брата. Іхняя маці, былая настаўніца, дала Наталлі добрую хатнюю адукацыю, рыхтуючы дачку адразу ў сярэднюю школу<ref name=publ1>{{артыкул|аўтар=Арсеннева, Н.|загаловак=«Я не палітык, ніколі ім не была…»|арыгінал=|спасылка=|аўтар выдання=|выданне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=1993|выпуск=|том=|нумар=1|старонкі=17—21|isbn=}}</ref>. У дзяцінстве захаплялася [[Малюнак|маляваннем]]. У дзесяць гадоў, будучая паэтка з адзнакаю здала ўступныя экзамены і паступіла адразу ў другі клас Віленскай Марыінскай гімназіі. Тут яна правучылася толькі два гады праз пачатак [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]]. У 1914 годзе сям’я Арсенневых эвакуявалася ў [[Яраслаўль]]. Юная Наталля працягвала вучобу ў Кацярынінскай жаночай гімназіі, дзе дадаткова наведвала літаратурны гурток. У 1917 годзе рабіла ілюстрацыі мастацка-літаратурнага часопіса, які выдаваўся гуртком. Тут яна ў чатырнаццаць гадоў напісала свой першы верш на [[Руская мова|рускай мове]] «Облако»<ref name=auto463>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 463|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. З пачаткам антыбальшавіцкага паўстання ўлетку 1918, сям’я Арсенневых пакрысе адпраўляецца ў Вільню, да якой дабіраліся этапамі больш за год праз [[Вялікія Лукі]] [[Пскоўская губерня|Пскоўскай губерні]] і [[Верхнядзвінск|Дрысу]]. У часе пераезду, усе дзеці перахварэлі на «[[Іспанскі грып|іспанку]]». Сястра Наталлі Галіна ў выніку хваробы памерла<ref name="knih7"/>. |
||
=== Вяртанне ў Вільню === |
=== Вяртанне ў Вільню === |
||
[[Файл: |
[[Файл:Vypusk 2 1921.jpg|міні|250пкс|Група 2-га выпуску Віленскай беларускай гімназіі, 1921 г. Наталля Арсеннева стаіць у трэцім шэрагу крайняя справа]] |
||
У |
У 1920 годзе сям’я вярнулася ў Вільню. За час [[бежанства]] ўся віленская маёмасць Арсенневых была раскрадзеная, а ў іх кватэры жылі чужыя людзі. У Вільні 16-гадовая Наталля давала ўрокі [[Французская мова|французскай]] і [[Нямецкая мова|нямецкай]] моў, каб дапамагчы сям’і. Тут яна паступіла ў [[Віленская беларуская гімназія|Віленскую беларускую гімназію]], дзе настаўнічалі [[Максім Гарэцкі]], [[Браніслаў Адамавіч Тарашкевіч|Браніслаў Тарашкевіч]], [[Антон Іванавіч Луцкевіч|Антон Луцкевіч]], [[Аркадзь Антонавіч Смоліч|Аркадзь Смоліч]] і іншыя дзеячы беларускага [[Беларускае нацыянальнае адраджэнне|нацыянальнага адраджэння]]<ref name=mishch131>{{кніга|аўтар = Мішчанчук, М. І.|частка = «…Між берагамі…» Лёс і творчасць Наталлі Арсенневай|загаловак = Як жыць — дык жыць для Беларусі… |арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = Мінск|выдавецтва = Народная асвета|год = 1995|том = |старонкі = 131|старонак = 334|серыя = |isbn = 985-03-0204-6|тыраж = }}</ref>. Наталля Арсеннева пазней адзначала: ''«па праўдзе, я стала беларускай паэткай толькі ўвосень 1920 года»''<ref>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 465|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. У гімназіі прымала ўдзел у пастаноўцы паводле «[[Паўлінка|Паўлінкі]]» [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. |
||
У чэрвені |
У чэрвені 1921 годзе атрымала атэстат аб сярэдняй адукацыі — «матуру». Ужо ў верасні пачала настаўнічаць у адной з сямі беларускіх школ у Вільні. Адначасова паступіла на гуманістычны факультэт [[Вільнюскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]] і друкавалася ў розных заходнебеларускіх часопісах і газетах<ref name=knih7>{{кніга|аўтар = Сямёнава, А.|частка = На шляху сусветаў|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 7|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. На яе паэтычныя здольнасці звярнуў увагу асабіста [[Максім Гарэцкі]]<ref name=marakou/>. |
||
=== Міжваенны перыяд === |
=== Міжваенны перыяд === |
||
[[Файл:Natalla Arsieńnieva1935.jpg|thumb|170px|Наталля Арсеннева, 1935]] |
[[Файл:Natalla Arsieńnieva1935.jpg|thumb|170px|Наталля Арсеннева, 1935]] |
||
28 верасня 1922 года Наталля Арсеннева выйшла замуж за [[Францішак Кушаль|Францішка Кушаля]] — сябра [[Беларуская вайсковая камісія|Беларускай вайсковай камісіі]], а пасля жаўнера [[Узброеныя сілы Польшчы|польскага войска]]. Ад яго яна мела двух сыноў: Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра. Першыя паўтара года пасля шлюбу пражылі ў [[Слонім]]е. Тут Наталля Арсеннева моцна пасябравала з [[Гальяш Леўчык|Гальяшом Леўчыкам]]<ref name=auto471/>. Улетку 1923 года Францішак Кушаль адправіў гасцяваць Наталлю да свайго дзеда Вінцука Кушаля ў вёску [[Доры]] ў [[Валожынскі павет|Валожынскім павеце]]. Тут яна правяла амаль тры месяцы і пазней ездзіла сюды кожнае лета. Гэтыя гасцяванні паэтка апісала наступным чынам: |
|||
{{Цытата|Тут, у чыста беларускім сялянскім асяроддзі, я цесна зжылася з Беларуссю, калі можна так сказаць, ужо не ў тэорыі, а на практыцы, зжылася з найчысцейшаю беларускаю моваю, з беларускім жыццём і прыродаю. Мужавы бацька — стары Кушаль — быў найшчырэйшым беларускім патрыётам, хоць палітыкай ніколі не займаўся і ў жыцці сваім ніколі нікуда не выязджаў далей за [[Валожын]], [[Івянец]], [[Ракаў]] ці [[Маладзечна]]<ref name=publ1/>.}} |
{{Цытата|Тут, у чыста беларускім сялянскім асяроддзі, я цесна зжылася з Беларуссю, калі можна так сказаць, ужо не ў тэорыі, а на практыцы, зжылася з найчысцейшаю беларускаю моваю, з беларускім жыццём і прыродаю. Мужавы бацька — стары Кушаль — быў найшчырэйшым беларускім патрыётам, хоць палітыкай ніколі не займаўся і ў жыцці сваім ніколі нікуда не выязджаў далей за [[Валожын]], [[Івянец]], [[Ракаў]] ці [[Маладзечна]]<ref name=publ1/>.}} |
||
[[Файл:Natalla Arsieńnieva i Maksim Tank1937.jpg|thumb|Наталля Арсеннева і [[Максім Танк]], |
[[Файл:Natalla Arsieńnieva i Maksim Tank1937.jpg|thumb|Наталля Арсеннева і [[Максім Танк]], Вільня, 1936 г.]] |
||
У |
У 1924 годзе мужа Наталлі Арсенневай перавялі на [[Балтыйскае Памор’е|Памор’е]], дзе яны пражылі 13 гадоў у [[Хэлмна|Хэлмне]] і год у [[Равіч (горад)|Равічы]], на самой граніцы з [[Веймарская рэспубліка|Германіяй]]<ref name=auto472>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 472|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. |
||
У |
У 1927 годзе Наталля Арсеннева надаўжэй прыехала ў Вільню і падрыхтавала да друку свой першы зборнік «Пад сінім небам». Адначасова яна займалася перакладам «[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]» [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]]: пераклала 1-ю, 2-ю і пачала чацвёртую часткі. Пераклад быў ацэнены станоўча і частка яго была надрукавана ў адным з віленскіх беларускіх часопісаў, аднак цэласць недзе загінула, а ў друкароў ці рэдактараў яе пазней знайсці не ўдалося<ref name=auto471>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 471|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. У 1935 годзе ўпершыню наведала Вільню ўзімку, дзе чытала свае вершы і пазнаёмілася з [[Максім Танк|Максімам Танкам]], творчасць якога зрабіла на яе моцнае ўражанне<ref name=auto473>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 473|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. |
||
=== Другая сусветная вайна === |
=== Другая сусветная вайна === |
||
На пачатку [[Другая сусветная вайна|2-й сусветнай вайны]] муж Наталлі Арсенневай аказаўся ў савецкім палоне — Старабельскім лагеры<ref name=auto476>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 476|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. Баючыся быць адрэзанай ад дзяцей, якія былі ў [[Доры|Дорах]], паэтка пайшла туды з Вільні, ноччу, праз [[Ліпаўка (Ашмянскі раён)|Ліпаўку]] на [[Ашмяны]]. Пад [[Вішнева (Валожынскі раён)|Вішневам]], як падазроная асоба арыштавана савецкай дзяржбяспекай, адвезена ў пастарунак [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]] у [[Валожын]]е і адпушчана адтуль праз пяць дзён. Дабраўшыся да Дораў, праз цяжкае матэрыяльнае становішча Наталля Арсеннева вырашыла ехаць з дзецьмі назад у Вільню, але [[Беларускі камітэт (Польшча)|Беларускі камітэт]] там нічым ёй не дапамог<ref name=auto474>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 474|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. Тады Арсеннева вырашае падаць заяўку ў савецкую рэпатрыяцыйную камісію па дазвол уезду на тэрыторыю [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]. Дазвол быў атрыманы і 31 снежня 1939 года яна чарговы раз пакінула Вільню, асела ў [[Вілейка|Вілейцы]], дзе жыў брат яе братавай. Апрача таго, у Вілейцы тым часам жыў Максім Танк, які ўладкаваў Наталлю Арсенневу стылістам у абласную [[Віленская праўда|«Сялянскую газету»]]<ref name=auto475>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 475|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. |
|||
На пачатку сакавіка 1940 года [[Саюз беларускіх пісьменнікаў]] запрасіў Наталлю Арсенневу і Максіма Танка ў [[Мінск]]. Там паэтка пазнаёмілася з [[Янка Купала|Янкам Купалам]], [[Змітрок Бядуля|Змітраком Бядулям]] і іншымі. Аднаго вечара, калі Танк, Арсеннева і беларускі крытык і драматург [[Алесь Кучар]] ішлі па Савецкай вуліцы, Танк голасна гаварыў па-беларуску, на што атрымаў спалоханую заўвагу Алеся Кучара: |
|||
{{Цытата|Ведаеце, не гаварыце так голасна па-беларуску, у нас гэта не прынята<ref name=auto475/>.}} |
{{Цытата|Ведаеце, не гаварыце так голасна па-беларуску, у нас гэта не прынята<ref name=auto475/>.}} |
||
13 красавіка 1940 года на золку Наталля Арсеннева разам з сынамі была арыштавана органамі НКУС і без афіцыйнага абвінавачвання сасланая ў [[ГУЛАГ]] у [[Казахстан]]е. У лютым 1941 года атрымала выклік у [[Масква|Маскву]]. Дабраўшыся цягніком да [[Лубянка|Лубянкі]], Наталлю Арсенневу беспаспяхова спрабавалі намовіць падпісаць развод з сваім мужам, які ў той час знаходзіўся побач на Лубянцы. Пасля чарговага вяртання ў Казахстан, паэтцы разам з двума дзецьмі было дазволена вярнуцца на ранейшае месца жыхарства. У траўні 1941 года Наталля Арсеннева была ўжо ў Дорах. Праз некалькі дзён ёй прыйшоў загад ехаць у [[Беласток]], дзе яна адшукала Максіма Танка і той уладкаваў яе на кватэру і працу ў рэдакцыю газеты, дзе паэтка працавала да пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|савецка-германскай вайны]]<ref name=auto483>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 483|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. |
|||
Пасля нападу нацыстаў на СССР Наталля Арсеннева праз [[Ліда|Ліду]], [[Багданаў (Валожынскі раён)|Багданава]] і [[Валожын]] дабралася з Беластока ў Доры, адкуль з малодшым мужавым братам адправілася ў зруйнаваны Мінск. Пазней яна з мужам атрымала кватэру на былой [[Ленінградская вуліца (Мінск)|Ленінградскай вуліцы]]. Дагэтуль вызвалены з Лубянкі Францішак Кушаль жыў на адной кватэры з [[Антон Яўстаф’евіч Адамовіч|Антонам Адамовічам]], а пасля пераезду з жонкай на Ленінградскую вуліцу прапанаваў ёй пайсці на працу ў рэдакцыю «[[Беларуская газета (1941)|Беларускай газеты]]»<ref name=auto486>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 486|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. Перакладала [[лібрэта]] да опер «[[Кармэн (опера)|Кармэн]]» і «[[Яўген Анегін (опера)|Яўген Анегін]]». У гэты час да Наталлі Арсенневай звярнуліся па напісанне лібрэта да новай оперы, за сюжэт якой паэтка ўзяла верш «Лясное возера» з цыкла «Зачараваны вугал» са зборніка «Пад сінім небам». Напісанне музыкі было даручана кампазітару [[Мікалай Шчаглоў-Куліковіч|Міколу Шчаглову]]. Апроч гэтага, паэтка напявала мелодыі шматлікіх песень, пачутых ёю яшчэ ў Дорах. Тэксты іншых народных песень, якія пазней увайшлі ў оперу Наталля Арсеннева ўзяла з фальклорнага зборніка [[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Еўдакіма Раманава]]<ref name=auto488>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 488|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. Пасля прэм’еры «Ляснога возера» Арсеннева зрабіла пераклад «Затанулага звана» [[Герхарт Гаўптман|Герхарта Гаўптмана]]. |
|||
У другой палове |
У другой палове 1942 года Наталля Арсеннева атрымала ліст ад свайго брата Сяргея, які ў 1940 годзе ўцёк у [[Трэці рэйх|Германію]] і праз цяжкую хваробу прасіў узяць апеку над сваёй сям’ёй. Паэтка парупілася пра атрыманне дазволу на пераезд і спачатку выехала ў [[Берлін]], а затым у [[Лейпцыг]], дзе яе брат ляжаў у санаторыі «Reisengebirge». У часе яе знаходжання ў Лейпцыгу Сяргей Арсеннеў памёр у санаторыі, і Наталля праз сканчэнне тэрміну пропуска вымушана была вяртацца ў Мінск<ref name=auto489>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 489|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. |
||
Па вяртанні ў |
Па вяртанні ў Мінск Наталля Арсеннева распачала працы над перакладамі «Цыганскага барона» [[Іаган Штраус (сын)|Ёгана Штрауса]], «Разбітага кубка» [[Генрых фон Клейст|Гайнрыха фон Кляйста]], «[[Чароўная флейта (опера)|Чароўнай флейты]]» [[Вольфганг Амадэй Моцарт|Моцарта]] і «[[Вольны стралок|Вольнага стральца]]» [[Карл Марыя фон Вебер|Карла Марыі фон Вебера]]. 22 чэрвеня 1943 ад міны, што [[Выбух у Менскім беларускім тэатры (1943)|ўзарвалася]] ў [[Мінскі гарадскі тэатр|Мінскім гарадскім тэатры]] загінуў сын Яраслаў. Яго пахаванне адбылося на [[Вайсковыя могілкі (Мінск)|Вайсковых могілках]]. Па смерці сына кампазітар Мікола Шчаглоў папрасіў Наталлю напісаць арыю для кнігі Праксады для 3-га акта оперы «Усяслаў Чарадзей». Калі лібрэта да оперы было скончана, найлепшыя ўверцюры і арыі былі выкананыя спевакамі і поўным аркестрам у студыі Мінскага радыё<ref name=auto491>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 491|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. У гэты час у рэдакцыю «Беларускай газеты» заходзіў вядомы беларускі драматург [[Францішак Аляхновіч]]. Пасля [[Другі Усебеларускі кангрэс|Другога Усебеларускага кангрэса]] сустрэлася з [[Ларыса Антонаўна Геніюш|Ларысай Геніюш]], якая прыехала з [[Прага|Прагі]]. |
||
З пачаткам наступлення |
З пачаткам наступлення савецкіх войск на [[Мінск]], Наталля Арсеннева разам з дзеячамі [[Беларуская цэнтральная рада|Цэнтральнай беларускай рады]] эвакуюецца праз [[Беласток]], [[Варшава|Варшаву]] ў [[Калінінград|Кёнігсберг]], затым у горад [[Форст]] у зямлі Брандэнбург, дзе з сынам правяла каля месяца, і адкуль пераехалі ў Берлін. Тут паэтка ўладкавалася на працу ў беларускую газету «[[Раніца (газета, 1939)|Раніца]]». Тут яна напісала большую частку вершаў, якія пазней увайшлі ў зборнік «Не астыць нам»<ref name=auto498>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 498|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. 3 лютага 1945 года праз няспынныя бамбардзіроўкі Берліна Наталля Арсеннева разам з сям’ёй Шчагловых і Каханоўскіх пераехала ў мястэчка [[Амберг]], паблізу чэшскай мяжы, дзе цярпелі цяжкую харчовую і фінансавую нястачу. Далейшыя гады паэтка са сваім мужам правяла ў лагерах для гэтак званых «перамешчаных асоб». Увосень 1945 года Арсеннева разам з мужам перабралася ў [[Рэгенсбург]], дзе знайшлася магчымасць весці культурную працу пры [[Беларускі камітэт самапомачы|Беларускім камітэце]]<ref name=auto498/> і выкладаць у [[Беларуская гімназія імя Янкі Купалы|Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы]] французскую і нямецкую мовы. Друкавалася на старонках шматлікай эміграцыйнай перыёдыкі<ref name="grsu">[https://elib.grsu.by/katalog/184123-423023.pdf Петрушкевіч, А. М. Наталля Арсеннева : Шлях да Беларусі : манаграфія / Ала Мікалаеўна Петрушкевіч; прадм. і рэд. А. М. Пяткевіча. — Мінск : Кнігазбор, 2013. — 180 с.] ISBN 978-985-7057-44-3</ref>. Пазней, у 1946<ref name="grsu"/> годзе, Наталлю Арсенневу перавезлі ў лагер у [[Міхельсдорф]]е, потым — у {{нп5|Віндышбергердорф|Віндышбергердорфе|de|Windischbergerdorf}}, дзе Наталля Арсеннева разам з беларускай грамадой ставіла канцэрты<ref name=auto500>{{кніга|аўтар = Арсеннева, Н.|частка = Аўтабіяграфічная нататка|загаловак = Арсеннева Н. Выбраныя творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай|выданне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = |том = |старонкі = 500|старонак = 592|серыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |тыраж = }}</ref>. Да свайго ад’езду ў [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] Арсеннева паспела пабываць у [[Розенгайм]]е. |
||
=== ЗША === |
=== ЗША === |
||
У [[Злучаныя Штаты]] Наталля Арсеннева пераехала |
У [[Злучаныя Штаты Амерыкі|Злучаныя Штаты]] Наталля Арсеннева пераехала 15 чэрвеня 1950 года (спачатку ў [[Нью-Ёрк]], пазней — у [[Рочэстэр (Нью-Ёрк)|Рочэстэр]]), дзе ёй напачатку давялося працаваць упакавальніцай агуркоў на фабрыцы кансерваў. Праз некалькі тыдняў паэтка разам з мужам ужо займелі сваю невялікую кватэру<ref name=publ1/>. Удзельнічала ў заснаванні [[Беларуска-амерыканскае задзіночанне|Беларуска-Амерыканскага Задзіночання]], дзе была культурна-асветным рэферэнтам (1951—1953) і сакратаром (1959—1967) Галоўнай управы<ref name="grsu"/>. У 1952—1954 гадах Працавала рэдактарам у эмігранцкай газеце «[[Беларус (газета)|Беларус]]», на [[Беларуская служба Радыё «Свабода»|Радыё Свабода]], у [[Беларускі інстытут навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку|Беларускім інстытуце навукі і мастацтва]] ў Нью-Ёрку. |
||
У |
У 1967 годзе ў сувязі са смерцю пасля цяжкае хваробы (ва ўзросце 38 гадоў) нявесткі Наталлі Кушаль (у дзявоцтве Куліковіч) пераехала да сына Уладзіміра ў [[Рочэстэр (Нью-Ёрк)|Рочэстэр]] ([[Нью-Ёрк (штат)|штат Нью-Ёрк]]) даглядаць унукаў Пятра і Наталлю<ref name="grsu"/>. |
||
У |
У 1970—1980-я гады адышла ад актыўнага ўдзелу ў палітычным жыцці [[Беларуская дыяспара|беларускай эміграцыі]]. |
||
25 ліпеня 1997 года Наталля Арсеннева памерла ў горадзе Рочэстэр (штат Нью-Ёрк). Пахавана на мясцовых могілках<ref name="Могілкі">{{крыніцы/Могілкі як частка мемарыяльнай культуры беларускай эміграцыі|}}</ref> ({{#statements:P119}}), побач са сваім мужам [[Францішак Кушаль|Францішкам Кушалем]]<ref>[https://naviny.by/rubrics/society/2013/01/31/ic_articles_116_180694 Пантэон Беларусі. Наталля Арсеннева] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190707153102/https://naviny.by/rubrics/society/2013/01/31/ic_articles_116_180694 |date=7 ліпеня 2019 }}</ref>. |
|||
<!-- |
|||
Вызначальную ролю ў фарміраванні Н. Арсенневай як беларускай паэтэсы адыграла беларуская гімназія ў Вільні. Ва ўспамінах яна пісала<ref>Арсеньнева Н. Між берагамі. Ню-Ерк; Таронта, 1979. С. 13</ref>: |
|||
{{Цытата|Неставала блізу ўсяго, шмат хто з вучняў і з настаўнікаў галадаваў, ня было нястачы толькі ў вадным — у запале, у гарачых ахвярных сэрцах, у людзях, якія, дарма што голад і холад, аддана вялі свэю працу з аднэю думкай — зрабіць шчасьлівай сваю Бацькаўшчыну—Беларусь.}} |
|||
У [[1922]] Наталля Арсеннева выйшла за [[Францішак Кушаль|Францішка Кушаля]], якога, як афіцэра польскага войска, накіравалі служыць у заходні рэгіён Польшчы. Пасля верасня [[1939]] г. Наталля Арсеннева жыла ў [[горад Вілейка|Вілейцы]], працавала ў абласной «Сялянскай газеце». У красавіку [[1940]] г. як жонка палоннага польскага афіцэра была выслана з сынамі ў [[Казахстан]]. У маі [[1941]] г. вярнулася з ссылкі ў [[Мінск]], дзякуючы заступніцтву між іншых [[Янка Купала|Янкі Купалы]]. Тут яе напаткала вайна. У акупіраваным Мінску супрацоўнічала з [[Беларуская газета (1941)|«Беларускай газетай»]]. Напісала некалькі лібрэта да опер, займалася перакладамі. Прымала удзел у [[Другі Усебеларускі кангрэс|Другім Усебеларускім кангрэсе]]. |
|||
--> |
|||
== Творчасць == |
== Творчасць == |
||
Друкуецца з 1920. Яе талент заўважыў і падтрымаў [[ |
Друкуецца з 1920 года. Яе талент заўважыў і падтрымаў [[Максім Гарэцкі]]. Ранняя лірыка, якую яна змяшчала ў перыядычных выданнях [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], пераважна прыродаапісальная, [[Інтымная лірыка|інтымная]]. Яна імкнулася перадаць імгненныя ўражанні, пачуцці, адлюстраваць зменлівы стан душы, плынь унутранага быцця. |
||
Творчасць |
Творчасць Наталлі Арсенневай 1920—30-х гадоў стала значнай з’явай заходнебеларускай літаратуры. Кніга лірыкі «Пад сінім небам» (Вільня, 1927) узбагаціла беларускую паэзію глыбокім пранікненнем у сферу чалавечых пачуццяў, свежасцю лірычных інтанацый, багаццем вобразнай палітры. [[Максім Танк]] у сваіх «Лістках календара» пісаў пра паэтку: «Трэба прызнаць, што са сваіх інтымных пачуццяў яна ўмее вязаць прыгожыя карункі»<ref>Танк М. Лісткі календара. Мн., 1970. С. 123</ref>. Гэтыя асаблівасці лірыкі Арсенневай уласцівыя і кнізе «Жоўтая восень», што рыхтавалася да друку яшчэ ў 1935—36 гадах, але апублікаваная цалкам толькі ў кнізе выбранага як асобны раздзел. |
||
Вершы, створаныя ў акупаваным Мінску, склалі зборнік «Сягоння» (1944). Талент |
Вершы, створаныя ў акупаваным Мінску, склалі зборнік «Сягоння» (1944). Талент паэткі раскрыўся ў бок філасофскага, гуманістычнага асэнсавання гістарычных падзей, узмацніліся грамадзянскія, трагічна афарбаваныя ноты. Вайна ўспрымаецца ёю як вялікая трагедыя еўрапейскіх народаў. Зруйнаваны, пакрыты папялішчамі свет выклікаў адчай і адчуванне ўласнага бяссілля: «''За ўсё гэта, за ўсё — не наплачацца нават паэт''». У ваенных вершах Наталля Арсеннева не імкнулася быць суддзёй падзей, не падзяляла ўдзельнікаў вайны на «сваіх і чужых», ёй аднолькава шкада ўсіх загінуўшых — як сына [[Дняпро|Дняпра]], так і сына [[Рэйн]]а. Яна абрала пазіцыю нейкага «надсусветнага» назіральніка<ref>[[І. Багдановіч]] (1993)</ref>. Скразны матыў ваеннай лірыкі — матыў непасільнасці выказаць і аб’яднаць смуткам і тугою аднаго чалавека, нават калі ён паэт, сусветны смутак і жаль, што апанаваў чалавецтва, кінутае ў вір вайны. Побач з тэмай «жыцця… ў жалобнай раме», асуджэння вайны, смутку сярод руін і ахвяр, у творах моцна гучала нацыянальна-патрыятычная тэма Бацькаўшчыны (вершы «Песня каліноўцаў», «Жыве Беларусь», «Малітва», «Прысяга», «Краіне», «Зняволены сцягам»), сцвярджалася ідэя вольнасці і моцы Беларусі, выказвалася вера ў той момант, калі Беларусь акрыяе ў змаганні і плён яе ніў будуць збіраць не чужынцы. |
||
Напісала лібрэта да опер [[Мікалай Шчаглоў-Куліковіч| |
Напісала лібрэта да опер [[Мікалай Шчаглоў-Куліковіч|Мікалая Шчаглова]] «Лясное возера», «Усяслаў Чарадзей» і аперэты «З выраю». Пераклала на беларускую мову некалькі п’ес, якія ставіліся ў менскім гарадскім тэатры, сярод іх «Затонуты звон» Герхарта Гаўптмана, «Вяселле Фігаро» і «Чарадзейная жалейка» Моцарта, «Кармэн» Жоржа Бізэ і «Цыганскі барон» Ёгана Штрауса. Супрацоўнічала з [[Антон Мітрафанавіч Кецка|Антонам Кецкам]] у падрыхтоўцы зборніка «Эвангельскі хрысьціянскі сьпеўнік». |
||
У творчасці эміграцыйнага перыяду нацыянальныя і гісторыка-патрыятычныя матывы паглыбіліся, набылі настальгічную афарбоўку. Пастаяннай прыхільнасцю паэтэсы карыстаецца беларуская нацыянальная сімволіка (цыклы вершаў «Не астыць нам», «Брамы», «На ростанях»). Асобныя творы прысвечаны [[ |
У творчасці эміграцыйнага перыяду нацыянальныя і гісторыка-патрыятычныя матывы паглыбіліся, набылі настальгічную афарбоўку. Пастаяннай прыхільнасцю паэтэсы карыстаецца беларуская нацыянальная сімволіка (цыклы вершаў «Не астыць нам», «Брамы», «На ростанях»). Асобныя творы прысвечаны [[Францыск Скарына|Францішку Скарыну]] («У гасподзе Падуанскай»), [[Дзень Волі|дню абвяшчэння незалежнасці Беларусі]] («25 сакавіка», «Ён граць не сціхне»), [[Слуцкае паўстанне|Слуцкаму паўстанню]] («На Слуцкія ўгодкі», «Косы», «Сыны і маці»). Само імя Беларусі для паэткі, аддзеленай ад Бацькаўшчыны не толькі геаграфічнай, але і палітычнай адлегласцю, становіцца «пякучым сымбалем болю», аднак толькі з ім яна адчувае сябе нястрачаным чалавекам. |
||
З сярэдзіны 1980-х |
З сярэдзіны 1980-х гадоў яе творы зноў робяцца вядомымі і папулярнымі ў Беларусі. |
||
== Сям’я == |
== Сям’я == |
||
У шлюбе з [[Францішак Кушаль|Францішкам Кушалем]] мела двух сыноў — Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра ( |
У шлюбе з [[Францішак Кушаль|Францішкам Кушалем]] мела двух сыноў — Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра (1924—?). Яраслаў загінуў ад выбуху закладзенай савецкімі партызанамі бомбы, у мінскім тэатры ў часе прадстаўлення. Уладзімір ажаніўся з Наталляй Куліковіч (1928—1967), дачкой [[Мікалай Шчаглоў-Куліковіч|Мікалая Шчаглова-Куліковіча]], ад якой меў двух дзяцей — Пятра і Наталлю, якіх пасля смерці жонкі дапамагалі даглядаць ягоныя бацькі<ref name="Юрэвіч">[[Л. Юрэвіч|Юрэвіч, Л.]] [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=20132-1.pdf Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Лявон Юрэвіч. — Мінск : ??, 2012. — 6 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 20)]</ref> |
||
== Памяць == |
== Памяць == |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | З сярэдзіны |
||
⚫ | З сярэдзіны 1980 гадоў творы Наталлі Арсенневай становяцца вядомымі і папулярнымі, асабліва верш «Малітва», які будучы пакладзеным на музыку кампазітарам [[Мікола Равенскі|Міколам Равенскім]] стаў гімнам «[[Магутны Божа]]», у гонар якога названы [[Магутны Божа (фестываль)|фестываль духоўнай музыкі]]; у 1995 годзе гэтую песню прапаноўвалі зрабіць [[Дзяржаўны гімн Беларусі|дзяржаўным гімнам Беларусі]]. |
||
У [[2003]] у яе гонар быў усталяваны помнік у мястэчку [[Старыя Дарогі]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] на тэрыторыі музея-сядзібы.<ref>[http://www.svaboda.org/a/24851491.html У СТАРЫХ ДАРОГАХ УСТАЛЯВАНЫ ПОМНІК НАТАЛЬЛІ АРСЕннЕВАЙ]</ref> |
|||
У 2003 годзе ў яе гонар быў усталяваны помнік у мястэчку [[Старыя Дарогі]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] на тэрыторыі музея-сядзібы<ref>[http://www.svaboda.org/a/24851491.html У СТАРЫХ ДАРОГАХ УСТАЛЯВАНЫ ПОМНІК НАТАЛЬЛІ АРСЕннЕВАЙ]</ref>. У лістападзе 2022 года стала вядома, што з мемарыяльнай зоны перад будынкам музея быў выдалены партрэт Наталлі Арсенневай<ref>{{Cite web|lang=be-x-old|url=https://www.svaboda.org/a/32133583.html|title=Прапагандыстка Бондарава накінулася на музэй Белага ў Старых Дарогах: зьніклі бюсты і барэльефы Арсеньневай, Геніюш, Каліноўскага|first=|last=|website=Радыё Свабода|date=2022-11-17|access-date=2024-10-11}}</ref>. |
|||
== Бібліяграфія == |
== Бібліяграфія == |
||
Радок 102: | Радок 81: | ||
* Пад сінім небам: вершы (1921―1925) / Наталля Арсеннева. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1991. — 141 с., [1] л. партр. |
* Пад сінім небам: вершы (1921―1925) / Наталля Арсеннева. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1991. — 141 с., [1] л. партр. |
||
* Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы / Наталля Арсеннева; Уклад. і прадм. А. І. Сямёнавай. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1996. — 271 с. — (Галасы беларускага замежжа). — ISBN 985-02-0086-3 |
* Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы / Наталля Арсеннева; Уклад. і прадм. А. І. Сямёнавай. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1996. — 271 с. — (Галасы беларускага замежжа). — ISBN 985-02-0086-3 |
||
* Выбраныя творы / Наталля Арсеннева; [Уклад. і камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай]. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 2002. — 589 с., [4] л. |
* Выбраныя творы / Наталля Арсеннева; [Уклад. і камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай]. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 2002. — 589 с., [4] л. іл. — (Беларускі кнігазбор; Серыя 1. Мастацкая літаратура). — ISBN 985-6638-55-0 |
||
== Гл. таксама == |
== Гл. таксама == |
||
* [[Магутны Божа]] |
* [[Магутны Божа]] |
||
== Зноскі == |
|||
{{зноскі}} |
|||
{{reflist|2}} |
|||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
{{Commonscat|Natalla Arsieńnieva}} |
|||
* ''[[Арнольд Мак-Мілін|McMillin, A.]]'' Home thoughts from abroad: three Belarusian poets in emigration // Canadian-American Slavic Studie. — 1999. — № 2 — 4. — P. 253—263. |
* ''[[Арнольд Мак-Мілін|McMillin, A.]]'' Home thoughts from abroad: three Belarusian poets in emigration // Canadian-American Slavic Studie. — 1999. — № 2 — 4. — P. 253—263. |
||
* ''[[Галіна Антонаўна Войцік|Войцік, Г.]]'' Наталля Арсеннева / Галіна Войцік. — Вільня: Рунь, 2003. — 21 с. |
* ''[[Галіна Антонаўна Войцік|Войцік, Г.]]'' Наталля Арсеннева / Галіна Войцік. — Вільня: Рунь, 2003. — 21 с. |
||
Радок 127: | Радок 106: | ||
== Спасылкі == |
== Спасылкі == |
||
{{навігацыя}} |
|||
⚫ | |||
* [https://www.svaboda.org/a/29498463.html Паэтка, якая марыла, каб беларусы ператварыліся ў вікінгаў і скінулі зь сябе панаваньне Масквы] // сайт «Радыё Свабода» 20 верасня 2018 |
|||
⚫ | * ''[[Марыя Бераснева|Бераснева М.]]'' [http://www.rh.by/by/73/250/1791/ Творчасць Наталлі Арсенневай — набытак Беларусі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20150618104727/http://www.rh.by/by/73/250/1791/ |date=18 чэрвеня 2015 }} // «[[Рэгіянальная газета]]» |
||
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/051b/%D0%90%D1%9E%D1%82%D0%B0%D0%B1%D1%96%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81.html Арсеньнева Натальля. Аўтабіяграфічны нарыс // Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі. Нью-Ёрк, 1999. С. 145—185.] // на [[pawet.net]] |
* [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/051b/%D0%90%D1%9E%D1%82%D0%B0%D0%B1%D1%96%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81.html Арсеньнева Натальля. Аўтабіяграфічны нарыс // Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі. Нью-Ёрк, 1999. С. 145—185.] // на [[pawet.net]] |
||
{{Пісьменнікі і паэты Беларусі}} |
|||
{{Бібліяінфармацыя}} |
{{Бібліяінфармацыя}} |
||
{{DEFAULTSORT:Арсеннева Наталля}} |
{{DEFAULTSORT:Арсеннева Наталля}} |
||
[[Катэгорыя:Паэтэсы]] |
[[Катэгорыя:Паэтэсы]] |
||
Радок 138: | Радок 119: | ||
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]] |
[[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменнікі]] |
||
[[Катэгорыя:Паэты-эмігранты]] |
[[Катэгорыя:Паэты-эмігранты]] |
||
[[Катэгорыя: |
[[Катэгорыя:Мовазнаўцы Беларусі]] |
||
[[Катэгорыя:Удзельнікі Другога Усебеларускага кангрэса]] |
[[Катэгорыя:Удзельнікі Другога Усебеларускага кангрэса]] |
||
[[Катэгорыя:Імігравалі ў ЗША з Германіі]] |
[[Катэгорыя:Імігравалі ў ЗША з Германіі]] |
||
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя савецкай уладай]] |
[[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя савецкай уладай]] |
||
[[Катэгорыя:Пахаваныя ў Рочэстэры, Нью-Ёрк]] |
|||
[[Катэгорыя:Беларусы ў Германіі]] |
[[Катэгорыя:Беларусы ў Германіі]] |
||
[[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]] |
[[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]] |
Актуальная версія на 16:59, 11 кастрычніка 2024
Наталля Аляксееўна Арсеннева | |
---|---|
| |
Асабістыя звесткі | |
Дата нараджэння | 20 верасня 1903 |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 25 ліпеня 1997 (93 гады) |
Месца смерці | |
Пахаванне | |
Грамадзянства | |
Муж | Францішак Кушаль |
Дзеці | Яраслаў Кушаль[d] і Уладзімір Кушаль[d] |
Альма-матар | |
Месца працы | |
Прафесійная дзейнасць | |
Род дзейнасці | мовазнаўца, драматург, перакладчыца, паэтка, пісьменніца |
Мова твораў | беларуская і руская |
Грамадская дзейнасць | |
Член у | |
Творы ў Вікікрыніцах | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Ната́лля Арсе́ннева (у шлюбе — Кушаль; 20 верасня 1903, Баку — 25 ліпеня 1997, Рочэстэр, Нью-Ёрк) — беларуская паэтка, перакладчыца, драматург.
Біяграфія
Нарадзілася 20 верасня 1903 года ў сям’і начальніка Бакінскай мытнай акругі Аляксея Арсеннева і былой настаўніцы ў Баку. У 1905 годзе бацьку Наталлі перавялі спачатку на Валынь, а пасля ў Вільню. Радавод яе бацькі ўзыходзіць да роду маці Міхаіла Лермантава[1]. Паводле літаратуразнаўцы Мікалая Мішчанчука, род Арсенневых — генеалагічная лінія бабулі рускага класіка[2], Лізаветы Аляксееўны Арсенневай (1773—1845).
Дзяцінства
Сям’я Арсенневых складалася з трох сясцёр і аднаго брата. Іхняя маці, былая настаўніца, дала Наталлі добрую хатнюю адукацыю, рыхтуючы дачку адразу ў сярэднюю школу[3]. У дзяцінстве захаплялася маляваннем. У дзесяць гадоў, будучая паэтка з адзнакаю здала ўступныя экзамены і паступіла адразу ў другі клас Віленскай Марыінскай гімназіі. Тут яна правучылася толькі два гады праз пачатак Першай сусветнай вайны. У 1914 годзе сям’я Арсенневых эвакуявалася ў Яраслаўль. Юная Наталля працягвала вучобу ў Кацярынінскай жаночай гімназіі, дзе дадаткова наведвала літаратурны гурток. У 1917 годзе рабіла ілюстрацыі мастацка-літаратурнага часопіса, які выдаваўся гуртком. Тут яна ў чатырнаццаць гадоў напісала свой першы верш на рускай мове «Облако»[4]. З пачаткам антыбальшавіцкага паўстання ўлетку 1918, сям’я Арсенневых пакрысе адпраўляецца ў Вільню, да якой дабіраліся этапамі больш за год праз Вялікія Лукі Пскоўскай губерні і Дрысу. У часе пераезду, усе дзеці перахварэлі на «іспанку». Сястра Наталлі Галіна ў выніку хваробы памерла[5].
Вяртанне ў Вільню
У 1920 годзе сям’я вярнулася ў Вільню. За час бежанства ўся віленская маёмасць Арсенневых была раскрадзеная, а ў іх кватэры жылі чужыя людзі. У Вільні 16-гадовая Наталля давала ўрокі французскай і нямецкай моў, каб дапамагчы сям’і. Тут яна паступіла ў Віленскую беларускую гімназію, дзе настаўнічалі Максім Гарэцкі, Браніслаў Тарашкевіч, Антон Луцкевіч, Аркадзь Смоліч і іншыя дзеячы беларускага нацыянальнага адраджэння[6]. Наталля Арсеннева пазней адзначала: «па праўдзе, я стала беларускай паэткай толькі ўвосень 1920 года»[7]. У гімназіі прымала ўдзел у пастаноўцы паводле «Паўлінкі» Янкі Купалы.
У чэрвені 1921 годзе атрымала атэстат аб сярэдняй адукацыі — «матуру». Ужо ў верасні пачала настаўнічаць у адной з сямі беларускіх школ у Вільні. Адначасова паступіла на гуманістычны факультэт Віленскага ўніверсітэта і друкавалася ў розных заходнебеларускіх часопісах і газетах[5]. На яе паэтычныя здольнасці звярнуў увагу асабіста Максім Гарэцкі[1].
Міжваенны перыяд
28 верасня 1922 года Наталля Арсеннева выйшла замуж за Францішка Кушаля — сябра Беларускай вайсковай камісіі, а пасля жаўнера польскага войска. Ад яго яна мела двух сыноў: Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра. Першыя паўтара года пасля шлюбу пражылі ў Слоніме. Тут Наталля Арсеннева моцна пасябравала з Гальяшом Леўчыкам[8]. Улетку 1923 года Францішак Кушаль адправіў гасцяваць Наталлю да свайго дзеда Вінцука Кушаля ў вёску Доры ў Валожынскім павеце. Тут яна правяла амаль тры месяцы і пазней ездзіла сюды кожнае лета. Гэтыя гасцяванні паэтка апісала наступным чынам:
Тут, у чыста беларускім сялянскім асяроддзі, я цесна зжылася з Беларуссю, калі можна так сказаць, ужо не ў тэорыі, а на практыцы, зжылася з найчысцейшаю беларускаю моваю, з беларускім жыццём і прыродаю. Мужавы бацька — стары Кушаль — быў найшчырэйшым беларускім патрыётам, хоць палітыкай ніколі не займаўся і ў жыцці сваім ніколі нікуда не выязджаў далей за Валожын, Івянец, Ракаў ці Маладзечна[3]. |
У 1924 годзе мужа Наталлі Арсенневай перавялі на Памор’е, дзе яны пражылі 13 гадоў у Хэлмне і год у Равічы, на самой граніцы з Германіяй[9].
У 1927 годзе Наталля Арсеннева надаўжэй прыехала ў Вільню і падрыхтавала да друку свой першы зборнік «Пад сінім небам». Адначасова яна займалася перакладам «Дзядоў» Адама Міцкевіча: пераклала 1-ю, 2-ю і пачала чацвёртую часткі. Пераклад быў ацэнены станоўча і частка яго была надрукавана ў адным з віленскіх беларускіх часопісаў, аднак цэласць недзе загінула, а ў друкароў ці рэдактараў яе пазней знайсці не ўдалося[8]. У 1935 годзе ўпершыню наведала Вільню ўзімку, дзе чытала свае вершы і пазнаёмілася з Максімам Танкам, творчасць якога зрабіла на яе моцнае ўражанне[10].
Другая сусветная вайна
На пачатку 2-й сусветнай вайны муж Наталлі Арсенневай аказаўся ў савецкім палоне — Старабельскім лагеры[11]. Баючыся быць адрэзанай ад дзяцей, якія былі ў Дорах, паэтка пайшла туды з Вільні, ноччу, праз Ліпаўку на Ашмяны. Пад Вішневам, як падазроная асоба арыштавана савецкай дзяржбяспекай, адвезена ў пастарунак НКУС у Валожыне і адпушчана адтуль праз пяць дзён. Дабраўшыся да Дораў, праз цяжкае матэрыяльнае становішча Наталля Арсеннева вырашыла ехаць з дзецьмі назад у Вільню, але Беларускі камітэт там нічым ёй не дапамог[12]. Тады Арсеннева вырашае падаць заяўку ў савецкую рэпатрыяцыйную камісію па дазвол уезду на тэрыторыю СССР. Дазвол быў атрыманы і 31 снежня 1939 года яна чарговы раз пакінула Вільню, асела ў Вілейцы, дзе жыў брат яе братавай. Апрача таго, у Вілейцы тым часам жыў Максім Танк, які ўладкаваў Наталлю Арсенневу стылістам у абласную «Сялянскую газету»[13].
На пачатку сакавіка 1940 года Саюз беларускіх пісьменнікаў запрасіў Наталлю Арсенневу і Максіма Танка ў Мінск. Там паэтка пазнаёмілася з Янкам Купалам, Змітраком Бядулям і іншымі. Аднаго вечара, калі Танк, Арсеннева і беларускі крытык і драматург Алесь Кучар ішлі па Савецкай вуліцы, Танк голасна гаварыў па-беларуску, на што атрымаў спалоханую заўвагу Алеся Кучара:
Ведаеце, не гаварыце так голасна па-беларуску, у нас гэта не прынята[13]. |
13 красавіка 1940 года на золку Наталля Арсеннева разам з сынамі была арыштавана органамі НКУС і без афіцыйнага абвінавачвання сасланая ў ГУЛАГ у Казахстане. У лютым 1941 года атрымала выклік у Маскву. Дабраўшыся цягніком да Лубянкі, Наталлю Арсенневу беспаспяхова спрабавалі намовіць падпісаць развод з сваім мужам, які ў той час знаходзіўся побач на Лубянцы. Пасля чарговага вяртання ў Казахстан, паэтцы разам з двума дзецьмі было дазволена вярнуцца на ранейшае месца жыхарства. У траўні 1941 года Наталля Арсеннева была ўжо ў Дорах. Праз некалькі дзён ёй прыйшоў загад ехаць у Беласток, дзе яна адшукала Максіма Танка і той уладкаваў яе на кватэру і працу ў рэдакцыю газеты, дзе паэтка працавала да пачатку савецка-германскай вайны[14].
Пасля нападу нацыстаў на СССР Наталля Арсеннева праз Ліду, Багданава і Валожын дабралася з Беластока ў Доры, адкуль з малодшым мужавым братам адправілася ў зруйнаваны Мінск. Пазней яна з мужам атрымала кватэру на былой Ленінградскай вуліцы. Дагэтуль вызвалены з Лубянкі Францішак Кушаль жыў на адной кватэры з Антонам Адамовічам, а пасля пераезду з жонкай на Ленінградскую вуліцу прапанаваў ёй пайсці на працу ў рэдакцыю «Беларускай газеты»[15]. Перакладала лібрэта да опер «Кармэн» і «Яўген Анегін». У гэты час да Наталлі Арсенневай звярнуліся па напісанне лібрэта да новай оперы, за сюжэт якой паэтка ўзяла верш «Лясное возера» з цыкла «Зачараваны вугал» са зборніка «Пад сінім небам». Напісанне музыкі было даручана кампазітару Міколу Шчаглову. Апроч гэтага, паэтка напявала мелодыі шматлікіх песень, пачутых ёю яшчэ ў Дорах. Тэксты іншых народных песень, якія пазней увайшлі ў оперу Наталля Арсеннева ўзяла з фальклорнага зборніка Еўдакіма Раманава[16]. Пасля прэм’еры «Ляснога возера» Арсеннева зрабіла пераклад «Затанулага звана» Герхарта Гаўптмана.
У другой палове 1942 года Наталля Арсеннева атрымала ліст ад свайго брата Сяргея, які ў 1940 годзе ўцёк у Германію і праз цяжкую хваробу прасіў узяць апеку над сваёй сям’ёй. Паэтка парупілася пра атрыманне дазволу на пераезд і спачатку выехала ў Берлін, а затым у Лейпцыг, дзе яе брат ляжаў у санаторыі «Reisengebirge». У часе яе знаходжання ў Лейпцыгу Сяргей Арсеннеў памёр у санаторыі, і Наталля праз сканчэнне тэрміну пропуска вымушана была вяртацца ў Мінск[17].
Па вяртанні ў Мінск Наталля Арсеннева распачала працы над перакладамі «Цыганскага барона» Ёгана Штрауса, «Разбітага кубка» Гайнрыха фон Кляйста, «Чароўнай флейты» Моцарта і «Вольнага стральца» Карла Марыі фон Вебера. 22 чэрвеня 1943 ад міны, што ўзарвалася ў Мінскім гарадскім тэатры загінуў сын Яраслаў. Яго пахаванне адбылося на Вайсковых могілках. Па смерці сына кампазітар Мікола Шчаглоў папрасіў Наталлю напісаць арыю для кнігі Праксады для 3-га акта оперы «Усяслаў Чарадзей». Калі лібрэта да оперы было скончана, найлепшыя ўверцюры і арыі былі выкананыя спевакамі і поўным аркестрам у студыі Мінскага радыё[18]. У гэты час у рэдакцыю «Беларускай газеты» заходзіў вядомы беларускі драматург Францішак Аляхновіч. Пасля Другога Усебеларускага кангрэса сустрэлася з Ларысай Геніюш, якая прыехала з Прагі.
З пачаткам наступлення савецкіх войск на Мінск, Наталля Арсеннева разам з дзеячамі Цэнтральнай беларускай рады эвакуюецца праз Беласток, Варшаву ў Кёнігсберг, затым у горад Форст у зямлі Брандэнбург, дзе з сынам правяла каля месяца, і адкуль пераехалі ў Берлін. Тут паэтка ўладкавалася на працу ў беларускую газету «Раніца». Тут яна напісала большую частку вершаў, якія пазней увайшлі ў зборнік «Не астыць нам»[19]. 3 лютага 1945 года праз няспынныя бамбардзіроўкі Берліна Наталля Арсеннева разам з сям’ёй Шчагловых і Каханоўскіх пераехала ў мястэчка Амберг, паблізу чэшскай мяжы, дзе цярпелі цяжкую харчовую і фінансавую нястачу. Далейшыя гады паэтка са сваім мужам правяла ў лагерах для гэтак званых «перамешчаных асоб». Увосень 1945 года Арсеннева разам з мужам перабралася ў Рэгенсбург, дзе знайшлася магчымасць весці культурную працу пры Беларускім камітэце[19] і выкладаць у Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы французскую і нямецкую мовы. Друкавалася на старонках шматлікай эміграцыйнай перыёдыкі[20]. Пазней, у 1946[20] годзе, Наталлю Арсенневу перавезлі ў лагер у Міхельсдорфе, потым — у Віндышбергердорфе , дзе Наталля Арсеннева разам з беларускай грамадой ставіла канцэрты[21]. Да свайго ад’езду ў ЗША Арсеннева паспела пабываць у Розенгайме.
ЗША
У Злучаныя Штаты Наталля Арсеннева пераехала 15 чэрвеня 1950 года (спачатку ў Нью-Ёрк, пазней — у Рочэстэр), дзе ёй напачатку давялося працаваць упакавальніцай агуркоў на фабрыцы кансерваў. Праз некалькі тыдняў паэтка разам з мужам ужо займелі сваю невялікую кватэру[3]. Удзельнічала ў заснаванні Беларуска-Амерыканскага Задзіночання, дзе была культурна-асветным рэферэнтам (1951—1953) і сакратаром (1959—1967) Галоўнай управы[20]. У 1952—1954 гадах Працавала рэдактарам у эмігранцкай газеце «Беларус», на Радыё Свабода, у Беларускім інстытуце навукі і мастацтва ў Нью-Ёрку.
У 1967 годзе ў сувязі са смерцю пасля цяжкае хваробы (ва ўзросце 38 гадоў) нявесткі Наталлі Кушаль (у дзявоцтве Куліковіч) пераехала да сына Уладзіміра ў Рочэстэр (штат Нью-Ёрк) даглядаць унукаў Пятра і Наталлю[20].
У 1970—1980-я гады адышла ад актыўнага ўдзелу ў палітычным жыцці беларускай эміграцыі.
25 ліпеня 1997 года Наталля Арсеннева памерла ў горадзе Рочэстэр (штат Нью-Ёрк). Пахавана на мясцовых могілках[22] (могілкі Маўнт Хоўп), побач са сваім мужам Францішкам Кушалем[23].
Творчасць
Друкуецца з 1920 года. Яе талент заўважыў і падтрымаў Максім Гарэцкі. Ранняя лірыка, якую яна змяшчала ў перыядычных выданнях Заходняй Беларусі, пераважна прыродаапісальная, інтымная. Яна імкнулася перадаць імгненныя ўражанні, пачуцці, адлюстраваць зменлівы стан душы, плынь унутранага быцця.
Творчасць Наталлі Арсенневай 1920—30-х гадоў стала значнай з’явай заходнебеларускай літаратуры. Кніга лірыкі «Пад сінім небам» (Вільня, 1927) узбагаціла беларускую паэзію глыбокім пранікненнем у сферу чалавечых пачуццяў, свежасцю лірычных інтанацый, багаццем вобразнай палітры. Максім Танк у сваіх «Лістках календара» пісаў пра паэтку: «Трэба прызнаць, што са сваіх інтымных пачуццяў яна ўмее вязаць прыгожыя карункі»[24]. Гэтыя асаблівасці лірыкі Арсенневай уласцівыя і кнізе «Жоўтая восень», што рыхтавалася да друку яшчэ ў 1935—36 гадах, але апублікаваная цалкам толькі ў кнізе выбранага як асобны раздзел.
Вершы, створаныя ў акупаваным Мінску, склалі зборнік «Сягоння» (1944). Талент паэткі раскрыўся ў бок філасофскага, гуманістычнага асэнсавання гістарычных падзей, узмацніліся грамадзянскія, трагічна афарбаваныя ноты. Вайна ўспрымаецца ёю як вялікая трагедыя еўрапейскіх народаў. Зруйнаваны, пакрыты папялішчамі свет выклікаў адчай і адчуванне ўласнага бяссілля: «За ўсё гэта, за ўсё — не наплачацца нават паэт». У ваенных вершах Наталля Арсеннева не імкнулася быць суддзёй падзей, не падзяляла ўдзельнікаў вайны на «сваіх і чужых», ёй аднолькава шкада ўсіх загінуўшых — як сына Дняпра, так і сына Рэйна. Яна абрала пазіцыю нейкага «надсусветнага» назіральніка[25]. Скразны матыў ваеннай лірыкі — матыў непасільнасці выказаць і аб’яднаць смуткам і тугою аднаго чалавека, нават калі ён паэт, сусветны смутак і жаль, што апанаваў чалавецтва, кінутае ў вір вайны. Побач з тэмай «жыцця… ў жалобнай раме», асуджэння вайны, смутку сярод руін і ахвяр, у творах моцна гучала нацыянальна-патрыятычная тэма Бацькаўшчыны (вершы «Песня каліноўцаў», «Жыве Беларусь», «Малітва», «Прысяга», «Краіне», «Зняволены сцягам»), сцвярджалася ідэя вольнасці і моцы Беларусі, выказвалася вера ў той момант, калі Беларусь акрыяе ў змаганні і плён яе ніў будуць збіраць не чужынцы.
Напісала лібрэта да опер Мікалая Шчаглова «Лясное возера», «Усяслаў Чарадзей» і аперэты «З выраю». Пераклала на беларускую мову некалькі п’ес, якія ставіліся ў менскім гарадскім тэатры, сярод іх «Затонуты звон» Герхарта Гаўптмана, «Вяселле Фігаро» і «Чарадзейная жалейка» Моцарта, «Кармэн» Жоржа Бізэ і «Цыганскі барон» Ёгана Штрауса. Супрацоўнічала з Антонам Кецкам у падрыхтоўцы зборніка «Эвангельскі хрысьціянскі сьпеўнік».
У творчасці эміграцыйнага перыяду нацыянальныя і гісторыка-патрыятычныя матывы паглыбіліся, набылі настальгічную афарбоўку. Пастаяннай прыхільнасцю паэтэсы карыстаецца беларуская нацыянальная сімволіка (цыклы вершаў «Не астыць нам», «Брамы», «На ростанях»). Асобныя творы прысвечаны Францішку Скарыну («У гасподзе Падуанскай»), дню абвяшчэння незалежнасці Беларусі («25 сакавіка», «Ён граць не сціхне»), Слуцкаму паўстанню («На Слуцкія ўгодкі», «Косы», «Сыны і маці»). Само імя Беларусі для паэткі, аддзеленай ад Бацькаўшчыны не толькі геаграфічнай, але і палітычнай адлегласцю, становіцца «пякучым сымбалем болю», аднак толькі з ім яна адчувае сябе нястрачаным чалавекам.
З сярэдзіны 1980-х гадоў яе творы зноў робяцца вядомымі і папулярнымі ў Беларусі.
Сям’я
У шлюбе з Францішкам Кушалем мела двух сыноў — Яраслава (1923—1943) і Уладзіміра (1924—?). Яраслаў загінуў ад выбуху закладзенай савецкімі партызанамі бомбы, у мінскім тэатры ў часе прадстаўлення. Уладзімір ажаніўся з Наталляй Куліковіч (1928—1967), дачкой Мікалая Шчаглова-Куліковіча, ад якой меў двух дзяцей — Пятра і Наталлю, якіх пасля смерці жонкі дапамагалі даглядаць ягоныя бацькі[26]
Памяць
У СССР творы Наталлі Арсенневай былі забароненыя. Дагэтуль творы паэткі не ўключаныя ў школьную праграму па беларускай літаратуры ў сярэдніх школах.
З сярэдзіны 1980 гадоў творы Наталлі Арсенневай становяцца вядомымі і папулярнымі, асабліва верш «Малітва», які будучы пакладзеным на музыку кампазітарам Міколам Равенскім стаў гімнам «Магутны Божа», у гонар якога названы фестываль духоўнай музыкі; у 1995 годзе гэтую песню прапаноўвалі зрабіць дзяржаўным гімнам Беларусі.
У 2003 годзе ў яе гонар быў усталяваны помнік у мястэчку Старыя Дарогі Мінскай вобласці на тэрыторыі музея-сядзібы[27]. У лістападзе 2022 года стала вядома, што з мемарыяльнай зоны перад будынкам музея быў выдалены партрэт Наталлі Арсенневай[28].
Бібліяграфія
- Пад сінім небам: вершы (1921—1925 г.) / Наталля Арсеннева. — Вільня: Віленскае выдавецтва Б. Клецкіна, 1927. — 140 с., [1] л. партр.
- Сягоння: Вершы 1941—1943. — Мн.: Выд-ва падручнікаў і літаратуры для моладзі, 1944. — 127 с., 1 л. партр.
- Сіротка Гануля: Сцэнічны абразок у 1-й дзеі. — [Рэгенсбург — Міхельсдорф], 1946. — 8 с.[29].
- Выбраныя вершы: Зборнік вершаў. — Ватэнштэт, 1947. — 31 с.
- Між берагамі = Between the shores: выбар паэзіі Н. Арсенневай, 1920―1970 / [уступны артыкул А. Адамовіча]. — Нью Йорк — Таронта: Беларускі інстытут навукі і мастацтва, 1979. — XXXIX, 350 с.
- Пад сінім небам: вершы (1921―1925) / Наталля Арсеннева. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1991. — 141 с., [1] л. партр.
- Яшчэ адна вясна: Выбраныя вершы / Наталля Арсеннева; Уклад. і прадм. А. І. Сямёнавай. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1996. — 271 с. — (Галасы беларускага замежжа). — ISBN 985-02-0086-3
- Выбраныя творы / Наталля Арсеннева; [Уклад. і камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай]. — Мн.: Беларускі кнігазбор, 2002. — 589 с., [4] л. іл. — (Беларускі кнігазбор; Серыя 1. Мастацкая літаратура). — ISBN 985-6638-55-0
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ а б Арсеннева (Кушаль) Наталля // Маракоў Л. У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
- ↑ Мішчанчук, М. І. «…Між берагамі…» Лёс і творчасць Наталлі Арсенневай // Як жыць — дык жыць для Беларусі.. — Мінск: Народная асвета, 1995. — С. 130. — 334 с. — ISBN 985-03-0204-6.
- ↑ а б в Арсеннева, Н. «Я не палітык, ніколі ім не была…» // Роднае слова. — Мн.: 1993. — № 1. — С. 17—21.
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 463. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ а б Сямёнава, А. На шляху сусветаў // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 7. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Мішчанчук, М. І. «…Між берагамі…» Лёс і творчасць Наталлі Арсенневай // Як жыць — дык жыць для Беларусі…. — Мінск: Народная асвета, 1995. — С. 131. — 334 с. — ISBN 985-03-0204-6.
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 465. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ а б Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 471. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 472. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 473. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 476. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 474. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ а б Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 475. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 483. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 486. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 488. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 489. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 491. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ а б Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 498. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ а б в г Петрушкевіч, А. М. Наталля Арсеннева : Шлях да Беларусі : манаграфія / Ала Мікалаеўна Петрушкевіч; прадм. і рэд. А. М. Пяткевіча. — Мінск : Кнігазбор, 2013. — 180 с. ISBN 978-985-7057-44-3
- ↑ Арсеннева, Н. Аўтабіяграфічная нататка // Арсеннева Н. Выбраныя творы / Уклад., камент. Л. Савік; Прадм. А. Сямёнавай. — Мн. — С. 500. — 592 с. — (Беларускі кнігазбор).
- ↑ Гардзіенка Н. Могілкі як частка мемарыяльнай культуры беларускай эміграцыі. — academia.edu.
- ↑ Пантэон Беларусі. Наталля Арсеннева Архівавана 7 ліпеня 2019.
- ↑ Танк М. Лісткі календара. Мн., 1970. С. 123
- ↑ І. Багдановіч (1993)
- ↑ Юрэвіч, Л. Шматгалосы эпісталярыум : гісторыя людзей і ідэй на эміграцыі ў ліставанні / Лявон Юрэвіч. — Мінск : ??, 2012. — 6 с. — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 20)
- ↑ У СТАРЫХ ДАРОГАХ УСТАЛЯВАНЫ ПОМНІК НАТАЛЬЛІ АРСЕннЕВАЙ
- ↑ Прапагандыстка Бондарава накінулася на музэй Белага ў Старых Дарогах: зьніклі бюсты і барэльефы Арсеньневай, Геніюш, Каліноўскага (бел. (тар.)) . Радыё Свабода (17 лістапада 2022). Праверана 11 кастрычніка 2024.
- ↑ Манускрыпт перапісваўся для патрэб вучнёўскіх паказаў. Каля 20 асобнікаў аддрукавалі скаўты для сваіх драматычных гурткоў
Літаратура
- McMillin, A. Home thoughts from abroad: three Belarusian poets in emigration // Canadian-American Slavic Studie. — 1999. — № 2 — 4. — P. 253—263.
- Войцік, Г. Наталля Арсеннева / Галіна Войцік. — Вільня: Рунь, 2003. — 21 с.
- Байкоў М. Аб творчасці Наталлі Арсеньевай // Полымя. 1927, № 8.
- Сачанка Б. Сняцца сны аб Беларусі… Мн., 1990. С. 43—48.
- Мішчанчук М. «Між берагамі» // Культура беларускага замежжа. Кн. 1. Мн., 1993.
- Тарасюк Л. Праз акіян забыцця // ЛіМ. 1993, 5 лют.
- Тарасюк Л. Пад небам паэзіі // Полымя. 1995, № 6.
- Сямёнава А. Лёс — і над лёсам // Голас Радзімы. 1993, 30 верас.
- Багдановіч І. Арсеннева Наталля // ЭГБ у 6 т. Т. 1. Мн., 1993.
- Калеснік У. Наталля Арсеннева // ЛіМ. 1994, 9 снеж.
- БП, т. 1.
- Савік Л. Жывём Айчынай мы…// Пакліканыя. Літаратура Беларускага Замежжа. Мн., 2001.
- Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). Мн., 2002.
- [0 1] // Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). / Укладальнік Л. У. Маракоў.
Спасылкі
Наталля Аляксееўна Арсеннева ў Вікікрыніцах | |
Наталля Аляксееўна Арсеннева на Вікісховішчы |
- Паэтка, якая марыла, каб беларусы ператварыліся ў вікінгаў і скінулі зь сябе панаваньне Масквы // сайт «Радыё Свабода» 20 верасня 2018
- Бераснева М. Творчасць Наталлі Арсенневай — набытак Беларусі Архівавана 18 чэрвеня 2015. // «Рэгіянальная газета»
- Арсеньнева Натальля. Аўтабіяграфічны нарыс // Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі. Нью-Ёрк, 1999. С. 145—185. // на pawet.net
- Нарадзіліся 20 верасня
- Нарадзіліся ў 1903 годзе
- Нарадзіліся ў Баку
- Памерлі 25 ліпеня
- Памерлі ў 1997 годзе
- Памерлі ў Рочэстэры (Нью-Ёрк)
- Пахаваныя ў штаце Нью-Ёрк
- Навучэнцы Віленскай беларускай гімназіі
- Выкладчыкі Беларускай гімназіі імя Янкі Купалы
- Супрацоўнікі Беларускай службы Радыё «Свабода»
- Асобы
- Пісьменнікі паводле алфавіта
- Паэтэсы
- Беларускамоўныя паэты
- Беларускамоўныя пісьменнікі
- Паэты-эмігранты
- Мовазнаўцы Беларусі
- Удзельнікі Другога Усебеларускага кангрэса
- Імігравалі ў ЗША з Германіі
- Рэпрэсаваныя савецкай уладай
- Беларусы ў Германіі
- Беларусы ў ЗША