Прагляд зыходнага тэксту старонкі Мікалаеў

{{арфаграфія}}
{{Іншыя значэнні|Мікалаеў}}
{{НП-Украіна}}
'''Мікала́еў''' ({{lang-uk|Миколаїв}}) — [[горад]] на поўдні [[Украіна|Украіны]], на сутоках рэчак [[Паўднёвы Буг]] і [[Інгул]]. Адміністрацыйны цэнтр [[Мікалаеўская вобласць|Мікалаеўскай вобласці]], [[Вітаўскі раён|Жаўтнэвага]] і [[Мікалаеўскі раён|Мікалаеўскага]] раёнаў.

Знаходзіцца за 65 кіламетраў ад [[Чорнае мора|Чорнага мора]]. Праз горад праходзяць аўтамабільная дарога еўрапейскага значэння {{таблічка-eu|58}}: [[Вена]] — [[Браціслава]] — Кашчыцэ — [[Ужгарад]] — Бая-Марэ — Ясі — [[Кішынёў]] — [[Адэса]] — Мікалаеў — [[Марыупаль]] — [[Растоў-на-Доне]], а таксама рэгіянальны аўтамабільны шлях [[Кіраваград]] — Мікалаеў. Вузел чыгуначных ліній на [[Адэса|Адэсу]], [[Херсон]], [[Снігураўка|Снігураўку]], [[Далінская|Далінскую]]. Аэрапорт.

У 1399 годзе вялікі князь літоўскі [[Вітаўт]] заснаваў на месцы сучаснага Мікалаева горада '''Вітаўку''' як памежную фартэцыю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]].<ref>Добровольський О. А. Литовська топоніміка на
Миколаївщині (XV ст.) [http://bibl.kma.mk.ua/pdf/naukpraci/history/1999/4-1-2.pdf]{{Недаступная спасылка}} // Наукові праці. Науково-методичний журнал. Випуск: 1, Том: 4. ISSN 1609-7742</ref>

== Гісторыя ==

=== Вітаўка ===
Старажытная гісторыя мясцовасці, дзе цяпер знаходзіцца Мікалаеў, звязаная з падзеямі ў паўднёвай частцы сучаснага горада — Вітаўцы. Уласна сваю назву гістарычная мясцовасць атрымала ад вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а, які ўзвёў тут у 1399 годзе Вітаўтаўскі замак (фартэцыю) і мытню для кантролю гандлю з татарамі.

Пазней, пасля экспансіі [[Турцыя|Турцыі]], назва горада ўскладнілася турэцкім словам «гамані», якое мае значэння «лазня», «купальня», «фантан».

Згодна з Кючук-Кайнарджыйскім мірным дагаворам 1774 года гэтыя землі ўвайшлі ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], назва Вітальд-Гамані была скарочаная і прыстасавана да расійскай і ўкраінскай моў — Вітаўка. У 1789 годзе Вітаўку перайменавалі ў Богаяўленскае (з 1938 года — Кастрычніцкае, з 1962 года — Жаўтнэвае).

=== Мікалаеў ===
У 1789 годзе князь [[Рыгор Аляксандравіч Пацёмкін|Рыгор Пацёмкін]] непадалёк ад Вітаўкі, на паўвостраве пры сутоках [[Інгул]] і [[Паўднёвы Буг|Паўднёвага Буга]], заснаваў флоцкі і карабельны горад. Першым грамадзянінам Мікалаева быў прадпрымальнік, ваенны дзеяч і будаўнік [[Міхаіл Фалееў|М. Фалееў]]. Менавіта ордар № 1065 ад 9 верасня 1789 года для яго і ёсць першай дакументальнай згадкай сучаснай назвы горада:
{{цытата|Фабераву дачу называць Спаскім, а Вітаўку — Богаяўленскім, а новую верф, якая ўзводзіцца на Інгуле — горадам Мікалаевам...}}

Існуе версія, што горада атрымала сваю назву ў гонар перамогі расійскіх войск 1788 годзе падчас узяцця турэцкай фартэцыі [[Ачакаў]], якая супала з [[Дзень Святога Мікалая|Днём Св. Мікалая]].<ref>Nikołajew // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/149 149]</ref>

Будаваўся горад паводле спецыяльна складзенага расійскім архітэктарам [[Іван Староў|І. Старовым]] плану — з [[простая лінія|простымі]] вуліцамі і кварталамі правільнай формы. Жыццё Мікалаева цалкам падпарадкоўвалася [[Суднабудаванне|суднабудаванню]] і флоту. Амаль сто гадоў тут знаходзіўся штаб [[Чарнаморскі флот Расійскай імперыі|Чарнаморскага флоту]]. Падчас губернатарства [[Аляксей Грэйг|А. Грэйга]] ў 1-й траціне XIX ст. у Мікалаеве ўпершыню паспрабавалі пабудаваць [[вадаправод]], на вуліцах з’явіўся брук, азеляненне.

У 1862 годзе ў горадзе адкрыўся камерцыйны порт, што паслужыла штуршком да пераўтварэння Мікалаева ў значны эканамічны і гандлёвы цэнтр. Ужо ў канцы XIX ст. Мікалаеўскі порт займаў трэцяе месца пасля [[Пецярбург]]у і [[Адэса|Адэсы]] па аб’ёмах гандлю з замежнымі дзяржавамі, а паводле [[экспарт]]у збожжа, галоўнымі пастаўнікамі якога былі стэпавыя губерні, — першае месца ў Расійскай імперыі.

[[Выява:Duma building, Nikolaev, c. 1900.jpg|thumb|200px|Будынак гарадскай думы (не захаваўся)]]

У 1918 годзе ў Мікалаеве знаходзіліся хаўрусныя войскі гетмана [[Паўло Скарападскі|П. Скарападскага]]. Савецкая ўлада на Мікалаеўшчыне ўстаноўлена толькі ў 1920 годзе. У часы [[галадамор]]у 1932—1933 гадоў у Мікалаеве, як вялікім прамысловым асяродку, прымаліся пэўныя захады па барацьбе з бедствам, тады як сяляне вобласці засталіся без дапамогі і цярпелі ад голаду.<ref>Голодомор 1932—1933 років. Документи Державного архіву Миколаївської області свідчать [http://mk.archives.gov.ua/public/serdinsky/1.php] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081015134345/http://mk.archives.gov.ua/public/serdinsky/1.php|date=15 кастрычніка 2008}} // Державний архів Миколаївської області</ref>

З 1942 да 28 сакавіка 1944 года горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. У паваенны час Мікалаеў стаў адным з найбольшых цэнтраў суднабудавання ў [[СССР]].

== Геаграфія ==
[[Выява:Вид сверху на Николаев.jpg|thumb|200px|Выгляд Мікалаева з вышыні каля 10 км]]

Мікалаеў размяшчаецца на поўдні Украіны, у межах [[Прычарнаморская нізіна|Прычарнаморскай нізіны]].

Места знаходзіцца каля Бугскага ліману на сутоках рэчак [[Паўднёвы Буг]] і [[Інгул]], у сухастэпавай зоне.<ref>Атлас. География Украины. 2001 год. 9 класс. Издательство «Освіта».</ref>

Клімат Мікалаева [[умерана-кантынентальны клімат|ўмерана-кантынентальны]], засушлівы, [[стэп]]авы, з гарачым сонечным летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература [[Студзень|студзеня]] складае −3&nbsp;°C, [[зіма]] мяккая, маласнегавая, з частымі [[Адліга (надвор'е)|адлігамі]], зменлівая, [[Адліга (надвор'е)|адлігі]] змяняюцца пахаладаннямі. Уначы [[замаразкі]] практычна штодзень.

На [[клімат]] горада значна ўплывае размешчанае паблізу [[Чорнае мора]]. У сувязі з гэтым [[сакавік]] і [[красавік]] параўнальна халодныя, а восень параўнальна цёплая.
 
Лета спякотнае, сонечнае, сярэдняя тэмпература ліпеня складае 22&nbsp;°C, пры паступленні гарачага паветра з [[Сахара|Сахары]], які добра выграваецца ўлетку ва ўмовах яснага неба тэмпература нярэдка даходзіць і да +40&nbsp;°C у цені. На працягу апошніх гадоў, з прычыны [[Глабальнае пацяпленне|глабальнага пацяплення]] тэмпература дасягала вельмі высокіх для поўдня [[Украіна|Украіны]] значэнняў.

Сярэднегадавая колькасць ападкаў 450—500 міліметраў. Выпаральнасць дасягае амаль 1000 міліметраў ападкаў у рок. У сувязі з гэтым клімат Мікалаева і вобласці вельмі засушлівы. Ападкі выпадаюць даволі раўнамерна, але галоўным чынам у летні перыяд пасля [[навальніца|навальніц]] і ўзімку ў выглядзе [[снег]]у

<!-- {{Клімат мясцовасці
| Горад_род = Мікалаева
| Крыніца = [http://www.meteoprog.ua/ua/climate/Mikolaiv/ Клімат Миколаєва] // www.meteoprog.ua

<!-- сярэдняя тэмпература -->

<!--| Сту_сяр   = −3.1 
| Лют_сяр       = −1.8 
| Сак_сяр    = 2.6 
| Кра_сяр   = 10.2  
| Май_сяр    = 16.5 
| Чэр_сяр    = 20.4 
| Ліп_сяр     = 22.3 
| Жні_сяр    = 21.8 
| Вер_сяр   = 16.9 
| Кас_сяр = 10.3  
| Ліс_сяр   = 4.4 
| Сне_сяр   = −0.1  
| Год_сяр        = 10.0-->

<!-- колькасць ападкаў -->

<!--| Сту_сяр_апад   = 36
| Лют_сяр_апад       = 35
| Сак_сяр_апад    = 30
| Кра_сяр_апад   = 32
| Май_сяр_апад    = 44	
| Чэр_сяр_апад    = 54
| Ліп_сяр_апад     = 58
| Жні_сяр_апад    = 41
| Вер_сяр_апад   = 39
| Кас_сяр_апад = 22
| Ліс_сяр_апад   = 36
| Сне_сяр_апад   = 45
| Год_сяр_апад        = 472-->

<!-- вільготнасць -->

<!--| Сту_вада   = 84
| Лют_вада       = 83
| Сак_вада    = 78
| Кра_вада   = 69
| Май_вада    = 64
| Чэр_вада    = 63
| Ліп_вада     = 62
| Жні_вада    = 60
| Вер_вада   = 66
| Кас_вада = 75
| Ліс_вада   = 84
| Сне_вада   = 86	
| Год_вада        = 73
}}-->

== Насельніцтва ==
[[Выява:Bat'kivshchina Cinema, Mykolaiv.jpg|thumb|200px|Кінатэатр «Радзіма»]]
[[Выява:City Center, Mykolaiv.jpg|thumb|200px|Гандлёва-забаўляльны комплекс City Center]]
[[Выява:Hypermarket, Mykolaiv.JPG|thumb|200px|Гіпермаркет «Вялікая Кішэня»]]

* [[1897]] — 92 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/113874/Николаев Херсонская губерния (дополнение к статье)] // {{Крыніцы/ЭСБЕ}}</ref>
* [[1911]] — 105 тыс. чал.
* [[1939]] — 174 тыс. чал.
* [[1959]] — 226 тыс. чал.
* [[1970]] — 331 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/113874/Николаев Николаев (центр Николаевской обл. УССР)] // {{Крыніцы/Вялікая Савецкая Энцыклапедыя (3 выданне)}}</ref>
* [[1991]] — 512 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/212942 Николаев] // {{Крыніцы/Вялікі энцыклапедычны слоўнік}}</ref>
* [[2001]] — 514,1 тыс. чал.
* [[2006]] — 507 тыс. чал.
* [[2008]] — 506,4 тыс. чал.
* [[2024]] — 430 тыс. чал.

== Эканоміка ==
У структуры прамысловасці Мікалаева галоўнае месца займае машынабудаванне і металаапрацоўка, сярод якіх асабліва вылучаюцца галіны суднабудавання і энергетычнага машынабудавання.

Прамысловыя прадпрыемствы горада забяспечваюць да 50 % аб’ёмаў прадукцыі суднабудавання Украіны, звыш 90 % дзяржаўнай вытворчасці газавых турбін, 80 % гліназёму.

Апроч цяжкай, у месце развітая харчовая прамысловасць (асаблівы ўзрост якой адбыўся пасля [[1991]] года дзякуючы замежным інвестыцыям) — так, ува Украіне і за яе межамі нязменная папулярнасцю карыстаецца прадукцыя ТАА «Сандора», ЗАТ «Лакталіс-Украіна», піўзавода «Янтар» і інш.

Найбольшыя мікалаеўскія прадпрыемствы:
* Акцыянерная холдынгавая кампанія «Чарнаморскі суднабудаўнічы завод» (найбольшае суднабудаўнічае прадпрыемства ва Украіне і адно з магутнейшых у Еўропе);
* дзяржаўнае прадпрыемства «Суднабудаўнічы завод імя 61 камунара»;
* ААТ «Дамен Шыпьярдс Акіян» (суднабудаўнічая кампанія);
* «Мікалаеўскі гліназёмны завод» (найбольшы вытворца гліназёму ў Еўропе);
* Мікалаеўскі авіярамонтны завод «НАРП»;
* дзяржаўнае прадпрыемства «Мікалаеўскі марскі гандлёвы порт»;
* піўзавод «Янтар»;
* ЗАТ «Лакталіс-Україна»;
* ТАА «Сандора».

== Асвета ==
* [[Чарнаморскі нацыянальны ўніверсітэт імя Пятра Магілы]]
* [[Мікалаеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя В. А. Сухамлінскага]]
* [[Нацыянальны ўніверсітэт караблебудавання імя адмірала Макарава]]
* [[Мікалаеўскі нацыянальны аграрны ўніверсітэт]]
* [[Міжнародны тэхналагічны ўніверсітэт «Мікалаеўская політэхніка»]]

== Турыстычная інфармацыя ==
[[Выява:Римско-католический костёл святого Иосифа.jpg|thumb|130px|Касцёл Св. Іосіфа]]

У Мікалаеве знаходзіцца адзін з найлепшых ва Украіне і найвядомейшых у Еўропе [[Мікалаеўскі заапарк|заапаркаў]]. У горадзе дзейнічае шэраг музеяў, у тым ліку мастацкі музей імя [[Васіль Верашчагін|Васіля Верашчагіна]].

Да ліку прыкметных архітэктурна-гістарычных помнікаў горада належаць:
* Абсерваторыя Чарнаморскага флоту ([[1827]]) — цяпер гэта Мікалаеўская астранамічная абсерваторыя;
* Афіцэрскі сход ([[1824]]);
* Кафедральны сабор Каспераўскай іконы Маці Божай ([[1908]]) [[УПЦ Кіеўскага патрыярхату]];
* Кафедральны Свята-Раства-Багародзіцкі сабор ([[1800]]—[[1828]]) [[УПЦ Маскоўскага патрыярхату]];
* Касцёл Св. Іосіфа ([[1886]]);
* Лютэранская кірха ([[1852]]);
* Штаб камандуючага Чарнаморскім флотам ([[1793]]) — цяпер гэта Музей суднабудавання і флоту;
* Яхт-клуб ([[1904]]).

== Галерэя ==
<center><gallery widths="150" heights="150">
Выява:Кафедральный собор Рождества Божьей матери-2.jpg|Кафедральны Свята-Раства-Багародзіцкі сабор
Выява:Кафедральный собор Касперовской иконы Божьей Матери.JPG|Кафедральны сабор Каспераўскай іконы Маці Божай
Выява:The chapel of Saint Nicholas.jpg|Капліца Св. Мікалая
Выява:All Saints Church, Mykolaiv necropolis.jpg|Усіхсвяцкая царква
Выява:Museum of shipbuilding and fleet.jpg|Штаб камандуючага Чарнаморскім флотам
Выява:Street in Mykolaiv 1.jpg|Справа ўдалечыні — гарадскі тэатр
Выява:Street in Mykolaiv.jpg|У цэнтры горада
Выява:Lutheran Church of Christ the Redeemer, Mykolaiv.jpg|Лютэранская кірха
</gallery></center>

== Гарады-сябры ==
* {{Сцяг Турцыі}} [[Бурса (горад)|Бурса]], [[Турцыя]];<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/bursi.ua Договір про співробітництво між меріями міст Бурси (Туреччина) і Миколаєва (Україна)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120407124506/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/bursi.ua |date=7 красавіка 2012 }}</ref>
* {{Сцяг Румыніі}} [[Галац]], [[Румынія]] ([[24 кастрычніка]] [[2003]]);<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/galac.ua Договір про співробітництво між виконавчим комітетом міської ради м. Миколаїв (Україна) та мерією м. Галац (Румунія)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110817101723/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/galac.ua |date=17 жніўня 2011 }}</ref>
* {{Сцяг Балгарыі}} [[Малка-Тырнава]], [[Балгарыя]];<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/malko_ternovo.ua Договір про встановлення партнерських стосунків на офіційному сайті Миколаївської міськради] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20050424150422/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/malko_ternovo.ua |date=24 красавіка 2005 }}</ref>
* {{Сцяг Расіі}} [[Масква]], [[Расія]] ([[2001]]);<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/moscow.ua Протокол про дружбу та співробітництво між Москвою та Миколаєвом] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110809151358/http://www.gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/moscow.ua |date=9 жніўня 2011 }}</ref>
* {{Сцяг Расіі}} [[Петразаводск]], [[Расія]] ([[24 сакавіка]] [[2002]]);<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/petrozavodsk.ua Угода про співробітництво між адміністрацією міста Петрозаводська (Республіка Карелія, Росія) та виконавчим комітетом Миколаївської міської Ради (Україна)] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120325221526/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/petrozavodsk.ua |date=25 сакавіка 2012 }}</ref>
* {{Сцяг Расіі}} [[Санкт-Пецярбург]], [[Расія]] ([[26 мая]] [[2003]]);<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/piter.ua Угода між Адміністрацією Санкт-Петербурга Російської Федерації та виконавчим комітетом Миколаївської міської ради України про співробітництво в торгово-економічній, науково-технічній, гуманітарній і культурній галузях] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120325221535/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/piter.ua |date=25 сакавіка 2012 }}</ref>
* {{Сцяг Італіі}} [[Трыест]], [[Італія]];<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/trest.ua Договір про встановлення партнерських стосунків на офіційному сайті Миколаївської міськради] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20050425122001/http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/trest.ua |date=25 красавіка 2005 }}</ref>
* {{Сцяг Кітая}} [[Цяньцзінь]]. [[Кітай]] ([[2001]]).<ref>[http://gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/tan.ua Угода між виконавчим комітетом Миколаївської міської ради (Україна) та Адміністрацію нового регіону Примор’я м. Тяньцзінь (Китайська Народна Республіка) про співробітництво в торгово-економічній, науково-технічній, гуманітарній і культурній галузях] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110809074045/http://www.gorsovet.mk.ua/foreing_affairs/tan.ua |date=9 жніўня 2011 }}</ref>

== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Мікалаева}}
* [[Мікола Аркас]] (1853—1909) — украінскі [[гісторык]] і [[кампазітар]].
* [[Юрый Байко-Блахін]] (1909—2002) — украінскі [[літаратуразнавец]].
* [[Іосіф Васілевіч Бертэнсон]] (1833—1895) — расійскі ўрач, гігіеніст, доктар медыцыны, [[тайны саветнік]].
* [[Фёдар Брадыхін]] (1831—1904) — расійскі [[астраном]].
* [[Пімен Рыгоравіч Калеснікаў]] (1906—1996) — [[Герой Савецкага Саюза]].
* [[Валерый Аляксандравіч Кучынскі]] (1947—2016) — [[спявак]] (лірычны барытон).
* [[Ганна Рыгораўна Лісянская]] (1917—1999) — украінская і расійская [[актрыса]] тэатра і кіно.
* [[Сцяпан Макараў]] (1848—1904) — расійскі [[адмірал]].
* [[Міхаіл Васільевіч Машчанка]] (1940—2012) — [[фізіёлаг]]. Доктар біялагічных навук (1986), прафесар (1987).

== Крыніцы ==
{{крыніцы}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://www.gorsovet.mk.ua/home.ua Мікалаеўская гарадская рада] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120816065439/http://www.gorsovet.mk.ua/home.ua |date=16 жніўня 2012 }}

* [https://mk.locator.ua/?l=ru Даведнік паслуг Мікалаеў]
{{Мікалаеўская вобласць}}
{{Абласныя цэнтры Украіны}}
{{Гарады-героі Украіны}}

[[Катэгорыя:Мікалаеў (Мікалаеўская вобласць)| ]]
[[Катэгорыя:Гарады Мікалаеўскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Парты Украіны]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, заснаваныя ў 1789 годзе]]