Перайсці да зместу

Вялікія дзяржавы: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўка
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9
 
(Не паказана 4 прамежкавыя версіі 3 удзельнікаў)
Радок 18: Радок 18:
<small>
<small>
{| class = "standard"
{| class = "standard"
![[1815]] — [[1871]]<ref name="mesbe">[http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/9/9313.html Вялікія дзяржавы] // [[Малы энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Ефрона]]</ref> !! [[1871]]—[[1918]]<ref name="mesbe"/> !! [[1918]]—[[1939]] !! [[1939]]—[[1945]] !! [[1945]]—[[1991]]<ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00012/52700.htm Вялікія дзяржавы] // [[Вялікая савецкая энцыклапедыя]]</ref> !! [[1991]]—[[2001]] !! з [[2001]]<ref>[http://www.webcitation.org/5kwqEr8pe Great powers] // Encarta Encyclopedia.</ref>
![[1815]] — [[1871]]<ref name="mesbe">[http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/9/9313.html Вялікія дзяржавы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081204125048/http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/9/9313.html |date=4 снежня 2008 }} // [[Малы энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Ефрона]]</ref> !! [[1871]]—[[1918]]<ref name="mesbe"/> !! [[1918]]—[[1939]] !! [[1939]]—[[1945]] !! [[1945]]—[[1991]]<ref>[http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00012/52700.htm Вялікія дзяржавы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081202111634/http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00012/52700.htm |date=2 снежня 2008 }} // [[Вялікая савецкая энцыклапедыя]]</ref> !! [[1991]]—[[2001]] !! з [[2001]]<ref>[https://web.archive.org/web/20110819202814/http://www.webcitation.org/5kwqEr8pe Great powers] // Encarta Encyclopedia.</ref>
|-
|-
| valign="top" |
| valign="top" |
Радок 135: Радок 135:
{{Міжнародная ўлада}}
{{Міжнародная ўлада}}
{{Палітыка}}
{{Палітыка}}



[[Катэгорыя:Геапалітыка]]
[[Катэгорыя:Геапалітыка]]
Радок 141: Радок 142:
[[Катэгорыя:Спісы краін]]
[[Катэгорыя:Спісы краін]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя спісы краін]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя спісы краін]]


{{poli-stub}}

{{Link GA|en}}

Актуальная версія на 06:47, 6 жніўня 2022

Вялікія дзяржавы на карце

Вялікая дзяржава — умоўнае, неюрыдычнае абазначэнне дзяржаў, якія дзякуючы свайму ваеннаму і эканамічнаму патэнцыялу аказваюць вызначальны палітычны ўплыў на сістэму міжнародных і міжнародна-прававых адносін.

Венскі кангрэс вялікіх дзяржаў напачатку XIX стагоддзя

Паняцце «вялікая дзяржава» ўпершыню аформілася пасля Венскага кангрэса, калі ім сталі зваць пяць еўрапейскіх дзяржаў: Вялікабрытанію (адзіная звышдзяржава), Францыю, Расію, Аўстрыю (пазней Аўстра-Венгрыя), Прусію (пазней Германія). Досыць доўгі час гэтыя краіны выступалі як адзіныя паўнапраўныя суб'екты міжнароднай палітыкі, якія валодаюць дастатковай ваенна-палітычнай моцай для правядзення незалежнай ні ад каго знешняй палітыкі.

Пасля Еўрапейскіх рэвалюцый 1848—1849 гадоў баланс сіл у сістэме стаў змяняцца. Аб'яднанная ў сярэдзіне XIX стагоддзя Італія прэтэндавала на ўваходжанне ў клуб вялікіх дзяржаў. А напачатку XX стагоддзя з клуба вялікіх дзяржаў фактычна выйшла Аўстра-Венгрыя, якая распалася. Да пазаеўрапейскіх вялікіх дзяржаў у канцы XIX — пачатку XX стагоддзя сталі прылічаць новую першую эканоміку свету Злучаныя Штаты Амерыкі (якія, зрэшты, вялікага ўплыву на міжнародную палітыку да Першай сусветнай вайны не аказвалі) і мадэрнізаваную Японію.

Да сярэдзіны XX стагоддзя звышдзяржавамі былі ЗША, Вялікабрытанія, СССР. Падчас Другой сусветнай вайны нацысцкая Германія і мілітарысцкая Японія зрабілі спробу стаць новымі звышдзяржавамі, а Італія — замацавацца як вялікая дзяржава, але пацярпелі паражэнне.

Пасля Другой сусветнай вайны вялікімі дзяржавамі сталі лічыцца сталыя члены Савета Бяспекі ААН: ЗША, СССР, Вялікабрытанія, Францыя і Кітай. Гэтыя ж дзяржавы набылі дадатковы ўплыў дзякуючы валоданню ядзернай зброяй. Вялікабрытанія страціла статус звышдзяржавы з прычыны распаду Брытанскай імперыі; ЗША і СССР у эпоху Халоднай вайны сталі звышдзяржавамі, якія ўзначальвалі наймагутнейшыя ваенна-палітычныя блокі (НАТА і АВД адпаведна) і мелі ваенна-стратэгічны парытэт. Статутам ААН на вялікія дзяржавы ўскладаецца галоўная адказнасць за падтрыманне міру і ўсеагульнай бяспекі.

У першыя часы пасля заканчэння халоднай вайны і распаду Савецкага Саюза, нягледзячы на прызнаную паўнапраўную правапераемнасць ад СССР (у т.л. у ААН) і перанятыя савецкія ядзерныя сілы, рэзка зменшылася значэнне і сусветны ўплыў як вялікай дзяржавы постсавецкай Расіі, якая зведала сістэмны эканамічны, унутрыпалітычны і ваенны крызіс. Звязаныя са спрыяльнай сусветнай кан'юнктурай эканамічныя поспехі і палітычная стабільнасць Расіі з пачатку XXI стагоддзя дазволілі ёй узмацніць сваё становішча ў свеце (і асабліва ў СНД), а таксама прэтэндаваць на статус патэнцыйнай звышдзяржавы.

У сучасным свеце Кітай наблізіўся да статусу звышдзяржавы і актыўна абмяркоўваецца неабходнасць рэформы Савета Бяспекі ААН. Германія, Японія, Індыя, Бразілія і радзей ПАР, Італія, Мексіка разглядаюцца як кандыдаты ў лік сталых членаў пашыранага складу Савета Бяспекі. Аднак з іх толькі Японія (як эканамічна-тэхналагічна-фінансава другая ключавая краіна Захаду з канца XX стагоддзя) і Германія (як лідар Еўрапейскага саюза), а таксама званыя часам патэнцыйнымі звышдзяржавамі Індыя (як ядзерная дзяржава і другая мільярдная паводле насельніцтва краіна з эканомікай і навукай, якія бурна развіваюццца з пачатку XXI стагоддзя) і Бразілія (як лідар развіцця Лацінскай Амерыкі) могуць кансенсусна лічыцца ў якасці новых фактычных вялікіх дзяржаў сучаснасці.

Вялікія дзяржавы паводле перыядаў

[правіць | правіць зыходнік]

1815 — 1871[1] 1871—1918[1] 1918—1939 1939—1945 1945—1991[2] 1991—2001 з 2001[3]

Сцяг Вялікабрытаніі Брытанская імперыя
Францыя
 Расійская імперыя
 Аўстрыйская імперыя
 Прусія

Сцяг Вялікабрытаніі Брытанская імперыя
 ЗША
 Францыя
 Расійская імперыя
 Германская імперыя
 Аўстра-Венгрыя
 Японія
 Каралеўства Італія

 ЗША
 Вялікабрытанія
 СССР
 Францыя
 Трэці рэйх
 Японія
 Каралеўства Італія

 ЗША
 Трэці рэйх
 Японская імперыя
 СССР
 Вялікабрытанія
 Каралеўства Італія
 Францыя
 Тайвань

 ЗША☢
 СССР☢
 Вялікабрытанія☢
 Францыя☢
 Кітай☢
 Японія
 ФРГ

 ЗША☢
 Кітай☢
 Вялікабрытанія☢
 Францыя☢
 Расія☢
 Японія
 Германія

 ЗША☢
 Кітай☢
 Расія☢
 Вялікабрытанія☢
 Францыя☢
 Японія
 Германія
 Індыя☢
 Бразілія

Абазначэнні:

Параўнанне долей вялікіх дзяржаў

[правіць | правіць зыходнік]
краіна ВУП (ППЗ) (%) экспарт
(%) 		валютныя рэзервы
(%) 		фінансаванне ААН[4] (%) ваенныя выдаткі (%) узброеныя сілы
(%) 		ядзерная зброя (актыўна)
(%) 		насельніцтва (%) тэрыторыі (%) інтэгральны паказчык (%)
 ЗША 19.5 8.7 10.2 22.0 43.2 7.1 36.6 4.5 6.3 17.57
 Кітай [5] 14.1 12.7 45.6 2.7 6.5 11.3 4.5 19.5 6.3 13.69
 Расія 3.2 2.7 6.8 1.2 4.0 5.2 45.6 2.1 11.0 9.09
 Японія 5.8 5.1 13.6 16.6 3.4 1.2 - 1.8 0.3 5.31
 Індыя 5.4 2.0 3.5 0.5 2.4 6.6 1.5 17.3 2.2 4.60
 Германія 4.0 9.0 1.9 8.6 3.0 1.4 - 1.0 0.3 3.24
 Францыя 2.9 3.4 1.3 6.3 4.2 1.3 5.4 0.9 0.4 2.90
 Вялікабрытанія 2.9 2.8 0.9 6.6 3.8 0.9 3.0 0.9 0.2 2.44
 Бразілія 2.9 1.4 2.8 0.9 1.7 1.4 - 2.8 5.7 2.18
 Італія 2.4 3.0 1.5 5.1 2.3 1.2 - 0.9 0.3 1.86

Зноскі

  1. ↑ а б Вялікія дзяржавы Архівавана 4 снежня 2008. // Малы энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Ефрона
  2. ↑ Вялікія дзяржавы Архівавана 2 снежня 2008. // Вялікая савецкая энцыклапедыя
  3. ↑ Great powers // Encarta Encyclopedia.
  4. ↑ членскія ўнёскі ў ААН членскія ўнёскі ў ААН 2009
  5. ↑ укл. Ганконг, Макаа
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Вялікія_дзяржавы&oldid=4173949"