Прагляд зыходнага тэксту старонкі Малы ледавіковы перыяд

{{значэнні|Ледавіковы перыяд}}
'''Малы ледавіковы перыяд''' ('''МЛП''') — перыяд [[Глабальнае пахаладанне|глабальнага адноснага пахаладання]], які меў месца на [[Зямля|Зямлі]] на працягу [[XIV стагоддзе|XIV]]—[[XIX]] стагоддзяў. Гэты перыяд з’яўляецца найбольш халодным па [[Сярэднегадавая тэмпература|сярэднегадавых тэмпературах]] за апошнія 2 тысячы гадоў. Малому ледавіковаму перыяду папярэднічаў [[Сярэдневяковы кліматычны оптымум|малы кліматычны оптымум]] (прыкладна [[X стагоддзе|X]]—[[XIII]] стагоддзя) — перыяд параўнальна цёплага і роўнага надвор’я, мяккіх [[зіма|зім]] і адсутнасці моцных [[засуха|засух]].

== Гістарычныя факты ==
[[Файл:1000 Year Temperature Comparison.png|thumb|300 px|Кліматычныя рэканструкцыі за перыяд 1000—2000 гг. н.э., адзначаны Малы ледавіковы перыяд.]]
Малы ледавіковы перыяд падзелены на тры стадыі.

=== Першая фаза (умоўна XIV—XV стагоддзя) ===
Даследчыкі мяркуюць, што наступ малога ледавіковага перыяду было звязана з запавольваннем цячэння [[Гальфстрым]]а каля [[1300]] года. У [[1310-я|1310-х]] гадах [[Заходняя Еўропа]], мяркуючы па летапісах, перажыла сапраўдную [[Экалагічная катастрофа|экалагічную катастрофу]]. Пасля традыцыйна цёплага лета [[1311]] году прайшлі чатыры хмурныя і дажджлівыя гады [[1312]]—[[1315]] гадоў. Моцныя дажджы і незвычайна суровыя зімы прывялі да гібелі некалькіх ураджаяў і вымярзання фруктовых садоў у [[Англія|Англіі]], [[Шатландыя|Шатландыі]], паўночнай [[Францыя|Францыі]] і [[Германія|Германіі]]. У Шатландыі і паўночнай Германіі спынілася [[вінаградарства]] і [[вінаробства|вытворчасць вінаў]]. Зімовыя [[замаразкі]] сталі паражаць нават паўночную [[Італія|Італію]]. [[Франчэска Петрарка|Ф. Петрарка]] і [[Джавані Бакача|Дж. Бакача]] фіксавалі, што ў XIV ст. снег нярэдка выпадаў у Італіі.

Прамым следствам першай фазы МЛП стаў [[масавы голад]] першай паловы [[XIV]] стагоддзя — у еўрапейскіх хроніках вядомы як '''[[Вялікі голад (1315—1317)|Вялікі голад]]'''. Ускосным — крызіс [[феадалізм|феадальнай гаспадаркі]], аднаўленне [[паншчына|паншчыны]] і буйныя сялянскія паўстанні ў Заходняй Еўропе. У [[Княствы Рурыкавічаў княствы|землях былой Русі]] першая фаза МЛП дала пра сябе ведаць шэрагам «дажджлівых гадоў» XIV стагоддзя.

Сярэдневяковыя легенды сцвярджаюць, што менавіта тым часам ад штормаў у [[Атлантычны акіян|Атлантыцы]] загінулі міфічныя астравы — «[[Востраў Дзеў]]» і «[[Антылія|Востраў Сямі Гарадоў]]».

Прыкладна з [[1370-я|1370-х гадоў]] тэмпература ў Заходняй Еўропе стала павольна павялічвацца, масавы голад і неўраджаі спыніліся. Аднак халоднае, дажджлівае лета было частай з’явай на працягу ўсяго [[XV]] стагоддзя. Узімку часта назіраліся [[снегапад]]ы і замаразкі на поўдні Еўропы. Адноснае пацяпленне пачалося толькі ў [[1440-я|1440-я гады]], і яно адразу прывяло да ўздыму [[Сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]]. Аднак тэмпературы папярэдняга [[Кліматычны оптымум|кліматычнага оптымуму]] адноўлены не былі. Для Заходняй і Цэнтральнай Еўропы снежныя зімы сталі звычайнай з’явай, а перыяд «залатой восені» пачынаўся ў верасні (гл. [[Цудоўны часаслоў герцага Берыйскага]] — адзін з шэдэўраў кніжнай мініяцюры [[Позняе Сярэднявечча|позняга Сярэднявечча]]).

Істотным быў уплыў МЛП і на [[Паўночная Амерыка|Паўночную Амерыку]]. На ўсходнім узбярэжжы Амерыкі было надзвычай холадна, у той час як цэнтральныя і заходнія раёны тэрыторыі сучасных нам [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] сталі настолькі сухімі, што [[Сярэдні Захад]] ператварыўся ў рэгіён [[пылавая бура|пылавых бур]]; горныя лясы цалкам выгарэлі.

У [[Грэнландыя|Грэнландыі]] сталі наступаць [[ледавік]]і, летняе адтаванне грунтоў станавілася ўсё больш кароткачасовым, і да канца стагоддзя тут трывала ўсталявалася [[вечная мерзлата]]. Вырасла колькасць лёду ў паўночных морах, і спробы дасягнуць Грэнландыі, якія прадпрымаліся ў наступныя стагоддзі, звычайна заканчваліся няўдачай. З канца XV стагоддзя пачаўся наступ ледавікоў у многіх горных краінах і палярных раёнах.

=== Другая фаза (умоўна XVI стагоддзе) ===
Другая фаза адзначылася часовым павышэннем тэмпературы. Магчыма, гэта было звязана з некаторым паскарэннем цячэння [[Гальфстрым]]а. Іншае тлумачэнне «міжледніковай» фазы [[XVI]] стагоддзя — максімальная [[сонечная актыўнасць]], якая часткова згасіла негатыўны эфект ад запавольвання Гальфстрыму. У Еўропе зноў было зафіксавана павышэнне сярэднегадавых тэмператур, хоць узровень папярэдняга кліматычнага оптымуму дасягнуты не быў. У некаторых летапісах нават згадваюцца факты «бясснежных зім» сярэдзіны XVI стагоддзя. Аднак прыблізна з [[1560]] года тэмпература пачала павольна паніжацца. Відаць, гэта было звязана з пачаткам зніжэння сонечнай актыўнасці. [[19 лютага]] [[1600]] года адбылося вывяржэнне вулкана [[Уайнапуціна]], наймацнейшае за ўсю гісторыю [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыкі]]. Лічыцца, што гэта вывяржэнне было прычынай вялікіх кліматычных змен у пачатку [[XVII]] стагоддзя.

=== Трэцяя фаза (умоўна XVII — пачатак XIX стагоддзя) ===
[[Файл:The_Frozen_Thames_1677.jpg|thumb|right|Замёрзлая Тэмза, [[Абрахам Хондыус]] (1677)</center>]]
Трэцяя фаза стала найбольш халодным перыядам МЛП. Паніжаная актыўнасць Гальфстрыма супала па часе з найбольш нізкім пасля [[V стагоддзе да н.э.|V ст. да н.э.]] узроўнем сонечнай актыўнасці ([[Мінімум Маўндэра|Маўндэраўскім мінімумам]]). Пасля параўнальна цёплага XVI стагоддзя ў Еўропе рэзка паменшылася сярэднегадавая тэмпература. [[Грэнландыя]] — «Зялёная зямля» — пакрылася ледавікамі, і з вострава зніклі паселішчы [[Вікінгі|вікінгаў]]. Замерзлі нават паўднёвыя моры. Па [[Тэмза|Тэмзе]] і [[Дунай|Дунаі]] коўзаліся на санках. [[Масква-рака]] паўгода была надзейнай пляцоўкай для [[кірмаш|кірмашоў]]. Глабальная тэмпература панізілася на 1—2 градусу па Цэльсіі.
 
На поўдні Еўропы часта паўтараліся суровыя і працяглыя зімы, у [[1621]]—[[1669]] гадах замярзаў праліў [[Басфор]], а [[Зіма 1708—1709 гадоў|ўзімку 1708—1709 гадоў]] у берагоў замярзала [[Адрыятычнае мора]]. У зіму [[1620]]—[[1621]]&nbsp;гадоў у [[Падуя|Падуі]] (Італія) выпадаў снег «нечуванай глыбіні». Асабліва халодным выдаўся [[1665]] год. Узімку [[1664]]—[[1665]]&nbsp;гадоў у Францыі і Германіі, паводле сведчанняў сучаснікаў, птушкі замярзалі ў паветры. Па ўсёй Еўропе назіраўся ўсплёск смяротнасці.

Новую хвалю пахаладання Еўропа перажыла ў [[1740-я|1740-я гады]]. У гэта дзесяцігоддзе ў вядучых сталіцах Еўропы — [[Парыж]]ы, [[Санкт-Пецярбург|Пецярбургу]], [[Вена|Вене]], [[Берлін]]е і [[Лондан]]е — адзначаліся рэгулярныя [[завея|завеі]] і [[Снежная намець|снежныя намеці]]. У Францыі неаднаразова назіралася снежная [[пурга]]. У [[Швецыя|Швецыі]] і Германіі, па сведчанняў сучаснікаў, моцныя завеі нярэдка замяталі дарогі. Анамальныя маразы адзначаліся ў Парыжы ў [[1784]] годзе. Да канца красавіка горад знаходзіўся пад устойлівым снежным і лядовым покрывам. Тэмпература вагалася ад −7 да −10&nbsp;°C.

== Прычыны ==
Сярод прычын малога ледавіковага перыяду даследчыкі называюць:
* узмацненне актыўнасці [[вулкан]]аў, попел якіх засланяў сонечнае святло;
* паніжэнне сонечнай актыўнасці ([[мінімум Маўндэра]]);
* запавольванне ці нават поўнае спыненне [[Тэрмахалінная цыркуляцыя|тэрмахаліннай цыркуляцыі]].
* спыненне масавага [[Падсечна-агнявое земляробства|выпальвання лясоў]] абарыгенным насельніцтвам Амерыкі; індзейцы масава вымерлі ў выніку інфекцый, занесеных еўрапейцамі пасля адкрыцця Амерыкі [[Хрыстафор Калумб|Калумбам]]<ref>[[Падсечна-агнявое земляробства|Выпальванне лясоў]] было асноўнай формай гаспадаркі [[Дакалумбавы цывілізацыі|дакалумбавай Амерыкі]]. Выміранне індзейцаў прывяло да спынення масавых штогадовых пажараў у Заходнім паўшар’і і скарачэння выкідаў [[Дыяксід вугляроду|CO<sub>2</sub>]] у атмасферу. Адначасова разрастанне амерыканскіх лясоў прывяло да рэзкага пашырэння [[фотасінтэз]]у і, адпаведна, скарачэння ўтрымання CO<sub>2</sub> у атмасферы [[Зямля|Зямлі]]. Гл. [http://kottke.org/11/07/did-columbus-cause-the-little-ice-age кароткае рэзюмэ] з кнігі «[[1493: адкрыццё Новага Света, створанага Калумбам]]» {{нп5|Чарльз Ман|Чарльза Мана|en|Charles C. Mann}} і артыкулы [http://stephenschneider.stanford.edu/Publications/PDF_Papers/Ruddiman2003.pdf «The anthropogenic greenhouse era began thousands of years ago»] {{нп5|Уільям Рудыман|Уільяма Рудымана|en|William Ruddiman}}</ref>.

== Уплыў падзеі на сучасны свет ==
Тэорыя малога ледавіковага перыяду выступае адным з найбольш моцных аргументаў у руках праціўнікаў канцэпцый антрапагеннага [[Глабальнае пацяпленне|глабальнага пацяплення]] і [[Парніковы эфект|парніковага эфекту]]. Яны сцвярджаюць, што сучаснае пацяпленне — гэта натуральны выхад з малога ледавіковага перыяду XIV—XIX стагоддзяў, які, магчыма, прывядзе да аднаўлення тэмператур малога кліматычнага оптымуму X—XIII стагоддзяў ці нават [[Атлантычны перыяд|Атлантычнага оптымуму]]. У сувязі з гэтым, паводле іх меркавання, няма нічога дзіўнага ў тым, што ў пачатку [[XXI]] стагоддзя сярэднегадавыя тэмпературы рэгулярна перавышаюць «кліматычную норму», бо самі «кліматычныя нормы» былі напісаны пад стандарты адносна халоднага XIX стагоддзя<ref>[http://tomsk.aif.ru/issues/33/07_01 Глобальное потепление или ледниковый период?] // АиФ Томск, № 34 (33), 22 августа 2007 г.</ref><ref>[http://www.vokrugsveta.ru/vs/?article_id=484 Ледниковый период] // Вокруг света, № 4 (2751), Апрель 2003</ref>.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
* [http://video.mail.ru/mail/mercur-group/4698/2560.html Малы ледавіковы перыяд] — дак. фільм
* [http://ria.ru/science/20120130/552706239.html#14146907112654&message=resize&relto=login&action=removeClass&value=registration Малы ледавіковы перыяд 13-16 стагоддзяў пачаўся з-за вывяржэнняў вулканаў]
* [http://secrets-world.com/history/434-malyy-lednikovyy-period-v-evrope.html Малы ледавіковы перыяд у Еўропе] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20141102215404/http://secrets-world.com/history/434-malyy-lednikovyy-period-v-evrope.html |date=2 лістапада 2014 }}

{{Глабальнае пацяпленне}}

[[Катэгорыя:Гісторыя клімату]]
[[Катэгорыя:Галацэн]]